zijn compleet
geaccepteerd in de
jiitge vers wereld'
O D
In Babylon is een fascinerend raadsel
Boekenweek
lix Erkelens stopt veel levensbeschouwing in uitgeverij Sen'ire
Ds. Anton Dronkers,
ereburger in Leiden, diaconaal
predikant in de hervormde kerk.
Verder onder meer actief in het
Leids vluchtelingenwerk.
„Alles wat met religie te maken
heeft is nogal in de mode. Wat
mijzelf het meest interesseert
zijn boeken, waarin mensen de
hoofdrol spelen. Over vraag
stukken als armoede, zaken
waarin ik me in mijn werk mee
bezig houd. Ik probeer zo veel
mogelijk te lezen als hulpmid
del om de dingen om mij heen
beter te 'verstaan'."
„Nieuwkomers in Leiden, over
nieuwe Leidenaars, dat vind ik
bijvoorbeeld een heel aardig
boekje. Andere recente boeken
die me aanspreken zijn Hoe God
verdween uit Jorwerdvan Geert Mak, waarin de veranderde positie
van de kerk in een plaatsje in Friesland duidelijk wordt en 't Ver
haal gaat van Nico ter Linden dat ook over religie gaat. Heel ver
rassend dat dat laatste boek in korte tijd een bestseller is geworden.
Verder vond ik De Vriendschap van Connie Palmen een aardig
boek omdat het gaat over hoe mensen met elkaar omgaan en op
elkaar reageren."
„De stroming new age spreekt mij niet zo aan. Dat biedt meer
om je tegen af te zetten dan iets waar je een stap mee verder komt.
Het gaat meer over gevoelens, de mensen worden over hun geeste
lijke bol geaaid. Dat draagt bij mij zeker niet toe tot inspiratie
waarbij je toch met beide benen op de grond blijft staan, middenin
de maatschappij."
Jan Wolkers, uit: Kort Amerikaans (1962)
'Als God bestaat, mag hij ze niet in de steek laten, dacht hij. Ze heb
ben altijd op hem vertrouwd. Wij zijn nergens tegen ingeënt omdat
ze op God vertrouwden. De dood loert dubbel op ons. We lopen
veel meer gevaar dan mensen die schijt aan God hebben. Hij is niet
alleen hun god, maar ook hun dokter. Ze denken dat hij het ho
meopathisch boek dat ze soms consulteren als aanhangsel bij de
bijbel heeft geschreven ter voorkoming en verzorging van hun kwa
len. Als God niet bestaat moet hij voor hen doen alsof.'
Maarten 't Hart, uit: Het roer kan nog zesmaal om (1984)
'Mijn gereformeerde jeugd heeft altijd in het teken van het protest
gestaan. Uit het niets rees opeens een conflict over de vraag hoe
het woord HEERE geschreven moest worden. Men kon Zijn liefelij
ke naam, die langs de wolken ruist, maar liefst op zes manieren
spellen: HEERE, HERE, HEER, Heere, Here, Heer, en heel eerbiedig
was nog een zevende variant HEERE HEERE, die natuurlijk ook
weer op zes manieren gespeld kon worden.'
Fabuleus en sprookjesachtig labyrint van Marcel Möring
n Ij
de lezers niet met een kluitje in het riet sturen,
rdoix Erkelens is een man met een missie. „Wat mij inte-
is dat mensen écht worden geholpen." De direc-
,auti/eigenaar van uitgeverij Servire, gespecialiseerd in le-
literatuur, begint daarom niet aan
als De Celestijnse Belofte of Dialoog met de Na-
dt oir. Ook al zijn het enorme bestsellers: „Daar doe ik niet
mee."
eei
te
let iCHT ERNA STRAATSMA
liek!
k erja twintig jaar is Erkelens ac-
Eerjop het gebied van levensbe-
ine huwelijke boeken. In 1978
m afni hij als redacteur terecht
liet, toen nog in Katwijk ge-
bgde, uitgeverijtje Servire.
i in 1921 opgericht bedrijf
in 1972 in handen kwam
i de Soefi-beweging. „In die
intijd vond ik er een spiritu-
[thuis. In Katwijk, of all pla-
toch één van de meest or-
fcloxe plaatsen van Neder-
jl, kwam ik terecht bij een
b moderne beweging, waar
iet gevecht echt met je aan-
gen."
