Nu ook tandarts met keurmerk Soepel corset met optimaal comfort Gezondheid MAANDAG 17 MAART 1997 REDACTIE SASKIA STOELINCA 023-5150265 Asbestose Een goede kennis van mij heeft onlangs zijn keuken ge sloopt om te vervangen door een nieuwe. Tijdens de werkzaamheden bleek er achter het fornuis een plaat asbest op de muur te zitten. Mijn kennis had de mou wen al opgestroopt om de plaat van de muur te rukken toen zijn vrouw zei dat dat absoluut niet mocht en hij de gemeente moest bellen om het asbest te laten venvij- deren. De gemeente stuurde een paar werkers in maan- mannetjespakken, de plaat werd voorzichtig verwij derd en mijn kennis kreeg de rekening: drieduizend gulden. Is asbest nou echt zo gevaarlijk? Het antwoord op de ze vraag begint bijna honderd jaar geleden. Toen werd in Engeland ten overstaan van een parlementaire com missie aangaande beroepsziekten melding gemaakt van de dood van een 33-jarige man, die zijn leven lang met asbest had gewerkt. Hij was gestorven aan longfi- brose, een uitgebreide vorm van verlittekening in de longen. Al vóór de Tweede Wereldoorlog was duidelijk geworden dat asbest bij inademing longafwijkingen kon veroorzaken, en door verlittekening van de long tot de dood kon voeren. Deze afvijkingen werden naar de oorzaak 'asbestose'genoemd. In de jaren dertig, toen longkanker nog geen volks ziekte was zoals nu. kwamen er rapporten over patiën ten met asbestlongen die ook longkanker kregen. Een kleine twintig jaar later werd in Australië het bewijs ge leverd dat asbest, vooral in combinatie met roken van sigaretten, longkanker veroorzaakt. En in 1960 werd in Zuid-Afrika aangetoond dat asbest ook kanker van het borstvlies kan veroorzaken. Asbestvezels zijn bijzonder klein en bijzonder moeilijk door het lichaam op te rui men. Als stukjes mesothelioom onder de microscoop worden bekeken, zitten daar vaak minuscule vezeltjes in. In de tussentijd had het ge bruik van asbest in de industrie een enorme vlucht genomen. Asbest heeft unieke eigenschap pen wat betreft vuurvastheid, en isolatie van hitte, elektrici teit en geluid. Deze eigenschap pen maken het een heel aan trekkelijk materiaal voor isola tie van pijpen en boilers en voor remvoeringen. Deze laatste bevatten overigens nog steeds asbest. Mensen in heel verschillende beroepen kregen te maken met asbest: bouwvakkers en tim merlieden gebruikten het ter isolatie, havenwerkers die stuk goed overladen kregen zakken met asbest te vervoeren, pijpfitters gebruikten het bij het aanleggen van indus triële pijpleidingen. Maar ook de vrouwen van deze mannen werden blootgesteld aan asbest: de asbestve zels zaten in de kleren die zij moesten uitkloppen en wassen. In de loop der tijd werd duidelijk dat blootstelling aan asbest levensgevaarlijk kan zijn. Enerzijds door het optreden van longfibrose, en anderzijds, zoals al ge zegd, door twee verschillende vormen van kanker aan longen of borstvlies. Het bleek dat de asbestiverkers, die dus aan veel schadelijke stof waren blootgesteld, overle den aan longkanker en dat hun echtgenotes zo'n twin tig jaar later kanker van het borstvlies kregen (mesothelioom). De geringe expositie, veroorzaakt door het uitborstelen van kleding met asbeststof erop. was kennelijk voldoende geweest. Het duurde tot in de jaren zeventig voor er wetgeving kwam, die afzuiginstallaties en gasmaskers verplicht stelde. Is nu mijn kennis overdreven voorzichtig geweest met die asbestplaat achter zijn fornuis? Ik denk het niet. Zo- langdie plaat daar rustig aan de muur zaten niemand eraan kwam, was het