Klimt blikvanger
op 'Wenen 1900'
De Stille Kracht zonder diepgang
Jeugd geeft niet veel om cultuur
'Dnestuiversopera' door De
Appel als schlagerfestijn
Cultuur&Kunst
INSDAG 25 MAART 1997
nrijsdam. 071 -5356444
'De Nieuwe Moeder' wint filmprijs
valenciennes Het speelfilmdebuut van de Nederlandse film
maakster Paula van der Oest heeft op het filmfestival van Valen
ciennes de juryprijs gekregen. 'De nieuwe moeder' gaat over een
vader uit Estland die in Nederland op zoek gaat naar een moe
der voor zijn zoon. De hoofdprijs van het festival was weggelegd
voor de film 'De vierkante cirkel' van de Indiër Amol Palekar.
Musical over Jacques Brei
Vanaf 12 juni is
in het Schiller-theater in Ber
lijn een musical te zien over
Jacques Brei. Dit heeft initia
tiefnemer en hoofdrolspeler
Klaus Hoffmann gisteren be
kendgemaakt. De muzikale
komedie Brei: 'La dernière re
presentation' vertelt het ver
haal van de van oorsprong
Belgische zanger-dichter. Brei,
een van de belangrijkste ver
tolkers van het Franse
chanson, overleed in 1978. Na
twee maanden in Berlijn gaat
de musical op tournee door
Duitsland.
Jacques Brei. foto anp/archief
Internetpagina Boijmans groot succes
rotterdam De Internetpagina van Museum Boijmans Van Beu-
ningen in Rotterdam is een groot succes. De website van het
museum krijgt positieve reacties van collega-musea en particu
liere gebruikers. De pagina, die sinds 1 januari van dit jaar offi
cieel in gebruik is, trekt dagelijks ongeveer honderd bezoekers.
Op de website van Boijmans is informatie te vinden over het
museum en de collectie. Er zijn meer dan honderd schilderijen
in de pagina opgenomen. Daarnaast is er een uitgebreide agen
da beschikbaar.
Mozart in Muziektheater
Amsterdam De Nederlandse Opera geeft van 12 april t/m 2 mei
acht voorstellingen van 'II re pastore' van Mozart. Het libretto
van deze 'serenata' in twee bedrijven is van Pietro Metastasio.
Pierre Audi regisseerde deze nieuwe productie van DNO. De
hoofdrollen worden vervuld door Anthony Rolfe Johnson (Ales-
sandro), Juliane Banse (Aminta), Cyndia Sieden (Elisa), Katarina
Kaméus (Tamiri) en Richard Croft (Agenore). Het Nederlands
Kamerorkest begeleidt 'II re pastore'. De muzikale leiding is in
handen van Graene Jenkins. De uitvoeringen zijn uitsluitend in
het Amsterdamse Muziektheater.
Israëliër wil huis Chagall verhuizen
tel aviv Een Israëlische kunsthandelaar wil het geboortehuis
van schilder Marc Chagall in Rusland afbreken en in Jeruzalem
steen voor steen weer opbouwen. Chagall werd in 1887 in een
dorp in de buurt van St.-Petersburg geboren in een ultra-ortho
dox chassidisch gezin. De in 1985 overleden Chagall geldt als
één van de grootste joodse schilders van deze eeuw. Zijn ge
boortehuis is op veel van zijn schilderijen te zieii. De kunsthan
delaar Itamar Barkai zou al gesprekken hebben gevoerd met in
genieurs en mogelijke sponsors over de verhuizing. Als alles
doorgaat, wil hij in Jeruzalem een museum van het huis maken.
Naast de prachtige schilderijen en toegepaste kunstvoor
werpen die het Van Gogh Museum in huis heeft voor de
expositie 'Wenen 1900' valt de kleine foto van Gustav
Klimt niet direct op. Maar het portret van de glimlachen
de bebaarde bohémien in schilderskiel zorgt voor mis
schien wel de raakste typering van de revolutionaire om
mezwaai van de Weense kunst in de periode 1870-1918.
De prominente rol die Klimt daarin speelde, maakt hem
terecht tot blikvanger van deze expositie.
amsterdam francoise ledeboer
Aan het begin van de tentoon
stelling wordt de bezoeker ver
welkomd door zijn levensgrote
schilderij van de beeldschone
Adèle Bloch-Bauer uit 1912. Hij
portretteerde haar in lange jurk
met geometrische patronen en
een breed collier boven door
schijnend decollecté. Dat ook
Klimt (1862-1918) was aange
stoken door de groeiende be
langstelling onder Europese
kunstenaars voor Japanse stijl
elementen blijkt uit de stoet
galopperende ruiters op de ach
tergrond.
