'James Bond
De Vijfde'
wil meer
Gekke klemtonen
ANAiOMf
ZATERDAG 29 MAART 1997
Ruim twintig jaar geef ik nu les. Je
maakt heel wat mee, al vergeet je
het meeste weer net zo makkelijk.
In ieder geval niet het meisje dat
geen klemtoon horen kon. Verder
was ze, geloof ik, tamelijk normaal.
Ze sprak ook heel normaal. Alleen
kon ze onmogelijk zeggen waar in
een woord als 'tafel' of 'frappant' de
klemtoon ligt. Ik bedoel: ze sprak
die woorden net zo uit als iedereen,
maar vroeg je haar waar nu de
klemtoon lag, dan moest ze het ant
woord schuldig blijven. Ze hoorde
het niet, of ze wist niet waar ze naar
luisteren moest. Zoiets komt bij
mijn weten weinig voor.
Bijna iedereen kan zeggen waar in een
woord de klemtoon ligt. Als iemand an
dere klemtonen legt, dan komt dat niet
doordat hij het niet hoort. Zo zijn er men
sen die spreken van 'spoorBOmen' of
'schoorsteenMANtel', maar desgevraagd
kunnen ze heel goed vertellen dat zij de
klemtoon in die woorden op de tweede, res
pectievelijk de derde lettergreep leggen.
Dan is het veeleer een dialectverschil. Zo
zijn er mensen die ROOKvlees zeggen en
anderen die rookVLEES zeggen. Al die men
sen kun je vragen naar hun klemtoon, en
dan horen ze best wat ze doen. Dat ene
meisje dat geen klemtonen horen kon, was
werkelijk een uitzondering. Zo uitzonderlijk
dat al haar klasgenoten meenden dat ze de
boel belazerde. Ik denk dat ze oprecht was
en het echt niet hoorde; maar ik heb dat
verder nooit meegemaakt.
In ieder geval moet er een andere oorzaak
zijn voor het verschijnsel van de gekke
klemtonen. Bijvoorbeeld bij de omroepster
op het station: 'VAN spoor twee VERtrekt de
INTERcity (of zelfs: DE intercity) naar Am
sterdam....'. Jaren geleden heb ik al eens
over die gekke klemtonen geschreven. Toen
gaf ik als voorbeeld, op de televisie: 'IN de
eerste plaats onze Violiste MARgriet Kra
mer'.
Ik noem het maar gekke klemtonen, ten
eerste omdat ze absoluut onnederlands
zijn, en ten tweede omdat de mensen die zo
spreken in normale doen, thuis bijvoor
beeld, niet zo spreken. Niemand spreekt
thuis over Vlolisten. En ook heb ik nog
nooit iemand aan het loket horen vragen
'Hoe laat VERtrekt de trein naar Amster
dam?' Ik bedoel maar: 't is dus geen spraak
gebrek, en het is evenmin een verandering
in onze taal. Het is alleen maar iets dat
sommige mensen in bepaalde situaties
doen.
Ik begin er weer over doordat ik een brief
kreeg van een lezer die in Frankrijk
woont. Hij verbaast zich ook over die rare
klemtonen. En niet alleen in het Neder
lands! Ook in het Frans doet zich hetzelfde
voor. Hij geeft dan een hele lijst overtuigen
de voorbeelden. Veel van radio en televisie.
Maar ook een kelner die de soep opdient
met 'une soupe de POISson'.
Wat zijn nu die 'bepaalde situaties'? Het
is niet thuis, niet in een gewoon ge
sprek. Ook niet in een vraag, geloof ik. Als ik
me niet vergis, horen we de gekke klemto
nen vooral in presenterende zinnen: zinnen
waarmee iets nieuws wordt aangekondigd:
'VANdaagzal de trein NAAR Amsterdam....'
We horen ze dan ook het meest bij radio en
televisie, bij stationsomroepers, bij presen
taties en voordrachten.
Wel heb ik de indruk dat het hier en daar
ook een beetje mode is. In feite neemt men
dan dat opgefokte televisiestijltje over, en
spreekt ook zo in situaties waarin het (nog)
minder past. Die Franse kelner lijkt me een
man die te veel naar de televisie kijkt. Het
zou me niet verbazen als hij ook veel Ne
derlandse collega's heeft.