ding volmaakt onschadelijk. Maar op het moment dat er gesloopt gaat worden, be staat de kans dat het asbest gaat stuiven. We weten niet vanaf welke hoeveelheid het risico op kanker en/of asbestose duidelijke vormen gaat aanne men. Misschien is er geen veilige hoeveelheid te bepa len. net zomin als bij het roken van sigaretten. Blijft het feit dat mijn kennis de bittere pil van het acute en reële verlies van drieduizend gulden moet zien te vergulden door het verlies van risico op ziekte ergens in de toekomst. Zover is hij nog niet. hes lag rand» Quasimodo oftewel de gebochelde Klokken luider van de Notre Dame zou zich niet hoe ven te schamen voor zijn eigen lichaam als hij in onze tijd leefde. Met speciale corsetten kan de scheefgroei van de wervelkolom worden gecorrigeerd, maar deze corsetten waren tot nog toe zo stug en zwaar dat het middel erger leek dan de kwaal. Dankzij de faculteit werk tuigbouwkunde van de Universiteit Twente en in het bijzonder ir. Gert Nijenbanning uit En schede heeft het solide, maar weinig buigza me harnasachtige corset plaats gemaakt voor een soepele constructie van staal, elastiek en scharnieren, waardoor het comfort vrijwel op timaal is. Bovendien valt het corset nauwelijks op. De UT heeft afgelopen week octrooi aange vraagd op deze revolutionaire vinding, die het leven van vele (jonge) duizenden Nederlan ders zal veraangenamen. Ongeveer 3 op de 1000 Nederlanders lijdt zodanig aan scoliose of scheefgroei van de wervelkolom'dat een corset uitkomst kan bieden. De patiënt wordt geen enkele lichamelijke beperking meer op gelegd. Zelfs sporten is met het nieuwe corset mogelijk. De nog naamloze constructie zal on geveer 1.200 gulden gaan kosten, ongeveer de prijs die ook voor het bestaande kunststof cor set betaald moet worden. Naar verwachting is het product in het jaar 2000 in ons land op uitgebreide schaal ver krijgbaar. Ook het buitenland heeft inmiddels grote belangstelling getoond voor de vinding van de jonge Enschedese ingenieur, wiens drie jaar lang durende onderzoek in samenwerking met een Zwolse hts-er door de Stichting Toe gepaste Wetenschappen is gefinancierd. Scoliose heet de scheefgroei van de wervelko lom. Een ziekte, die zich meestal op zeven, achtjarige leeftijd openbaart. Twee tot drie procent van de Nederlanders heeft last van scoliose, maar bij de meesten is de scheefgroei dermate gering dat niet behoeft te worden op getreden. Bij circa 0,3 procent van de bevol king is dat wel het geval, omdat de afwijking meer dan twintig procent bedraagt. Mariska Koster, arts taco slagter Een product is pas goed als er een keurmerk aan kleeft. Dat is tegen woordig de trend. De kritische consument eist het. Maar in de ge zondheidszorg gaat de patiënt er in het algemeen van uit dat het met de kwaliteit wel snor zit. Toch heeft het kwaliteitskeurmerk zijn intrede in de gezondheidszorg gedaan. De praktijk van tandarts G. Breuklan der uit Putten is het eerste tand heelkundig centrum in Nederland met een ISO-9002-certificaat. Het is niet zijn bedoeling de kwali teit van zijn collega's in diskrediet te brengen. Maar al tien jaar liep Breuklander met het idee rond hoe de kwaliteitsnormen van een tand-: artsenpraktijk met twaalf mede werkers beter gestroomlijnd en vooral getoetst konden worden. Een ISO-certificaat leek hem de beste manier om een minimum aan kwaliteit te kunnen waarbor gen. „We wilden met regels en proto collen in de eerste plaats zelf de kwaliteit van ons werk kunnen controleren", zegt de tandarts, een hobbyist op kwaliteitsgebied. „Maar al