Jaap de Hoop Scheffer: de ambitie wint
Iedere vechtersbaas in Beverwijk is strafbaar
Feiten &Meningen
Heerma integer,
maar roemloos
van toneel
WOENSDAG 26 MAART 1997ik
Gewelddadige voetbalsupporters in conflict met elkaar en met de staat
Waarom, zo hoor je links en rechts vragen,
zouden dolgedraaide 'voetbalfans' elkaar
eigenlijk geen geweld mogen aandoen? Ze
kiezen er zelf voor, dus laat ze elkaar gerust
afinaken, zolang er maar geen onschuldige
buitenstaanders de dupe van worden. Deze
redenering heeft de charme van de een
voud, maar legt wel de bijl aan de wortel
van een beschaafde en veilige samenleving.
Een rechtsstaat is niet bestaanbaar zonder
handhaving van het geweldsmonopolie van
de overheid. Dat is dan ook een van de be
langrijkste doelstellingen van het strafrecht:
voorkomen van eigenrichting, verhinderen
dat mensen onderling geweld gebruiken
om hun belangen kracht bij te zetten of hun
behoeften te bevredigen. Uit dit oogpunt
maakt het geen verschil waarom iemand
geweld gebruikt. Het strafrecht belichaamt
het geweldsmonopolie van de staat.
Daar komen trouwens nog andere overwe
gingen bij, zoals de noodzaak mensen soms
tegen zichzelf te beschermen. Daarom zijn
kooigevechten niet toelaatbaar, ook al gaan
de vechtersbazen vrijwillig de kooi in. Om
dezelfde reden is duelleren verboden: de
straffen erop variëren van maximaal zes
maanden (als iemand in een duel gewond
raakt) tot zes jaar (als er een dode valt). Als
het tot een tweegevecht komt, is zelfs dege
ne die de uitdaging heeft overgebracht
strafbaar.
Het duel is zowel een delict tegen de per
soon (de tegenstander) als tegen het open
baar gezag: de overheid, die eigenrichting
wil voorkomen. Datzelfde geldt natuurlijk
nog veel sterker voor de massale vorm die
het duel aanneemt zodra groepen hooli
gans op afspraak hun agressie botvieren.
Daarbij is sprake van collectieve mishande
ling of openlijke geweldpleging. Het dader
schap beperkt zich dan niet tot degene die
slaat of steekt. Bij dit type misdrijven dra
gen alle betrokkenen de volle verantwoor
delijkheid.
Volgens artikel 306 van het Wetboek van
strafrecht is opzettelijke deelneming 'aan
een aanval of vechterij waarin onderschei
den personen zijn gewikkeld' strafbaar. Als
er een gewonde is gevallen, kan elke deel
nemer aan zo'n vechtpartij tot
twee jaar gevangenisstraf wor
den veroordeeld en als er een
dode is gevallen tot vier jaar.
Zwaardere straffen zijn gesteld
op openlijke geweldpleging, een
misdrijf tegen de openbare or
de. De voorwaarden om iemand
hiervoor te veroordelen staan in
artikel 141 van het Wetboek van
Strafrecht. Het geweld moet
zich in het openbaar, waar
neembaar voor het publiek,
hebben afgespeeld en zijn toe
gepast 'met verenigde krach
ten', dus door minstens twee
daders. Hiermee maakt de wet
gever het mogelijk complete groepen vech
tersbazen aansprakelijk te stellen voor de
gevolgen. Het is immers achteraf vaak
moeilijk vast te stellen wat precies het aan
deel van alle afzonderlijke deelnemers aan
een vechtpartij is geweest.
Nu er in Beverwijk een dode is gevallen,
kunnen alle deelnemers aan dat gevecht in
GIJS SCHREUDERS
juridisch
medewerker
theorie wegens openlijke ge
weldpleging onder verzwarende
omstandigheden tot maximaal
twaalf jaar gevangenisstraf wor
den veroordeeld. Vanzelfspre
kend zal de politie proberen te
achterhalen wie precies de do
delijke klap of steek heeft toege
bracht, teneinde een vervolging
wegens doodslag of zware mis
handeling mogelijk te maken.
Maar dat zijn individuele delic
ten, terwijl het volgens onder
anderen de Rotterdamse burge
meester Peper juist nodig is
voetbalvandalen collectief aan
te pakken.
