Acteursportretten vol
jaloezie en hartstocht
▲PT
Verbouwingen belangrijkste impuls 'Cultuurstad'
Plankenkoorts vaak ernstig probleem bij orkestmusici
Cultuur&Kunst
Terpstra wil
martelfilms
uit schappen
videotheken
Onbeduidendheid en pure
emotie in vrouwensolo's
HOLLAND
FAIR
WOENSDAG 26 MAART 1997
chef jan rusbam, 071 -5356444
Prijs Kindermuseum Tropeninstituut
amsterdam Het Kindermuseum van het Amsterdamse Konink
lijk Instituut voor de Tropen krijgt de Council of Europe Award
1996. De prijs van de Raad van Europa wordt 22 april in Straats
burg overhandigd. Er is een bedrag van tienduizend gulden aan
verbonden en bruikleen gedurende een jaar van het beeldje
'Femme aux beaux seins' (vrouw met mooie borsten) van de
Spaanse kunstenaar Juan Mirö. Het Kindermuseum, dat deel
uitmaakt van het Tropenmuseum, krijgt de prijs voor zijn inzet
voor intercultureel begrip en tolerantie.
Programmering Pinkpop rond
rijswijk» The Orb, Rammstein, Atari Teenage Riot, Republica,
Marilyn Manson, Fountains of Wayne, Cake en de Osdorp Posse
zijn de bandnamen die de programmering van Pinkpop '97
complementeren. Pinkpop, in het Limburgse Landgraaf, is dit
jaar op 17,18 en 19 mei. Over het doorgaan van het festival be
stond enige tijd onduidelijkheid wegens protesten van omwo
nenden. Inmiddels heeft de gemeente bekend gemaakt een ge-
doogbeschikking af te zullen geven.
Tien procent jaarlijks langer dan een maand uitgeschakeld
amsterdam/new vork anp
Meer dan 70 procent van de orkestmusici heeft te
kampen met plankenkoorts. Bij één op de vijf
spelers komt dit meer dan een keer per week
voor. Het optreden zelf veroorzaakt stress, maar
ook de incompetente en veeleisende dirigenten
en de slechte en chaotische repetities spelen een
rol. De problemen zijn aanzienlijk, want bijna 10
proceht van de orkestleden is jaarlijks langer dan
een maand uitgeschakeld.
Dat blijkt uit een onderzoek onder 56 symfo
nieorkesten, waaraan 1600 profesionele orkest
musici over de gehele wereld meededen. Het rap
port werd gisteren gepresenteerd tijdens een in
ternationale bijeenkomst over gezondheid en de
musicus aan de Universiteit van York in Groot-
Brittannië.
De enquête toont volgens de onderzoekers aan
dat het niveau van angst en depressie ongelooflijk
hoog,is. Die bezorgdheid is eigen aan de baan,
maar fysieke klachten worden meer veroorzaakt
door stress, vanwege incompetente en veeleisen
de dirigenten en chaotische repetities dan door
het spelen. Stress wordt ook veroorzaakt door het
ziek-zijn, de angst om ziek te worden, onzeker
heid over de baan en de lage financiële beloning.
Eenderde van de musici blijken langere periode
van onzekerheid door te maken. Depressies ko
men onder 28 procent van de ondervraagden
voor. Circa 40 procent van de musici wordt 's
ochtends te vroeg wakker.
Het onderzoek laat ook zien dat het optteden
voor een snelle polsslag zorgt, gecombineerd met
trillen en schudden. Bij meer dan de helft van de
musici werd tijdens het optreden een toename
van de spierspanning geconstateerd. Dat zou een
oorzaak kunnen zijn voor spier- en rugklachten,
de zogenoemde Repetitive Strain Injury (RSI).
Dat soort problemen komen ook veel voor bij
mensen die langdurig achter een beeldscherm
werken.
Spierpijn in het bovenbeen tijdens of na het
spelen komt bij bijna tweederde van de spelers
voor. Het komt zelfs wekelijks voor bij meer dan
een kwart van de ondervraagden. Die klachten
komen meer voor bij mensen die vinden dat zij
onder grotere stress staan dan hun collega's. Bij.
vrouwen is het zelfs 40 procent meer.
De conferèntie in York duurt tot en met don
derdag. Organisatoren zijn de British Association
for Performing Arts Medicine en de British Musi
cians Union for the International Federation of
Musicians. Vanuit Nederland is de Nederlandse
Toonkunstenaarsbond aanwezig.