jrkelens was een leerling van
ifi-leider Fazal Inayat-Khan,
begin jaren '80 vertrok, met
Iterlating van een zeer slecht
derend bedrijf. Alle uitgevers
Nederland kampten als ge-
V van de economische crises
ilr Pr°blemen en Servire had
IMrnaast hoge schulden van-
lie investeringen in een aan-
fljisngelse en Amerikaanse on
tnemingen. In het spoor van
lal liep de uitgeverij lang-
leeg. Erkelens bleef. „Om-
ewTik precies bij die stek zat
pr mÜn liart ligt." een uitgeve-
zich bezighoudt met le-
Isbeschouwelijke boeken."
Jendien kon hij er 'zijn eigen
Sc|baal opzetten.
werd in 1982 directeur
irsti
van Servire, waarvan de nala
tenschap bestond uit een zeer
groot negatief vermogen. „Ik
kreeg de aandelen in 1985, het
was een zinkend schip." Het
kostte jaren voordat Erkelens uit
de rode cijfers was. Ploeteren
was het in die begintijd: „Ik heb
het vreselijk moeilijk gehad."
Zelf manuscripten lezen, redi
geren en aan de man brengen.
„We waren een outsider. Van
boekhandels kreeg ik vaak te
horen: die Servire-boeken zijn
zo moeilijk."
De tijden zijn veranderd.
Boekhandels signaleren tegen
woordig een steeds grotere
vraag naar levensbeschouwelij
ke boeken. „Dat is een heel
wonderlijk fenomeen", zegt Er
kelens, voor wie de zoektocht
naar 'de zin van het leven' altijd
al vanzelfsprekend was en voor
wie zoiets als new age dan ook
niet bestaat. „In twintig jaar tijd
zijn we mainstream*-geworden.
Ik ben compleet geaccepteerd
in de uitgeverswereld."
Servire profiteert van de po
pulariteit van levensbeschou
welijke literatuur. Jaarlijks
brengt de uitgeverij, inmiddels
gehuisvest in Utrecht, 25 nieu
we titels op de markt. Het aan
tal herdrukken is de laatste ja
ren fors toegenomen. „We zijn
altijd gegroeid, maar Servire
kan, met mijn werkwijze, nooit
een hele grote uitgeverij wor
den. Ik wil alleen uitgeven wat
inhoudelijk mijn goedkeuring
heeft. Ik ben in dit werk op mijn
manier bezig om de mensen op
een integere wijze te helpen, dat
is wat mij interesseert. Het doel
van de uitgeverij is om mensen
inzicht te geven in hun doen en
laten, zodat ze een bepaald ni
veau van geestelijk leven berei
ken. In de keuzes die ik daarbij
maak voorzie ik boeken als het
ware van een 'Servire-keur-
merk'."
„Boeken als De Celestijnse Be
lofte of Dialoog met de Natuur
zou ik niet willen uitgèven. Ze
wekken de schijn dat je kunt
bereiken wat je wilt zonder hard
te werken en te zweten. Dat de
spirituele weg één groot India-
na-Jones-avontuur is. Of dat er
een 'weg terug is naar de na
tuur' bijvoorbeeld. Terwijl de
menselijke ontwikkeling juist
een pijnlijk en moeilijk proces
is."
Killing
Nadeel van de reli-hausse is
de enorme prijsstijging van bui
tenlandse manuscripten. De
top-tien van best verkochte
Amerikaanse boeken wordt de
laatste vijf jaren gedomineerd
door spirituele literatuur en
daar slaan de grote uitgeverijen
een slaatje uit. „Het marktme
chanisme is killing. Neem nou
Care of the Soul van Thomas
Moore (in Nederland verkrijg
baar als Zorg voor de ziel-, ES),
dat kon ik tegen een gering
voorschot krijgen. Het tweede
boek ging ook nog, maar bij zijn
derde boek, Enchantment of
Felix Erkelens ondervindt nadeel van de reli-hausse: „Het marktmechanisme is killing." foto wim Hendriks
everyday life (in Nederland Ma
gie van het alledaags levenES),
werd als voorschot 25.000 dollar
gevraagd. Dat kon ik niet beta
len en toen werd me vervolgens
gezegd dat ze het manuscript
dan naar andere uitgeverijen
zouden sturen. Een aantal van
die collega's belde me verbaasd
op: 'Dat is toch jouw auteur'?
