Professor Van Zantwijk: Azteek op de Veluwe
Wetenschap Techniek
Spaar water:
eet meer kip
Minder pinguïns door stijging temperatuur
DONDERDAG 6 MAART 1997
REDACTIE SASKIASTOELINGA 023-5150265
GARDEREN ALEX ENCBERS
Aan de wand van de woonkamer hangt een
schilderij van een bewonderaar. Een tweeluik,
want, zo heeft de schilder in de boeken van Van
Zantwijk kunnen lezen, bij de Azteken is niets
enkelvoudig. Alles moet uit twee componenten
bestaan. Prof. Rudolf van Zantwijk kan erom
grinniken.
„Het heeft er inderdaad de schijn van dat ik het
Azteekse gebod van dualiteit in mijn leven ver
ankerd heb." Het verhaal van een man die de
cennia lang hoogleraar culturele antropologie én
directeur van de automaterialenhandel Brezan is
geweest. Per 1 april vertrekt hij in Utrecht als
hoogleraar culturele antropologie.
De colleges van professor Rudolf van Zantwijk
zijn een belevenis. Voor een doorgaans klein
maar enthousiast gehoor troont hij de studenten
mee naar de wereld van de Azteken. In kleurig
perspectief verhaalt de wetenschapper over de
tongbrekende grootheden van de Azteekse we
reld. Over de stad Tenochtitlan, de berg Popoca
tepetl en de vorst Tlacayelel.
Geen groter genoegen voor Van Zantwijk dan in
fraaie, soms wat barokke zinnen, twijfel te zaai
en bij zijn studenten. „Wij Nederlanders kokhal
zen bij de mensenoffers van de Azteken. Maar
zouden de Azteken ook niet geschokt zijn dat in
Nederland vrijwel niemand gestraft wordt voor
het feit dat het verkeer in Nederland jaarlijks
duizenden levens eist?"
Het zijn dit soort dwarse gedachten die Van
Zantwijk bij zijn studenten populair hebben ge
maakt. Voor een groter publiek is Van Zantwijk
pas in de jaren negentig bekend geworden, met
boeken als 'Met mij is de zon opgegaan', 'De
Oorlog tegen de Goden' en 'De Zon en de
Arend'.
In zijn Garderense woning heeft Van Zantwijk in
zijn groene pak wel iets weg van een naar de Ve
luwe getransplanteerde Azteek. Dat beeld wuift
hij weg. „Ooit verbleef ik bij een kleine indiaanse
gemeenschap in Mexico. De indianen zagen mij
als een van hen. Weliswaar wat rijzig, maar toch.
En daarom werd mij een jong meisje aangebo
den opdat ik er helemaal bij zou horen. Ze wil
den me incorporeren in hun bestaan. Alléén was
ik immers niemand. Pas naast een vrouw zou ik
volgens de Azteekse mores bestaan. Ik heb be
dankt. Want hoezeer de Azteken en hun huidige
nakomelingen me ook aan het hart gebakken
zijn, ikzelf ben een Europeaan."
Toen Van Zantwijk als 24-jarige student in 1957
voor het eerst naar Mexico trok, stond het antro
pologisch onderzoek naar de Azteken nog in de
kinderschoenen. In het dorpje Milpa Alta, waar
hij op de bonnefooi naartoe trok, werd Van
Zantwijk nog als een mede-indiaan begroet. Ook
al was zijn uitspraak van het Nahuatl door tekort
aan oefening gebrekkig. Pas toen de brieven van
zijn moeder verschenen in een vreemde taal, be
grepen de Azteekse nazaten van Milpa Alta dat
hun nieuwe dorpsgenoot van ver kwam. Van
Zantwijk leerde er in enkele weken vloeiend
Nahuatl spreken.
In 1965, vlak voor zijn promotie, overleed vrij
onverwacht Van Zantwijks vader. De tijd van en
kel wetenschap was voorbij. Maar dat besefte de
32-jarige academicus nog niet.
Pa Van Zantwijk runde het familiebedrijf Brezan.
Nooit was zijn opvolging ter sprake gekomen.