Twee eeuwen Nederlandse theatergeschiedenis in nuttig naslagwerk
De 19de eeuwse actrice Christina Elisabeth van Ollefen-
Da Silva had een fraaie dictie en 'treffend gebaar'. Maar
ze mishandelde wel 'ijverzuchtig' met verfkwast en
schaar de kostuums van haar concurrentes op het toneel
van de Amsterdamse Stadsschouwburg. De actrice Enny
Vrede vond op 18 april 1919 de dood aan boord van de
S.S. Amstel toen het schip op een mijn liep. Saillant de
tail: ze had toneelleider Eduard Verkade onverwachts de
bons gegeven en was net met zijn opvolger aan haar hu
welijksreis begonnen.
amsterdam francoise ledeboer
Het boek van Liesbeth van Ste
kelenburg over de portretten-
collectie van de Stadsschouw
burg Amsterdam staat vol met
dit soort uit het leven gegrepen
anekdotes en dat maakt het tot
leesstof met een hoog rode
oortjes-gehalte. Maar in haar
inleiding en toelichting naast de
portretten beschrijft ze in vogel
vlucht ook twee eeuwen Neder
landse theatergeschiedenis en
is het tegelijk een nuttig na
slagwerk geworden.
Wie het theater aan het Leids-
eplein bezoekt komt in de wan
delgangen langs een collectie
waarvoor de basis werd gelegd
in 1899. Toneelschool-directeur
S.J. Bouberg Wilson richtte dat
aar mef enkele toneelliefheb-
)ers en acteurs een vereniging
in het leven 'tot oprichting en
uitbreiding der Gallerij van Ne-
derlandsche Toneelkunstenaars
die in de Stadsschouwburg zijn
groot geweest'. Maar wie furore
maakte aan het Leidseplein was
en is meestal ook elders jn het
land een beroemdheid. Van Ko
van Dijk tot Willem Nijholt en
van Mary Dresselhuys tot Ank
van der Moer, trekt in deze 'gal
lerij' dan ook een groot aantal
bekende acteurs en actrices
voorbij. En aan de bespeling
door De Nederlandse Opera en
Het Nationale Ballet dankt de
schouwburg portretten van on
der meer Gré Brouwenstijn,
Christina Deutekom en het
echtpaar Ebbeiaar-Radius.
Schenkingen
Omdat de schouwburg nooit
een eigen aankoopbudget had,
is de groei van de collectie altijd
afhankelijk geweest van schen
kingen of initiatieven van be
wonderaars die acteurs en actri
ces lieten vereeuwigen ter gele
genheid van een jubileum. Met
werken van Cornelis Kruseman,
Jan Willem Pieneman, Jan Sluij-
ters, Hildo Krop, Paul Citroen
en Herman Gordijn werd de
collectie ook in kunsthistorisch
opzicht betangrijk maar dat valt
buiten het kader van dit boek.
De vroegste portretten date
ren uit het begin van de vorige
eeuw, toen het Nederlandse to
neel een jaar of twintig een ster
ke opleving beleefde. Johanna
Cornelia Ziesenis-Wattier, An-
dries Snoek en Ward Bingley
beleefden triomfen in stukken
van Griekse en Romeinse dich
ters, Shakespeare, Vondel en
classicistische schrijvers als Ra
cine en Corneille. Geertruida
Hilverdink-Grevelink, in 1820
statig uitgebeeld door Kruse
man, werd de opvolgster van
Ziesenis maar heeft de teloor
gang van het treurspel na 1820
kennelijk niet kunnen verwer
ken. De opkomst van het popu
laire genre betekende het einde
van haar carrière en ze pleegde
op 14 augustus 1827 zelfmoord.
Dat 'toneelkunstenaars' ook
knap lastig en ijdel kunnen zijn,
blijkt vooral uit de toelichtingen
bij de portretten van de acteurs
en actrices voor wie het doek al
wat langer geleden definitief is
gevallen. Esther de Boer-van
Rijk, gestorven in 1937, was in
haar tijd zeer beroemd door
haar rollen in stukken van Her
man Heijermans. In de schouw
burg hangt ze onder meer aan
de muur als Kniertje in 'Op
Hoop van Zegen' op een doek
van Eduard Frankfort uit 1913.
Van Stekelenburg noemt haar
'een zeer ongemakkelijke
vrouw' en stelt dat Heijermans
rollen haai' 'in die zin letterlijk
op het lijf waren geschreven'.