Moet je 'm niet meer?' Toch
moest ik wat doen, want niet al
le uitgevers zijn collegiaal. Uit
eindelijk heb ik de helft van het
gevraagde voorschot betaald.
ROMAN RECENSIE
WIM VOGEL
Marcel Möring. In Babyion. Uitgeverij Meulenhoff, 472
pagina's. Prijs 55,00 (paperback), 75,00 (gebonden).
fan B. Kroon,
majoor bij het Leger des Heils in
Leiden
„Ik lees meestal theologische
werken. Nu ben ik bezig met
een interpretatief commentaar
op het evangelie van Marcus.
Dat is erg interessant. Daar
naast heb ik onlangs een boekje
gelezen dat is geschreven door
twee NCRV-journalisten die
hebben onderzocht wat er op
het gebied van kerk en religie
allemaal te doen is op internet.
Nuttig."
„Echt veel boeken lees ik niet.
Meestal koop ik kranten en tijd
schriften. Natuurlijk heb ik des
tijds ook wel dingen uit de Ne
derlandse literatuur gelezen.
Kort Amerikaans bijvoorbeeld
van Jan Wolkers. Nee, Turks
Fruit dus niet. Dat is niet mijn toon. Als mensen op die
manier tegen mij zouden spreken, dan luister ik niet. Ik
moet me in een boek kunnen vinden en dat is bij Turks
Fruit niet het geval."
„Voor de mensen die hier komen hebben we alleen
tijdschriften. En de bijbel in dertig talen. Als vluchtelin
gen hier naar toe komen, zijn ze meestal erg geïnteres
seerd in het evangelie. Omdat ze dat in de landen waar
ze vandaan komen meestal niet mochten lezen en ze
gewoon geïnteresseerd zijn. Ik vind best dat die bijbel
wat meer gelezen mag worden. Wist je dat Nederland
na Albanië het minst godsdienstige land ter wereld is?"
Orde en inzicht, dat is wat veel lezers van
een moderne roman verwachten. Omdat de
wereld een chaos is .waarvoor verklaringen
ontbreken, moet de gedroomde wereld van
de roman toch minstens proberen als troost
structuur en samenhang aan te brengen. In
de drie romans die Marcel Möring schreef,
trekt hij zich weinig aan van dat verwach
tingspatroon. Leidmotief is steeds de zoek
tocht die nooit eindigt, is de vraag, die be
langrijker is dan het antwoord. Zijn hoofd
personen zijn reizigers die weten dat ze iets
verloren hebben, maar wat ook al weer en
wanneer en onder welke omstandigheden?
Ook met zijn nieuwe roman, In Babyion,
maakt Möring het je niet gemakkelijk. Na
tuurlijk begrijp je snel dat een roman die op
bladzijde 9 opent met het hoofdstuk Reizi
gers en ruim vierhonderd bladzijden verder
besluit met Vreemdeling, niet zal opvallen
door zijn antwoorden. Zo'n roman zal de
chaos, die het leven is, niet inruilen voor de
heldere structuur van de klassieke roman,
ook al zou je dat denken door zijn geleding
in vijf delen.
Een fabuleus en sprookjesachtig labyrint,
dat is In Babylon. Een zeer literair labyrint
ook waarin je verdwaalt door soms letterlij
ke herhalingen, door spiegelingen waarin
bijvoorbeeld een twintigste-eeuwse mess-
sianistische jood gekoppeld wordt aan een
middeleeuwse voorganger. Het laat een een
wirwar van genres en subgenres zien: een
roman spelend in 1995, opgezet als een bio
grafie, loopt uit op een beschrijving van een
familiegeschiedenis die teruggaat tot in de
zeventiende eeuw. Om die geschiedenis te
beschrijven worden we meegelokt naar Li
touwen, naar Polen, naar Egypte en het
middeleeuwse Italië, wonen we eeuwenlang
in Rotterdam, overleven we de holocaust
door in 1939 naar Amerika te vluchten, zien
we in New Mexico de ontploffing van de
eerste atoombom, worden ons sprookjes en
pastiches daarvan verteld, raken we inge
sneeuwd in een spookachtig huis in het
oosten van ons land en dromen we dromen
vol spijt en berouw.
