Turkije zorgenkind in Apeldoorn
Er bloeit iets moois tussen Boedapest en Boekarest
Feiten&Meningen
Het grootste
piramidespel zit
aan Beursplein 5
De koning
der wijnen
m
VRIJDAG 14 MAART 1997
Leg duizend gulden in en je krijgt in no-time tien mille te
rug. Wie dat gelooft is natuurlijk gek, maar er lopen heel
wat gekken rond. Want in de piramidespelen gaat in Ne
derland niet slechts een paar honderd miljoen per jaar
om, zoals gisteren de staatssecretarissen Vermeend en
Schmitz meldden, maar eerder een paar honderd miljard.
Want wat de twee bewindslieden over het hoofd zagen, is
het grootste piramidespel van Nederland: Beursplein 5.
Natuurlijk, het gaat goed met het bedrijfsleven. Het
Centraal Planbureau verwacht voor volgend jaar zelfs
nieuwe recordwinsten in de industrie. Maar rechtvaardigt
dat de waarde-explosie van aandelen, die de al net zo
zwaar overtrokken stijging van de huizenprijzen nog verre
overtreft? Nee. Al jaren vragen beurshandelaren, net als
makelaars, zich dan ook af wanneer de gekte ophoudt.
Dat is in theorie bekend. Volgens de wet van het pira
midespel gebeurt dat op het moment dat er niet voldoen
de nieuwe inleggers zijn met voldoende geld om koersstij
gingen (de winst/uitbetalingen voor de vroegere instap
pers) te laten doorgaan. Wie net vóór dat moment is inge
stapt, verliest. Ook dat verlies laat zich eenvoudig bereke
nen: het is gelijk aan het verschil tussen de reële koers van
de aangekochte aandelen die vanaf dat moment geldt, en
het veel hogere bedrag dat de te late instapper er voor
heeft betaald.
Het punt is natuurlijk dat niemand weet wanneer dat
moment precies is. Gelukkig voor de handel, want tot dat
moment valt er geld te verdienen, geweldig véél geld zelfs.
Bij elke beurstransactie rinkelt ergens een kassa, en achter
de term administratiekosten gaan bij beleggingfondsen,
banken en verzekeraars vaak fabelachtige tarieven schuil.
Geen wonder dus dat deze mede-organisatoren van het
beurs-piramidespel zich scheel adverteren om klanten te
werven. Hoe meer klanten, hoe langer het spel doorgaat
en hoe meer geld er dus binnen komt.
Af en toe maken die nieuwkomers zich zorgen. Iedereen
voelt immers aan zijn water dat de kans op een 'niet' in de
beursloterij steeds groter wordt. De beleggingswereld
komt daarom steeds met nieuwe vondsten, zoals recente
lijk de click-fondsen, die meer zekerheid heten te bieden.
Dat doen ze ook we) voor een heel klein deel, maar voor
het overgrote deel valt of staat die zekerheid met het mo
ment waarop de kapitaaltoevoer naar de beurs stokt.
Zijn er eigenlijk verschillen tussen een gewoon pirami
defonds en de beurs? Gelukkig wel voor al die spelers op
Beursplein 5: een gewoon piramidefonds is alleen maar
gebakken lucht, terwijl een pakket aandelen altijd geld
waard blijft. Minder, in een aantal gevallen zelfs véél min
der dan de eigenaar er voor heeft betaald, maar hij hoeft
er in elk geval niet bang voor te zijn dat hij al zijn geld
kwijt raakt. Zoals bij het gewone piramidespel veelal wél
het geval is als de zaak vasüoopt.
Maar dat zal een schrale troost zijn voor al die inleggers
die er op dat moment suprème achter komen dat ze hun
centjes toch beter hadden kunnen storten op een nu zo
meelijwekkend bekeken gewone spaarrekening. Maar dan
hadden ze zich de tweede hoofdwet van het piramidespel
maar moeten realiseren: het grote geld is voor de grote
jongens. De kleintjes betalen het gelag.
SJAAK SMAKMAN
Hongarije is een echt wijnland. Het land
telt een zestal grote wijngebieden die elk
goed zijn voor een aantal uitstekende rode
of witte wijntjes. Rond de steden Mecsek,
Sopron en Eger en Villany en in de heuvels
ten noorden van het Balatonmeer is de
wijnbouw al eeuwenlang een traditie.