Laatdunkend
Ook over de legendarische Ko
van Dijk, gestorven in 1978, kan
ze niet alleen juichend zijn:
,,Van Dijk was zich bewust van
zijn superioriteit op het toneel.
Hij was nögal ijdel en kon naar
collega's zeer laatdunkend
doen. Grote, zware rollen be
schouwde hij als een erezaak,
maar juist in de kleine subtiele
re rollen was hij fantastisch,
zoals bijvoorbeeld in stukken
vanTsjechov."
Louis van Gasteren sr.
(overleden in 1962) zorgt voor
een vermakelijke anekdote uit
zijn 'nadagen'. Hij was eens zo
ontevreden met een voor zijn
gevoel ondergeschikte rol dat
hij zich na het uitspreken van
zijn korte tekst omdraaide en
tegen het publiek zei: „Einde
der rol!" 4
Dat Van Stekelenburg in haar
boek de Theo Mann-Bouw-
meesterring in handen geeft
van Annet Nieuwenhuyzen in
plaats van Anne-Wil Blankers
en Lau Ezerman bij de inval van
de Duitse troepen op 8 januari
in plaats van 8 mei 1940 zelf
moord laat plegen, is haar graag
vergeven. Want ook voor to
neelliefhebbers die zelden of
nooit de Amsterdamse schouw
burg bezoeken heeft ze een na
slagwerk gemaakt dat in geen
enkele boekenkast mag ontbre
ken.
'Het toont in kleen begrip al 's
menschen ydelheid..., de Por-
trettencollectie van de Stads
schouwburg Amsterdam' (uit
gave International Theatre
Film Books, ISBN-nummer 90
6403 4494) door Liesbeth van
Stekelenburg kost 25 gulden
en 17,50 gulden op vertoon
van een toegangsbewijs voor
een voorstelling in de schouw
burg.
Esther de Boer-Van Rijk als Kniertje in 'Hoop van Zegen', gemaakt door Eduard Frankfort (1913). foto»gpd-
rotterdam anp
Staatssecretaris Terpstra
(Welzijn) heeft de video
theekhouders in Nederland
gisteren opgeroepen de ver
huur te staken van video
films en -spelletjes met gru
welijke en sadistische beel
den.
Terpstra verwees naar het
„redeloze geweld in de sa
menleving" - een verwijzing
naar de voetbalsupporters
die afgelopen weekeinde een
dodelijk slachtoffer op hun
naam hebben gezet. Dat ge
weld willen wij „met zijn al
len" proberen terug te drin
gen. Dan gaat het niet aan
„dat iemand zijn brood wil
verdienen met de versprei
ding van zulke bagger," al
dus Terpstra.
De staatssecretaris riep de
videotheekhouders van de
branche-organisatie NVDO
op series als Faces of Death
en Guinea Pig uit de schap
pen te verwijderen. In de Ja
panse productie Guinea Pig
is de langdurige marteling
van een vrouw te zien.
Terpstra eiste van de bran
che-organisatie in mei eén
evaluatierapport over de na
leving van convenantsafspra
ken die zij op 6 mei vorig jaar
met de videotheekhouders
afsloot. De staatssecretaris
wees erop dat het al vast
staat dat er videotheken zijn
die zich hieraan weinig gele
gen laten liggen „Die rot
zooi doet de naam van uw
branche geen goed", aldus
Terpstra. „Ik wil een klem
mend beroep doen op uw
medewerking. Wij doen dit
allemaal niet voor niets,
maar om onze kinderen en
anderen te beschermen. Het
gaat niet om censuur of in
perking van de vrijheid van
meningsuiting."
Met nu Leiden zich opmaakt
voor een feestelijk jaartje 'cul
tuur' gaat een record aantal cul
turele instellingen op de schop.
Het Leids Vrijetijds Centrum
(LVC), de schouwburg, Muziek
huis M123, het Rijksmuseum
van Oudheden en het Rijksmu
seum voor Volkenkunde staat
een grootscheepse verbouwing
te wachten. Een hoop ongemak
aan de ene kant, maar op de
langere termijn bekeken mis
schien wel de belangrijkste bij
drage aan 'Leiden Cultuurstad'.