Vlakbij de vitrine met zijn foto
en opvallend propere blauwe
schilderskiel hangt het portret
van Johanna Staube dat de om
slag van de catalogus en het af
fiche siert. Klimt schilderde
haar kort voor zijn dood en ver
beeldde ook haar als sensuele,
intelligente en moderne vrouw.
Ongeveer de helft van de 120
schilderijen en kunstvoorwer
pen die nu worden getoond, is
afkomstig uit het Weense Belve
dère-paleis, waar de österrei-
chische Galerie de belangrijkste
verzameling Weense kunst uit
dit tijdvak ter wereld beheert.
Dat genereuze gebaar is be
doeld als dank voor de in 1986
in het Belvedère georganiseerde
expositie 'Op zoek naar de (Ne
derlandse) Gouden Eeuw'.
Banaliteiten
Klimt's kunstenaarschap wordt
geplaatst in een context van
portretten en interieurs die be
gint met het Historisme, een
schildertrant die zich kenmerk
te door het teruggrijpen op
vroeger eeuwen. Belangrijkste
vertegenwoordiger was Hans
Makart (1840-1884), in het Van
Gogh present met een schilderij
van de befaamde actrice Char
lotte Wolter uit 1875. Getooid
met een lauwerkrans drapeerde
hij haar bevallig op een bank als
de Romeinse keizerin Messali-
na.
Anton Romako (1832-1889)
maakte zijn belangrijkste wer
ken in de jaren zeventig en
tachtig en keerde zich toen al
tegen de eeuwig jeugdige en es
thetische uitstraling waarin
Makart excelleerde. Zijn portret
uit 1886 van de weemoedig
glimlachende Mathilde Stem
met haar lieve blik is typerend
voor zijn zoektocht naar het wa
re karakter van zijn modellen.
Als tijdens zijn leven nog on-
Het zilveren kistje voor Alma Mahler.
guur' markeert Romako de eer
ste stap naar de revolutionaire
ommezwaai in het Wenen van
de jaren negentig. Het Historis
me raakte verstard in pompeu
ze overdaad en de heersende
smaak werd traditioneel en
conservatief. Onder leiding van
Klimt trad een groep kunste-
naars in 1897 uit de vereniging
van het Künstlerhaus, het ge
bouw in Wenen waar de heer
sende groep volgens een criti
cus op tentoonstellingen alleen
nog 'massale banaliteiten' pre
senteerde.
Afsplitsing
Samen met onder anderen
Rudolf von Alt, Josef Hoffmann,
Johan Victor Kramer, Max Kur-
zweil, Carl Moll en Kolo Moser
richtte Klimt de 'Vereinigung
bildender Künstler österreichs -
Secession' op. Onder de noe
mer 'Secession' (=afsplitsing)
werd hun belangrijkste drijfveer
de vernieuwing van de kunst
zonder dat er één bepaalde stijl
werd gedicteerd, al lieten ze
zich wel beïnvloeden door het
Franse impressionisme.
Terwijl Sigmund Freud al
furore maakte met zijn analyses
van het onderbewuste sloegen
ook de Secession-kunstenaars
de weg van droom en fantasie
in en maakten psychologische
portretten die tot diep in de ziel
doordrongen. In combinatie
met een voorliefde voor decora
tieve, ornamentele vormen ont
stond zo de stijl die wordt aan
geduid als 'Weense Jugendstil'.
De Secession-schüders en
beeldhouwers hebben vanaf het
begin nauw samengewerkt met
architecten en ontwerpers. In
hun eigen tentoonstellingsge
bouw en tijdschrift 'Ver Sacrum'
streefden ze het ideaal na van
een 'Gesamtkunstwerk' dat een
esthetische ontsnapping uit de
harde dagelijkse werkelijkheid
moest bieden. Dat leidde in
1903 tot de oprichting van het
vormgevingsinstituut de Wiener
Werkstatte, waar artistieke ge
bruiksgoederen werden ontwor
pen die de mens moesten ver
heffen. De wereldberoemde
meubels van Josef Hoffmann en
zilveren objecten van Kolo Mo
ser zijn ook op deze expositie
een lust voor het oog en wekken
onmiddellijk bezitsdrang op.
