Eigenbelang volgens Pronk
0
«SJgggSf
Jeltsin zoekt opvolger voor brave Tsjemomyrdin
Feiten &Meningen
Asbest-slachtoffers
hebben recht
op steunfonds
m sua Acne
De kalasjnikov i
vijftig, hoera?
DONDERDAG 27 FEBRUAR11997
GIJSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
Alle argumenten die werkgevers in jarenlang sle
pende procedures naar voren hebben gebracht te
gen de betaling van smartengeld aan asbest-slacht
offers of hun nabestaanden zijn van tafel. De laatste
doorbraak is een arrest van het Gerechtshof in Den
Haag dat scheepswerf De Schelde aansprakelijk
stelt voor de door asbest veroorzaakte kanker van
een inmiddels overleden werknemer. Voor de FNV,
die namens de slachtoffers optreedt, is dit een over
winning, voor zover daar in zulke tragische zaken
sprake van kan zijn. Tegelijkertijd hebben de verze
keraars er slapeloze nachten van. De schadeclaims
wegens het werken met asbest kunnen in de miljar
den guldens lopen.
Inmiddels dienen zich ook slachtoffers aan van het
werken met andere gevaarlijke stoffen. Schilders,
drukkers en tapijtlijmers bijvoorbeeld werkten veel
al zonder afdoende bescherming met ziekmakende
oplosmiddelen. Ook in deze gevallen hoopt de FNV
smartengeld en schadevergoeding wegens arbeids
ongeschiktheid voor de soms doodzieke ex-werkne-
mers uit het vuur te slepen. Of dat lukt is afhankelijk
van de vraag sinds wanneer werkgevers weten dat
het werken met zulke stoffen een medisch risico
met zich meebrengt. Pas vanaf dat moment zijn zij
verantwoordelijk voor de gevolgen.
Waarom heeft het zo lang ge
duurd voor de asbest-slachtof
fers hun recht konden halen?
De wet eist bescherming van de
werknemer tegen de gevaren
van zijn arbeid. Maar, zo ver
weerden de aangesproken be
drijven zich, kan een aan long
kanker overleden werknemer
bewijzen dat zijn ziekte het ge
volg is van het werken met as
best? Deze vraag is des te moei
lijker te beantwoorden omdat
de ziekteverschijnselen zich
soms pas na enkele tientallen
jaren openbaren.
Welnu, zei de Hoge Raad begin
jaren '90, laat de werkgevers
dan maar bewijzen dat iemand die met asbest heeft
gewerkt en vervolgens asbestose, longkanker of
mesothelioom krijgt, die ziekte niet door het werk
heeft gekregen. Een volgend probleem ontstond
over slachtoffers die bij meer dan een bedrijf aan
asbest blootgesteld zijn geweest. Valt achteraf vast
te stellen in welk bedrijf de ziekte is veroorzaakt?
Dat maakt niet uit, vond de Hoge Raad, opnieuw de
kant van de slachtoffers kiezend: het is voldoende
één werkgever aan te spreken voor schadevergoe
ding. Deze kan dan proberen verhaal te halen bij de
andere bedrijven.
Veruit het belangrijkste argument van werkgevers
tegen schadevergoeding luidde dat vroeger veel
minder bekend was over het gevaar van werken met
asbest. Op dit punt heeft het Haagse Gerechtshof
nu een verstrekkende beslissing genomen: de aan
sprakelijkheid van de scheepswerf De Schelde geldt
voor de hele periode waarin de overleden werkne
mer in dienst is geweest en dat was sinds 1949.
Daarmee zijn de werkgevers nu aansprakelijk voor
alle asbestzaken die in de jaren '50 en '60 hun oor
sprong hebben. Juist in deze periode van wederop
bouw werd veel en vaak slordig met asbest gewerkt:
op scheepswerven, in de mijnen, in de kleinmetaal
en in vele andere bedrijven.
Gevaren van asbest waren eind jaren '40 al bekend,
dus ook toen hadden werknemers volgens de nieu
we jurisprudentie tegen asbestose en longkanker
beschermd moeten worden. De ziekte mesothe
lioom (long- en buikvlieskanker als gevolg van het
inademen van microscopisch kleine asbestvezels)
werd weliswaar pas in 1964 ontdekt, maar toch had
den de werkgevers in de voorgaande periode meer
beschermende maatregelen moeten treffen. Over
die hele periode ligt er dus tegelijk een claim op de
verzekeraars.