Maar Hongarije's meest vermaarde wijn komen onbetwist
uit de wijngaarden rond het dorpje Tokaj in het noord
oosten van het land.
In de regio rond Tokaj wordt de zoete en goudgele Tokaj-
aszu dessertwijn geproduceerd die sinds enkele jaren op
nieuw gretig aftrek vindt onder wijnliefhebbers in de hele
wereld.
De faam van de wijn uit de regio is deels te danken aan
het bijzonder gunstige micro-klimaat. Tokaj ligt in een
zonovergoten vallei en de Karpaten beschermen de wijn
gaarden tegen de koude noordenwind. De furmint-druif,
de klassieke druif van de regio, gedijt bovendien bijzonder
goed in de uit vulkanisch gesteente en löss bestaande
heuvels.
Het 'geheim' van de zoete Tokaj-wijnen zit hem echter in
iets anders. De druiven worden er veel later geplukt dan
elders. Vaak begint de oogst pas in de laatste dagen van
oktober. De druiven zijn dan extra rijk aan suiker en over
rijp. Een deel van de druiven barst open en begint te rot
ten. Dat proces, 'edele rotting' genaamd, zorgt er uitein
delijk voor dat er na verwerking een volle, zeer aromati
sche wijn ontstaat.
Volgens de legende werd dit originele proces in de zes
tiende eeuw bij toeval ontdekt in een jaar dat de oogst
vertraging had opgelopen vanwege gevechten tegen de
Turken. Toen men de al deels rottende druiven alsnog
met de moed der wanhoop verwerkt had, bleek het resul
taat boven ieders verwachting.
Sindsdien laat men de druiven in de regio bewust langer
rijpen. De verschrompelde, deels rotte druiven worden
geselecteerd en verzameld in kuipen ('puttonyos') van 28
liter waarin door het eigen gewicht een deel van het sap
wordt uitgeperst. Per kuip levert dat maximaal anderhalve
liter mierzoete druivensap op. Dat sap wordt later toege
voegd vaten 'normale' wijn die dan nog eens vier tot acht
jaar rijpen alvorens de wijn gebotteld wordt. Hoe meer
'puttonyos' per vat van 136 liter er worden toegevoegd,
hoe zoeter de wijn wordt.
Het resultaat is een wijn die de Hongaren 'de koning der
wijnen, de wijn der koningen' noemen. Dat is niet geheel
overdreven. De beste Tokaj-wijnen waren vroeger aanwe
zig in de wijnkelders van de hele Europese royalty. Met de
komst van het communisme verdween de Tokaj-wijn vrij
wel geheel van de markt in West-Europa.
Vrijwel alle Hongaarse wijn ging tot eind jaren tachtig
naar de Sovjet-Unie in het kader van de ruilhandel tussen
socialistische broederstaten. Voor hun wijn kregen de
Hongaren mineralen en industriële producten terug. Om
dat de nadruk vooral op zoveel mogelijk produceren lag,
leed de kwaliteit daar ernstig onder. Maar sinds het uit
eenvallen van het communistische blok is de Tokaj-wijn
weer helemaal terug.
Mede dankzij Franse en Spaanse investeringen en 'know
how' is de 'koning der wijnen' weer op weg een van 's we
relds meest vermaarde wijnen te worden. Na een goede
maaltijd gaat er weinig boven een goed glas Tokaj-aszu,
zo kan ik u uit eigen ervaring vertellen.
BOEDAPEST HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
Martelpraktijken en godsdienst beletsel voor toetreding tot EU
foto 8e
ISTANBUL «JESSICA LUTZ
HANS GERTSEN pn j
Aan de vooravond van de informele top van de EU-ministers van buitenlandse zaken,
komend weekeinde in Apeldoorn, stuurde de Verenigde Staten in allerjjl een gezant
naar de Europese hoofdsteden. Carey Cavanough, normaal belast met het sussen van
de ruzie tussen Turkije en Griekenland, sprong dit maal voor Turkije op de bres. ,,De
VS zijn zeer bezorgd over de manier waarop Europa Turkije behandelt. U mag de deur
niet dichtslaan".
