Bijlen slijpen bij houtvuur
Wetenschap Techniek
Zodiakale Schijnsel
Spraak van vrouwen
beter ontwikkeld
dan bij mannen
DONDERDAG 27 FEBRUAR11997
157
REDACTIE: SASKIASTOELINGA 023-5150265
Moderne mens lijdt ontberingen in Ijzertijd
TITIA KETELAAR
Een ijzige wind waait over de
Brabantse Kempen. Haastig
spoedt de twintigste eeuwse
mens zich door het drukke ver
keer van Eindhoven. Niemand
waagt zich in deze storm naar
buiten zonder dikke trui en pa
raplu.
Even buiten de stadskern heerst
echter volledige rust. Een paar
kippen scharrelen over de zand
erige grond, een kat rekt zich
uit. Voor een houtvuur spelen
twee jongens. In Eversham, het
prehistorische dorp van het
Openlucht Museum Eindhoven,
heeft niemand haast. Geen tele
foon, geen klok. In Eversham
staat de tijd stil in 750 voor
Christus.
In de winter van 1995 besloot
een groep amateurarcheologen
zich hier af te zonderen van de
moderne tijd. Zestig dagen, of
in prehistorische termen, twee
manen lang, herbeleefden de
zes de Ijzertijd. Zonder elektri
citeit, zonder enig modern
comfort, probeerden ze te erva
ren hoe de prehistorische mens
moet hebben geleefd. Over die
ervaringen schreef Anneke
Boonstra, directeur van het
openluchtmuseum en deelne
mer aan het project, het boek
'Twee manen lang, zestig dagen
leven als in de Ijzertijd'.
Nu het boek verschenen is, twee
jaar na het project, is Anneke
nog steeds enthousiast over het
experiment, ook al bekent ze
dat het leven in Eversham 's
avonds 'een straf en een
'gevangenis' was. ,,Het was win
ter, dus om vijf uur werd het al
donker. Overdag was er genoeg
te doen, maar 's avonds zag je
niets. Alleen bij het vuur kon je
kleinere dingen doen, als bijlen
slijpen en spinnen."
De vrijwilligers van het open
luchtmuseum kunnen dit be
amen. Ook nu, terwijl het bui
ten nog licht is, is het pikkedon
ker in de prehistorische boerde
rijen. Nergens komt daglicht
naar binnen. Mensen, katten en
hond verzamelen zich rondom
het houtvuur, voor het licht,
maar vooral om zich te
koesteren in de warmte.
Tijdens het experiment zorg
den, naast het weinige daglicht,
ook ruzies tussen de deelne
mers voor spanningen. Twee
van de zeven groepsleden haak
ten af. Van de Fransman Chris
tian Valet, Tio in het prehistori
sche Eversham, heeft de groep
niets meer gehoord ,,Met Tio
hebben we geen binding meer.
Hij kwam mokkerig hierheen,
wilde eigenlijk niet komen, om
dat hij het te druk had met zijn
werk. Hij viel buiten de groep,
omdat hij later kwam en alleen
Frans sprak. Hij ving een eend
en niemand wilde die eten. Dat
was de druppel voor hem.
Ook met de Belgische antropo
loog Simba Timmerman (Hor)
is geen contact meer. Anneke
noemt hem achteraf 'slap' en
'flauw'.Iedere dag moesten we
veertig vragen beantwoorden
over de invloed van het weer op
ons lichaam. Het was een cri
me, maar iedereen heeft het
toch gedaan. We hebben nooit
meer iets van het onderzoek ge
hoord."
Ze bekent dat de groep vooraf
had bedacht dat er spanningen
zouden zijn. ,,Met verschillende
mensen, verschillende achter
gronden en andere verwachtin
gen weetje dat er discussies ko
men. Het was geven en nemen
en niet voor de lieve vrede je
niet uiten."
De overgebleven Evershammers
kwamen steeds meer in 'hun
rol' van prehistorisch mens.
,,De eerste weken hadden we
het 's avonds nog over de disco.
Later begonnen we prehisto
risch te denken. Het verzinnen
van verhalen over waar we van
daan kwamen, ging toen ook
makkelijker."
Anneke beseft wel dat het na
bootsen van het leven in een
vroegere tijd nooit een grote
wetenschappelijke waarde zal
hebben.Alles watje bedenkt,
is natuurlijk gebaseerd op watje
als twintigste-eeuwer weet. De
kennis die je hebt, kan je niet
uitwissen."
