ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Supportersgeweld als doel op zich
Typerend voor de si
tuatie langs het voet
balveld: supporters
en politie tegenover
elkaar.
FOTO ARCHIEF BU
REAUBROEKHUIZEN
ZATERDAG 29 MAART 1997
let liet doodslaan -
t'gelopen weekeinde -
an een Ajaxsupporter
mgs deA9 in
'everwijk, lijkt het
inde zoek in de
upportersoorlog. De
nlitiek,
oetbalbestuurders en
lolitie-autoriteiten
ebben zich -
ndermaal - geschokt
bezorgd gebogen
er een onderwerp
t hen al zoveel jaren
ighoudt:
upportersgeweld. Ook
'etenschappers zijn al
'tl tijd bezig met dit
«ge fenomeen dat in
iederland de kop op
ak aan het begin van
ijaren '70. 'Iedere
ngere', zegt socioloog
ÜfBormans, 'is op
Kk naar status,
innen een
ipportersgroep kun je
'tar als hooligan ver
i komen door zo ver
^gelijk te gaan in het
'weid'.
Vier agenten rennen de tribu
ne op om de dader in de
kraag te vatten. Het is een
supporter van FC Utrecht, die een bier
blikje in de richting van Ajax-ster Johan
Neeskens gooide. „Een politiemacht
betreedt nu de tribune", becommenta
rieert Herman Kuiphof het incident.
Het is het begin van de jaren zeven
tig. Tien agenten in het stadion, twin
tigduizend supporters op de tribunes
en miljoenen televisiekijkers maken
voor het eerst kennis met het feno
meen voetbalvandalisme. De leden van
de meest agressieve groep vandalen uit
Rotterdam en Amsterdam zijn nog niet
geboren als het voor consumptie be
stemde gerstenat door de Utrechtse
lucht vliegt. De daad van de eenzame
gek krijgt al snel een collectief vervolg.
Het slopen van treinen, molesteren van
supporters van de tegenpartij, in brand
steken van tribunes, stenenregens, het
werpen van ijzeren staven en het afvu
ren van vuurwerkbommen op het vij
andelijke vak. In diverse varianten heb
ben dergelijke incidenten een smet ge
worpen op het blazoen van de popu
lairste sport van het land.
De burgemeester van Rotterdam
voorspelde na de wedstrijd Feyenoord-
Tottenham Hotspur op 29 mei 1974
het einde van het betaalde voetbal in
Nederland. Bij gevechten vielen 150 ge
wonden toen Engelse hooligans uit
frustratie om de winst van de Rotter
dammers onschuldige toeschouwers
bekogelden 'met stoeltjes en afgerukte
stalen palen. Nog één zo'n incident en
het zou wel eens afgelopen kunnen zijn
met de pret, vond de burgervader. Zijn
dreigement bleek loos.
'Grens bereikt'
Michael is lid van de harde FC Twente-
kern. Hij was bevriend met de jonge
Twente-fan die in 1991 om het leven
kwam bij een steekpartij met een Feye-
noorder „Wij zijn trots op FC Twente
en op onze afkomst als Tukker. We
vechten dus voor de club. De club is
jouw stam, je verdedigt de kleuren. Ik
kan het niet hebben als een rivaliseren
de club Twente vernedert. Je vecht in
het stadion terug via gezangen en daar
buiten met je blote vuist. Het gaat puur
om het recht van de sterkste. Als de te
genstander op de vlucht slaat, is het
over. Dat geeft een enorme kick. Maar
toen een aantal jaar geleden bij ons de
eerste dode viel, was er een grens be
reikt. Dat ging te ver. Dan slaat het ver
dedigen van de eer om in complete
waanzin. Misschien dat met deze twee
de dode nu eindelijk die grens is be
reikt."
Wat bezielt deze jonge mensen? Hele
reeksen sociologen, psychologen, filo
sofen en ja, zelfs antropologen hebben
zich er het hoofd over gebogen. Ver
schillende aspecten keren in hun ver
klaringen over het gedrag van vandalen
terug. De behoefte aan groepsvorming,
een zucht naar avontuur, plaatselijk
chauvinisme en de 'rite van de jeugd'
worden vaak door geleerde dames en
heren genoemd.
