Kloof tussen arm en rijk verscheurt Indonesië
'Operatie Schadebeperking' in Israël
Dam in Donau voor de rechter
4 DAGEN FIETSEN
DAT WORDT AFZIEN
Buitenland
Karen jagen wanhopig
achter hun droom aan
1ATERDAG 1 MAART 1997
RONALD FRISART
>30,*
T7~j „Indonesië", zei recent de vooraanstaande
'2°'* wetenschapper Amien Rais, „is net droog
,(-1 - gras dat elk moment kan ontbranden." Ge-
regeld slaat inderdaad de vlam in de pan,
deze week nog in het Noord-Sumatraanse
Aceh. De voornaamste oorzaak lijkt de
groeiende ontevredenheid over de kloof
tussen arm en rijk. Vrijwel niemand gelooft
dan ook beweringen dat duistere krachten
aan het wroeten zijn.
Ooit was het Soekarno's ideaal zijn land
'van Sabang tot Merauke' te bevrijden van
het koloniale juk. Van Sabang in het wes
ten tot Merauke in het oosten doet zich nu
een lange reeks ongeregeldheden voor. Een
greep: Bacau (Oost-Timor, januari 1995),
Larantuka (Flores, juni '95), Timika (Irian
Jaya, maart '96), Ujung Pandang (Sulawesi,
april '96), Jakarta (Java, juni '96), Situbon-
do (Java, oktober '96), Tasikmalaya (Java,
december '96), Sanggau Ledo (Kalimantan,
WÊ december '96), Rengasdenklok (Java, janu-
21 ari '97), Bandung (Java, januari '97), Aceh
=kdal (Sumatra, februari '97).
3P I In dat laatste geval ging het om een ge-
-wapend treffen tussen het leger en de be-
L in
weging Aceh Merdeka. In Aceh bestaat veel
onvrede over het feit dat daar grote voorra
den gas uit de grond worden gehaald, ter
wijl de winsten vooral in Jakarta belanden
Bovendien heeft deze noordpunt van Su
matra altijd sterk aan zijn eigenheid ge
hecht. Aceh Merdeka wil het gebied daar
om aan het centrale gezag in Jakarta ont
trekken.
religieus
De autoriteiten wijten de hausse aan ge
weld aan subversieve krachten. „We moe
ten altijd waakzaam blijven voor het com
munisme", zong president Suharto in de
cember zijn oude lied. „Er is een derde
partij die het geweld heeft gepland", aldus
vorige maand stafchef Feisal Tanjung.
Suharto's schoonzoon generaal-majoor
Prabowo Subianto repte deze week over
'een groep' die instabiliteit nastreeft. Vage
aanduidingen, maar concreter kunnen we
nu niet zijn, aldus Syarwan Hamid, de baas
van de sociaal-politieke afdeling van de
strijdkrachten: „Wacht maar af. Als we het
zeker weten, zullen we alles onthullen". Of
dat nog voor Sint Juttemis is, weet nie
mand.
Vaak wordt ook gewezen op de religieu
ze kant van de conflicten: moslims versus
christenen. Nu speelt geloof wel een rol,
maar anders dan vaak wordt aangenomen.
Socioloog Arief Budiman: „De mensen aan
de onderkant kunnen alleen aan macht ko
men door als groep op te treden, en de
makkelijkste manier om dat te doen is zich
religieus te organiseren. Het probleem mag
dan economisch van aard zijn, in Indone
sië is het moeilijk protesteren op grond van
klasse, want dan wordt je ervan beschul
digd dat je communist bent. Als je het via
religie doet, is dat anders".
Tal van voorbeelden bevestigen Budi-
mans analyse. Zelfs Suharto bewees lip
pendienst aan de massa minstbedeelden
toen hij in december verklaarde dat voor
ontwikkeling niet alleen stabileit en econo
mische groei nodig zijn, maar ook gelijke
verdeling van de vruchten van die groei.
Dat met die verdeling iets grondig mis is,
komt niet alleen bij rellen tot uiting. Ook
het aantal stakingen groeit. In 1996 grepen
arbeiders volgens het ministerie van arbeid
346 keer naar dat middel, 25 procent vaker
dan in 1995. Onofficiële cijfers reppen zelfs
over dik duizend werkonderbrekingen.