Wisselingen
Dat huis zelf is door zijn inwendige chaos
weer een metafoor voor de hele roman, die
op zijn beurt eenduidige verhaallijnen uit
breidt door voortdurende wisselingen van
plaats en tijd en stijl. En net als in een echt
labyrint bevat de roman paadjes die dood
lopen, venijnige vallen en hinderlagen, en
ook nog een Ariadne die je wel wil helpen
mits je geholpen wilt worden.
Hoofdpersonen zijn Nathan Hollander en
Nina. Hij is zestig jaar, vrijgezel en een in-
tematinaal bekende sprookjesschrijver. Zijn
positie in de roman is die van de nowhere
man, de buitenstaander, de verstekeling die
observeert zonder deel te nemen. Het ver-
eenzamingsproces dat hij als gevolg van die
afzijdigheid doormaakt, is de eigenlijke lijn
Marcel Möring koppelt het oude verhaal van de wandelende jood aan dat van de vliegende hol
landen publiciteitsfoto
van de roman. Zij is dertig en zijn literair
agente. Ze zijn de enige nog levende leden
van de joodse familie Hollander. Omdat ze
door hevige sneeuwval geen kant opkun
nen, moeten ze een paar dagen overwinte
ren in het familiehuis dat oom Herman aan
neef Nathan heeft nagelaten. Een spookslot
blijkt het te zijn waarin al het antieke meu
bilair bovenaan de trap is opgestapeld,
waarin de kelder afgeladen is met voedsel,
waarin hun leven gevaar loopt, waarin eeu
wenoude voorvaderen als Beckettiaanse
halfspoken rondwaren en Nathan raadge-
ven en verhalen vertellen omdat die nu
eenmaal verteld moeten worden. En dat is
precies wat Nathan voor Nina betekent: hij
vertelt de Decamerone van haar familie, de
Canterbury Tales van hun geslacht. Hij
doodt geen tijd; door te vertellen, door af te
dwalen, door dwarsverbindingen te leggen,
door vragen te stellen creëert hij tijd, wat
niet zo vreemd is voor een nazaat van klok
kenmakers. Zijn verhalen zijn, zo gaat dat
nu eenmaal, ook een zelfanalyse die weer
nieuwe verhalen en vragen oproept waarop
Nina, als Ariadne, best een antwoord zou
willen geven mits Nathan met dat ant
woord zou willen durven leven.
Ik vind In Babyion een raadsel, maar wel
een raadsel dat me fascineert. Het oude
verhaal van de wandelende jood wordt ge
koppeld aan dat van de vliegende Hollan
der: beiden nergens thuis, altijd op reis
'zonder kompas en kaart'. Voor mij heeft de
roman niets van de nieuwe godsdienstig
heid die het in de boekwinkel zo goed
schijnt te doen. Ik vind het een gelukkige
poging om met literaire middelen fragmen
ten van een geschiedenis vast te leggen.
Joyce Co, uit: Goddelijke overwegingen
(in: Over God)
'Een opdracht om te schrijven over God
stuit bij mij op grote weerstand, morele te
genzin, bezwaren van smakeloosheid, uit
puttende verveling; het is het enige onder
werp waarover niets te schrijven is, en alles
al geschreven is.'
?en
ene
iep(
Isd
Dlle
iajfm/c Binnendijk
rusi Rijnsburg, programmama-
so1 bij de Evangelische Omroep,
itueft diverse bijbelstudieseries
[zijn naam staan, en is een
tegjuent spreker door het hele
hUd'
hangt af van de hoeveel-
tijd die ik heb, maar er gaat
geen dag voorbij dat ik niet
Het meeste lees ik in de
Dagelijks ben ik daar
t. Öe bezig, al zal dat bij velen
mijt overdreven overkomen. Ik
jpÉjoof dat niemand in staat is
de Bijbel helemaal uit te le-
fi. Ik bedoel: om er echt alles
te putten. Verder lees ik stu- u...c
boeken, die dan meestal met
Bijbel te maken hebben:
ptergrondgegevens, de Evan-
lische boekenmarkt, buitenlandse schrijvers. Welk
fek veel indruk op me heeft gemaakt? Er komt zo
uw niets bij me bovendrijven. Misschien zijn er hele
pie boeken verschenen, maar die zal ik dan wel niet
der ogen hebben gekregen. Niet-geestelijke werken?