die losse briefjes met pro tocollen en werkwijzen om bij voorbeeld instrumenten te sterili seren hadden geen structuur. Bo vendien: wie controleerde of we het goed deden. Om structuur en doelmatigheid te bereiken koos de praktijk voor de ISO-norm. Zo'n keurmerk is in de industrie al jaren een vanzelfspre kendheid. Wie het niet heeft, telt niet mee. ISO staat voor Internatio nal Organization for Standardiza tion, een internationale standaard voor het ordenen van bedrijfspro cessen waarop regelmatige contro le is. De bedoeling is met ISO-nor- men de bedrijfsvoering voortdu rend grondig te analyseren om daarmee de kwaliteit van de pro ducten te handhaven en als het kan op een hoger niveau te bren gen. De tandarts liet het adviesbureau Pharmaceutical Experts Group (PEG) aan de hand van de ISO de kwaliteitscriteria voor een tandart senpraktijk opstellen. Daarvan werd een handboek samengesteld dat eind vorig maand de goedkeu ring kreeg van TüV in Eindhoven, een van de certificerende instan ties in Nederland waartoe ook Ke- ma behoort. In het ISO-handboek is bijvoor beeld het omgaan met klachten van patiënten geregeld. Maar ook de wijze van inkopen van tand technische materialen, de afvalver werking en de hygiëne is aan stren ge regels onderworpen. Hoofdzaak blijft echter de bedrijfsvoering die volgens de ISO-norm efficiënt en kwalitatief op een hoog peil moet zijn. Protocollen van tandheelkun dige behandelingen zijn bewust niet in het kwaliteitshandboek op genomen. Dat is nog een aangele genheid van de professie en de we tenschap, meent Breuklander, maar ook aan de behandelstoel van de tandarts zullen op den duur ISO-maatstaven gelden. Maar werken in de praktijk van Breuklander nu betere tandartsen dan elders? Volgens hem is het 'echt niet zo' dat het certificaat van zijn praktijk een superieur behan delcentrum heeft gemaakt. Hij put zich uit om het tegen te spreken „Het betekent niet dat wij nu in eens tandartsen zijn met een ster", verweert hij zich. „Het interessante eraan vind ik, dat we nu een kwali teitsstandaard hebben die je ver plicht bent te handhaven en des noods te verbeteren. Mijn collega's kunnen even goed zijn, zelfs beter, maar door de ISO-norm kan ik be wijzen dat we gecontroleerde kwa liteit leveren. Dat kunnen mijn col lega's niet." In de praktijk van Breuklander worden de chirurgische instru menten nauwgezet gesteriliseerd. De autoclaaf (het sterilisatie-appa raat) wordt om de zoveel tijd ge keurd; een logboek houdt bij hoe het ermee staat. De steriliteit van het verpakte instrumentarium wordt regelmatig getoetst. Bij in grepen als het openen van een ab ces of het hevelen van een afgebro ken wortel krijgt de werkplek van de tandarts de ambiance van een operatiekamer. Alles geschiedt vol gens de protocollen in het ISO- handboek. Bij een tandarts die zich protocol lair aan het hygiëneplan houdt, is de kans op een infectie minimaal, beweert Bart Habekotte van het adviesbureau PEG die de ISO- norm vorm gaf. Dus meerdere be handelingen zijn overbodig en dat scheelt in de portemonnee van de verzekeraar. Habekotte schets nog meer voor delen van het kwaliteitsbewakings systeem. Loopt een patiënt als ge volg van niet goed gesteriliseerde instrumenten een hiv-infectie op dan kan een tandarts met een ISO- certificaat bewijzen dat hij er alles aan heeft gedaan om dat te voor komen. Bij een eventuele schade claim staat hij in het juridisch ge vecht sterker dan z'n collega zon der keurmerk, aldus de bedrijfsad viseur. Opmerkelijk is dat ook de Zorgsec tor (HKZ) bezig is normeringen