„Mijn vader begreep dat ik een verzoek zou wei
geren. Ik was op mijn plek als wetenschapper.
Daarom heeft hij het denk ik zo indirect ge
speeld. Nooit vragen, maar me in zijn testament
zonder pardon als enige opvolger aanwijzen. Hij
gokte op mijn verantwoordelijkheidsbesef."
Van Zantwijk stond voor het blok. Enerzijds
lonkten de wetenschappelijke vergezichten, an
derzijds drukte het besef dat 150 medewerkers
van Brezan niet bij het vuil gedumpt konden
worden.
De wetenschapper ging bij zichzelf te rade. „Van
techniek weet ik niets. Ik kan nog geen bougie
vervangen. En ook commercieel ben ik geen
held. Slechts van organsatiestructuren heb ik
weet." Na een verkenning van het bedrijf oor
deelde Van Zantwijk dat als voldoende om de
uitdaging aan te gaan. Een half jaar lang beet hij
zich vast in Brezan en maakte een sterkte-zwak-
te-analyse. Zijn liefde voor de Mexicaanse cul
tuur moest het in die zes maanden doen met
een halfuurtje dagboek bijhouden in het Nahu
atl.
Van Zantwijk opereerde als een veredelde crisis
manager. Hij veranderde de werkwijze en haalde
technische en commerciële leiding in huis. „Na
een half jaar had ik de zaak op orde. Mijn werk
zaamheden bij Brezan wist ik te beperken tot
twee dagen in de week. Er was weer tijd voor de
Azteken." Voortaan was Rudolf van Zantwijk
drie dagen in de week hoogleraar, en naast twee
mededirecteuren twee dagen in de week direc
teur 'wieldoppen en gevarendriehoeken'.
Brezan floreerde en verhuisde van de krap be
meten vestiging in de Amsterdamse binnenstad
naar het ruime industrieterrein van Barneveld.
Tot aan zijn terugtreding als directeur in 1991
groeide Brezan van zes naar zestig vestigingen in
het gehele land. Sindsdien probeert Van Zant
wijk als president-commissaris nog iets bij te
dragen aan het beleid van zijn jongste zoon, die
het bedrijf gekocht heeft. Inmiddels zijn er 110
vestigingen, onder meer in België, en wordt het
hoofdkantoor binnenkort verplaatst naar de
nieuwe hoofdvestiging in Ede.
Om zijn Brezan-besognes heeft Van Zantwijk het
veldwerk verder moeten vergeten. Maar de be
woners van Alta Milpa zijn hun ex-dorpsgenoot
nog niet vergeten. 'Xalcalpoleh' luidde vier jaar
geleden bij terugkeer zijn aanspreektitel: 'De
verloren zoon is terug'. Een begrijpelijke reactie.
Want hoe moetje anders een man benoemen
die je taal spreekt, je gewoonten begrijpt, je mo
res eerbiedigt en bovenal vier kinderen heeft -
volgens goede Azteekse gewoonte voor elke
windrichting één.
Wie water wil besparen, zou
meer kip moeten eten en min
der rundvleesstoofpot. De New
Scientist meldt dat David Pi-
mentel van de Cornell Universi
ty in Ithaca, New York, een hele
hoop berekeningen heeft uitge
voerd om te bepalen hoeveel
water er nodig is om het eten op
tafel te brengen. Ongeveer de
helft van alle water in de rivie
ren wordt tegenwoordig ge
bruikt voor de irrigatie van
landbouwgewassen, dus - zegt
Pimentel - wordt het bezuini
gen op water net zo belangrijk
als energiebesparing. De vraag
naar water is in de afgelopen
twintig jaar maar liefst verdrie
voudigd.
Wat graangewassen betreft, is
rijst de kampioen waterverbrui
ker: 1.910 liter voor een kilo
gram rijst. Sojabonen scoren
met 2.000 liter per kilo nog net
iets meer. Maar bij vlees wordt
het pas echt serieus. Om tot een
kilo rundvlees te geraken is niet
minder dan 100.000 liter water
nodig: niet dat de koeien zelf zo
dorstig zijn, maar doordat hun
(plantaardige) voedsel zo veel
water vraagt.