Ze heeft wel het gevoel dat ze
het leven in de Ijzertijd hebben
benaderd. „We waren behoor
lijk consequent in de voorberei
dingen. Alles wat we gebruikten,
was gemaakt naar opgegraven
voorwerpen. We aten alleen
dingen die toen voorkwamen.
En behalve het echte jagen heb
ben we alles wel meegemaakt,
vis vangen en het slachten van
Een groep amateurarcheologen heeft zich afgezonderd van de moderne
tijd en leeft nu in 750 voor Christus. Hun ervaringen legden ze vast in
een boek. foto cpd
een schaap."
De groep moest toch een aantal
concessies doen aan de twintig
ste eeuw. Op last van de brand
weer moest er een brandblusser
worden geïnstalleerd, een keur
meester moest toezien op het
slachten en zonder dagboeken
had Anneke nooit een boek
kunnen schrijven.
Gids Ronald verklapt dat ook de
medewerkers van het prehisto
risch dorp gebruik maken van
moderne techniek en comfort.
Tussen de rieten daken en de
houten balken zit een lichtknop
verscholen. Een aantal mede
werkers heeft onder de scha
penvellen en linnen blouses ge
woon een spijkerbroek en col
trui aan om warm te blijven.
„En bomen zagen we gewoon
om, anders zou het te lang du
ren." Anneke: Het blijft een
spel. Je probeert het zo echt
mogelijk te doen, maar het is
nooit echt."
Walburg Pers, 34,50 guldei:
BEN APELDOORN
Deze nachtopname, gemaakt
door sterrenkundigen van de
Europese Zuidelijke Sterren
wacht (ESO) in Chili, werd zes
minuten belicht. In die tijd ver
plaatsten de sterren zich een
stukje. Daardoor zijn het streep
jes geworden. De heldere rand
onderaan is afkomstig van nog
aanwezig schemeringslicht. De
opname werd namelijk ander
half uur na zonsondergang ge
maakt.
De Chileense bergtop Cerro Pa-
ranal (links) steekt donker af te
gen de hemelachtergrond. Op
die top zal aan het eind van dit
jaar de eerste van vier reuzente-
lescopen in gebruik worden ge
nomen die gezamenlijk de aller
grootste telescoop zullen vor
men: ESO's Very Large Telesco
pe (VLT).
Het grootste deel van de hier
zichtbare sterrenhemel is vanuit
Nederland onzichtbaar. Alleen
het sterrenpatroon helemaal
rechts op de foto komt 's zo
mers een klein eindje boven de
Nederlandse horizon uit. Het
zijn sterren van het sterrenbeeld
Boogschutter (Sagittarius).
Daarin bevindt zich een heel
heldere 'ster': de planeet Jupi
ter, die zich als een dikke licht
streep verraadt. Vlak daarbij is,
heel flauw, een wat helderder
gebiedje te zien. Dit staat be-
Tijdens de zes minuten durende belichtingstijd van deze opname verplaatsten de sterren zich. Daardoor zijn
het streepjes geworden.
foto eso/h-h.heyer
kend als het Zodiakale Schijn
sel. Door de zon verlicht stof in
het vlak van ons zonnestelsel is
daar de oorzaak van.
Door licht- en luchtvervuiling is
het Zodiakale Schijnsel vanuit
Nederland niet (meer) te zien.
Daarom moeten beroepsster
renkundigen uitwijken naar
bergtoppen in afgelegen gebie
den. Alleen daar is het nog mo
gelijk foto's te maken zoals de-
SYDNEY DPA
Vrouwen hebben in de her
senen een duidelijk beter
ontwikkeld spraakcentrum
dan mannen. Dat kan de
reden zijn dat vrouwen in
het algemeen beter kunnen
praten en ook gemakkelij
ker Ieren lezen dan man
nen, meent onderzoekster
Jenny Harasty van de uni
versiteit van de Australi
sche stad Sydney.
Zij geeft de resultaten
van tien jaar onderzoek
weer in het vaktijdschrift
Archives of Neurology.