Nu dat is vastgesteld, valt er weinig meer in te bren
gen tegen een bijdrage van de verzekeraars aan een
in te stellen asbestfonds waaruit de slachtoffers
en/of hun nabestaanden kunnen worden betaald.
Ook de overheid zal daarvoor in de buidel moeten
tasten: zij is namelijk schromelijk in gebreke geble
ven bij de bestrijding van het asbestgevaar. Pas in
1993 is het gebruik van asbest wettelijk verboden,
hoewel de overheid al tientallen jaren van de geva
ren wist.
Ook 'muisarm' te claimen
Ook werknemers die lijden aan RSI, de zogenoemde
muisarm, maken een grote kans dat zij geleden
schade op hun werkgever kunnen verhalen. Dit stelt
Frank Nijman, adviseur Arbo-management van NIA
TNO, naar aanleiding van de asbestuitspraak. „Ook
bij RSI zal de werkgever nu moeten aantonen dat
het niet aan hem ligt dat mensen ziek zijn gewor
den", aldus Nijman.
RSI heet wel de beroepsziekte van de jaren negen
tig. Zij ontstaat als mensen langdurig dezelfde be
weging moeten maken. Gewrichten in arm en
schouder raken daardoor overbelast. Dit kan leiden
tot arbeidsongeschiktheid. Met name bij beeld
schermwerkers duikt de ziekte op.
Overigens komt oud-minister De Ruiter binnenkort
met een advies aan het kabinet over een fonds
waaruit asbestslachtoffers hun schadevergoeding
betaald kunnen krijgen.
Een moreel appèl aan de we
reld, dat kon je jarenlang aan
Jan Pronk overlaten. Bij crisis,
oorlog, honger en dood, hoor
de de noodkreet van minister
Pronk. Maar Pronk heeft het
tegenwoordig over 'ons éigen
belang' als actie is vereist voor
verdrukten elders. Hij is toch
niet een soort Bolkestein ge
worden?
„Een moreel oordeel helpt niet.
Je kunt wel zeggen: Fransen, u
mag geen wapens leveren aan
centraal-Afrika, want dat is
slecht. Maar dat werkt niet. Er
moet daar, in Frankrijk, een dis
cussie op gang komen die leidt
tot de conclusie dat het onver
standig is wapens te leveren.
Dat het het eigen belang
schaadt."
Het eigen belang: als we niks
doen aan het drama in het Gro
te Merengebied waar Zaïre,
Uganda, Burundi en Rwanda
liggen dan zullen de schok
golven door Afrika trekken, en
vervolgens door de wereld, onze
wereld. Vluchtelingenstromen
komen op gang, régimes raken
gedestabiliseerd, peperdure
noodhulp moet worden inge
vlogen en het Westen wordt ge
confronteerd met haar onver
schilligheid. Zo waarschuwt
Pronk.
De term solidariteit rolt geen
enkele keer meer over zijn lip
pen.
De minister wil een totaalaan-
pak. Eén: de wereld moet bloe
dige conflicten vóór zijn. Twee:
daarvoor moeten niet alleen de
Europese ministers van ontwik
kelingssamenwerking opdraai
en. Komend weekeinde praten
die ministers daarover in Am
sterdam. Pronk: „Eigenlijk zijn
we het hierover na enkele jaren
praten en nadenken wel eens."
Heeft het gebrek aan samenhang
in Europees beleid verhinderd
dat er werd gewerkt aan een op
lossing voor de crisis in het Grote
Merengebied?
„Jazeker. De Europese ministers
van buitenlandse zaken kwa-
Jan Pronk: „Heeft hij het wel op de juiste plek gezegd? Dat is nou het niveau van Nederlandse politici."
men niet eens aan die crisis toe.
Ja, als punt 18 op de agenda, 's
avonds laat. Het is overgelaten
aan de gezamenlijke ministers
van ontwikkelingssamenwer
king, die steeds wanhopiger
werden. Wij hebben aan de or
de gesteld dat er een Europese
onderhandelaar moest komen,
en een internationale troepen
macht."
Die troepenmacht kwam er niet,
de crisis duurt voort, en u moet
als vanouds pleisters plakken
met noodhulp.