Met name het laatste wordt gezien
als menselijk gedrag van alle tijden, dat
de laatste twintig jaar toevalligerwijs
een uitlaatklep vindt rond het voetbal
veld. Jonge mannen vechten nu een
Vergeefse poging
Voetbalbestuurders, burgemeesters en
politiecommissarissen bedachten tal
van maatregelen om het geweld te ke
ren. Tevergeefs. Het verplaatste zich
gewoon van binnen de stadions naar
buiten. Afgelopen zondag wist de poli
tie niet te voorkomen dat er een dode
viel bij de supportersoorlog langs de A9
in Beverwijk.
Een 19-jarige Feyenoord-supporter,
behorend tot de jongste en fanatiekste
leden van de harde kern, weet dat de
oudere leiders van de supportersben
des van Ajax en Feyenoord inmiddels
in onderling overleg pogen het geweld
te stuiten. Hij betwijfelt echter of dit
lukt. „Een aantal van de fanatieke jon
gens van mijn leeftijd vindt het schitte
rend dat er een jood kapot is gemaakt.
Het hing in de lucht. Ik hoor al jaren
dat er nodig 'ns een Ajacied moest
worden afgemaakt.
Het supportersgeweld treffend in beeld gebracht door Leo Vogelzang die met deze
opname (bij FC Den Haag-Ajax) in 1987 de zilveren camera won.
FOTO ARCHIEF LEO VOGELZANG
maal met elkaar om hun volwassen
heid te bewijzen. Dat was in de tijd van
de Batavieren al, honderd jaar geleden
ook en dat zal altijd wel zo blijven.
Zonder dat ze het vermoedelijk be
seffen, sluit het gedrag van de suppor
tersclans naadloos aan op de geschie
denis van het voetbalspel. De oor
sprong van het moderne voetbal ligt in
de middeleeuwen, toen bewoners van
verschillende dorpen tegen elkaar stre
den door een leren vod tegen de kerk
van de tegenstander te schieten. Tij
dens de strijd bekogelden ze elkaar met
stenen. Er vielen regelmatig doden.
Sinds begin vorige eeuw werd het eeu
wenoude vermaak met de bal eerst op
scholen gereguleerd en in banen ge
leid. Het spel in de moderne vorm nam
de rol van de vroegere krachtmetingen
tussen wijken, dorpen en regio's over.
Stammenoorlog
De beroemde Britse antropoloog Des-
mond Morris noemde voetbal ooit een
modern surrogaat voor de oude stam-
menoorlogen. Waarbij de stammen
zich op de tribune bevinden en niet op
het veld; daar staan hun vertegenwoor
digers.
Voetbalgeweld is geenszins een ei
gentijds verschijnsel. Wel modern is de
strakke organisatie in clans van vanda
len. Er ontstonden, harde kernen van
'supersupporters' die op welhaast mili
taire wijze zijn georganiseerd en maar
op één ding uit zijn: vechten. De goede
beveiliging van stadions maakt de
vroegere confrontaties langs de lijn on
mogelijk. Vandaar dat de generaals
hun supporterslegers tegenwoordig per
zaktelefoon naar een alternatief strijd
perk voeren.
Volgens onderzoekers zijn hooligans
niet gerelateerd aan de sociale klasse
waar de relschoppers uit voort komen.
Want hoewel een groot gedeelte tot de
lagere sociale klasse hoort, komen veel
leidende figuren uit de midden- en ho
gere klassen. Verklaringen voor het ge
welddadige gedrag van hooligans lig
gen niet zo voor de hand als velen wel
denken. Werkloosheid en uitzichtloos
heid spelen amper een rol. Het gaat
veel eerder om een sociaal-culturele
verklaring: het op een agressieve ma
nier proberen te bevestigen van de ei
gen mannelijkheid, iets wat vaak, maar
'Nietwaar'
In Nederland werd voetbalvandalisme
in de jaren '70 een maatschappelijk
probleem. Mede door de toegenomen
welvaart én mobiliteit ontstonden
'subculturen' van met elkaar rivalise
rende supportersgroepen. Het geweld
verhardde en had steeds minder van
doen met het wedstrijdverloop. Geweld
werd een doel op zich.
Socioloog Jeffrey Goldstein van de
Universiteit van Utrecht denkt echter
niet dat het geweld is toegenomen.