De taaitherapeute Haras
ty ontdekte dat het zoge
naamde sensorische
spraakcentrum van Wer
nicke bij vrouwen ongeveer
dertig procent groter is dan
bij mannen. Dit deel van de
hersenen ligt achter de
oren en zorgt speciaal voor
het verwerken van gelui
den. Het Broca-centrum in
het daarvoor gelegen deel
van de hersenen, dat voor
vloeiend en levendig spre
ken zorgt, bleek bij onder
zochte vrouwen ongeveer
twintig procent groter dan
bij mannen. Deze gegevens
zijn des te opmerkelijker,
omdat de hersenen van
vrouwen in doorsnee vijf
tien procent kleiner zijn
dan die van mannen.
Harasty meent dat vrou
wen mannen niet langer
moeten verwijten dat zij zo
moeilijk communiceren,
„Het is niet hun schuld dat
zij op dat gebied niet zo
goed zijn", schrijft zij. Maar
zij waarschuwt ervoor het
betere spraakvermogen
van vrouwen uitsluitend
aan lichamelijke factoren
toe te schrijven. Het is we
tenschappelijk aangetoond
dat ouders meisjes op het
gebied van de taalontwik
keling krachtiger stimule
ren dan jongens.
PUZZEL
OPGAVE
OPLOSSING
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
IBij benadering draait moeder
zich om in de boksarena (6); 4.
Zonder pauze bezorgd (8); 6. Dat
verklaart waarom een schaker
moedeloos wordt (3); 7. Bevesti
ging van de bron (3); 9. Lessen
voor mensen bij de politie (7);
II. Drukke tijd voor iemand in
de voorhoede (5).
Verticaal:
1. Bloemschilfers (4); 2. Heeft
moeder toestemming voor dit ge
steente? (5); 3. In de regel ge
woon zonder vis (4); 5. Scheeps
jongen (6); 6. Plantje uit ge
woonte (3); 8. Dat bouwwerk is
het einde (4); 10. Dat advies le
vert geld op (3).
OPLOSSING
-marimba-
volk-gram
eli-ij-ere
e-bisam-t
ruim-asla
-u-air-a-
grog-oase
a-donna-v
roe-u-ree
drum-ader
-kraaien-
HEINZ
ais jo£a/ou köff7e
'2l£t7t'a/ (50atpaaj
adoafit /k -
1ux rc/ss'rz 'tpabk.
TOMPOES
Tom Poes en de Niks
Professor Prlwytzkofsky liet zich voor
zichtig uit het raam zakken waarin de
ontploffing hem geworpen had - en ook
zijn bezoekers maakten zich los uit de
resten van het eens zo gave laboratori
um.
„Wat jammer, hè?" zei Wammes Wag
gel. „Mijn schilderij zal wel kapot zijn,
denken jullie ook niet?"
„Ik ben bang van wel, makker", prevel
de Terpen Tijn. „De verf is natuurlijk
van de flarden gebladderd in de hitte-vi-
bratie. Altijd fixeren met vuurvaste har
sen - denk daar voortaan om!"
„Praw!" riep de geleerd uit. „Welker
domkop praat nu ovér malerij wanneer
de materie ontbonden is! Hier is een
groter daad gesteld waar der ganse we
tenschap een bijspel aan nemen kan:
der ontbinder heeft zichzelf ontbon
den."
„En het schilderstukje ook, met uw wel
nemen", vulde Joost aan. „Daar gaat het
om, want dat was beloofd."
„Juist", beaamde heer Ollie. „Daarom
heb ik mij aan het hoofd gesteld van de
ze groep. Om niks te bevrijden, als men
begrijpt wat ik bedoel. Maar waar is
niks?' „Daar gaat hij", zei Tom Poes.
Hij wees op een witte figuur die door
zichtig uit de puinhopen opsteeg en
zich snel oploste.
„Barreltjes!" hoorde men nog met dun
ne stem roepen. „Nu is de rap-vlugge
niks niet meer bekijkbaar..."
„Komaan", hernam heer Bommel. „On
ze taak is volbracht. De thee wacht,
Joost."
„Ik zal mij reppen, als u mij toestaat",
zei de bediende.
Hij voegde de daad bij het woord, zodat
hij als eerste het bouwvallige pand ver
liet. De rest volgde en zo stond de ge
leerde al spoedig eenzaam temidden
van zijn onderzoekingen. In de intre
dende stilte drong nu het geluid van een
naderende automotor tot hem door.
„Daar komt derkommissaar", mompel
de hij. „Ja, ja. Der experiment is ten ein
de, die conclusie is getrokken en nu
moet er rekenschap gegeven worden.