Een probleem bij vervolging wegens open
lijke geweldpleging is echter dat het moei
lijk te bewijzen valt dat iemand heeft mee
gedaan. De politie moet daarvoor over vi
deo-opnamen of belastende getuigeverkla-
ringen beschikken. Omdat die meestal niet
voorhanden zijn, overweegt justitie nu de
supportersbendes aan te merken als crimi
nele organisaties. Op deelneming daaraan
stelt artikel 140 van het Wetboek van straf
recht maximaal vijfjaar gevangenisstraf.
Iedere deelnemer aan een criminele organi
satie is strafbaar, los van de vraag of hij zelf
geweld heeft gebruikt. Bovendien is het mo
gelijk dit artikel toe te passen voordat de
misdrijven feitelijk zijn uitgevoerd. Waar
het om gaat, is dat de organisatie het oog
merk heeft misdrijven te plegen. Ook deze
aanpak is echter niet zonder problemen.
Om te kunnen spreken van een criminele
organisatie, moet een onderling verband
tussen de deelnemers en een zekere duur
zaamheid van hun groep worden aange
toond. Mogelijk duidt de onderlinge com
municatie tussen de voetbalvandalen op
het bestaan van structuren die een vervol
ging op grond van artikel 140 rechtvaardi
gen. Al met al biedt de wet op het oog vol
doende aanknopingspunten om de bedrij
vers van het voetbalgeweld af te straffen.
De politie heeft overigens genoeg bevoegd
heden om, als zij ter plaatse is, in te grijpen.
Niet alleen zodra er strafbare feiten worden
gepleegd, maar ook al eerder, wegen
gende verstoring van de openbare oi
op grond van wat de hoogleraar stral
Th. van Veen de 'patrouillebevoegdh [J|
van de politie noemt.
Het probleem zit in de opsporing en
fase die daaraan voorafgaat: het zog!
pro-actieve onderzoek, waarbij door
van infiltratie en afluisteren inlichtii |aac
over criminele plannen worden verzi
Het voetbalgeweld verschaft een argi iwei
aan de voorstanders van grotere poli r in
voegdheden op dit gebied. De pro-ai
opsporing mag volgens hen niet woi I
geperkt tot de bestrijding van de geo i
seerde drugscriminaliteit en andere vijzi
achtige structuren. Hooligans zoude
ook best onder kunnen vallen. Maai
affaire heeft uitgewezen dat zulke b< tel
heden een strikte normering door di De
ver vereisen.
nt d
rap
„Jaap, ontzettend veel sterkte en succes". Enneüs Heer
ma's eerste woorden als 'gewoon' burger zijn voor de
nieuwe politiek leider van het CDA. De Friese Amster
dammer, ruim tien jaar geleden door de toenmalige
premier Lubbers naar Den Haag geroepen, vertrekt uit
de politiek. „Maar niet omdat ik de politiek zat ben".
Het is de tragiek van een sympathieke, rechtlijnige
christen-democraat. Heerma's vertrek van het Binnen
hof is roemloos, hij is nooit een echte leider geworden.
De vergaderzaal van 'Hoog Brabant' in het winkelhart
van Nederland is dinsdagavond bomvol. Met journalis
ten, maar ook met partijbestuursleden. Ze komen voor
de kandidaat-lijsttrekker, maar zeker ook voor de ver
trekkend leider. De eerste glimt, de ander kijkt als altijd
wat bedrukt.
„Een grote ervaring, een scherp debater, een man
met flair". Kernachtig omschrijft partijvoorzitter Hel-
gers de nieuwe man. Behalve een grote mate van (be
stuurlijke) ervaring, had Heerma niets van dat al. Zijn
fractievoorzitterschap was in feite een groot drama. Hij
werd geroepen tot een ambt in een glazen huis, en wei
gerde niet. Tot op het bot loyaal aan zijn partij moest
hij als leider eigenschappen etaleren die hij niet bezit.
CDA'ers hoorden zijn krampachtige oppositie soms
met plaatsvervangende schaamte aan.
Toch bleef zijn populariteit onder het CDA-kader nog
steeds vrij groot. Want Enneüs belichaamde wel dege
lijk ook wat mensen in politici waarderen: geen op
smuk, betrouwbaarheid, principieel gedrag. Dinsdag
avond luisteren de partijbestuursleden ademloos naar
de verklaringen van de gaande man. Gevoelens van op
luchting en teleurstelling mengen zich.