In 1908 was het hoogtepunt
van de Secession voorbij en
diende zich de stroming van het
Expressionisme aan. Het para
dijs dat de Secession-kunste
naars voor ogen stond, maakte
plaats voor een wereld waarin
de gekwelde mens het alleen
moest redden met al zijn frusta-
ties en angsten. De werken van
Oskar Kokoschka en Egon
Schiele vormen zo het huive
ringwekkende slotakkoord van
deze expositie.
De expositie 'Wenen 1900' in
het Van Gogh Museum (Paulus
Potterstraat, Amsterdam)
duurt tot en met 15 juni. Ope
ningstijden: dagelijks van
10.00 tot 17.00 uur. De catalo
gus telt 192 pagina's met 140
illustraties. Prijs: 49,50 gulden
(paperback) en 69,50 gulden
(gebonden).
theater
leer
oppo
recensie wunand zeilstra
Stille Kracht', theatervoorstelling naar de gelijknamige
iCiman van Louis Couperus door Ton Vorstenbosch. Re-
Mette Bouhuijs. Spel: Peter Tuinman, Margo Dames,
Manichand, Martin Schwab, Linda van Dyck, Matthi-
Maat en anderen. Gezien: 24/3, schouwburg Leiden.
Aldaar nog te zien: vanavond en morgenavond.
)1
ok al zit de theaterproductie van 'De Stille
racht' vaardig in elkaar, aan oppervlakkig-
eid valt kennelijk toch niet echt te ontko
len. Wil je namelijk het boek in grote lij-
en onderbrengen in één avondvullend to-
<eelstuk, dan moet je haast wel schema-
ich blijven. Neem bijvoorbeeld de gehei-
ie ontmoeting van de residentsvrouw Leo-
ie van Oudijck met haar stiefzoon Theo.
Een dergelijk belangrijk gegeven van het
verhaal krijgen we ongeveer na de eerste
vijftien minuten door middel van een paar
omarmingen en liefkozingen voorgescho
teld.
De scene is weliswaar functioneel inge
zet, maar blijft noodgedwongen schema
tisch en oppervlakkig. Aan een uitdieping
van hun personages komen de acteurs niet
of nauwelijks toe - in de gegeven omstan
digheden kunnen ze dat ook niet. Slechts
een paar aspecten van hun rol kunnen de
acteurs overbrengen. Bijvoorbeeld de gril
ligheid van mevrouw Van Oudijck, de lom
pe, weinig begripvolle houding van de toch
niet onsympathieke resident, de culturele
vervreemding van mevrouw Eldersma wor
den aangestipt zonder iets van hun achter
gronden prijs te kunnen geven. Dieperlig
gende tegenstellingen tussen de inheemse
bevolking en de koloniale overheerser ko
men nauwelijks aan bod.
Neem je deze beperkingen voor lief, dan
blijft er een voorstelling over met sfeervolle
beelden die duidelijk het werk zijn van een
ervaren regisseur en tekstschrijver. Twintig
afzonderlijke scènes lossen elkaar in een
vlot tempo af, de vele changementen zijn
daardoor niet storend - elke scène als het
ware een tableau vivant, om in termen van
Couperus te spreken. Tot een hecht samen
hangende eenheid ontwikkelt het stuk zich
echter niet, het blijft bij sfeerbeelden, fraaie
sfeerbeelden.
den haag gpd
Terwijl de belangstelling voor
musea en monumenten de
laatste twintig jaar fors is toe
genomen, daalt deze onder de
jeugd. Vooral de 40-plussers
zorgen voor de groei van het
aantal bezoekers. Jongeren van
16 tot 19 jaar gaan steeds min
der naar musea.
Dit schrijft het Sociaal en
Cultureel Planbureau (SCP) in
de vandaag verschenen studie
Het Gedeelde Erfgoed. Volgens
het planbureau is deze teruglo
pende belangstelling een ge
volg van de anti-autoritaire op
voeding van de jongere genera
tie. Dat leidt tot afbrokkelend
gezag van de klassieke cultuur
en de opkomst van de eigen
jeugdcultuur.
Het SCP waarschuwt echter
ook tegen te voorbarige con
clusies. Er is zeker geen sprake
van een groot probleem. Het
aantal jeugdige museabezoe-
kers is nog altijd twee keer zo
groot als dat van gesubsidieer
de podiumkunsten.
Nog altijd bezoeken 31 pro
cent van de 12 tot 21-jarigen
een museum, terwijl het aantal
schouwburg- en concertbezoe
kers blijft steken op 14 procent
van deze leeftijdsgroep. Ook
verdwijnt voor vele jeugdigen
de tegenstelling tussen popu
laire en elitaire cultuur. Een
pretpark en museum worden
gezien als evenwaardig.