Klemtonen in zinnen hebben vaak als
functie dat ze aandacht vragen voor wat
uit zichzelf misschien niet zou opvallen. Bij
voorbeeld in zinnen als 'Ik zou DIE twee lie
ver niet nemen'. Of 'IK zou die twee liever
niet nemen'. Of: 'Ik zou die twee LIEVER
niet nemen'. We kunnen er ook contrasten
mee aangeven: DOcenten en STUdenten.
In het laatste geval zien we al een klemtoon
die in iedere andere context heel raar zou
zijn, maar in deze combinatie bijna nie
mand opvalt. Wat er nu gebeurt bij de gek
ke klemtonen in presenterende zinnen, is
volgens mij dat men door af te wijken van
het normale klemtoon-patroon, aandacht
trekt. Niets is opvallender dan normaal on
beklemtoonde woorden of lettergrepen in
eens een extra accent te geven. Dat valt op.
En dat is precies wat de bedoeling is van
presenterende zinnen: opvallen. Wie pre
senteert, vraagt aandacht. Vraagt aandacht
voor wat komen gaat. Het afwijkende trekt
de aandacht, en daar gaat het om. Het is
een eenvoudig en effectief middel.
Iets anders is natuurlijk, of we dit aange
naam moeten vinden. Wat mij betreft:
nee. Ik vind trouwens de meeste aandacht-
trekkerij nogal onaangenaam. Maar in een
wereld waar reclame moeilijk te verbieden
valt, zullen de gekke klemtonen nog wel een
poosje gedijen.
In de film Mars Attacks! speelt Pierce Brosnan een blunderende wetenschapper.
Pierce Brosnan: gedrevenheid en twijfels
Pierce Brosnan heeft met zijn jong
ste zoon de première van Dante's
Peak bijgewoond en constateerde
dat zijn nazaat dwars door alles heen heeft
geslapen. ,,Een honderd-dollar-beest-van-
een-film, met zijn pa in een heroïsche hoofd
rol en hij kan er zijn ogen niet bij open hou
den..." Vergoelijkend wordt dan vastgesteld
dat zoonlief pas twee weken oud is en dat
Pierce zelf op die leeftijd evenmin wakker lag
van uitbarstende vulkanen, regens van as en
rivieren van lava die een complete stad van
de kaart vegen.
De 45-jarig acteur die op het punt staat
zijn James Bond-rol te repriseren in Tomor
row Never Dies, is in Dante's Peak te zien als
een wetenschapper die vergeefs waarschuwt
dat een vulkaan in een Noord-Amerikaans
natuurpark bezig is te ontwaken uit eeuwen
lange slaap. De geadviseerde evacuatie van
een bedreigd bergstadje blijft uit, zodat als
de catastrofe inderdaad toeslaat Pierce
verplicht is zich uit te putten in het redden
van levens, speciaal die van Linda Hamilton
en haar gezin.
Brosnan zegt niet lang te hebben hoeven
nadenken over het aanbod die hoofdrol te
spelen. Het honorarium van vijf miljoen dol
lar zal de besluitvorming ongetwijfeld heb
ben geholpen, maar de acteur beklemtoont
andere overwegingen. „Regisseur Roger Do
naldson is een oude gabber van mij. We gin
gen een keer eten en hij vertelde over de film
die hij zou gaan maken, Dante's Peak. En dat
de studio voor de hoofdrol dacht aan acteur
zus of zo. 'Maar ik zag graag dat jij het zou
doen', voegde hij er onverwachts aan toe. Ik
zei dat ik in mijn jonge jaren genoten had
van rampenfilms als Towering Inferno en
The Poseidon Adventure en dat hij me het
script maar moest opsturen. Dat deed hij. Ik
las het en besloot mee te doen. Het klonk als
een goede manier om de zomer door te bren
gen in Idaho. Lekker vissen, tussen de opna
men door. Zo ging het ook. Het was zoiets als
twee films eigenlijk. Idaho was goed. Ik nam
mijn kinderen mee en mijn ouders. We zaten
in een prachtig huis in een fantastische na
tuur. Bergen, heldere rivieren, meren. Bij een
film als deze gaat er telkens zo veel tijd zitten
in het gereed maken van de sets, dat je inder
daad volop tijd hebt om te vissen en te genie
ten van een goede sigaar. Ik hoorde het wel
als ze me nodig hadden.