HET WEE
Door Jan Visser
Wat een verademing vanochtend! Eindelijk huilde
de wind niet meer om het huis of werden we bijna
van de fiets gerukt door zware windstoten. Dit aan
merkelijk rustiger weerbeeld is een verdienste van
een uitloper van een krachtig hogedrukgebied bo
ven het zuidwesten van Europa. Boven Frankrijk is
de druk in de kern van het hogedrukgebied zelfs ge
stegen tot 1040 hPa. Bij ons vielen vooral de sterke
drukstijgingen op. In amper 24 uur tijd is het weer
glas met zo'n 30 hPa opgelopen.
Het ziet er naar uit dat het luchtdrukmaximum ons
ook morgen gunstig gezind is. Aanvankelijk waren
de vooruitzichten minder gunstig ofwel bewolking
en enige regen zouden het vrijdagsweer gaan bepa
len. Die ontwikkeling gaat dus niet door want dank
zij het hoog bl ijft het morgen droog en laat de zon
zich geregeld zien. De temperaturen spinnen garen
bij deze situatie. Op de laatste dag van de sprokkel
maand kan het zo'n 11 graden worden.
Wel komt er aan de kust weer een krachtige zuid
westenwind te staan. In de loop van de middag
neemt de bewolking echter wel toe en 's avonds valt
er, onder invloed van een frontaal systeem, enige
regen. Tijdens het weekeinde is het op zaterdag
droog met af en toe zon.
Ook zondag begint met geregeld zon maar later
wordt het wolkendek weer dikker en kan het wat
gaan regenen. De maximumtemperaturen liggen in
het weekeinde boven de 10 graden. Na het week
einde is het meest droog maar soms kan er ook nog
wat regen vallen en in het algemeen is het minder
zacht.
Gisteren bleef het nog de hele dag stevig waaien.
Schiphol rapporteerde 's middags nog windkracht 7
met windstoten tot omstreeks 75 kilometer per uur.
Verder vielen er enkele buien die op enkele plaat
sen van hagel vergezeld gingen. Tijdens de avondu
ren nam de wind af. De maximumtemperaturen wa
ren aan zee het laagst (Bloemendaal 7,3 graad) en
landinwaarts het hoogst (9-10 graden).
HHHHHHHHHI
R O P A
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
Noorwegen:
Veel bewolking en plaatse
lijk veel regen, soms
sneeuw. In het noorden
langs de kust kans op flin
ke opklaringen. Veel wind.
Middagtemperatuur van
daag van +4 in het zuid
westen tot -2 in het noor
den; morgen overal iets
zachter.
Zweden:
Vandaag kans op opklarin-
gen en op, veel plaatsen
droog. Morgen vanuit het
zuidwesten opnieuw be
wolkt en regen, in Cen-
traal-Zweden voorafge
gaan door sneeuw. In het
noorden op beide dagen
lichte vorst, in het zuiden
maxima tussen +2 en +6.
Denemarken:
Vandaag overwegend
af t
Morgen toenemende kans op (mot)regen
en een straffe zuidenwind. Maximum
temperatuur eerst 4 graden, morgen
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Half tot zwaar bewolkt. In Schotland en
Ierland veel wind en plaatselijk veel re
gen, in Zuidwest-Engeland beduidend
droger en rustiger. Maxima vandaag in
Schotland en Noord-Engeland iets on
der de 10 graden, verder iets erboven.
België en Luxemburg:
Af en toe zon. In de loop van morgen
vanuit het westen meer bewolking, maar
tot de avond droog. Maxima vandaag
van 5 graden in Luxemburg tot 8 aan de
Belgische kust; morgen zachter.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Vandaag in het oosten eerst bewolking,
morgen later op de dag in het noordwes
ten. Verder perioden met zon. Vrijwel
overal droog. Maxima vandaag rond 10
graden, morgen rond 15.
Portugal:
Flinke perioden met zon. Droog. Maxima
op meerdere plaatsen ruim boven de 20
graden.
Madeira:
Geregeld zon en droog. Middagtempera
tuur rond 20 graden.
Spanje:
Flinke perioden met zon, maar rond Gi
braltar kans op bewolking. Droog. Maxi
ma op meerdere plaatsen - en dus ook in
het noorden - ruim boven de 20 graden.