De vraag of kinderen naar
musea en monumenten gaan
hangt vooral af van de ouders.
De kinderen gaan mee als de
ouders gaan. Pas wanneer ze
boven de 21 jaar komen, ne
men ze zelfstandig het besluit
een museum of monument te
bezoeken. In deze leeftijdscate
gorie groeit het bezoek dan ook
weer. Vooral student van voort
gezet of hoger onderwijs trekt
de cultuur.
Het bezoek aan musea en
monumenten verloopt in golf
bewegingen. Trokken de mu
sea in 1979 nog 26 procent van
de bevolking, dit percentage
groeide tot 34 procent in 1991
en daalde weer tot 30 procent
in 1995. Bij monumenten zien
we dezelfde schommeling: van
41 procent naar 48 procent tot
43 procent.
Vooral historische- en kunst
musea waren in trek. Techniek
en volkenkunde werden min
der bezocht. Bij de monumen
ten zien we vooral groei van de
aantallen bezoekers aan oude
dorpskernen en stadsdelen. De
archieven trokken 3 procent en
archeologische presentaties,
zoals het Archeon in Alphen
aan den Rijn, maar liefst 20
procent.
"sfegenvallers
[erry Maguire
iSJhine en Bacall
vanjis angeles hans de bruijn
,n 2jrvolg voorpagina
1611 Jie English Patient liet alle an-
goeAre Oscar-kandidaten ver ach-
opjr zich. Geoffrey Rush kreeg
jn napswaar de Oscar voor beste
ok iiteur> maar dat was de enige
pderscheiding voor Shine, ter-
ijl de film zeven maal was
Sorgedragen. Hetzelfde gold
or de succesvolle film Fargo,
dan wel de beste actrice le-
rde, maar verder alleen nog
^in Oscar kreeg voor het script,
■k Fargo was zeven keer geno-
HBneerd.
HËtEen tegenvaller was er ook
^Hor Jerry Maguire, de film over
door Tom Cruise uitgebeel-
- f sportagent, die ondanks vijf
jiminaties alleen een Oscar
voor de beste mannelijke
Hrol, die van Cuba Gooding jr.
iedereen, zij zelf niet in het
Bnst, had gerekend op een Os-
Hr voor filmveterane Lauren
call (voor The Mirror has Two
I ices), maar die eer ging - tot
icalls zichtbare teleurstelling -
ar Juliette Binoche.
De Oscar voor de beste docu-
entaire was die voor When we
te Icings, het levensverhaal
n bokser Mohammed Ali. De
711 n de ziekte van Parkinson lij-
i nde Ali nam zelf mede de Os-
r in ontvangst en kreeg een
inutenlange staande ovatie.
lonstratie
>r de deur van de zaal waar
Oscars werden uitgereikt
trd gedemonstreerd tegen de
jöfdfiguur van The People uer-
Larry Flynt, de film van
theater
Madonna zingt 'Don't cry for me Argentina' uit de film 'Evita' tijdens de 69ste Oscar-uitreiking. Uit dezelfde film komt 'You Must Love Me', van
Andrew Lloyd Webber en Tim Rice, dat een Oscar kreeg voor de meest originele song. foto afp
Milos Forman over het leven
van Larry Flynt, de uitgever van
het pornomaandblad Hustler.
De anti-porno-demonstranten
vonden dat Flynt geen eerbe-
ook niet voor de ceremonie uit- daarop de tekst: Columbia er te weinig gekleurde regis-
genodigd, maar was er toch in Sucks - L. Flynt. seurs, filmschrijvers en produ-
geslaagd in zijn rolstoel een De zwarte leider Jesse Jackson cers. Bij de 69ste Oscar-uitrei
plaats op de eerste rij te krijgen, protesteerde tegen het feit dat king waren slechts twee zwarte
Uit protest liet Flynt echter een zwarten en kleurlingen in Holly- genomineerden: Cuba Gooding
toon verdiende. Flynt was door vliegtuigje boven Los Angeles wood nog steeds worden ach- jr. (die dus won) en Marie Jean-
de filmmaatschappij Columbia rondvliegen met een doek met tergesteld. Volgens Jackson zijn Baptiste (uit Secrets and Lies).
recensie max smith
'De Dnestuiversopera' Van Brecht, door
De Appel. Regie: Aus Greidanus, met o.a.