Daarna gingen we naar Los Angeles voor
het studiowerk. En dat was andere koek; daar
gingen we de loopgraven in en zijn de meeste
inspannende actiescènes gemaakt. Wérken
voor je geld. Het bleek een goede manier om
de conditie op peil te houden die ik voor de
volgende Bondfilm nodig zou hebben. Ik doe
veel training met gewichten, wielrennen, jog
gen. Het meest afmattend was in Los Angeles
het strakke draaischema, omdat men de race
wilde winnen met een andere vulkaanfilm
die in productie genomen was. Die druk
kwam niet zo zeer terecht op mijn schouders,
maar des te meer op die van Roger Donald
son, en de producers. Er stond een enorm ka
pitaal op het spel. Die race hebben we mooi
gewonnen, trouwens."
Opvallend
Het script van Dante's Peak volgt een bekend
stramien, maar de nabootsing van de vul
kaaneruptie oogt verbluffend authentiek.
Eveneens bijzonder is, dat de hoofdpersona
ges meer emotionele identificatie teweeg
brengen dan meestal in rampenfilms ge
beurt. Brosnan weerspiegelt meer kwetsbaar
heid en gevoeligheid dan mannetjesputters
in spektakelfilms meestal laten zien. De ope
ningsscène speelt in Midden-Amerika waar
tijdens een vulkaaneruptie Brosnans geliefde
het leven verliest. Als de man jaren later on
der gelijksoortige bedreiging verliefd wordt
op Linda Hamilton, ontstaat er een reëel in
voelbare spanning. Volgens regisseur Do
naldson komt dat door de parallel met Pierce
Brosnans eigen leven.
Zes jaar geleden overleed Brosnans echtge
note Cassie die eigenlijk de motor was ge
weest van zijn carrière. Pierce kind van
een vader die hij nooit had gekend en een
moeder die in Londen was gaan werken
werd op het Ierse platteland opgevoed door
eerst zijn grootouders en later een tante. In
de jaren zestig reisde hij zijn moeder achter
na, liet zich opleiden tot acteur en trouwde
vervolgens met Cassie, die als actrice eerder
doorbrak dan haar echtgenoot. Ze speelde als
Bond-girl in For Your Eyes Only. Zij was het
die de gedachte doordreef om samen carriè
res te gaan opbouwen in Amerika. Zij was het
die hem overtuigde de hoofdrol te accepte
ren in de tv-serie Remington Steele die suc
cesrijk bleef van 1982 tot en met 1987.
Het was ook Cassie geweest die Pierce
voorstelde aan Bond-producent Cubby Broc
coli die tien jaar geleden Brosnan de rol van
007 aanbood. Maar omdat de producenten
van Remington Steele hun ster niet wilden
laten schieten, moest Brosnan de eer laten
aan Timothy Dalton. Dat haar echtgenoot
drie jaar geleden alsnog 's werelds meest
fameuze filmspion werd, heeft Cassie niet
meer mogen meemaken. In 1991 overleed ze
aan kanker. Met zijn nieuwe vriendin Keely
Shaye-Smith zegt Pierce Brosnan geen
trouwplannen te hebben, al hebben ze nu
een baby: „We laten elkaar vrij."
Simpelheid als kracht
In april starten onder regie van Roger Spot-
tiswoode de opnamen voor de achttiende
Bond-film: Tomorrow Never Dies. Brosnan
heeft er zin in. Zijn voornaamste tegenspeel
ster wordt de Chinese actrice Michelle Yeoh,
die lokale bekendheid geniet als 'de vrouwe
lijke Jacky Chan'. „Ze is prachtig, acteert
goed en is net zo'n overtuigende vechtjas als
Famke Janssen, maar gelukkig speelt Michel
le niet mijn vijandin maar een liefhebbende
collega."
De booswicht van het stuk wordt Jonathan
Pryce (Carrington, Evita) als een mediamag
naat die er het uitlokken van een derde we
reldoorlog voor over heeft om de kijkcijfers
van zijn tv-stations te kunnen opdrijven.
Brosnan: „Ik vind het een akelig slim script
en heel stevig. Het verhaal is scherper gesle
pen dan dat van GoldenEye waarin veel inte
ressante kwesties bijeen werden geveegd,
maar het ontbrak aan hechtheid, vond ik. Ik
merkte herhaaldelijk dat, wanneer mij ge
vraagd werd het verhaal van GoldenEye sa
men te vatten, ik in grote moeilijkheden
kwam. Voor Tomorrow Never Dies is er meer
vanuit de karakters gedacht en zul je op meer
emotionele wijze door de gebeurtenissen
worden meegesleurd. Ik geloof dat hoe sim
peler een verhaal is, hoe makkelijker het
wordt om het emotioneel op te laden en wer
kelijk spannend te maken. Zoals ook op voor
beeldige manier gebeurt in Dante's Peak."