op te stellen voor tandartspraktijken. Eind van deze zomer moeten de eisen op papier staan. Tandartsen kunnen zich er vrijwillig aan on derwerpen. De vraag is echter of de doelstellingen van ISO en HKZ el kaar niet doorkruisen. De Nederlandse Maatschappij ter bevordering van de Tandheelkun de (NMT) in Nieuwegein denkt van niet. Volgens een woordvoerder kunnen beide beoordelingssyste men naast elkaar bestaan. „We moeten versnippering voorkomen, maar zowel ISO als HKZ kunnen de kwaliteit van het werk van tand artsen bevorderen. Met het eerste ISO-certificaat voor een tandarts is een ontwikkeling in gang gezet waaraan vermoedelijk geen medicus in de toekomst kan ontkomen. Voor de consument/patiënt is het echter even wennen als straks ook op de verwijzingen en recepten van de huisarts een keurmerk prijkt. Net als de sticker met het Kemakeur op een strijkijzer. P U Z Z E L T R O K E T L E P S L A B R E K O P E N R B G O O L A L 1 W G G U O N R D R E L L C E A G A 1 T N U A P N A K N B T L D E S J F S E B B Y E R E R N L O K P G T O T U M E R A A 1 B R N E K C E K E B S S A E E 1 O S O K O S N P K N M W R V E 1 R N V O R S 1 H H P A N E E R R L P O 1 E O S K B R E T E O E S O B N K M G T 1 E R L T F R V K O A A N O T N 1 M D A B B B N E N N E R L E 1 W T A S N E M M 1 L K T S A M L Badminton Kickboksen Snater Balspel Knikkeren Tafelvoetbal Bokspringen Korrel Tekort Boston Maandag Vakman Curling Mastklimmen Voetballer Faro Omber Voornemen Grensbal Poker Waterskien Honkbal Rensport Werpspel Judo Rugby Whist Kegel Skisport Wielrennen OPGAVE OPLOSSING WOORDZOEKER In deze mengelmoes van letters zijn al de onderstaande woorden verstopt. Ze zijn te lezen van links naar rechts, van rechts naar links, van boven naar beneden of omgekeerd of schuin. Enkele let ters worden dubbel gebruikt. Streep alle woorden door. De res terende letters vormen dan regel voor regel van boven naar bene den gelezen de oplossing van de ze puzzel. CITAAT Horizontaal: 1. sabel; 2. spaan; 3. spalk; 4. kroot; 5. tiran; 6. tegel; 7. kruin; 8. riool; 9. speer; 10. sloom; 11. peper; 12. stroom; 13. piket; 14. kraag. Het citaat is van m. Hillmann: „Ook voor de reis door het leven zijn er slaapwagens". Het politievaartuig schoot in snelle vaart over het gazon waar heer Ollie op zwakke toon om hulp zat te roe pen. Schommelend en draaiend na derde het de muren van Bommel- stein en zwiepte daar langs de in gang. „Houd af!" brulde de commis saris. Doch nu betrad Joost het bor des. „U kunt beter aanleggen, als ik zo vrij mag zijn!" riep de knecht bo ven het geweld van de branding uit - en hij reikte een hand aan de verwil derde brigadier Fladders. Deze aar zelde niet. Met grote kracht greep hij toe zodat het bootje in zijn vaart ge stuit werd en rondgierde. Commissa ris Bas raakte daardoor plotseling oog in oog met heer Bommel. „Kom aan boord!" sprak hij bars. „Je bent er bij!" Heer Ollie gehoorzaamde. Druipend en klappertandend liet hij zich uit de vloed trekken - en pas toen hij onbeschadigd in het vaar tuigje stond drongen de woorden van de politiechef tot hem door. „B- bij?" stamelde hij. „W-waar bl-ben ik b-bij?" „Hierbij", hernam de com missaris, de watersnood in een kort gebaar samenvattend. „Ik weet, dat je plannen had om je gazon overda dig te besproeien; ontken het maar niet! Vanmorgen heb ik Joost nog ge waarschuwd!" „Dat is waar, heer Olivier", zei de knecht met een licht verwijt in zijn stem. „Ik heb u dat nog doorgege ven." „M-maar ikheb niets gedaan!" riep heer Bommel klagelijk. „Ik vond het krenterig, dat ik