Canarische Eilanden:
Flink wat zon en droog. Maxima rond 25
graden.
Marokko:
Westkust: Zonnig. Middagtemperatuur
rond 25 graden, vlak aan zee soms iets
koeler.
Tunesië:
Overgang naar frisser weer met op van
daag tamelijk winderig. Maxima op mor
gen meest iets onder de 20 graden.
Zuid-Frankrijk:
Overgang naar fraai lenteweer met flink
wat zon. Vrijwel overal droog. Maxima
vandaag van 10 graden rond Lyon tot
wellicht 20 bij Biarritz, morgen overal
enkele graden hoger.
Mallorca en Ibiza:
Flinke perioden met zon en droog. Maxi
ma ongeveer 20 graden.
Italië:
Vandaag een frisse noordenwind, ten
noorden en oosten van de Apennijnen
kans op bewolking en in het zuiden i<ans
op een regen- of onweersbui. Morgen
overal droog en geregeld zon. Maxima
op de meeste plaatsen tussen 10 en 15
graden.
Corsica en Sardinië:
Vandaag aanvankelijk veel wind. Verder
vooral eerst op Corsica wolkenvelden en
misschien een bui, morgen overal droog
en flink wat zon. Maxima rond 16 gra-
Malta:
Soms wat wolkenvelden en morgen mis
schien een bui. Dan ook een frisse noor
denwind. Maxima vandaag rond 18 gra
den, morgen enkele graden lager.
Griekenland en Kreta:
Overgang naar koud en nat weer met
vooral rond de Egeische Zee veel wind.
Hier en daar ook wat zon. Daling van
temperatuur met op morgen maxima
meest rond 10 graden.
Turkije en Cyprus:
Vandaag op Cyprus nog geregeld zon.
Verder overgang naar wisselvallig, nat en
winderig weer. Middagtemperatuur mor
gen van 7 graden rond de Dardanellen
tot 16 op Cyprus.
Duitsland:
Langzame overgang naar droger, wat
zonniger en ook enigszins rustiger weer.
Middagtemperatuur vandaag van 5 tot 8
graden, morgen op flink wat plaatsen
boven de 10.
Zwitserland:
In de bergen en aan de zuidflank van de
Alpen op steeds meer plaatsen zon. Aan
de noordkant van de Alpen aanvankelijk
kans op hardnekkige bewolking. Afne
mende neerslagkansen. Temperatuur op
2000 meter eerst rond -7 graden,
gen iets boven nul.
Oostenrijk:
Vooral aan de zuidkant van de
veel zon. Aan de noordzijde harne
wolkenvelden en van tijd tot
sneeuw, in de dalen regen. Temper
op 2000 meter rond -7 graden,
morgen in Tirol aanmerkelijk hoger.
Half tot zwaar bewolkt. Vandaag e
buien, in de hoger gelegen gebi
met sneeuw, en veel wind. Middag
peratuur variërend van 2 tot 7 grad<
Tsjechië en Slowakije:
Eerst flink wat bewolking, flink wat
en een paar buien, in de hoger ge
gebieden met sneeuw. Morgen voo
Tsjechie opklaringen. Maxima varie
van 4 graden in Slowakije tot 8 in
Hongarije:
Eerst enkele buien en flink wat
Morgen geleidelijk droger, rustige
wat zonniger. Middagtemperatuur
onder de 10 graden.
VRIJDAG 28 FEBRUARI 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 07.28 Zon onder 1
Maan op - MaanonderO
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 07.06 19.21 06.39 1
Laag 02.45 15.15 02.26 1
Weerrapporten 27 februari 07 u
Amsterdam
De Bilt
Deelen
Eelde
Eindhove/i
Den Helder
Rotterdam
Vlissingen
Maastricht
Aberdeen
Athene
Barcelona
Boedapest
Bordeaux
Dublin
Frankfurt
Helsinki
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
Malta
licht bew
onbew.
onbew.
half bew.
Split
Stockholm
Warschau
Wenen
Bangkok
Buenos Aires onbew.
Casablanca licht bew.
Johannesburg licht bew,
Los Angeles zwaar bew
New Orleans zwaar bew
New York zwaar bew
TelAviv zwaar bew
Tokyo onbew
Toronto regen
licht bew.
14 5
12 3
37 25
27 18
20 12
28 24
19 11
22 17
12 0
16 91
wnw6 26 14 i