De bloedigste onlusten begonnen eind vo
rig jaar in West-Kalimantan. Bij gevechten
tussen Dayaks en Madurezen vielen zeker
enkele honderden doden. De gouverneur
van de provincie zei deze week dat het nu
veel rustiger is, maar dat is moeilijk contro
leerbaar. Al was het maar omdat de buiten
wereld geen zicht heeft op wat zich in het
binnenland afspeelt.
Zeker is wel dat Dayaks en Madurezen
elkaar ook al in 1977, 1979 en 1983 naar
het leven stonden. Eind vorig en begin dit
jaar ging het er echter uitzonderlijk heftig
aan toe. In de Dayak-dorpen ging de rnan-
gkok merah, een kom besmeerd met kip-
penbloed, van hand tot hand, traditioneel
het teken dat het oorlog is. Met oude gewe
ren, blaasroeren, speren en messen trok
ken de mannen er op uit om de Madure
zen mores te leren. De oorspronkelijke in
woners van Kalimantan door de Noorse
ontdekkingsreiziger Carl Bock in 1870 'ver
schrikkelijke wilden' genoemd grepen
terug op het verleden. Talrijk zijn de mel
dingen over lijken van Marurezen zonder
hoofd, lever of maag.
Veelvuldig is erop gewezen dat de chris
telijke Dayaks en de islamitische Madure
zen elkaar om religieuze redenen in de ha
ren vlogen. Maar ook nu ligt het echte pro
bleem elders. De krant Jakarta Post vatte
het in 1995 samen in de kop 'Zijn de
Dayaks op weg naar uitroeiing?'. De vraag
is niet of ze letterlijk worden weggevaagd,
maar wel of hun cultuur en traditionele
rechten stand kunnen houden.
Sinds 1930 vestigen zich via transmigra
tieprogramma's veel Madurezen op Kali-
mantan. Ze krijgen van de overheid stuk
ken land toegewezen die aan de Dayaks
worden onttrokken. De Dayaks klagen
steen en been dat ze ter compensatie min
der dan de marktwaarde van grond krijgen.
Oprukkende industrie perkt het Dayak-are-
aal nog verder in en houtbedrijven doen de
rest. Als niet tot grootschalige herbebos
sing wordt overgegaan, vreest het ministe
rie van bosbouw dat in 2030 op Kaliman-
tan de totale kaalslag een feit is.
corruptie
Het tragische in West-kalimantan is overi
gens dat zowel de Dayaks als de Madure
zen tot de minder bedeelde groepen beho
ren. Wat niet wegneemt dat in het alge
meen de sociale ongelijkheid ten dieptste
de oorzaak is van het spoor van geweld dat
door Indonesië wordt getrokken. President
Suharto is daarvoor niet geheel blind. Vorig
jaar besloot hij de rijken twee procent extra
belasting op te leggen ten bate van de arm-
sten. Juwono Sudarsono, verbonden aan
het Nationaal Defensie Instituut en zeker
geen tegenstander van het bewind, zet
echter vraagtekens. Zulke programma's
zijn mooi, zei hij onlangs, maar dan moe
ten ze wel buiten de greep worden gehou
den van corruptie en machtsmisbruik.
Het zijn geluiden waarmee de autoritei
ten niet blij zijn, want zelf zien ze het veel
simpeler. Zei onlangs minister voor veilig
heidszaken Susilo Sudarman: „Als er indi
viduen zijn die niet willen dat de algemene
verkiezingen (29 mei, red.) goed verlopen,
dan kunnen er meer incidenten uitbre
ken". Rustige verkiezingen, dat is wat voor
het bewind telt. En vooral dat regerings
partij Golkar 70 procent van de stemmen
krijgt. In Jakarta en omgeving zullen tien
duizend politiemensen en soldaten met
pantservoertuigen, tanks en helikopters
daaraan hun steentje bijdragen.