Aanleiding voor de onverwachte
missie was de verklaring, vorige
week, van zes christen-demo
cratische regeringsleiders, on
der wie bondskanselier Kohl,
dat Turkije nooit lid zou kun
nen worden van de EU, omdat
het als islamitisch land niet tot
de Europese beschaving be
hoort. De VS vindt uit strategi
sche overwegingen dat Turkije
in het westerse kamp moet blij
ven en ziet het EU-lidmaat-
schap als beste garantie daar
voor.
Maar het christen-democrati
sche standpunt verontrustte
niet alleen de VS. Zelfs de
Griekse minister van buiten
landse zaken Theodoros Panga-
los, een notoire Turkije-hater,
zei:Als zij niet Europees zijn,
dan zijn wij het al helemaal
niet".
De Groenen en de Socialisten in
het Europees Parlement, die
met Griekenland alle financiële
steun van de EU aan Turkije tot
nu toe tegengehouden hebben
vanwege de schendingen van
de mensenrechten, reageerdèn
woedend. Pauline Green, aan
voerder van de socialistische
groep, eiste dat Jacques Santer,
voorzitter van de Europese
Commissie, bevestigde dat reli
gie geen bepalende factor is
voor lidmaatschap. Het gaat
hen er echter vooral om dat Eu
ropa gevestigd is op universele
waarden als respect voor de
mensenrechten en democratie,
die godsdienst en cultuur over
stijgen.
Ondanks de steunbetuigingen
van Nederland, Frankrijk, het
Verenigd Koninkrijk en Italië,
allen landen die voor Turkse
toetreding op termijn zijn, is de
strijd dan ook nog niet gestre
den. „Er staan slechts twee pun
ten op de agenda van Apel
doorn. Dat zijn Turkije, en in
het verlengde daarvan Grieken
land en Cyprus, en de uitbrei
ding van EU en Navo", zei de
Nederlandse minister van Mier-
lo, voorzitter van de Europese
Ministerraad, vorig weekeinde
in Istanbul.
Op de bijeenkomst worden
geen besluiten genomen, maar
wordt de blauwdruk voorbereid
van de top in Amsterdam. Tur
kije wil perse de twaalfde op de
lijst van staten zijn, met wie op
korte termijn onderhandelingen
over lidmaatschap beginnen.
„Wie weet wanneer Europa
weer eens uitbreidt. Het is nu of
nooit", zei een topambtenaar
op het ministerie van buiten
landse zaken in Ankara onlangs.
douane-unie
In dat kader verklaarde ook de
Turkse permanente vertegen
woordiger bij de EU, ambassa
deur Uluc özülker, donderdag
tegenover het semi-officiële
persbureau Anatolië dat zijn
land gedwongen is de douane
unie te herzien als het buitenge
sloten wordt door Europa. Het
land verliest jaarlijks meer dan
tien miljard gulden aan invoer-
belasting en krijgt daar voorals
nog weinig voor terug. Het
moet bovendien de Europese
tarieven opleggen aan traditio
nele derde handelspartners.
„Het uiteindelijke doel van de
douane-unie was volledig lid
maatschap. Als we dat niet krij
gen, heeft de douane-unie geen
zin meer. We kunnen politiek
en psychologisch gezien niet
blijven bedelen. De binnen
landse dynamiek zal ons land
een andere richting doen in
slaan".
Toeval of niet, de
laatste tijd heeft
Turkije een paar
stappen gezet op het
gebied van die dou
ane-unie en de
mensenrechten. Een
jaar te laat werd
eind vorige maand
een raad in het leven
geroepen die moet
toezien dat Turkse
producenten eerlijk
concurreren met
hun Europese colle
ga's. Tot dusver
dwong het ontbre
ken van zo'n contro
lerend orgaan de EU
ertoe anti-dumping
tarieven te heffen op
bijvoorbeeld katoen,
het Turkse export
product bij uitstek.