mijn tuin niet mag besproeien, dat is waar! De ge meente heeft een hele rivier tot zijn beschikking, dacht ik. Maar ik heb niets gedaan!" „Genoeg!" snauwde de heer Bas, een zakboekje trekkend. „De zaak is duidelijk. Trouwens, de markies heeft me voor je gewaar schuwd; je bent er bij. Je naam?" 16.: 16.2 11.5 DOOR JAN VISSER Wie van plan was om zijn of haar winterjas deze week de stomerij te brengen kan beter even wachten want nan ken van uitzonderlijk zacht weer wordt het belangrijk kon der. Aan de achterzijde van een depressie, die op woens dagochtend boven de Duitse Bocht arriveert en daarna richting Balkan koerst, wordt met een noordelijke stromir lucht uit de poolstreken aangevoerd. Daarin dalen de tem peraturen overdag tijdens de passage van het koufronttj waarden dichtbij het vriespunt. Bovendien kan de regen overgaan in natte sneeuw. Na woensdag vallen er enkele maartse buien, kan het's nachts licht vriezen en wordt het overdag nauwelijks war mer dan 5 graden. De exodus van arctische luchtmassa's vooral een 'verdienste' van een zeer sterk luchtdrukma# mum bij Spitsbergen. Het systeem bouwt een krachtige uitloper op naar het zeegebied ten westen van de Britset landen. Oceaandepressies kunnen daardoor geen verzad ting meer veroorzaken. Morgen bevindt Nederland zich nog in de zachte lucht, middagtemperaturen bereiken waarden omstreeks lOgJn.2 den. Het weerbeeld wordt gekenmerkt door veel bewolkir en het regent nu en dan: vooral later op de dag. De wind gaat via het zuiden naar het zuidwesten en 's avonds naa het westen. De windkracht is matig, aan zee soms kracht Gisteren was Nederland thermisch verdeeld. In Groningt bleef het de hele dag koud (Nieuw Beerta maximaal 4,0 graden), in Zeeuws Vlaanderen qua temperatuur bijna lij teachtig (Westdorpe 14,6 graden). Onze streken zaten de hele dag in de zachte lucht. Schif hol rapporteerde een maximumtemperatuur van 10,8gn den. Verder was het vrijwel de hele dag bewolkt maar reg viel er nauwelijks. De wind waaide uit westelijke richting en was meest matig, 's middags enige tijd vrij krachtig. KNMI Weersvooruitzicht Geldig tot en met dinsdag. Noorwegen: Geregeld zon. Langs de westkust nog kans op en kele winterse buien. Maxi ma uiteenlopend van rond -5 graden in het noorden tot enkele graden boven nul in het zuiden. Zweden: Geregeld zon. Morgen la ter op de dag in het zuiden een toenemende kans op sneeuw. In het zuiden en midden maxima rond het vriespunt, in het noorden overdag matige vorst. Denemarken: Overwegend bewolkt en van het zuidwesten uit een langzaam toenemende kans op regen of sneeuw. Middagtemperatuur rond 4 graden. Engeland, Schotland, Wales en Ierland: Veel bewolking en af en toe regen, voor al in Schotland. In Engeland en het zui den van Ierland vandaag nog kans op zon en plaatselijk mist. Middagtempera tuur rond 11 graden maar vandaag in het zuiden iets hogere maxima. België en Luxemburg: Wolkenvelden en vooral morgen af en toe regen. Vandaag eerst mist en over dag hier en daar wat zon. Middagtempe ratuur rond 12 graden. Noord- en Midden-Frankrijk: Vandaag geregeld zon maar eerst plaat selijk mist. morgen overgang naar min der rustig weer en in de loop van de dag van het noordwesten uit toenemende bewolking, gevolgd door regen. Middag- temperatuur omstreeks 14 graden. Portugal: Flink wat zon en droog. Middagtempera tuur bijna overal 20 graden of meer. Madeira: Half tot zwaar bewolkt en een toene mende kans op een regen- of onweers bui. Maximumtemperatuur omstreeks 18 graden. Vrij zonnig. Morgen langs de Golf van Biskaje