Heerma maakt na de enerverende vergadering reso
luut een eind aan de speculaties dat hij zelf kandidaat
was. „Daar is van begin af aan geen sprake van ge
weest". De commissie van vier die de nieuwe leider
moest zoeken, sprak de afgelopen maanden met liefst
73 mensen. Heerma was lid van deze commissie, en
langzaam heeft hij met lede ogen moeten zien hoe alle
aangezochte kandidaten afvielen. Zijn grootste rivaal,
zijn antipool in de fractietop De Hoop Scheffer kwam
als vanzelf boven drijven. De opkomst van de een
moest de ondergang van de ander worden, zo voelde
Enneüs Heerma al heel lang.
Heerma heeft nu besloten De Hoop Scheffer „niet
voor de voeten te lopen". Hij negeert zelfs het verzoek
van het partijbestuur om toch te blijven als gewoon Ka
merlid. Nee, hij gaat nu eerst eens flink slapen, kievits
eieren zoeken en nadenken. Zien we hem ooit nog te
rug, als bewindsman, wanneer het CDA met de nieuwe
leider en een vernieuwde fractie terugkeert in een rege
ringscoalitie? „De partij is absoluut nog niet uitgekeken
op Heerma zegt partijvoorzitter Helgers.
En terwijl de nieuwe leider stralend voor de camera's
vertelt dat hij leider wil zijn „van het hele CDA" en een
„rotsvast vertrouwen" heeft in het christen-democrati
sche gedachtengoed, gaat de oude leider zwijgend door
een zijdeur af, gevolgd door enkele meevoelende partij
bestuursleden.
Luc van Leeuwen, senator en ook lid van de commis
sie van vier, wil best kwijt dat Heerma tijdens de verga
dering een „fabuleuze indruk" maakte. „Zonder wrok
hield hij zijn verhaal. Geweldig". Een bestuurslid vertelt
dat Heerma zonder drama zijn aftreden bekend maak
te. „Petje af voor hem". En Tineke Lodders, vice-voor-
zitter en volgens Heerma eigenlijk de droomkandidaat
voor het CDA-leiderschap, zegt alleen maar: „I keep my
emotions by myself'.
utrecht wilfred scholten
TOM JANSSEN
Diplomaat uit de school van Brinkman
Hij had van alle christen-democraten veruit de meeste ambitie om de leiding van het CDA op zich te nemen, en de
meest ambitieuze heeft nu gewonnen ook: de bijna 49-jarige mr. Jaap de Hoop Scheffer moet het aangeslagen
CDA weer terugvoeren naar de regeringsmacht. Daarmee heeft de partij een kwieke lijsttrekker gekregen die bo
vendien scherp en gevat is in het politieke debat. Het zijn minimumeigenschappen om overeind te blijven in de
komende strijd der giganten: PvdA-premier Wim Kok en WD-leider Frits Bolkestein.
Het CDA heeft lang geworsteld
met de keuze voor De Hoop
Scheffer. Al in 1994 stond de
voormalige diplomaat klaar om
de macht van Elco Brinkman
over te nemen. Maar de partij
koos destijds, na een verpletter
ende verkiezingsnederlaag en
een verloren kabinetsformatie,
voor Heerma. Daarmee beroof
de het CDA zich ook nog eens
van de kans om via vier vrucht
bare oppositiejaren onder lei
ding van een dynamisch leider
terug te komen.
De Hoop Scheffer zag het hou
terige optreden van Heerma
drie jaar lang met toenemend
ongeduld aan, maar beet - ook
uit loyaliteit - op z'n tong. De
Hoop Scheffer was de eerste die
scoorde als oppositiewoord
voerder, een politiek handwerk
dat vrijwel niemand van de
CDA-fractie beheerste. In 1995
was hij een van de partijpromi
nenten die Heerma tot een
meer aanvallende oppositie wil
den dwingen. Er werd een 'poli
tiek fractiebestuur' gevormd,
waar De Hoop Scheffer zitting
in nam. Datzelfde jaar klom hij
op tot tweede man in de fractie
om de bleke Heerma bij het op-
positievoeren te assisteren.
Daarmee was de Hoop Scheffer
terug uit een geslagen positie,
iets waarvoor hij - geholpen
door de omstandigheid van een
zwak opererende fractie -
slechts anderhalfjaar nodig had
gehad. De volgende anderhalf
jaar zouden echter moeilijker
worden. Hij moest werken aan
zijn imago in de partij, zich
langzaam positioneren als de
onontkoombare nieuwe CDA-
leider en tegelijkertijd de positie
van Heerma niet ondergraven
en niet al te openlijk voor zijn
ambitie uit komen.