„Er lag een besluit van de Vei
ligheidsraad van de VN om een
troepenmacht te sturen. Maar
alle vergaderingen daarna zijn
door landen aangegrepen om
steeds meer nieuwe problemen
en vragen op te roepen. Tot het
allemaal zo ingewikkeld was ge
worden, dat men die troepen
macht heeft afgeblazen. Daar is
bewust naartoe gewerkt."
Het probleem in centraal-Afrika
is uiteindelijk gewoon gene
geerd, zegt Pronk. Het liefst wil
hij dit soort crises voor zijn. De
Europese ministers van defen
sie, buitenlandse zaken, land
bouw, justitie, volksgezondheid,
handelsbelangen, humanitaire
aangelegenheden, onderwijs
zij allemaal moeten hun beleid
op elkaar gaan afstemmen.
„Nu geven we aan Afrika met de
ene hand, om het vervolgens
met de andere terug te pakken."
We geven noodhulp, aan vluch
telingen die het slachtoffer zijn
van burgeroorlogen, die uitge
vochten worden met wapens
waar wij aan hebben verdiend.
Pronk wil niet alleen maar mi
nister van noodhulp zijn. „Hu
manitaire hulp verdoezelt de
problemen. Strijdende partijen
houden zich ermee in stand.
Noodhulp verleidt het Westen
ook te zeggen: we hebben toch
hulp gegeven, daar laten we het
bij. Maar als je de kern van het
probleem aanpakt, dan heb je
meer nodig dan een groep Wes
terse ministers van ontwikke
lingssamenwerking. In de Zaïre
se regio moeten de extremisten
worden ontwapend dié burgers
gijzelen, een taak voor een in
ternationale troepenmacht. De
hulpverleners moeten worden
FOTO GPD ROLAND DE BRUIN
beschermd, een taak voor VN-
politie. Onderhandelingen
moeten op gang komen, een di
plomatieke taak. Er is het vraag
stuk van de veiligheid van de
vluchtelingen, een justitiële
taak. En er is de dimensie van
gezondheidszorg.
Nederland heeft zijn budget voor
ontwikkelingshulp op peil ge
houden, het blijft boven de in
ternationaal afgesproken norm
van 0,7 procent van het bruto
nationaal produkt. Hoe zit dat
elders in Europa?
„De Denen en de Zweden zitten
nog hoger. De Fransen houden
zich aan de norm. In Oostenrijk
en Ierland zijn de begrotingen
verhoogd. Spanje had heel wei
nig geld over voor ontwikk
lingshulp, maar ook daar is
trend: omhoog."
Nog even en u hoeft de Ned
landse 0,8 procent niet mee
verdedigen tegenover de VI
Dan wordt u door andere
den ingehaald.
„Ik zou graag worden inge
haald, maar niet door zelf s
blijven staan. Maar ik ben i
derdaad niet negatief over
middelen die men over het
voor ontwikkelingshulp.
Er is echter iets anders dati
niet aanstaat. Ik zie steeds
binnenlands politiek gekini
over buitenlandse onderwe
pen. Van Mierlo doet een h
langwekkend voorstel in d^
voor de oprichting van een
strijdmacht om sneller te k
nen reageren op een crisis.;
goed idee, niet onhaalbaar!
grensverleggend. En wat gé
beurt er in Nederland? Daa
praten we niet over het voq
Nee, de vraag is of de mini;
dat wel had mogen zéggen,
'ie niet eerst met de heer D
Hoop Scheffer (CDA-buitet
landspecialist) moeten prai
Het buitenlands-politieke i
is dan minder belangrijk g?
den dan het binnenlands-p
tieke gekrakeel daarover. li
na de val van Srebrenica iri
Tuzla waar een vluchteling]
drama ontstond, en ik zei:
daar in Srebrenica gebeurt,
volkerenmoord. Mag ik daf
zeggen als minister van on?
kelingssamen werking, dat^
men dan in Nederland het'
bleem, niet de volkerenmo)
Ik noem dat de verbinnenl;-
sering van de buitenlandse
tiek.
Of neem Bolkestein. Stelt iï
ressante vraagstukken aanj
orde op het terrein van de
NAVO en de Europese Unij
hoeft het niet met hem een
zijn, maar zijn vraagstelling
interessant. Maar wat hoon
het wel opportuun wat de j
Bolkestein heeft gezegd? Hj
hij het wel op de juiste plelj
zegd? Dat is nou het niveau
Nederlandse politici. En hd
gé is, in andere landen zied
precies hetzelfde gebeuren
raken er steeds meer door
lamd."