Het Turkse parle
ment heeft boven
dien een wet aange
nomen die de perio
de van voorarrest
verlaagt, wat woens
dag aan de Ameri
kaanse woordvoer
der van buitenland-
se zaken Nicholas
Bums lovende
woorden ontlokte. Tansu Cill
Amnesty Internatio
nal wees er echter
op dat verdachten in de eerste
periode in de politiecel, van één
dag voor 'gewone' misdaden tot
vier dagen voor collectieve,
staatsondermijnende activitei
ten, nog steeds geen advocaat
mogen spreken. De meeste
martelpraktijken gebeuren juist
tijdens dat voorarrest, dat overi
gens voorheen dertig dagen
was. De rechtse krant Sabah pu
bliceerde een spotprent van een
cursus 'snelmartelen' voor poli
tieagenten. Kortom, zelfs in ei
gen land wordt de wetswijzi
ging, door vice-premier en mi
nister van buitenlandse zaken
Tansu (giller als belangrijke her
vorming aangekondigd, niet erg
overtuigend gevonden.
In de periode dat (giller premier
was, van april '93 tot december
'95 verdwenen volgens de Ver
eniging voor Mensenrechten
559 mensen na hun arrestatie.
Een gelijk aantal werd doodge
marteld of buitengerechtelijk
geëxecuteerd. De Stichting voor
Mensenrechten, die slachtoffers
van martelpraktijken medisch
behandelt, had in 1995 alleen al
2.144 patiënten. Sinds giller mi
nister van buitenlandse zaken
is, probeert dat ministerie de
stichting door de rechtbank te
laten sluiten.
Het is dan ook niet verwonder
lijk dat giller in Europa als on
geloofwaardig te boek staat.
Haar aanhoudende gedram en
Bpr*'
derft
53 ki
met bijvoorbeeld en p'
boycot van de Navo-uitbrei
ding, om haar land in de E!
krijgen, wekken steeds met
ritatie op. De chantage wa2
mee ze de douane-unie en
drukte aan de vooravond v
parlementsverkiezingen, is
mand vergeten. „Als julliei
tekenen, komt de islamisü
Welvaartspartij aan de ma<. NHA
zei ze destijds. Later slooti
een coalitie met die fundai aats
talistische, anti-westerse p< s[jtj(
De Duitse ambassadeur in n
ara liet zich bovendien boo
over haar poging de VS vot jb£a
haar karretje te spannen. J „e]jj
EU is geen verlengstuk van eei
VS. Wij bepalen zelf ons be e(sjj
zei hij tegen de Turkse pers
De Turkse maatschappij w p
langt wel degelijk naar met WgS
mocratie, een rechtvaardig
rechtspraak en een gezond |t j
economie: de voorwaarden
waaraan het land moest vd
doen om tot de EU toe te fa ,ujt<
nen treden. Het beste watt
Turken echter van Apeldoo m
kunnen hopen, is dat er ee et la
tweede lijstje gemaakt wor bes
van landen die in een later
bepaald stadium toegelate n g
worden. En dat ze daar op ujt
natuurlijk.
motii
irsto:
Hongarije on Roemenië zijn sa
men bezig geschiedenis te
schrijven. De twee vroegere erf
vijanden, die elkaar decennia
lang in de haren zaten over de
status van Transsylvanië en de
positie van de 1,6 miljoen etni
sche Hongaren in Roemenië,
hebben niet alleen de strijdbijl
begraven, maar ze zoeken sinds
enkele maanden waar dat maar
mogelijk is zelfs naar nieuwe
vormen van samenwerking.
Het woord 'liefde' viel woens
dag nog net niet in Boedapest.
De term 'verstandshuwelijk' is
meer op zijn plaats om de nieu
we, innige relatie tussen Boeda
pest en Boekarest te omschrij
ven. Of, zoals de Roemeense
premier Victor Ciorbea het for
muleerde: „Een rationeel, aktief
partnerschap".
De nieuwe Roemeense premier
omschreef het tweedaagse
werkbezoek dat hij momenteel
aan Hongarije brengt bij aan
komst als 'een zeer belangrijk
historisch moment'. „We heb
ben in verscheidene oorlogen
tegenover elkaar gestaan. Daar
na kregen we jarenlang te horen
dat veel ons scheidt. Nu ontdek
ken we niet alleen opnieuw dat
we buren zijn, maar ook dat we
veel zaken samen een positieve
re wending kunnen geven", al
dus Ciorbea.
De opmerkelijke 'dooi' tussen
Hongarije en Roemenië begon
vorig jaar september. Toen te
kenden de twee landen na ja
renlange, moeizame onderhan
delingen het zogenaamde ba
sisverdrag. Hongarije erkende
daarmee definitief de Roe
meense westgrens en daarmee
het verlies van Transsylvanië, de
provincie die Hongarije na de
Eerste Wereldoorlog moest af
staan aan Roemenië. Roemenië
garandeerde op haar beurt de
rechten van de 1,6 miljoen etni-
Het Hongaarse parlement is riant gevestigd aan de Donau.
sche Hongaren die in Roemenië
leven.