De vraag 'Wilt u nieuwe CDA-
leider worden?' beantwoordde
de oud-diplomaat ooit aldus:
Jaap de Hoop Scheffer werd onmiddellijk na zijn uitverkiezing tot lijsttrekker van het CDA door verslaggevers belaagd. Rechts CDA-partijvoorzitter Helgers. foto anp vincen
„Als u vraagt 'Heb je ambitie?',
dan zeg ik ja. Een politicus die
zegt zonder ambitie te zijn,
houdt de mensen voor het lap
je." Maar gedurende anderhalf
jaar de gedoodverfde kandidaat
zijn voor een post waarover on
afgebroken wordt gespeculeerd,
is in de politiek een lange tijd.
„Het tij voor Jaap begint te ver
lopen," zei een CDA-Kamerlid
een paar maanden terug dan
ook.
De top van het CDA kon echter
geen alternatief presenteren,
hoe graag men dat ook had ge
wild. Met de keuze voor De
Hoop Scheffer heeft men welis
waar de meest ambitieuze,
maar niet de meest geliefde
partijgenoot gekozen. Tineke
Lodders, de vice-voorzitter van
het CDA-bestuur die in de partij
een grote aanhang heeft, had
maar met haar ogen hoeven
knipperen om het lijsttrekker
schap toegeworpen te krijgen.
Maar Lodders ontkenning er
voor 'in' te zijn bleef tot het
eind hard.
Jaap de Hoop Scheffer staat nu
voor de zware taak alle richtin
gen in het huidige CDA bij el
kaar te houden en duizenden
kiezers terug te winnen (vooral
bij de WD vandaan) die de par
tij in 1994 verloor. Onder leiding
van Lodders wordt momenteel
aan een CDA-verkiezingspro-
gramma geschreven dat zeker
het sociale deel van de CDA-
aanhang zal aanspreken. Soli
dariteit met de verdrukte mede
mens (vluchtelingen, bijstands
trekkers) en verregaande
milieumaatregelen bijvoorbeeld
zijn geen thema's die De Hoop
Scheffer voor in de mond lig
gen.
Als de nieuwe fractieleider zich
al heeft uitgesproken over on
derwerpen die buiten zijn spe
cialisme - buitenlands beleid -
liggen, dan gaat het over het
aanmoedigen van eigen bezit,
vooral het eigen huis. „Dat sti
muleert het verantwoordelijk-
heidsbesef." Hij wil ook ruim
baan voor de automobilist en
de transportbedrijven. Niemand
in de partij is vergeten welke
harde lijn De Hoop Scheffer een
paar jaar geleden inzette op het
punt van het vluchtelingenbe
leid. Hij hoorde niet voor niets
bij de school-Brinkman, die het
CDA tot een conservatief-recht-
se partij wilde maken.
De Hoop Scheffer is echter di
plomaat en politicus genoeg om
als toekomstig leider van het
CDA niet louter te varen op het
gedachtegoed van Elco Brink
man. Hij voelt haarfijn aan dat
hij vooral in de partij-afdelin
gen, die het Brinkman-failliet
nog niet vergeten zijn, met ar
gusogen wordt bekeken,
heeft bovendien tijdens zi
lange, stille campagne doi
land kennis gemaakt met >on
wantrouwen dat noordelij
protestanten la Heerma
hebben jegens zijn kathol 101
flair.
Halverwege vorig jaar kon
de eerste uitspraken van'
le Jaap'worden opgetekei 310
wil hij niet af van het mini ?£e
mumloon als nettobedi
hij in de richting van vele
ruste partijleden. En ookl
naleert een maatschappel
tweedeling. Bovendien ve
hij zich tegen de commen gj]
sering van de zondag, die
ogen weer een rustdag mi iwu
worden. „Zondag is ervoi ude
miliebezoek."
Met Jaap de Hoop Scheffi nop
fractieleider krijgt het CDi it 4
meer vechtkracht. Dat is»
nodig ook want de partiji )A s
van ver komen. De opinif ar 2
lingen zijn momenteel vo terv
christen-democraten imn iekl
uitermate bedroevend. 01
CDA zichzelf volgend jaar
weer in een kabinet kanwf'
gen, is echter nog niet zo
zelfsprekend. Tegen het si
van 'paars' is het lastig op
Het CDA zal dan ook inho
lijk een goed alternatief n yN(
zijn voor de paarse coalió
Daarom krijgt De Hoop Si
vier CDA-zwaargewichtei
zich heen om de nieuwei I
ten-democratischeboods |i
in de verkiezingscampagi
te dragen. De Hoop Sche
moet proberen een wigtf
ven tussen de paarse part
En dat is hem in elk geval
op het lijf geschreven.
den haag maurice wilbriw fe Li
