Nederland sluipt op kousenvoeten naar Rome
Noodrem kan bus en trein nog redden
Als Berisha moet aftreden, wordt dat zijn dood
Feiten &Meningen
Milosevic wil
controle op
media terug
DINSDAG 25 MAART 1997
Van Mierlo en Patijn temperen hun Europese ambities
Ais de geschiedenis zich zou herhalen, staat Ne
derland vandaag in Rome een 'dwaze dinsdag'
te wachten. Net als zes jaar geleden presenteert
Nederland halverwege de rit van het voorzitter
schap voorstellen voor een vernieuwd Europees
verdrag. Het toenmalig huiswerk van het duo
Dankert-Van den Broek werd in september
1991 met een sierlijke boog in de prullenbak ge
zwiept, een gebeurtenis die als 'Zwarte Maan
dag' in de annalen van de diplomatie werd bij
geschreven.
Voor een herhaling van die af
gang hoeft het tandem Patijn-
Van Mierlo niet te vrezen. Nu al
staat vast dat de Europese mi
nisters van buitenlandse zaken
hun 'addendum' vandaag met
gereserveerd enthousiasme zul
len ontvangen. Nederland had
om te beginnen geen beter mo
ment kunnen uitkiezen om zijn
plannen voor de hervorming
van de EU te presenteren. Van
daag staat in Rome alles in het
teken van het veertigjarig be
staan van de Verdragen van Ro
me en geen van de Europese
bewindslieden heeft er behoefte
aan dat feestje met bittere op
merkingen te verstoren.
Van paleis naar paleis zullen de
ministers zich begeven: een
lunch in het Quirinaal en in het
Esposizione, vervolgens een ce
remonie in de hal van Horatio
gevolgd door een receptie in het
paleis Doria Pamphili. Het pro
gramma voorzag zelfs in een
audiëntie in het Vaticaari, voor
EUWSANALYSE
De Servische oppositie dreigt met nieuwe demonstra
ties tegen president Milosevic en zijn regime als hij de
media en de persvrijheid in Servië blijft hinderen. De
oppositie heeft de afgelopen dagen bovendien gedreigd
met een boycot van de parlements- en presidentsver
kiezingen dit najaar als er dan nog altijd geen sprake is
van vrije, onafhankelijke media in Servië.
De voortekenen zijn somber. De Servische president
leed de afgelopen maanden ernstig gezichtsverlies. Na
maandenlange, massale protesten moest Milosevic er
kennen dat de lokale verkiezingen van 17 november ge
wonnen waren door de oppositie. De politiek verzwakte
Servische president lijkt nu echter vastbesloten zoveel
mogelijk terrein terug te winnen door zijn toch al niet
geringe controle over de media in Servië nog verder te
vergroten.
De onafhankelijke, commerciële televisiezender
BKTV kreeg vorige week donderdag opeens te horen
dat de Servische PTT haar programma's niet langer via
een serie steunzenders door geeft. BKTV, de populairste
zender van het land, was daardoor alleen nog maar in
Belgrado en de noordelijke stad Novi Sad te ontvangen.
De rechtbank in Belgrado gaf de Servische PTT vrijdag
de opdracht het signaal van BKTV met onmiddellijke
ingang weer door te geven in afwachting van een defi
nitieve uitspraak van de rechter, maar pas sinds giste
ren is de zender weer in de lucht.
BKTV stelde zich de afgelopen maanden haast met
de dag kritischer op ten opzichte van Milosevic en zijn
regime. De aanval op BKTV is opmerkelijk omdat de ei
genaar van de zender, de multimiljonair Boguljub Ka-
ric, tot voor kort een huisvriend was van Slobodan
Milosevic. De vriendschap bekoelde echter toen Karic
Milosevic in januari keihard bekritiseerde via een
spraakmakend interview in de Washington Post. Het
werd oorlog tussen Karic en Milosevic toen de tot dan
toe redelijk gezagsgetrouwe zender zich journalistiek
onafhankelijk ging opstellen en ruim aandacht besteed
de aan de dagelijkse demonstraties tegen Milosevic.