Een kilo braadkip zit met 3.500
liter een stuk gunstiger, al is het
nog altijd ruim boven de rijst en
de soja. Zodat aan een bord met
rundvlees en rijst 25 keer zo
veel water ten grondslag ligt als
aan een bord met kip en aard
appelen, van welke de laatste
per kilogram 'slechts' 500 liter
water nodig heeft.
De jacht is veel
eerder begonnen
Door het warmer worden van
de aarde valt er sneeuw in kust
gebieden van Antarctica waar
vroeger geen sneeuw viel. Het
gevolg is dat de Adelie-pinguïns
over steeds minder kale rots
grond kunnen beschikken, wat
nadelige gevolgen heeft voor
hun voortplanting en aantal.
Deze theorie is afkomstig van
de bioloog Bill Fraser van de
Staatsuniversiteit van Montana
in de Verenigde Staten. Fraser
onderzocht de Adelie-populatie
op het eiland Litchfield tussen
1975 en 1992. Hij constateerde
dat de twaalf uitgestorven pin
guïn-kolonies op het eiland alle
op het zuidwesten lagen, waar
de meeste sneeuw valt. Een
team onder leiding van Fraser
maakte in 1992 naam door de
gevestigde opvatting onderuit te
halen, dat het groeiende aantal
Chinstrap-pingu'ms op het
schiereiland het gevolg was van
de afgenomen voedselconcur-
rentie van walvissen. De afname
zou het gevolg zijn van het slin
kende aantal walvissen, wat zou
worden veroorzaakt door de
walvisjacht. Frasers team voer
de echter aan dat de stijging van
de temperatuur en de afname
van het ijs de werkelijke schul
digen zijn. Daardoor kregen be
paalde soorten pinguïns die af
hankelijk zijn van open water,
zoals de Chinstrap, de kans in
aantal toe te nemen. Het aantal
extreem koude winters aan de
Zuidpool is vergeleken met vijf-
msm
OPGAVE
OPLOSSING
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
1. Kustbewoners (6); 4. Verlos
send einde (8); 6. Plaats hier de
laatste letter! (3); 7. Vooreen be
vorderaar zonder drijvende
kracht (3): 9. Wordt getankt en
gegeten in de bajes (7); 11.
Gang in het kanaal (5).
Verticaal:
1. Nog maar net dood (4); 2. Par
tijtje met weinig inzet (5); 3. Een
voltreffer in deze bloem (4); 5.
Aangebracht door de derde man
(6); 6. Van hem kunnen we be
staan (3); 8. Arabische vorst met
twee titels (4); 10. Zonder vader
bleef er van hem niets over (3).
KRUISWOORDRAADSEL
erg-k-ohm
s-ivoor-i
-aflopen-
ml-are-ei
asem-norm
ateeek
gors-brie
de-ave-dr
-notitie-
z-lenen-a
ode-k-kas
Adelie-pinquïns hebben volgens de Amerikaanse bioloog Bill Fraser rotsgrond nodig om zich te kunnen
voortplanten. foto archief
Waren destijds vier van de vijf
winters nog extreem koud, nu
geldt dat nog maar voor een of
twee. Door de afname van de
ijsvorming op open zee nemen
de waterdamp en de kans op
sneeuwvorming toe. Fraser
noemt de combinatie van min
der zee-ijs en de toegenomen
sneeuwval „dubbel schadelijk"
voor de dalende Adelie-popula
tie in zijn onderzoeksgebied. In
de periode die hij onderzocht
raakten twaalf kolonies uitge
storven, bijna zestig procent
van de totale bevolking. Frasers
stelling wordt gesteund door
onderzoek onder andere vogels
en zoogdieren in het gebied. De
afname van het zee-ijs leidt tot
toename van soorten die daar
niet afhankelijk van zijn. Vol
gens wetenschappelijk onder
zoek is de gemiddelde tempera
tuur op Antarctica de afgelopen
vijftig jaar gestegen met 2,5 gra
den Celsius. De geleerden zijn
het er niet over eens of de tem
peratuurstijging het gevolg is
van het zogeheten broeikasef
fect of wordt veroorzaakt door
een natuurlijke cyclus.