wolkenvelden en hier en daar wat regen. Op de meeste plaatsen maxi ma rond of boven 20 graden. Canarische Eilanden: Vandaag vrij zonnig. Morgen meer be wolking en later kans op een regen- of onweersbui. Middagtemperatuur van daag rond 23 graden, morgen iets lager. Marokko: Westkust: vrij zonnig. Morgen later op de dag van het zuidwesten uit meer be wolking. Middagtemperatuur van 23 tot 28 graden. Flinke zonnige perioden en droog. Aan zee 's middags rond 20 graden. Zuid-Frankrijk: Vandaag flinke zonnige perioden maar eerst hier en daar mist. Morgen in de loop van de dag van het noordwesten uit meer bewolking maar tot de avond waar schijnlijk droog. Middagtemperatuur rond 17 graden, aan de voet van de Py reneeën lokaal meer dan 20. Mallorca en Ibiza: Vrij zonnig en droog. Middagtempera tuur iets boven 20 graden. Italië: Flinke zonnige perioden en bijna overal droog. Middagtemperatuur omstreeks 18 graden. Corsica en Sardinië: Droog en vrij zonnig weer. Middagtem peratuur iets oplopend tot ongeveer 20 Malta: Flink wat zon en droog. Middagtempera tuur omstreeks 18 graden. Griekenland en Kreta: Perioden met zon en in het oosten kans op een enkele bui. Rond de Egeische Zee tijdelijk veel wind. Geleidelijk weer iets lagere maxima; Morgen uiteenlo pend van een graad of 11 rond Thessa loniki tot 16 op Kreta. Turkije en Cyprus: Geregeld zon maar ook kans op enkele buien, mogelijk met onweer. Daling van temperatuur; Morgen maxima-van een graad of 8 bij Istanbul tot 15 op Cyprus. Duitsland: Bewolkt en van tijd tot tijd regen, in ho gere streken in het oosten ook sneeuw. In het zuidwesten kans op enkele opkla ringen en maxima rond 14 graden. In het noordoosten veel kouder met een graad of 7. Temperatuur op 1500 meter in de Beierse Alpen rond of net onder het vriespunt. Zwitserland: Eerst veel bewolking en in het noordoos ten nog regen of, boven 1500 meter, sneeuw. Van het westen uit geleidelijk meer zon en droog. Middagtemperatuur van 13 graden in de noordelijke kantons tot dicht bij 20 in Tessin. Oostenrijk: Veel bewolking en vooral ii veel regen of, vanaf zo'n flink wat sneeuw. In Karinthië, het westen, droger e zon. Middagtemperatuur uiteen': van 8 graden rond Wenen tot 15 in Karinthië. Polen: Half tot zwaar bewolkt en kanso; Ie winterse buien. Morgen in de In i het zuidwesten uit nemende kans op sneeuw of rege dagtemperatuur op vandaag rond! den, morgen in het westen iets lis 'f01 Tsjechië en Slowakije: Veel bewolking en vooral op morpion/, ge tijd regen, in hogere streken si Middagtemperatuur rond ongw ,'j" graden. Hongarije: Toenemende bewolking en van te «pst ten uit regen. Middagtemperaliw Etbij 8 graden. jur 14 da ibliei ivers iiikj DINSDAG 18 MAART 1997 Zon- en maanstanden Zon op 06.47 Zon onder Maan op 13.16 Maanondai Waterstand IJmuiden Katwijk Hoog 11.46 11.19" Laag 06.35 19.24 06.16" Weerrapporten 17 maart 07 uur: hallbew. nw4 licht bew wnw3 nietontv. motregen nnw 5 Amsterdam De Bilt Deelen Eelde Eindhoven Den Helder Rotterdam Twente Vlissmgen Maastricht Aberdeen Athene Barcelona Brussel Cyprus Dublin Frankfurt Genève Helsinki Innsbruck Istanbul Kiagenfurt Lissabon Londen Luxemburg Madrid Malaga Mallorca Split Stockholm Warschau Wenen Zurich Bangkok Buenos Aires half bew. Casablanca onbew. Johannesburg licht bew. Los Angeles zwaar bew. New Orleans onbew. New York onbew. Tel Aviv regen Tokyo^ licht bew Tunis licht bew Vancouver zwaar bew. licht bew. wzw3 15 half bew •plu 6 lD/i 19 2 »l. 1 3 tierl 11 ONie

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1997 | | pagina 12