De Servische regering heeft aangekondigd op korte
termijn een nieuwe mediawet aan het parlement te zul
len voorleggen. De exacte inhoud van de wet is nog niet
bekend, maar de oppositie vreest het ergste. De nieuwe
minister van informatie, Radmila Milentijevic, staat be
kend als een 'havik' die vindt dat de staat moet zorgen
voor 'orde en vrede' in de sfeer van de media. „De rege
ring is er op uit om de paar kleine, onafhankelijke me
dia het zwijgen op te leggen", aldus een Servische jour
nalist.
De Servische oppositie zegt klaar te zijn voor een
nieuw gevecht met Milosevic, dit keer over de media.
„De president provoceert de mensen om opnieuw de
straat op te gaan", aldus oppositieleider Vuk Draskovic.
Zijn collega Zoran Djindjic, de nieuwe burgemeester
van Belgrado, waarschuwde zondag voor 'een nieuwe,
ernstige politieke crisis' in Servië. „Het democratise
ringsproces kan niet meer worden gestopt", aldus Dj
indjic. Milosevic lijkt daar echter nog altijd niet van
overtuigd te zijn.
BOEDAPEST» HANSGERTSEN
CORRESPONDENT
AVehiel Fbtyn
een puur Nederlandse aangele
genheid. Van Mierlo en minister
Borst zullen daar de curie nog
eens het hoe ën tvaarom van
het Nederlandse euthanasiebe
leid uitleggen.
Bij zoveel moois moeten de
geesten wel lenig en de oren
willig zijn. Maar belangrijker
nog: Nederland heeft een voor
stel op tafel gelegd waaraan het
zich geen buil kan vallen. An
ders dan in 1991, toen Dankert
en Van den Broek de Europese
Gemeenschap in één reuzen
sprong wilde omvormen tot een
federale superstaat, vaart de
paarse ploeg nu een veel be
houdender koers. Van het opge
ven van het vetorecht in belas
ting- en defensiezaken wil Ne
derland niet (meer) weten.
Het streven is nog steeds de sa
menwerking in Europa te ver
sterken, maar deze keer wordt
die wens omkleed met compro
misgerichte termen als 'flexibili
teit', 'opting-outs', en 'geleide
lijkheid'. Het is het resultaat van
in totaal negen maanden over
leg met de veertien andere Eu
ropese lidstaten, waarbij Neder
land diep doordrongen is ge
raakt van het besef dat Europa
nog wel vooruit wil, zolang het
maar niet te snel gebeurt en
niet teveel overhoop wordt ge
haald.
Alle verwijzingen naar een
eventuele federale opzet van de
Europese Unie het door de
Britten in 1991 zo verfoeide 'f-
woord' zijn uit het bijna ze
ventig pagina's tellende ad
dendum geschrapt. De Europe
se lidstaten worden daarente
gen uitgenodigd een pragmati
sche opstelling te kiezen. Op het
terrein van de interne markt, de
werking van de Europese instel
lingen alsmede het Europese
buitenlandse- en veiligheidsbe
leid worden voorzichtige voor
stellen geformuleerd die zelfs
bij Britse Eurosceptici niet tot
grote opwinding hoeven te lei
den.
Het buitenlands beleid wordt in
het Nederlandse voorstel meer
een zaak van de Raad van Mi
nisters dan van de Europese
Commissie (het dagelijks be
stuur). De Raad, niet de Com
missie, wordt versterkt met een
plannings- en analyse-eenheid.
De Raad, en niet de Commissie,
krijgt er een secretaris-generaal
bij, een 'prominente persoon
lijkheid' die het Europese bui
tenlandse beleid moet uitdra
gen. Van den Broek, nu nog Eu
ropees commissaris voor onder
meer de relaties met Centraal
en Oost-Europa, krijgt er een
serieuze concurrent bij als het
Nederlandse voorstel tijdens de
top in Amsterdam wordt aange
nomen.