Juist in het jaar dat Leiden de
titel 'culturele hoofdstad van
Zuid-Holland' draagt wordt een
leeks noodmaatregelen getrof
fen. Het publiek ondervindt
hinder van al het getimmer, ge-
week en gemetsel. „Eigenlijk
vas het mooier geweest als Lei
den een jaar later of beter nog,
in 1999, Cultuurstad was gewor
den," zegt projectleider K. Wil-
lems. „Dan is de nieuwbouw
51464 fan het Nationaal Natuurhisto-
tisch Museum ook af en de uit
weiding van de Lakenhal een
feit."
De betrokken instellingen zelf
ekijken het van de andere
tant. Met een investering van
lo'n 80 miljoen gulden geven
'die verbouwingen wellicht de
pM belangrijkste impuls gegeven
ïan het culturele klimaat van
leiden. „Ja dat lijkt mij wel,"
legt schouwburgdirecteur P.
-Vallis de Vries. „Dat zijn uitga
ven voor de lange adem." Daar
mee vergeleken is het budget
j vaarmee Willems 50 activitei-
/P35' en organiseert peanuts, onge-
dere eer twee miljoen gulden.
Eerste in de rij verbouwingen
ijn die van Oudheden en Vol-
Dei' ienkunde, samen goed voor het
lerendeel van de investerin-
en: 70 miljoen gulden. Beide
nusea trekken vrijwel gelijktij-
Üg met de opening van Leiden
Cultuurstad de steigers op. Ook
d is het eerste programmaon
derdeel van het cultuurjaar, be
gin april, een 'museumfestival'.
De bezoekers van Volkenkun
de hebben al enkele jaren 'last'
van de voorbereidingen van de
verbouwing, want al in 1992
ging de permanente expositie
ruimte dicht. Het duurde enkele
jaren .voordat directeur S. En
gelsman het benodigde geld (60
miljoen gulden) bij elkaar had,
maar inmiddels is de eerste
spade de grond in gegaan. Het
museum blijft tijdens alle werk
zaamheden, die tot aan de
eeuwwisseling doorgaan, ge
opend voor het publiek.
Het museum ondergaat de
komende jaren een metamorfo
se. Het Boerhaave-gedeelte aan
de Steenstraat wordt gereno
veerd, de westvleugel van het
gebouw - waar collegezalen van
de universiteit waren - wordt
een nieuwe tentoonstellings
ruimte. Het voormalige ge
bouwtje van de Wereldwinkel
wordt de entree van het muse
um en een landschapsarchitec
te neemt de tuin onder handen.
Ook bij Oudheden wordt ge
sproken over een 'complete ge
daantewisseling'. Tien miljoen
gulden wordt gestoken in de
overkapping van de binnen
plaats achter de Taffeh-zaal en
de installatie van een nieuwe
klimaatbeheersingssysteem. De
verbouwing duurt ongeveer een
jaar; de herinrichting neemt
daarna nog een jaar in beslag.
Dan beschikt het museum over
meer ruimte voor wisselende
tentoonstellingen.
Zomerstop
De schouwburg gaat voor vijf-
eneenhalve maand dicht, drie
maanden langer dan de gebrui
kelijke 'zomerstop' van twee
maanden. Eind april mei sluit
het theater, om weer open te
gaan in november. Gedurende
die periode zijn in de schouw
theater
recensie susanne lammers
De Nieuwe Theatermakers: 'Vrouw Al
leen' door Christine van Stralen en 'Ode
aan de verlaten zielen' door Jacqueline
Kaptein. Gezien: 25/3, LAKtheater, Lei-
Het Rijksmuseum voor Volkenkunde wordt voor 60 miljoen gulden verbouwd. De werkzaamheden zijn onlangs begonnen. Ter hoogte van de
Morssingel is een bouwbrug aangelegd. foto hielco kuipers
burg alleen een paar 'locatie
voorstellingen' te bezoeken.
Kosten van de operatie: vier
miljoen gulden.
Best lastig voor toneel- en
muziekgroepen die in het kader
van Leiden Cultuurstad iets wil
len organiseren, want zij moe
ten noodgedwongen uitwijken
naar andere (vaak veel duurde
re) locaties. Zo waren de organi
satoren van de opera 'Wijn- en
minnestrijd' van Lully bijna
naar Den Haag uitgeweken: de
schouwburg was niet beschik
baar en de Stadsgehoorzaal is te
duur. Uiteindelijk bood de
Hooglandse Kerk uitkomst.