DEN HAAG MAURICE WILBRINK t
EN PAUL KOOPMAN
WIM STEVENHAGEN
EÏÏ£.TSr/WT e£ WÉ££€£*JS
zwaêt op WIT:
room AAN
W öftófÊN OPPÊÉÉN
IMTERÜIZ&J (\S2/MO07E.
LDP6M"" ->■«
JTÉL
foiiEN! m Jozies
IW£N
WtHÓétflESLVAN
goUEN'
HÉêi. SN& IK) ACTIE
om es»/oofLie iftu&ï
PAT HM OIWCIÊI^
SITUATIE ®^STl*-
goosiWI#-^
A(S2U7ÓOUPZ|JN
A|S WIJ'
WAWTfcKOOp-
SOMfDUttEKJ
IW0BJ WELBEET
\iaw
De dagen van Viktor Stefanovitsj Tsjemomyrdin
lijken geteld, als premier van Rusland althans. Na
een zeer succesvolle zakelijke carrière werd hij
vier jaar geleden minister-president. Sinds juli
heeft hij de verantwoordelijkheid voor het hele
land gedragen, want na diens herverkiezing is
president Boris Jeltsin nauwelijks nog in actie ge
weest. De loyale Tsjemomyrdin paste op de win
kel. Maar de 66-jarige president is terug en dat wil
hij weten ook.
Jeltsin realiseert zich heel goed dan het in het he
le land een ongelooflijke puinhoop is. Hij weet
dat de regering er niet in slaagt de salarissen en
pensioenen te betalen en dat het eens zo trotse
leger wegens ondervoeding en gebrek aan wa
pentuig geen knip voor de neus meer waard is.
Dus zoekt hij een zondebok. De 58-jarige Tsjer-
nomyrdin werd maandag opgetrommeld en voor
het oog van het hele land als een schooljongen in
de hoek gezet.
Zijn kabinet werkte slecht, het volk was ontevre
den en als het ontevreden is met de regering,
straalt dit ook af op het staatshoofd. Veranderin
gen en snel, dienden er te komen, zei JeltsinEn
brave borst Tsjemomyrdin zei nog dat hij het he
lemaal eens was met de bovenmeester. Hier was
het resultaat van een strenge, communistische
scholing te zien.
Sinds dit opmerkelijke stukje tv wordt er in Rus
land driftig gespeculeerd wanneer Tsjemomyrdin
zijn biezen moet pakken. De invloedrijke liberale
krant Izvestia citeerde woensdag uit kringen rond
Tsjemomyrdin dat het besluit al is gevallen. Nu is
het niet de eerste keer dat het politieke einde van
Tsjemomyrdin wordt voorspeld. In 1994 en 1996
was hij ook al afschreven, maar hij overleefde. Dit
keer ziet het er echter ernstiger uit.
Politieke deskundigen voorspellen dat Tsjemo
myrdin er op 5 maart uitvliegt, de dag voordat
Jeltsin zijn 'troonrede' wil houden. Meteen vlie
gen namen van alle mogelijke opvolgers over ta
fel. Sommige kringen speculeren erop dat de
machtige adviseur van Jeltsin, de 41-jarige Anato
li Tsjoebais, de beste papieren heeft. Maar bij het
volk is deze radicale hervormer buitengewoon
impopulair. Ze vergeven hem nooit zijn bikkel
harde privatiseringspolitiek. Ze stellen hem er
mede verantwoordelijk voor dat ze nu geen sala
ris meer ontvangen en zelfs zo nu en dan in bh's
of dildo's, zoals recentelijk gebeurde in twee wa
penfabrieken, worden uitbetaald. Velen vinden
het nog steeds onbegrijpelijk dat Tsjoebais vorig
jaar zo'n komeetachtige come-back heeft ge
maakt.
Een andere gevallen hervormingsheld wordt ook
genoemd. Het is de 40-jarige Gajdar, die al eens
minister-president was en samen met Tsjoebais
het brein vormde achter de hervormingen. Een
derde kandidaat is de 60-jarige Jegor Strojev, nu
voorzitter van Federale raad, een soort Eerste Ka
mer. In communistische dagen was hij binnen
het Centraal Comité belast met de landbouw.