Het meest tot de verbeelding
spreken de Nederlandse voor
stellen op justitiegebied. Op dit
terrein valt bij de Europese bur
gers nog een wit voetje te halen,
zo lijkt het. Om te beginnen,
zegt Nederland te streven naar
het binnen vijf jaar geheel op
heffen van de interne grenscon
troles in Europa, onder gelijktij
dige invoering van een geza
menlijke asielpolitiek, gemeen
schappelijk visumbeleid en
controles aan de buitengrenzen.
Dat klinkt revolutionair, ware
het niet dat landen die niet mee
willen doen de mogelijkheid
wordt geboden buiten dit ge
bied van vrij personenverkeer te
blijven, danwel een 'overgangs
periode' kunnen bedingen. Ook
kunnen lidstaten die overspoeld
worden door asielzoekers, voor
de duur van zes maanden
noodmaatregelen nemen.
Wel spectaculair nieuw is het
artikel dat de mogelijkheid
schept lidstaten te straffen waar
mensenrechten worden ge
schonden, bijvoorbeeld door
subsidies in te trekken. Hiermee
neemt Nederland een voorschot
op de toetreding tot de EU van
voormalig communistische sa
tellietstaten waar de rechten
voor minderheden nog niet in
graniet gebeiteld zijn. Het is
voor het eerst in veertig jaar dat
op slecht gedrag bij de Europe
se samenwerking een straf komt
te staan.
De enige dissonant komtv
daag mogelijk van Frankn
Duitsland, die een eigenv<
stel voor nauwere samen*
king op defensiegebied hel
aangekondigd. De beide Ei
ropese zwaargewichten w
een geleidelijke integratie
de 'militaire arm' van Eun
de WEU, in de Europese U
Nederland stelt dat ook vo
het eigen plan, maar Fran]
en Duitsland willen verdei
gaan.
Dat zou met een beetje ki
wil uitgelegd kunnen won
als een teken dat Nederlaii
voorzitter van de Europes i
niet ambitieus genoeg is.
in Rome zal geen van de n?
ters dat hardop durven ze i
Bovendien zal het Van Mi i
en Patijn vermoedelijk Sib i
laten. Want zij weten maa o
goed dat niet een gebreka i
daadkracht, maar juist eei i!
veel aan ambitie Nederlat li
1991 de das omdeed.
BRUSSEL» PAUL KOOPMAN
'De EU zou hem moeten weghalen, maar Europa begrijpt Albanië niet'
Om drie uur in de middag lijkt
het of er ergens een knop wordt
omgedraaid in de Albanese
hoofdstad. De kioskjes en zeep
kisten worden opgeruimd, de
talloze terrasjes raken leeg en
de kantoren en bedrijven slui
ten hun deuren. Tegen zeven
uur, als de avondklok vanwege
de noodtoestand ingaat, oogt de
anders zo levendige stad plots
naargeestig, eenzaam en verla
ten. De half miljoen inwoners
van Tirana zitten dan angstig en
onzeker thuis.
„De mensen worden er bang
van, terwijl de noodtoestand ei
genlijk nergens voor nodig is,"
zegt Gjerge Pilaki, een jonge
joumiist, „alleen Berisha heeft
het nodig om zichzelf te be
schermen en om te voorkomen
dat de Koha Jone (de meest on
afhankelijke krant in Albanië -
MvS) verschijnt waarin de wer
kelijke situatie in het land wordt
beschreven".
De noodtoestand houdt name
lijk ook in dat de kranten hun
inhoud eerst aan de censor
moeten voorleggen. Pas als die
toestemming geeft, mag de
krant worden gedrukt en ver
spreid. De Koha Jone probeert
het niet eens. De verslaggevers,
die zich allen bedreigd voelen
sinds hun kantoor door brand is
verwoest, zitten elke dag in het
café van het Oostenrijkse hotel
Europapark aan de brede Bou
levard Deshmoret e Kombit (De
martelaren van de staat).