Archeologen hebben in Schoe-
ningen, een kleine honderd ki
lometer ten zuidoosten van
Hannover, enkele speren ge
vonden die 400.000 jaar oud
zijn. Het gaat om een sensatio
nele ontdekking die aantoont
dat veel eerder door onze voor
ouders is gejaagd dan tot op he
den is aangenomen.
De drie speren, die zijn gesne
den uit het hout van een spar,
zijn 1,8 tot 2,1 meter lang. Zij la
gen temidden van ruim tiendui
zend beenderen van dieren,
meest paarden. De meeste die
ren waren kennelijk geslacht
nadat zij in de jacht waren ge
dood.
Hartmut Thieme, de leider van
het archeologische team con
cludeert dat de oude jagers ge
organiseerd genoeg waren om
paarden in de val te lokken. Ook
waren zij sterk genoeg om de
dieren te doden met een speer,
die volgens Thieme werd ge
gooid.
De vondst maakt een einde aan
de opvatting dat de mens des
tijds afhankelijk was van vis
vangst. Ook wordt de theorie
ontzenuwd dat de systemati
sche jacht ongeveer 200.000 jaar
geleden begon. De speren zijn
tweemaal zo oud.
Thieme en zijn medewerkers
melden de vondst in het Ameri
kaanse wetenschappelijke tijd
schrift Nature.
HEINZ
Heer Bommel en de Pikkin Ring
Toen de juwelen en de edele metalen zo
plotseling op de markies de Cantecler
vielen, verloor de edelman het evenwicht
en stortte ter aarde. Daar lag hij nu, be
dolven onder robijnen en topazen die
zijn bleek gelaat als een vreemde zetting
omlijstten.
„Help", riep hij met zwakke stem.
„Leugenaar!" schreeuwde de dwerg, op
gewonden om hem heen springend. „Zie
je wel, dat je mijn schatten wilde hebben?
Nou, daar heb je ze!"
„Ge vergist u..." stamelde de markies,
maar het ventje liet hem niet uitspreken.
„De ring liegt niet!" kakelde hij. „Als je
iets hebben wilt wat niet van jou is, wordt
de ring van Pikkin een roofring. Je kunt
hem alleen dragen wanneer je recht hebt
op alles wat je hebben wilt, snap je?"
„Welk een impasse!" prevelde de edel
man. Hij staarde naar het sieraad, dat vu
rig aan zijn vinger fonkelde en trachtte
zich uit de kostbaarheden los te maken.
„Help mij uit uw galanterieën", hernam
hij. „Ik verlang er naar hier weg te ko
men: uw omgeving is drukkend. En dat
ringetje moogt ge terug hebben; het past
mij niet."
„O nee!" riep het ventje boosaardig. „De
ring zit vast, praatmaker! Die kan alleen
maar van je vinger af wanneer je een
week lang niets van een ander wilt heb
ben. En dat zal je niet meevallen!"
Zo sprekende schoof hij met enkele geoe
fende bewegingen zijn schatten opzij, zo
dat de bezoeker vrij kwam. Daarop vatte
hij deze bij de kraag en schoof hem met
grote kracht naar de uitgang.
„Er is nog een andere manier om van de
Pikkin-ring af te komen!" schreeuwde hij
zijn vertrekkende gast na. „Dat is wan
neer je iemand anders vindt die hem
durft dragen!"
H
E
W
DOOR KLAAS KARSSEN «yi
De afgelopen nacht trok een smal front over ons land en
het bracht wat regen, maar op de meeste plaatsen viel I
maar 1 a 2 mm. Voorlopig blijft het overwegend droog,
komt doordat een hogedrukgebied met het centrum in
buurt van Nederland komt te liggen. Vanavond en van
nacht wordt het helder, mogelijk dat later hier en daar i|6 J
wat mist ontstaat. De minima dalen tot rond het vriespu
Morgen, vrijdag hebben we te maken met zonnige periöf7 I
den en later vanuit het westen ook wolkenvelden, maar
blijft droog. De minima liggen morgen rond de 12 grade
En de wind draait naar zuidelijke richtingen en is meest
matig, 3, in de avond aan de kust mogelijk matig, 4.