De verzoening kwam echter pas
echt op gang na de verkiezing
van de centrum-rechtse presi
dent Emil Constantinescu in
november vorig jaar. Mede
dankzij de steun van de aan
zienlijke Hongaarse minderheid
wist Constantinescu zijn rivaal,
de vroegere communist Ion Ilie-
scu, te verslaan. Als dank kregen
de etnische Hongaren twee mi
nistersposten in de regering van
premier Ciorbea toegewezen,
waaronder de politiek zeer ge
voelige portefeuille voor natio
nale minderheden.
Sindsdien botert het niet alleen
voortreffelijk tussen de etnische
Hongaren die decennia lang
als tweederangsburgers werden
behandeld en de Roemenen,
maar ook tussen Boedapest en
Boekarest. Welbegrepen eigen
belang is daarbij de belangrijk
ste drijfveer. Zowel Hongarije
als Roemenië wil liefst zo snel
mogelijk lid van de Europese
Unie en de NAVO worden. Bei
de landen beseffen dat hun
kansen aanzienlijk stijgen als ze
er in slagen de historisch slech
te onderlinge relatie te verbete
ren.
Dat proces is volop gaande. Er
gaat sinds november vorig jaar
vrijwel geen week voorbij zon
der dat een zware Hongaarse
delegatie Boekarest bezoekt en
hooggeplaatste Roemenen in
Boedapest neerstrijken. Het di
plomatieke verkeer tussen de
twee hoofdsteden is nog nooit
zo intensief geweest en werpt
bovendien vruchten af. Honga
rije en Roemenië hebben de af
gelopen maanden tal van sa-
foto archief
menwerkingsovereenkomsten
afgesloten op militair, diploma
tiek en economisch terrein.
De vroegere erfvijanden hebben
zelfs, naar analogie van de
Frans-Duitse brigade, een geza
menlijk vredeskorps van 200
militairen opgericht. Het korps,
dat onder gezamenlijk com
mando staat, kan ter beschik
king worden gesteld van de
NAVO, de VN en de OVSE. Het
onderlinge vertrouwen is mo
menteel zelfs zó groot, dat de
twee landen onlangs een ver
drag sloten over het uitwisselen
en beschermen van g
militaire gegevens.
Dat is nog slechts het begii n v<
het aan de Hongaarse prei >t y
Gyula Hom en zijn Roeme j]joe
ambtgenoot Ciorbea ligt.1 ;rd
beloofde zijn collega woen tgeg;
steun en advies bij de radi. n 75
economische hervorming!
de Roemeense regering on! mtra
op gang heeft gebracht. Ho ;t Ce
rije heeft de afgelopen jarfl it in
dat gebied kennis en ervan iceei
opgedaan die Ciorbea wel 0j
goed van pas kan komen, m d
Hongarije heeft verder bel ar.
zich sterk te zullen maken
het Roemeense lidmaatsd
van de NAVO. Dat laatstei hrijv
door de Roemeense regen jatsa
een absolute prioriteit gel* n
bardeerd. Tot voor kort we ïitsh
Roemenië niet gezien alsf
serieuze kanshebber voori
'eerste ronde' van de NAM
breiding waarover deze zo
in Madrid beslist wórdt. D
meest kansrijke kandidaat
den zijn Polen, Tsjechië et
Hongarije. Roemenië hoo;
zich door de sterk verbetei
band met Hongarije alsnoi ftAN
kwalificeren voor de 'NAW~~
kopgroep'.
Hongarije steunt dat Roen Q
se streven, maar niet tenl
van de eigen kansen. „We m|
den graag zien dat Roeme' Ugg
samen met Hongarije dee 1(j V£
maakt van de eerste groep
maar het mag natuurlijk n Q
zijn dat Hongarije moetij
ten omdat Roemenië miss n ee
nog niet helemaal klaar is' e
de NAVO", aldus een Hon: WQr(
se diplomaat. „Elk land me
zijn eigen merites worden
oordeeld."
huid
TOM JANSSEN