Tussen de twee Bond-films in heeft Pierce
Brosnan stevig aan de weg getimmerd. Hij
speelde Robinson Crusoe in een film die ove
rigens regelrecht in het videocircuit ver
dween. Hij is momenteel te zien als minnaar
van Barbara Streisand in The Mirror Has Two
Faces. En hij speelt de blunderende, pijpro
kende wetenschapper in Mars Attacks!, als
persoonlijk adviseur van president Jack Ni
cholson. Dat het bijrollen zijn, mag niet wor
den begrepen als zwaktebod.
„Ik vind het belangrijk om aantrekkelijke
gastrollen te spelen. Tussen mijn grote pro
jecten in, wil ik zo veel mogelijk rollen doen
in goede films, om mijn gebruikswaarde te
vergroten en om het met vak bezig te blijven,
zonder dat ik meteen het gewicht van een to
tale superproductie aan mijn nek krijg han
gen. ...O ja, dat heb ik bij GoldenEye heel erg
gevoeld. En ook bij Dante's Peak, want aan
het accepteren van zo'n project zijn niet ge
ringe risico's verbonden. Je bent in hevige
mate afhankelijk van de speciale effecten,
terwijl je daar geen invloed op hebt. Je moet
maar afwachten of zo'n vulkaanuitbarsting er
imponerend genoeg uit zal zien. Oogt het
voor geen meter en flopt daarom zo'n pro
ductie, dan ben jij toch de hoofdrolspeler ge
weest in een flop van 100 miljoen. Daar ben
je dan voor je verdere carrière slecht mee ge
holpen.
Dat sport belasting voel je niet wanneer je
een bijrol accepteert in een film waarvan je
beseft dat hij in elk geval prestige heeft en je
verder helpt. Een film zoals The Mirror Has
Two Faces."
Vage angst
„Mars Attacks!", zegt Pierce Brosnan, „vond
ik eveneens een buitenkans. Ik venvacht dat
de rest van de wereld de lauwe Amerikaanse
ontvangst zal corrigeren. Tim Burton is een
regisseur die een totaal eigen universum
weet te creëren. Hij is volmaakt origineel en
zo iemand geef ik blind mijn vertrouwen. Ik
was de eerste die tekende voor Mars Attacks!
En vervolgens zag ik hoe de cast op sterkte
werd gebracht met de ene topacteur na de
andere: Jack Nicholson, Glenn Close, Annette
Bening, Rod Steiger, Danny DeVito. Ik ging
glimmen van trots toen ik in zo'n gezelschap
kwam te verkeren en op het affiche mijn
naam tegenkwam onmiddellijk na die van
Jack.
Ik ben daar nog steeds kinderlijk in. Omdat
ik mezelf nog niet kan zien als een steracteur.
Zoals ik me ook nog steeds niet de echte Ja
mes Bond kan voelen en een vage angst heb
dat ik ontmaskerd zal worden als bedrieger.
Want de enige echte 007 blijft ook voor mij
Sean Connery. Ik ben gewoon De Vijfde Bond
Eigenlijk zou mijn codenaam 005 moeten
zijn, maar ik zou het spijtig vinden als men
mij later alleen zou herinneren als James
Bond de Vijfde. Ik had een contract getekend
voor drie films. Dus Tomorrow Never Dies en
dan nog een volgende, met nog eventueel
een optie op een vierde. Maar dan is het defi
nitief voorbij en het is het de beurt aan weer
een jongere acteur."
Filmacteur Pierce Brosnan loopt over van
gedrevenheid en ambitieuze plannen, maar nog
steeds weet hij niet zo zeker of hij het echt
gemaakt heeft. De film GoldenEye bracht 340
miljoen dollar op en Dante's Peak loopt
voortreffelijk in Amerika. De acteur woont in een
villa op een mooie lap grond in Malibu en rijdt
in een Porsche 911 Tetronic. „Maar ik heb nog
steeds het gevoel dat het niet echt is; dat ik het
van de ene dag op de andere allemaal weer kwijt
kan zijn.Dante's Peak gaat in Nederland op 10
april in première. Brosnan is dan bezig met al
weer een volgende film: als James Bond in
Tomorrow Never Dies.
Pierce Brosnan in de film Dante's Peak die in Nederland op 10 april in première gaat. foto pr universal city studio's