Ook in het weekeinde krijgen we te maken met rustig wi
Zaterdag kan nog een zwak front passeren maar het blij
vrijwel droog en we krijgen in het weekeinde ook regelmli
tig de zon te zien. De minima liggen tussen de 1 en 4 gr
den, maxima 12 tot 14 graden. De wind is meest zwakt
matig, 2 tot 3, geleidelijk draaiend naar oost. Na het we
einde krijgen we ook nog een paar prachtige lentedagen
met veel zon en het blijft droog. De temperatuur kan noj
wat verder oplopen naar zo'n 13 tot 17 graden en dat zi 0 I
waarden die normaal zijn voor eind april begin mei. Vori
jaar beleefden we begin maart een veel koudere periode
met in de eerst weken regelmatig in de nacht lichte vors
en overdag temperaturen van 2 tot 7 graden. Toen pas
vanaf de 20 t/m 23 maart maxima van 9 tot 13 graden,
maar ook de laatste maartdagen waren koud met op 30|3 I
op de Veluwe een sneeuwdek van 4 tot 7 centimeter.
Of het zachte weer zich later in de week weet te handhu
ven is nog twijfelachtig, gisteren kwamen er Amerikaans
weerkaarten binnen en die verwachten later in de week
een krachtig noordcirculatie met aan aanvoer van koude
poollucht. Maar zo ver is het nog niet laten we eerst maa
eens genieten van de komende dagen want een voorproi
je van de lente zo vroeg in maart is vast mooi meegeno
men.
36
r ongeveer
n Ierland:
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Veel bewolking en vooral
in het zuidwesten flink wat
regen, in het noorden mo
gelijk eerst ook sneeuw.
Morgen later op de dag
vanuit het westen opkla
ringen. Geleidelijk overal
veel wind. Maxima rond 7
graden, in het uiterste
noorden enkele graden bo
ven nul.
Zweden:
Morgen flink wat zon,
maar een aantrekkende
wind. Morgen vanuit het
westen meer bewolking en
af en toe regen. Middag-
temperatuur rond 7 gra
den, in het noorden iets
Denemarken:
Flinke perioden piet zon.
Morgen ook wat wokenvel-
den, maar vrijwel overal
droog. Maxima oplopend n
9 graden op morgen.
Engeland, Schotland, Wales
Vandaag zonnige perioden, maar eerst
hier en daar mist. Later op de dag in Ier
land regen. Morgen ook elders regen en
in de Schotse bergen sneeuw. In de om
geving van Londen waarschijnlijk droog.
In Schotland en Ierland veel wind. Maxi
ma rond 10 graden, morgen wat hoger.
België en Luxemburg:
Vandaag eerst wat regen, maar in de
loop van de dag van het noordwesten uit
opklaringen. Morgen fraai lenteweer.
Middagtemperatuur vandaag ongeveer
10graden, morgen rond 14.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Vandaag eerst kans op regen, op de top
pen van Jura en Vogezen wat sneeuw.
Later op de dag van het noorwesten uit
flinke opklaringen. Morgen flink wat zon
en droog. Maxima rond 13 graden, in de
Elzas iets minder zacht.
Portugal:
Vrij zonnig en droog. Maxima aan zee
rond 20 graden, in de middag bij wind
van zee wat afkoeling.
Madeira:
Perioden met zon en droog. Middagtem
peratuur ongeveer 19 graden.
Spanje:
Droog en flink wat zon. In de ochtend
hier en daar mist. Middagtemperatuur
op de meeste plaatsen 20 graden of
meer, in Andalusiê rond 25 graden.
Canarische Eilanden:
Flinke zonnige perioden en droog. Maxi
ma tussen 23 en 28 graden.
Marokko:
Westkust: zonnig, maar op enkele plaat
sen hardnekkige wolkenvelden of mist.
Middagtemperatuur vlak aan zee rond
20 graden.