Ook Frrok Qupi, de politiek
commentator van Koha Jone,
voelt zich alleen hier veilig, ver
scholen tussen internationale
collega's en een handjevol di
plomaten. Qupi, die al als jour
nalist actief was in de tijd van
de stalinistische dictator Hoxha,
staat bekend als Berisha's
grootste kwelgeest. Reeds vanaf
de eerste dag van diens verkie
zing,schrijft hij felle artikelen
over en vooral tegen de presi
dent.
„Toen ze ons kantoor in brand
kwamen steken, was ik er niet.
Volgens mijn collega's kwamen
ze echter vooral voor mij. De
geheime agenten van Berisha
moesten mijn hoofd hebben".
Qupi zegt niettemin nog steeds
een kop koffie te willen drinken
met Berisha. „Maar dan wel als
gewoon burger en niet als presi
dent".
Trein- en busreizigers staan dagelijks aan vele be
proevingen bloot. Vertragingen, gebrekkige informa
tie daarover, onredelijke conducteurs, geen koffie in
de Intercity. Er is altijd wel een aanleiding voor
gemopper. Toch is het openbaar vervoer in Neder
land zeker niet slecht. Tot in de verre hoeken van
het land rijdt de trein. Meestal minimaal eens per
half uur. Op stille trajecten en 's avonds eens per
uur. De bussen sluiten er redelijk op aan. Alleen een
aantal kleine dorpen op het platteland deelt niet in
die welvaart en is volledig aangewezen op de auto.
Moeizaam tot stand gekomen overleg en samenwer
king tussen de overheid, de NS en de busbedrijven
vormen het geheim van de betrekkelijk hoge kwali
teit van het openbaar vervoer. Er moet veel geld bij,
maar in een hoog ontwikkeld land dat hecht aan or
de, regelmaat en gelijke kansen zou dat geen pro
bleem moeten zijn. De kwaliteit van de samenleving
rechtvaardigt de belastingcenten, zou je zeggen.
Of dat geld ook zo goed mogelijk wordt besteed, is
een andere vraag. Misschien kan er méér voor het
zelfde belastinggeld. WD-minister Jorritsma van
verkeer wil dat de reizigers meer bijdragen in de
kosten. Maar bovenal moeten de Spoorwegen en de
busbedrijven van haar slimmer omgaan met hun
geld. Die bedrijven doen dat niet als ze te gemakke
lijk subsidiegeld vangen van het rijk. Ze moeten net
als de bakker en de slager worden gedwongen door
de wet van vraag en aanbod, is vervolgens de rede
nering van de minister. Met andere woorden: er
moest concurrentie komen in het openbaar vervoer.
De Tweede Kamer besprak vorige week de concur
rentie, die Jorritsma in het stad- en streekvervoer wil
invoeren. In de ogen van de minister bestaat het
land uit losse regio's, met regionale busnetten. Het
busvervoer op die netten wil Jorritsma per regio la
ten 'aanbesteden' aan ondernemingen die deze klus
het best en het goedkoopst kunnen doen.
Maar tegen de bestaande mammoet-onderneming,
die vrijwel alle busmaatschappijen in zich verenigt,
het Verenigd Streekvervoer Nederland, kan een klei
ne initiatiefnemer niet op. Jorritsma vindt dat niet
eerlijk en daarom wjl ze het Verenigd Streekvervoer
in kleine, gemakkelijker te beconcurreren, brokken
hakken. Vervolgens kan het geld dat er toch nog bij
moet naar de provincies worden geschoven. Die
kunnen beter overzien waar in de regio het streek
vervoer extra steun het meest nodig heeft.
De regionale busnetten staan echter niet op zichzelf.
In combinatie met het nationale spoorwegnet vor
men ze samen een groter geheel dat een alternatief
voor de auto moet zijn. De automobilist, die gewend
is om lange ritten in één ruk te maken zonder uit
zijn voertuig te komen, lok je niet de bus en de trein
in als hij dan op diezelfde afstand zes keer moet
overstappen. Onmisbaar in de werving is een kaartje
dat voor de hele reis geldt. Ook handig: een vast-
rechtkaart voor alle openbaar vervoer, met forse kor
ting buiten de spits (want openbaar vervoer is pe
perduur vergeleken met alleen benzinekosten).