„Dat veel mensen het gevoel hebben
dat het steeds erger wordt en dat de
maatschappij verloedert, is logisch
maar niet waar. Het feit dat er zo'n
commotie is ontstaan over de voetbal-
dode in Beverwijk bewijst juist dat de
maatschappij niet afglijdt. Geweld is
nog steeds niet geaccepteerd. Alleen
zijn bepaalde vormen ervan niet meer
te begrijpen. Dit soort groepsgeweld
met - zou je zeggen - geen enkel ander
doel dan het inslaan op de tegenstan
der, lijkt zinloos. Voor de vechter zelf
heeft het echter wel zin. Hij ontleent er
status aan binnen zijn groep. En iedere
jongere is op zoek naar status en een
eigen identiteit. Wat dat betreft is er
niets veranderd met tweehonderd jaar
geleden."
Ralf Bormans studeerde vorig jaar af
aan de Rotterdamse Erasmus Universi
teit als socioloog met een doctoraal
scriptie over voetbalgeweld. Volgens
hem is de belangrijkste reden waarom
jongeren lid worden van dergelijke
groepen de zoektocht naar sensatie en
avontuur. „Geweld geeft nu eenmaal
een kick", aldus Bormans. „Met al die
adrenaline die door je kop pompt, voel
je je goed. Geweld is spannend. Binnen
de groep kun je als hooligan behoorlij
ke status krijgen door zo ver mogelijk
te gaan in het geweld."
Hij heeft weinig verwachtingen van
verscherpte maatregelen. Geweld tus
sen rivaliserende groepen is volgens
hem niet uit te dammen. Jongeren uit
verschillende doipen raken met elkaar
op de vuist op de kermis, in Lloret de
Mar gaan Nederlanders ieder jaar het
gevecht aan met Duitse toeristen en
zelfs kinderen van verschillende lagere
scholen gooien regelmatig stenen naar
elkaar, alleen omdat de ene school ka
tholiek en de andere gereformeerd is.
„Geweld zit in de aard van het beestje",
zegt Bormans. Maar waarom zoeken
jongeren aansluiting bij een groep
voetbalvandalen? Een groep die in een
kwaad daglicht staat. Bormans: „Het is
stoer om bij een gevreesde groep te ho
ren. Niemand vertelt vol trots bij de
harde kern van RKC Waalwijk te zitten,
maar wél bij die van Feyenoord. Die
club heeft tenslotte een beruchte repu
tatie binnen heel Europa. Het heeft iets
van glamour. Ik geef les op een middel
bare school en daar merk ik dat die
jongetjes van 16, 17 die groep heel
spannend vinden. Dat is ook de reden
waarom vooral de jongere hooligans
steeds verder gaan. Zij willen zich be
wijzen ten opzichte van de oudere
voetbalsupporters die de harde kern
Sociale achtergrond
De jongere voetbalsupporters, dat is
waar de harde kern van de verschillen
de clubs zich zorgen om maakt. „Ze
gebruiken grote hoeveelheden drugs
en zijn niet langer toerekeningsvat
baar", zegt Twente-fan Michael. „Ze
willen erbij horen en laten zich gek
maken. Maar de volgende ochtend
worden ze wakker met spijt van wat ze
gedaan hebben." Waar de oudere hool
igans er prat op gaan met de blote
vuisten te vechten, daar gebruiken de
jongeren steek- en slagwapens. Het
verklaart dat oudgediende Carlo Picor-
nie kansloos was in het gevecht met
een stel 'jonge pitbull-terriërs' uit het
Feyenoord-kamp. De Rotterdammers
hadden cocaïne en speed gebruikt,
waardoor ze nog agressiever werden.
Socioloog Bormans: „Voetbalvanda
len komen over het algemeen uit een
milieu met een gevoel van 'Wij tegen
de rest'. Ze richten zich heel erg op de
eigen sociale groep. Ze werken voor
hun gezin en voor het kaartje van de
voetbalwedstrijd. Je hoort ze vaak zeg
gen: 'Kom niet aan mijn gezin en kom
niet aan mijn club'. De groep is heel
hecht. Daarbij: men denkt in deze
milieus minder afkerig over geweld,
mits het wordt aangewend voor de ei
gen groep. Een klap verkopen is snel
geaccepteerd."