Tunesië:
Vandaag flink wat zon. Morgen meer be
wolking en kans op een regen- of on
weersbui. Maxima aan zee rond 20 gra-
Zuid-Frankrijk:
Vandaag enkele wolkenvelden, maar
droog. In de ochtend kans op mist. Mor
gen flink wat zon. Maxima uiteenlopend
van 13 graden in de omgeving van Lyon
tot 17 in het zuiden. Vandaag aan de
voet van de Pyreneeën plaatselijk 20
graden.
Mallorca en Ibiza:
Perioden met zon en droog. Soms ook
laaghangende wolken of mist. Maxima
dalend tot ongeveer 17 graden op mor
gen.
Italië:
Vandaag zonnige perioden, maar langs
de Adria mogelijk een bui. Langs de
Middellandse Zee-stranden soms hard
nekkige bewolking of mist. Morgen op
meer plaatsen bewolking en vooral in
Zuid-ltalië en op Sicilië kans op een re
gen- op onweersbui. Middagtempera
tuur uiteenlopend van 18 graden in het
noorden tot 22 in het zuiden. Morgen la
ger en vooral langs de Adria fris en aan
trekkende wind.
Corsica en Sardinië:
Perioden met zon, maar plaatselijk
langs het strand laaghangende bewol
king of mist. Morgen meer bewolking en
vooral op Sardinië kans op een bui, mo
gelijk onweer. Maxima rond 16 graden.
Malta:
Vandaag veel zon en droog. Morgen
meer bewolking en kans op een regen-
of onweersbui. Middagtemperatuur da
lend tot ongeveer 16 graden op morgen.
Griekenland en Kreta:
Perioden met zon. Langs de westkust
kans op een bui, mogelijk onweer. Maxi
ma rond 15 graden, in het nooroosten
lager.
Turkije en Cyprus:
Geregeld zon en droog. Fris met maxima
van 10 graden rond de Dardanellen tot
14 op Cyprus.
Duitsland:
Eerst veel bewolking en kans op regen,
in de bergen wat sneeuw. In de loop van
vandaag flinke opklaringen, maar in het
zuiden ook op morgen hardnekkige be
wolking en wat neerslag. Middagtempe
ratuur rond 9 graden. Temperatuur op
1500 meter iets onder nul.
Zwitserland:
Wolkenvelden en vooral i
wat regen, boven 1200 meterfcg
In het zuiden in de bergen flirr
ringen. In de dalen kans op m
ma rond 8 graden, maar in dec
van Locarno oplopend tot 13 gr;
Oostenrijk:
Toenemende bewolking e
rol en het Salzburgerland kan
regen, boven 1200 meter snee',
dalen mist. Maxima rond 9 grac-
Polen:
Vandaag bewolkt en mogelijk w*RSl
In de loop van de dag van het w!
opklaringen. Morgen flink vj
Maxima rond 8 graden, in het'n
en oosten eerst iets lager. rièn
Tsjechië en Slowakije: w n
Vandaag bewolkt en misschier^00
gen, in de bergen sneeuw. Morj
zon. Middagtemperatuur rond 8r
ïite
Hongarije:
Toenemende bewolking en
droog. Middagtemperatuur
VRIJDAG 7 MAART 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 07 .12 Zon onder
Maan op 06.09 Maan onefcue
Waterstand
IJmuiden
Hoog 02.05 14.21 01
Laag 10.15» 22.44 23.56
iel
Katwijk itlT
Weerrapporten 06 maart 07 u
ar bew. nnw3 12
licht bew
licht bew
Oen Helder
Rotterdam
Vlissmgen
Maastricht
Aberdeen
Athene
Bordeaux
Dublin
Frankfurt
Genéve
Klagenfurt regen
Kopenhagen zwaar b
Las Palmas onbew
Lissabon
onbew.
licht bew.
onbew.
half bew.
Stockholm
Warschau
Wenen
Bangkok
Buenos Aires
Casablanca
Johannesburg regen
Los Angeles onbew.
New Orleans zwaar bei
New York regen
Tel Aviv half bew
Tokyo onbew
bew.
licht bew.
«Di
«D
ID
;«D
10 12 F