Goede aansluitingen, weinig overstappen, algemeen
geldige kaartjes en kortingen zijn het best te waar
borgen door één nationaal bedrijf, waarin spoorwe
gen, streekbus en stadsvervoer samengaan. Dat ene,
dringend gewenste, nationale vervoerbedrijf past
echter niet in de momenteel heersende opvatting
over de 'marktwerking'. Waar de minister dus, om
wille van geforceerd opgewekte concurrentie, het
openbaar vervoer juist versnippert, zal de overheid
de noodzakelijke samenwerking dwingend moeten
voorschrijven.
Maar er moeten nog andere zaken worden veiligge
steld wil concurrentie niet ontaarden in verslechte
ring van het openbaar vervoer. Regels moeten voor
komen, dat in de uithoeken van het land goedkope
bussen de trein gaan verdringen. Dat zou immers
kwaliteitsverlies betekenen voor het nationale open
baar vervoersnet als totaal. Wie bijvoorbeeld uit de
Randstad naar Winterswijk wil kan dat prima doen
per trein. Maar moet de reis vanaf Zutphen per slin
gerbus worden voortgezet, dan is de keus om de he
le rit toch maar per auto te maken gauw gemaakt.
Ten slotte moet ook de eerlijkheid in concurrentie
zelf met regels worden gewaarborgd. Het mag niet
zo zijn, dat een handige jongen alleen de krenten uit
de openbaar-ver\'oerspap plukt, ten koste van de
winst die nodig is om slecht renderende diensten te
financieren.
De concurrentie is dus allesbehalve vrij. Ze moet
met behulp van een massa regels, voorschriften en
controle in juiste banen worden geleid om ongeluk
ken en schade aan het goede openbaar vervoer te
voorkomen. Dat geldt voor concurrentie in het
streekvervoer en in aanzienlijk sterkere mate voor
die op het nationale spoorwegnet, waarvan de
dienstregeling als een horloge functioneert en waar
omwille van een veilige voortgang een grote unifor
miteit in techniek en procedures is geboden.
De vraag dringt zich dan ook op of er niet zo'n over
maat aan beperkingen is vereist, dat de veel gepre
zen vrijheid van de markt er volledig door verloren
gaat. De ene bureaucratie wordt dan verruild voor
de andere; de beambten van de logge hoofdkanto
ren van NS en Verenigd Streekvervoer Nederland
kunnen via hetzelfde bureaucratische perron over
stappen op de trein van de toezichthoudende over
heid. De concurrentie-kat bijt in zijn eigen staan.
Jorritsma en haar geestverwanten, die in deze dis
cussie overigens niet alleen in de WD zijn te vil
blijven geloven in het wondermiddel concurren
Ze vinden steun in het succes van de Amerikaai
ondermeming Vancom, die het openbaar vervo
Zuid-Limburg heeft overgenomen. Vancom 'sa
de' meer tevredenheid onder de klanten en wis
chauffeurs beter te motiveren door hun meent
antwoordelijkheid toe te vertrouwen. Een grotei
deel van de kosten kon door de inkomsten uitd
kaartjes worden gedekt, zodat minder subsidie
dig was. Dit specifieke succes wist echter niet dt rvio
schetste nadelen uit van een nationaal openbai n
vervoer, dat omwille van de concurrentie in stur c
is gehakt.
Een Kamermeerderheid van PvdA, CDA, D66,
Groen Links en SP toonde daarom vorige week
weinig fiducie in Jorritsma's tovermiddel. Schie |0|
reiziger eigenlijk wel genoeg op met de geforcö
privatisering van bus, tram en trein en de kui
tige concurrentie? Of is het middel wellicht erge
dan de kwaal? Een pas op de plaats kan voorlo^
zeker geen kwaad, en als de minister daartoe
bereid blijkt, is het tijd voor de noodrem. Goet
de Kamer heeft duidelijk gemaakt daaraan dan
daadwerkelijk te zullen trekken.