BANGKOK/SINGAPORE DPA-Rtr-AFP
je ZO
vvp Vrijwel onopgemerkt voor de
t4335 wereld voeren de Karen, de
tweede etnische groep in
«■Myanmar (het vroegere Bur-
IkBrna) in het oerwoud langs de
\ntilt S1"600 met Thailand een wan-
3 Du hopige overlevingsstrijd. Mas-
motj( saai zijn zij de afgelopen da
al ist!§en de grens overgevlucht,
orocfmaar in Thailand blijken zij
177 niet meer welkom. De Karen
staat volgens hulporganisaties
een totale nederlaag te wach
ten.
Twee weken geleden startte
het Myanmarese leger een
groot offensief tegen de Karen
fVj Nationale Unie (KNU) en joeg
vierduizend mensen de grens
1 fl over naar Thailand- waar zich
i&Naal honderdduizend vluchte-
^hilingen bevinden. Verder vie-
len stromannen van het
Myanmarese regime KNU-
aanhangers in vluchtelingen-
2( kampen langs de grens aan.
Het Thaise leger stak geen
jntie vinger uit om de kampen te
[4 beschermen.
Ook had Bangkok de vluch-
telingenorganisatie van de
Verenigde Naties (Unhcr) in
Thailand verboden zich met
het mensendram^ te bemoei
en. In plaats daarvan werden
de Karen op legertrucks gela-
den en naar hun land terug-
Meebracht. Hulporganisaties
Hf| vrezen dat de Karen het
HB slachtoffer worden van een
EpP duistere overeenkomst tussen
F Bangkok en de militaire dicta
tuur in Rangoon.
Bijna vijftig jaar geleden
leek de toekomst nog veelbe
lovend voor het twee miljoen
mensen tellende volk. In 1948
had Groot-Brittannië de Ka
ren bij terugtrekking uit zijn
kolonie het recht op zelfbe
schikking beloofd. Daarvan
kwam echter niets terecht. In
1949 annexeerde het bewind
Rangoon hun land.
Sindsdien voeren de Karen
onder leiding van generaal Bo
Mya een gewapende strijd
voor een onafhankelijk Kot-
hulei, het Land der Bloemen.
In 1988 leek het er even op
dat hun droom in vervulling
zou gaan. Door Myanmar
waaide een wind van demo
cratie en de etnische minder
heden werd verregaande au
tonomie in het vooruitzicht
gesteld.
Twee jaar later maakte het
leger echter een einde aan de
prille democratie. De Slorc, de
Staatsraad voor het Herstel
van Recht en Orde, regeert
sindsdiens met ijzeren vuist.
Tegenover de meeste etni
sche minderheden voert de
Slorc een verdeel-en-heers
beleid. De meeste groepen
hebben inmiddels een wa
penstilstand met Rangoon ge
sloten. In ruil daarvoor mo
gen zij in de Gouden Drie
hoek tussen Myanmar, Laos
en Thailand hun opiumhan-
del ongestoord voortzetten,
aldus waarnemers.
Maar de Karen lieten zich
niet paaien. Dat komt hen
duur te staan. Onlangs kwa
men de Thaise en Myanmare
se legerleiders bijeen om te
praten over een 'oplossing
van het Karen-probleem'.
Thailand, dat een snel
groeiende jonge economie
heeft, wil met Birmaans aard
gas worden bevoorraad.
Daarvoor moet een pijplijn
tussen beide landen komen,
die dwars door Karen-gebied
zou lopen. De Myanmarese
dictatuur is van zijn kant poli
tiek geïsoleerd, behalve in
Zuidoost-Azië. Rangoon zal
niet dulden dat de lastige Ka
ren de toetreding van Myan
mar tot de Asean (de organi
satie van Aziatische landen)
over vier maanden dwarsbo
men/
Iedereen moet bouwbesluit bij Jeruzalem helpen verdedigen
ECHTE WATERSPORTERS STARTEN OP DE HISWA
1-9 MAART 1997
„Israël heeft nooit een geheim gemaakt van zijn voorne
men Jeruzalem verenigd te houden. Het bepaalt zelf hoe,
waar en wanneer het de stad wil ontwikkelen!" Een kille
wind blaast over het kale heuvellandschap tussen Jeruza
lem en Bethlehem en burgemeester Ehud Olmert moet
zich tot het uiterste inspannen om zijn boodschap in de
toegestoken microfoons te krijgen. Hij zwaait met een
kleurige brochure van 'Har Horna', de nieuwste Israëli
sche wijk in bezet Arabisch gebied.