Sacha Bulthuis, Robert Prager, Henk Votel
en Carline Brouwer en vijf musici. Gezien:
22/3, Appeltheater, Den Haag.
De criminele mooie 'glitterboy'
Mackie Messer; de bedelaarsko-
ning Peachum, die zich verrijkt
met de exploitatie van armoe en
ellende; de corrupte politieco-
missaris, ze zijn nog steeds van
alle tijden. Ter onderstreping
dat 'De Driestuiversopera' van
Bertolt Brecht en Kurt Weill niet
aan actualiteit heeft ingeboet,
staan er in het programmablad
van De Appel recente kranten
artikelen afgedrukt over bijvoor
beeld de handel in Indiase inva
lide bedelaarskinderen en over
gesjoemel van geldbanken. De
Iepen beheersen nog steeds de
wereld. Wij zitten er tussen in
en laten dit gemakkelijk voort
woekeren, omdat we meer geïn
teresseerd zijn in consumeren
de en amuserende afleiding.
In zijn bewerking en regie
presenteert Aus Greidanus 'De
Driestuiversopera' als een of an
der Schlagerfestijn. Een deel
van de toeschouwers zit aan
lange tafels met versnaperin
gen. Het is verbijsterend dat
menigeen in deze ironische ver
leiding tuint om zichzelf bloot
te geven: er wordt gretig gegrist
en gegraaid in de schalen met
popcorn alsof die meer bekoren
dan de voorstelling zelf. De zaal
is door een lang, verhoogd
loopvlak in twee helften ver
deeld. Om aan te geven dat de
manipulatie van recht en mo
raal overal om ons heen ge
beurt, wordt behalve daar ook
op tal van andere, hoger gele
gen plaatsen van het Appelthea
ter gespeeld en gezongen en
door een vijf man sterke forma
tie gemusiceerd. Als toeschou
wer ben je dus genoodzaakt re
gelmatig van zithouding te ver
anderen.
Er schort niets aan duidelijk
heid in de enscenering. Wannie
de Wijn is - zijn glimmende pak
en overdadige ringen en hals
kettingen incluis - ten voeten
uit een poenerige en patserige
onverlaat, die net zo behendig
en gewetenloos aan geld als aan
vrouwen komt. Zijn tegenspeler
in het kwaad Peachum, die te
gen forse betalingen bedelaars
'beschermt', wordt door Hubert
Fermin met onmiskenbare
hardheid uitgebeeld. Samen
met zijn echtgenote bewerkstel
ligt hij de arrestatie van Mackie
Messer. Sacha Bulthuis springt
er weer eens uit in de haar
scherpe karakterisering van de
ze rijk geworden vrouwelijke
proleet.
De ordinair opgedofte Carline
Brouwer is hun dochter Polly.
Ze is nog jong, maar reeds in de
kern verrot. Tegen de zin van
haar ouders in is ze met Mackie
getrouwd. Carline Brouwer be
schikt over een goede zangstem
en kan zich ook bloedgeil en
verdorven voordoen. Mirjam
Stolwijk, de dochter van de
hoofdcommissaris met wie
Mackie eveneens is gehuwd,
komt daarentegen te opge
schroefd over.
De tragische figuur is de
hoofdcommissaris: de personi
ficatie van het recht. Steeds
loopt hij met zijn rijk gedeco
reerde gala-uniform in de hand
rond. Maar hij is niets anders
dan een sullige speelbal tussen
misdadige machten. Hoog in de
nok mag hij gezeten op een na-
maakpaard als een karakterloze
operetteridder de koninklijke
gratieverlening aan Mackie uit
spreken.
De van passie doortrokken
liederen, waaronder de overbe
kende 'Kanonnensong' klinken
gloedvol uit de mond van Saskia
Mees in de rol van de verwor
pen hoer, die uit rancune
Mackie verraadt. Met zijn laco
niek spel zorgt Henk Votel in
verscheidene dubbelrollen voor
de vrolijke noot.
De eindindruk is dat deze
'Driestuiversopera' vakkundig
gemaakt is, maar de stem van
mijn geweten is er desondanks
niet door in beroering geraakt.
'Leuk' is de veel gehoorde kwa
lificatie van het publiek na af
loop. Dat zal ook wel de voor
naamste verwachting zijn van
hen die met veelal uitverkochte
bus-arrangementen vanuit het
hele land naar het Appeltheater
in Den Haag afreizen. Leuk en
tijdens de première na bijna el
ke song een applaus als ware
het een populaire liedjespro
gramma; over Brechtiaanse ver
vreemding gesproken.