Eind 1997 is de schouwburg
immers weer als 'nieuw'. Met
speciale openingsactiviteiten in
november kan de schouwburg
aan 1997 alsnog een feestelijk
tintje geven, zo stelt de direc
teur.
Het LVC weet nog niet wanneer
de bouwactiviteiten beginnen,
maar hoopt dat dat in 1997 zal
zijn. Zo'n beetje alles gaat tegen
de vlakte, alleen de gevel wordt
behouden. Hoeveel de nieuw
bouw kost is nog onduidelijk.
Directeur R. Visser schat de kos
ten op 7 miljoen gulden. Voor
activiteiten 'in afgeslankte
vorm' moet het LVC tijdens de
bouwperiode naar een tijdelijk,
nog onbekend onderkomen
verhuizen.
Visser, die zelf overigens ver
wacht dat.de nieuwbouw pas in
1998 zal beginnen, vindt dat
Leiden zich met een investering
van 80 miljoen gulden 'geen be:
ter cultuurjaar kan wensen''.
„Misschien hadden we die 2
miljoen gulden extra niet in
programma's moeten steken,
maar juist in de infrastructuur
en pr. Dat zou wel afwijken van
het gebruikelijke programma
van een 'cultuurjaar', maar wel
getuigen van een sterke visie.
Het gaat er bij zo'n project toch
om op Leiden 'op de kaart te
krijgen'."
Muziekhuis M123 ten slotte
verdubbelt zijn oefenruimtes tot
14, bouwt een concertzaal en is
daarom gesloten tot september.
Deze verbouwing kost 1,5 mil
joen gulden.
erna straatsma
Twee vrouwen, twee solo's.
Christine van Stralen brengt een
tekst van Don Duyns waarin
een jonge vrouw 'de balans op
maakt van haar leven. De vrouw
is duidelijk in de war. Ze zit in
een klooster, op zoek naar rust
en stilte zodat ze zichzelf einde
lijk eens kan zien en horen. Of
het voor de vrouw wat oplevert?
Voor het publiek in elk geval
niet. Het decor suggereert van
alles, maar heeft nauwelijks een
functie in de voorstelling. In de
tekst vallen een paar fraaie re
gels te beluisteren, maar die
worden weer teniet gedaan
door zinnen als: „Ik voel be
paalde dingen. Ik denk bepaal
de dingen" - die Van Stralen
overigens met veel gevoel uit
spreekt. Haar monoloog duurt
lang en levert geen verrassende
inzichten op. De vrouw blijft
buitenkant en de schaarse ont
roerende momenten kunnen de
onbeduidendheid van 'Vrouw
Alleen' niet compenseren.
Jacqueline Kapteins solo is
daarentegen pure, ingedikte
emotie. 'Ode aan de verlaten
zielen' is een lofzang op het
kleine, het halfmislukte, het bij-
na-droevige karakter van de ar
chetypische clownerie. Kaptein
is een mooie clown, met een wit
geschminkt gezicht en heel ex
pressieve ogen. Ze is ouderwets:
in haar kleding, haar koeter
waals en haar bewegingen die
zo uit een theatrale stomme
film lijken te komen.
Maar ze is vooral een ouder
wetse clown in haar omgang
met het publiek. Ze kijkt je aan
als een verwachtingsvol musje,
dat weet dat je voer gaat strooi
en. De acts die de voorstelling
vormen, zijn zo gewoon als de
capriolen van een mus op een
waslijn, maar net zo vermake
lijk. Helemaal niet bijzonder,
maar Kaptein draait het dan net
zo, dat het verschrikkelijk ver
drietig wordt. Dat het draaglijk
blijft, komt door de iroflié die zé
erdoorheen klutst.
Geheel volgens de clowntra:
dities stuurt Kaptein je niet naaf
huis zonder je een hart ondeï
de riem te steken: na de druile
rige motregen die het leven nu
eenmaal is, komt zonneschijn.
Een theezakje danst óp de mu
ziek van Richard Strauss' 'Mor
gen' en zweeft als een luchtbal
lonnetje dat weidse vergezich
ten bieden kan.
Kunst van 1900 tot heden
5e Editie: 70 gateriet
NEDERLANDS
CONGRESGEBOUW
DEN HA/fó W
Openingstijden:
Vrijdag 28 maart t/m dÏNsdag l april
11.00- I8jOO-uur
Organisatie ÉN informatie:
Jaarbeurs Exhibition Organizers
Telefoon 030*295 55 60
http//www.arBite.nl/HAF.htm