Palestijnen demonstreerden deze week op de door Israël bezette Westelijke Jordaanoever tegen het besluit
Jeruzalem uit te breiden met de woonwijk Har Horna. foto reuters david Silverman
JERUZALEM AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
Cameraploegen van alle inter
nationale televisiestations ver
dringen elkaar voor de beste
opnamen van de burgemeester,
met op de achtergrond Jabal
Abu-Ghneim (Har Horna in het
Hebreeuws). De enige beboste
heuvel in de wijde omgeving zal
binnen een paar jaar bedekt
zijn met flatgebouwen, scholen
en winkelcentra. Olmert verde
digt met veel bravoure het voor
de rest van de wereld onverde
digbaar standpunt dat Israël de
status van Jeruzalem eenzijdig
mag vaststellen.
Een dag na het besluit van de
regering vergunning te verlenen
voor de bouw van 6500 woon
eenheden in Har Horna is 'Ope
ratie Schadebeperking' in volle
gang. Ministeries en ambassa
des hebben opdracht gekregen
het Israëlische standpunt in de
wereld uit te dragen. En Olmert
draagt zijn steentje bij door een
ontmoeting met de buitenland
se pers op de toekomstige
bouwplaats, die ligt tussen de
Palestijnse dorpen Zur Bahir en
Um Tuba. De nieuwe wijk is de
laatste schakel in een keten van
Israëlische nederzettingen die
Oost-Jeruzalem moeten isole
ren van de Westelijke Jordaan
oever.
Burgemeester Olmert hoopt
dat de eerste bulldozers half
maart in actie kunnen komen.
Een beroepszaak bij het Hoog
gerechtshof, aangespannen
door Knessetleden van de libe
rale partij Meretz, kan nog roet
in het eten gooien. Maar Olmert
is zeker van zijn zaak. „De afge
lopen jaren heeft het Hof drie
maal klachten van joodse eige
naren van kavels in Har Horna
tegen de onteigening van de
hand gewezen. Dus ik denk niet
dat de zaak die nu is aange
spannen een kans maakt."
De Meretz-parlementariërs
die naar het Hof zijn gestapt
menen niettemin dat ze niet
helemaal met lege handen
staan. Ze stellen dat er sprake is
van discriminatie omdat het he
le gebied is bestemd voor Israë
lische woningbouw, terwijl een
kwart toebehoorde aan Pales
tijnse landeigenaren. Dat er el
ders in de stad voor Arabieren
zal worden gebouwd, moeten
ze nog zien. Volgens Knessetlid
en hoogleraar in de rechten
Amnon Rubinstein vormt de
bouw van Har Horna een
schending van de Israëlische
basiswet die menselijke waar
digheid en vrijheid beschermt.
Het bouwbesluit is in strijd met
het internationaal recht, maar
dat kan het Israëlische Hoogge
rechtshof niet in zijn afwegin
gen betrekken. De Vierde Ge-
neefse Conventie voor de be
scherming van bevolking in be
zet gebied in tijd van oorlog
met een clausule tegen neder-
zettingenbouwis weliswaar
door Israël ondertekend, maar
nooit door de Knesset tot Israë
lisch recht verklaard.
Onmiddellijk na de bekend
making van het bouwbesluit
snelde premier Benjamin Nata-
nyahu naar de Arabische pers.
Hij kondigde aan dat de rege
ring niet alleen voor Israëliërs
zal bouwen, maar ook vergun
ningen zal afgeven voor drie
duizend wooneenheden voor
Arabische inwoners van Jeruza
lem. Hij wees er verder met veel
nadruk op dat het voor de bouw
van Har Horna onteigende land
voor driekwart toebehoorde aan
Israëliërs. Kennelijk ging hij er
van uit dat zijn toehoorders niet
bekend zijn met het verschil
tussen eigendom en soevereini
teit. De kem van de internatio
nale kritiek is immers dat Israël
geen soevereine rechten heeft
in Oost-Jeruzalem en de delen
van de Westelijke Jordaanoever
die het na 1967 heeft ingelijfd.