neb de hele serie van Leon Uris, waar ik erg veel van
p genoten. Exodus, Milla 18, het zijn eye-openers
jar me geweest, omdat ze vertellen over de situatie
p Israël. Dat vind ik heel wezenlijk, de Israëlische ge-
aiedenis. Als je geestelijk over jezelf wilt waken, zijn
boeken die je zeker niet lezen moet. Schrijvers die
kend staan om hun negatieve houding tegenover het
foof, laat ik liggen. En ik adviseer anderen om dat ook
Pastoor A. Vreeburg
van de rooms-katholieke
St. Lodewijk Parochie in
Leiden
„Ik hou natuurlijk mijn
vak bij, dus lees ik theo
logische werken. Met
name die van Romano
Guardini. Hij is nu al
een tijdje dood, maar in
zijn tijd was hij een pro
gressieve theoloog die
veel heilige huisjes om
ver heeft geworpen. Hij
heeft goed beschreven
welke plaats God in
neemt in het moderne
levensritme. Dat is niet
foto hielco kuipers de God voor wie je bang
moet zijn, maar de God
die je steunt en van je
houdt. Je merkt nog wel eens bij ouderen dat ze bang
zijn voor God. Dat is mede onder invloed van het calvi
nisme ontstaan, waar de wraakgedachte erg leefde."
„Wat ik ook een heel goed boek vind is Brieven uit de
hel van Lewis. Het gaat over de tactiek van de duivel te
genover God. De ene duivel heet Schroefstrik en de an
dere Galsem. Ze corresponderen met elkaar. Wanneer
ze geen succes hebben bij de mensen, schrijft één van
hen dat hij nog één troef achter de hand heeft: maak de
mensen wijs dat je niet bestaat, dan kun je verder je
gang gaan."
„Ik ben echt blij dat God een rol speelt in de boeken
week. Er wordt wel veel geschreven over de godsdienst
maar dan gaat het altijd over controversiële onderwer
pen zoals het celibaat en vrouwen in het ambt. Over de
blijde boodschap hoor je bijna nooit iets en dat is toch
wat God ons wil brengen."
„Ambtshalve lees ik vooral filo
sofie en theologie en in het al
gemeen veel sprituele litera
tuur, zoals hagiografiën van
heiligen en mystici. Als ik een
boekhandel binnenstap, loop ik
direct door naar het religieuze
vak. Ook krijg ik links en rechts
nogal eens wat in handen.ge
stopt. Lezen doe ik in mijn luie
stoel, maar veel tijd heb ik daar
niet voor. Meestal denk ik al ARl
snel aan een lezing die ik nog
moet schrijven. Er zijn nog veel
boeken, ook gewone romans,
die ik zou willen lezen, maar dat moet wachten tot de
tijd daar is, misschien pas als ik met emeritaat ga. Heel
recent heb ik De innerlijke burcht van Theresa van Avila
gelezen, over haar spirituele zoektocht naar God. Ook
heb ik nog niet zo lang geleden De Celestijnse Belofte
gelezen, iemand gaf me dat. Ik heb het vooral gelezen
om te kijken wat de mensen er nou in boeit, want ik
vond het maar een heel pover boek, zowel qua stijl en
qua inhoud, 'n Poging om alles een soort zin te geven,
zonder dat er een Godsbesef uit spreekt. Een opeenvol
ging van toevalligheden; de stijl vond ik ook buitenge
woon knullig, 't Is makkelijk geschreven en daardoor
voor veel mensen toegankelijk. Niet door de inzichten
die in boek staan, maar wel doordat het inzicht geeft in
waar de mensen mee bezig zijn heeft het me geboeid.
In onze eigen verkondiging is het mystieke de laatste
tijd denk ik onderbelicht gebleven."
Jozef Punt (50)
rooms-katholiek hulpbisschop
van Haarlem, tevens legerbis
schop van de Nederlandse
strijdkrachten.