RIEN POLDERMAN
Carabinieri stellen zich in slagorde op bij het afmeren van de zoveelste vissersboot met Albanese vluchtelingen
Qupi, een van de dertien op
richters van Berisha's Democra
tische Partij en enige tijd hoofd
redacteur van de aan die partij
gelieerde krant Rilindja
Dernokratika, beweert dat Be
risha de nodige mafiose vrien
den heeft. Cupi: „Het probleem
van Berisha is dat hij ten koste
van alles de president wil zijn.
Dat zit in zijn aard. Maar daar
mee sleept hij wel heel Albanië
de afgrond in".
Als voorbeeld van Berisha's
machtshonger, gaat Qupi terug
naar de oprichting van diens
Democratische Partij op 7 fe
bruari 1991. „Eerst werd de jon
ge studentenleider Azim aan de
kant geschoven omdat die te
jong was en uit een te arm gezin
kwam. Berisha gaf toen aan
kandidaat te willen zijn."
De avond daarop kwamen de
dertien 'oprichters samen in ho
tel Arberia. Er waren drie kandi
daten: Aleksander Meksi (de la
tere, maar intussen afgetreden
premier), Gramoz Pafshko en
Sali Berisha. Qupi: „Meksi kreeg
negen stemmen en de Pafshko
en Berisha ieder twee. Maar
toen dat bekend werd, stond
Berisha op en begon enorm te
schreeuwen en op de grond te
stampen. Meksi zei toen: Doe
dat nou niet, we kunnen de
stemmen wel veranderen als jij
dat wilt."
Dat werd echter niet als een
goede oplossing gezien. Qupi:
„We besloten toen om een week
later weer te stemmen. In de
tussentijd werd er onderling
druk uitgeoefend om nu wel op
Berisha te stemmen. Hadden
we dat maar nooit gedaan".
De Albanese journalist zegt nu
medelijden te hebben met Be
risha. „De enige oplossing voor
hem en Albanië is om af te tre
den. Maar dan laat hij zijn clan
in de steek. En als hij dat doet,
zullen ze hem vermoorden.
Echt, hij zit in een vreselijke si
tuatie. Eigenlijk zou de Europe
se Unie hem hier weg moeten
halen. Maar Europa begrijpt Al
banië niet."
Qupi staat in zijn analyse niet
alleen. Ook diplomaten die nog
contact hebben met Berisha,
bevestigen dat hij zit tussen
meerdere vuren, waaronder zijn
eigen clan uit het onherbergza
me noordelijke Tropoja. Aftre
den zou echter een machtsva
cuüm opleveren en de stabiliteit
ook niet ten goede komen.
in de haven van Brindisi.
Bovendien is Berisha bepaald
niet het enige probleem. „Zijn
hele politieke generatie is ver
ziekt en paranoïde", zegt jour
nalist Pilaki. „Zelfs bij de Wein-
ste en meest onnozele dingen
slagen de democraten en socia
listen er niet in om met elkaar
samen te werken. Ook al gaat
het land eraan ten onder, ze
zullen elkaar niet eens een hand
geven of gedag zeggen. In plaats
van elkaar een beetje te respec
teren, zie je ze alleen maar naar
elkaar schelden en schreeu
wen".
Onder de Albanezen heerst er
vooral pessimisme over een
goede afloop van de economi
sche en politieke crisis. Vooral
de jonge generatie is naarstig op
zoek naai' een mogelijkheid om
het land te ontvluchten. Silvana
FOTO EPA DARIDO
groepje jongeren in een n
rant het afscheid van een
din die naar Spanje vertrel
Een ogenblik later komte
dere vriendin binnen. Tot
ta's verrassing ook om
te nemen. „Dit is toch onj
lijk, zij gaat voorgoed n<
Frankrijk", legt ze geëmot
neerd uit, „het lijkt wel of
.een om me heen vertrekt'
Huta, een 22-jarige stud
schiedenis beschouwt Alb
als volstrekt hopeloos. „Ik
echt niet meer weten hoe
hier verder moet."
Huta viert samen met een