Ook burgemeester Olmert
spreekt met veel omhaal over
de vergunningen voor Arabi
sche woningbouw, al begrijpt
hij de argwaan van de Arabische
bevolking, die in het verleden al
menigmaal is blij gemaakt met
de spreekwoordelijke dode
mus. Hij is dan ook blij te kun
nen aankondigen dat al volgen
de week een begin zal worden
gemaakt met het grondwerk in
de Arabische sector, dat wil zeg
gen nog vóór de bouw van Har
Horna begint. De aanwezige
pers gelooft hem op zijn woord
als hij zegt dat ze tegen die tijd
een uitnodiging kan verwach
ten.
De krampachtige propagan
dacampagne van de afgelopen
dagen en de plotselinge ijver
voor Arabische huizenbouw kan
niet helemaal los worden gezien
van schuldgevoel. Ondanks ver
klaringen van het tegendeel be
grijpt de Israëlische regering de
internationale kritiek best. „Het
wordt tijd dat we eens ophou
den ons druk te maken over de
kritiek van de Palestijnen en de
internationale samenleving op
onze politiek in Jeruzalem",
zegt Olmert dapper. Maar als er
iemand opgewonden raakt over
de internationale reacties, is hij
het wel.
compensatie
Vormt de bouw voor Arabieren
niet een erg doorzichtige com
pensatie voor de Israëlische
bouw in bezet gebied? Olmert
zegt niet te willen spreken in dit
soort termen als het gaat om de
toekomst van zijn stad. Israël
bepaalt immers alles zelf. „Wat
de reden is, kan me niet sche
len", zegt hij. „Ik heb die plan
nen voorbereid omdat ik wil
bouwen voor de inwoners van
de oostkant van Jeruzalem. En
als dit het excuus was, vooruit
dan maar. Ik wil eraan toevoe
gen dat de stad Jeruzalem sa
men met de regering en zon
der enige politieke bijbedoe
ling heeft besloten meer geld
te steken dan ooit te voren in de
verbetering van de leefomstan
digheden van de Arabische in
woners van de oostkant van Je
ruzalem. We gaan investeren in
de riolering, in het onderwijs en
in de dienstensector. Dat heeft
dus niets te maken met het
bouwproject dat de regering
eerder deze week heeft goedge
keurd. De Palestijnse leiders
zeggen dat ze kwaad zijn over
de bouw van Har Horna, maar
ik ben er niet zo zeker van dat
de Arabische inwoners van Je
ruzalem die kwaadheid delen.
In ieder geval heb ik hen aange
raden hun energie niet te steken
in protesten tegen de bouwacti
viteiten hier, maar in het verbe
teren van hun leefomstandighe
den in samenwerking met ons."
?EDAPEST HANS GERTSEN
^RESPONDENT
es rechters van het Interna-
Dnale Hof van Justitie in Den
aag buigen zich vanaf maan-
ïg over een stuwdam in de
onau. De dam, bij het Slo-
aakse plaatsje Gabcikovo, is
jzet van een acht jaar oude
izie tussen de buurlanden
Hongarije en Slowakije. De
Hongaren vrezen een ecologi-
.sche ramp nu de Slowaken de
loop van de rivier over een af
stand van ruim dertig kilome
ter hebben omgelegd.
Onder de communisten waren
Hongarije en toen nog
Tsjechoslowakije het nog roe
rend eens. Een uit 1977 stam-
TyA" DONDERDAG 6 - ZONDAG 9 MAART
fiets Dagelijks geopend 10-18 uur
RA! ?7 Rail Idee: korting op reis en enlree.
mend bilateraal verdrag voor
zag in de gezamenlijke bouw
van twee stuwdammen annex
waterkrachtcentrales, de eerste
bij Gabcikovo (zo'n veertig kilo
meter ten zuidoosten van de
Slowaakse hoofdstad Bratisla
va), de tweede bij het Hongaar
se plaatsje Nagymaros (ruim
honderd kilometer verder
stroomafwaarts). De twee stuw
dammen waren volgens de twee
landen niet alleen nodig om
elektriciteit op te wekken, maar
ook om de bevaarbaarheid van
de zeer grillige Donau te verbe
teren.
In Hongarije riepen de ingrij
pende plannen al snel verzet
op. Het project leidde medio ja
ren tachtig tot de geboorte van
een zeer actieve milieubewe
ging. „De Donau is voor Honga
ren een haast mythische rivier.