Strojev heeft al laten weten de president absoluut
niet in de wielen te zullen rijden en zijn politieke
principes voor zichzelf te houden. Een Tsjerno-
myrdin-typedus.
MOSKOU HANS HOOGENDIJK
CORRESPONDENT
Michail Kalasjnikov glimt van trots. „Kijk eens hoé
mooi hij is", zegt de 77-jarige grijsaard met kraker?
stem. Hij laat zijn blik liefkozend gaan over zijn gé
kind, het automatische machinegeweer van het typ
AK-47 dat vijftig jaar geleden in productie werd gé1
men. „Ze hebben ons vroeger geleerd om nooit inr
eerste persoon enkelvoud te spreken, maar nu kaïf
eindelijk zeggen: ik heb 'm gemaakt.
Kalasjnikov, gekleed in generaalsuniform en met
onderscheidingen op de borst, stond vorige week 1
middelpunt van de belangstelling tijdens een plee 1
heid waarmee het vijftig-jarig bestaan van 'de kala1
ov' te vieren. In die halve eeuw zijn in totaal zeverF
miljoen AK-47's in meer dan 55 landen terecht geP
men en gebruikt door zowel regeringslegers als ref
len. p
Kalasjnikov aanvaardt geen verantwoordelijkheid
de onschuldigen die met zijn geweer zijn gedood, p
hebben dit wapen gecreëerd voor ons vaderland",'
zegt hij, gewoontegetrouw weer in de eerste perso!1
meervoud. „Als het wordt gebruikt voor een slecht1
zaak, in etnische conflicten en op andere plaatsen]6
zijn de politici schuldig, niet de ontwerpers." e
Tijdens een yieririg in het museum van de Russisc?'
strijdkrachten werd Kalasjnikov vorige week in hel6
netje gezet door soldaten die de bekende ganzenpf
ten beste gaven, cadetten die bloemen meedroege
een militaire kapel. Van een Russisch-orthodoxe pP
ter kreeg hij een icoon.
De geschiedenis van de AK-47 begint in de herfst1
1941, als Kalasjnikov, een 21-jarige sergeant in her,
Leger, gewond raakt in de strijd met de Duitsers d
koers zetten naar Moskou. Zo ondervindt hij aan c
lijve hoe groot de technologische achterstand is va
Russische wapens op de Duitse. Hij besluit de Rusi
sche soldaten een nieuw wapen te geven.
Najaren van hard werken en concurrentie met de!
wapenontwerpers van de Sovjetunie krijgt Kalasjnf!
uiteindelijk de voorkeur van Josef Stalin. Zijn ontvic
gaat in februari 1947 in productie. Het automatisd
geweer krijgt de naam AK-47, ofwel Avtomat Kala#
ova 1947. 1
In de beginjaren zijn de Sovjetautoriteiten er zo of
spitst om het nieuwe wapen niet al te uitbundig aP
buitenwereld te tonen, dat soldaten hun kalasjnikP
het zicht moeten opbergen als ze hem niet gebruiP
Die regel geldt zeven jaar lang. Soldaten worden sH
voor de krijgsraad gesleept als ze met hun geweer F
ren voor een foto die naar familie wordt gestuurd.^
Na verloop van tijd besteedt de Sovjetunie de proéÉ
tierechten uit aan China, Noord-Korea en de satelP
staten in Oost-Europa. Nog iets later kijken de eerp
Russische soldaten zelf in de lopen van kalasjnikor'
dens een korte grensoorlog met China in 1969, en|s
na ook in Afghanistan en Tsjetsjenië. P
Kalasjnikov is bedolven onder de staatsonderscher
gen. In zijn geboorteplaats in Siberië staat een stai
beeld van hem. In 1993 geeft president Boris Jeltsif
hem een speciaal pensioen. Hij heeft echter nooitF
rooie cent aan royalty's voor zijn vondst gekregen J1
Kalasjnikov en zijn gezin wonen in een bescheide|d
in Izjevsk, een stad in de Oeral.
„Ik wacht al heel lang op het moment dat ik de mj?
ontmoet die een beter wapen maakt", aldus Kala:
ov. „Ik zal de eerste zijn om hem de hand te schu<[
den."
MOSKOU VLADIMIR ISATSJENKOV/AP