Wie daar aan komt, komt aan
onze ziel", zegt György Droppa,
een van de leiders van de
milieu-organisatie Dunakör
('Donau-cirkel').
De bouw van de twee dam
men zou onherstelbare schade
aan het milieu toebrengen,
vooral aan het ten zuiden van
Gabcikovo gelegen natuurge
bied Szigetköz, betoogde
Dunakör. Szigetköz, dat wordt
doorsneden door talloze zijar
men van de grillige Donau, is
een van de grootste drinkwater
reservoirs van Europa.
Na de politieke omwentelin
gen van 1989 besloot het nieu
we Hongaarse parlement de
werkzaamheden op Hongaars
grondgebied op te schorten. In
1992 zei Hongarije het uit 1977
stammende verdrag eenzijdig
op. Tot grote woede van de Slo
waken. Die besloten de al ver
gevorderde werkzaamheden bij
Gabcikovo gewoon voort te zet
ten en de Donau vlak voor de
Hongaarse grens 'provisorisch'
af te dammen.
Sinds oktober 1992 is de
hoofdstroom van de Donau
waar die Hongarije binnenkomt
nog maar een fractie van voor
heen. Het watervolume is ge
daald van gemiddeld 2.000 ku
bieke meter per seconde tot
hooguit 350 kubieke meter. Het
waterpeil is ruim anderhalve
meter gezakt en veel zijarmen
en moerasgebieden staan te
genwoordig een groot deel van
het jaar droog.
„Het karakter van het gebied
is totaal veranderd", zegt Imre
Böösy, de burgemeester van het
midden in het natuurgebied ge
legen Hongaarse plaatsje Asvó-
nyréro. In zijn gemeente daalde
het grondwaterpeil met gemid
deld anderhalve meter. Meer
dan de helft van de ruim vier
honderd bronnen en waterput
ten die de gemeente telde, staan
nu droog en van tientallen hui
zen zijn de muren gescheurd
door het sterk gezakte grondwa
terpeil.
De stuwdam bij Gabcikovo en
de daarvoor benodigde verleg
ging van de Donau hebben vol
gens Slowaakse specialisten
echter nauwelijks negatieve ge
volgen voor het milieu. En voor
zover er al negatieve gevolgen
zijn, hebben de Hongaren daar
zelf schuld aan omdat ze hun
deel van het project nooit heb
ben voltooid, stellen zij.
György Droppa van Dunakör
en ook de Hongaarse rege
ringhoopt dat de rechters
van het Internationale Hof van
Justitie Hongarije in het gelijk
zullen stellen en Slowakije ver
plichten het 'gestolen' Donau-
water terug te geven. „We wil
len alles terug", zegt Droppa
strijdvaardig. Maar diep in zijn
hart weet hij dat een dergelijke
uitkomst van de arbitrage-zaak
hoogst onwaarschijnlijk is.
Beide landen sturen een om
vangrijk team van juristen, hy
drologen, waterbouwkundigen
en milieuspecialisten naar Den
Haag. Slowakije gaat er van uit
dat het oorspronkelijke verdrag
van 1977 nog altijd geldig is,
omdat bilaterale verdragen nu
eenmaal niet eenzijdig kunnen
worden opgezegd. De Hongaar
se regering heeft al laten door
schemeren genoegen te nemen
met een compromis waarin de
Donau de helft van haar vroege
Burgemeester Imre Boosy van het Hongaarse dorp Asvanyraro: „Het
karakter van het gebied is totaal veranderd." foto gpd hans gertsen
re volume terug krijgt. Dat is
minimaal nodig om ernstige en
blijvende aantasting van het
Szigetköz-natuurgebied te voor
komen, zo hebben specialisten
berekend.
„We verwachten niet dat een
van beide partijen volledig in
het gelijk of ongelijk wordt ge
steld", aldus György Szénési, de
leider van de Hongaarse delega
tie. „De zaak ligt nu heel zwart
wit. We hopen op een genuan
ceerd oordeel dat de basis kan
vormen voor nieuwe, construc
tieve gesprekken met de Slowa
ken. Want we moeten toch ver
der met elkaar als buren, nog
duizenden jaren."
