In Peking worden
de messen geslepen
Kunst is soms te heftig voor gefrustreerde geest
Feiten &Meningen
NAVO-debat
'verpolitiekt'
na VVD-ruzie
De spelers om de macht
VRIJDAG 21 FEBRUAR11997
152
WIM STEVENHAGEN
Kunst en criminaliteit: de meeste men
sen zullen bij deze combinatie denken
aan roof van kostbare voorwerpen, zwart
geld en smokkelpraktijken. Daar gaan
wereldwijd miljarden in om. Toch is het
niet de illegale kunsthandel die het jong
ste nummer van het tijdschrift Justitiële
Verkenningen, geheel gewijd aan het on
derwerp kunst en criminaliteit, een actu
ele lading geeft, maar een ander verband
tussen misdaad en kunst: vandalisme.
Volgende week doet de rechtbank in
Amsterdam uitspraak in de strafzaak te
gen de Russische kunstenaar Alexander
Brener. Deze spoot op 4 januari een
groen dollarteken op een schilderij van
Malevich in het Stedelijk Museum in
Amsterdam. Taxateurs schatten de scha
de aan het voor 15 miljoen gulden verze
kerde schilderij 'Suprematie 1920-1927'
op circa tien procent van de waarde. De
officier van justitie heeft een gevangenis
strafvan 18 maanden geëist, waarvan
zes voorwaardelijk.
De vraag die op de rechtszitting centraal
stond, komt in Justitiële Verkenningen
uitvoerig aan de orde in een beschou
wing van de Groningse psycholoog
Breeuwsma: welke gek haalt het in zijn
hoofd om kunst te beschadigen of te ver
nietigen? Waarom doet iemand dat? Vol
gens Brener was zijn daad een politieke
en culturele actie. Geen uiting van frus
tratie, maar op zichzelf een vorm van
kunst.
Zijn advocaat was dan ook van mening
dat hij niet als vandaal moest worden
berecht. Zijn actie zou een grensverleg
gende performance zijn geweest van een
vertegenwoordiger van een nieuwe
kunststroming. Bovendien wilde Brener
GIJSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
protesteren tegen het mate
rialisme en het beleid van
museumdirecteuren.
Zijn daad zou dus niet te
vergelijken zijn met 'ge
woon' vandalisme, dat
meestal door jongens en
jonge mannen wordt bedre
ven uit agressie of baldadig
heid. Ook dat 'gewone' van
dalisme is trouwens vaak te
gen kunstwerken gericht.
Deze week nog protesteer
den drie Amsterdamse kun
stenaars tegen de beklad
ding van de wandschilde
ringen die zij in de jaren ze
ventig aanbrachten in het metrostation
Nieuwmarkt. Ook standbeelden in de
openbare ruimte rtioeten het regelmatig
ontgelden.
Volgens de psycholoog Breeuwsma lij
ken de bushokjes vernielende jongeren
van onze tijd op de beeldenstormers van
de zestiende eeuw, maar is er bij het
'moderne kunstvandalisme' ook nog iets
anders aan de hand. ,,De moderne
kunstvandaal zet véél hoger in en plaatst
zich in feite op het niveau van de kun
stenaar zelf'.
Dit was bijvoorbeeld het geval bij de
vandaal die in 1974 in New York de
Guernica van Pablo Picasso aanviel en
bekladde met de nogal raadselachtige
leus Kill lies all, waarbij hij uitriep een
kunstenaar te zijn die de waarheid wilde
vertellen. Picasso zelf had in de jaren
dertig musea tot leugen bestempeld. Een
ander bekend voorbeeld stamt uit 1914,
toen een Britse feministe in de National
Gallery in Londen een beroemde Venus
van Velasquez met een vlees
mes aanviel. Zij zag het schil
derij als de belichaming van
de vrouwelijke rol in een door
mannen geregeerde wereld.
Vers in het geheugen ligt nog
het lot van het doek 'Who is
afraid of Red, Yellow and Blue
III' van Barnett Newman dat
in 1986 in het Stedelijk Muse
um in Amsterdam aan flarden
werd gesneden. Iets soortge
lijks was een paar jaar eerder
met een doek van hem in
Berlijn gebeurd.
Breeuwsma: „De dader voel
de zich verontrust door het
doek, alsof zijn individualiteit erdoor
werd weggezogen. De vraag of de dader
bang voor rood, geel en blauw was, leek
daarmee bevestigend beantwoord". Vol
gens de psycholoog lijkt er bij kunstvan
dalisme sprake te zijn van een specifieke
manier van waarneming, waarbij het
beeld een magische kwaliteit krijgt.
Deze conclusie is ook in de nu spelende
zaak rond de vernieling van de Malevich
aan de orde. De afbeelding, een wit kruis
tegen een grijze achtergrond, staat vol
gens de verdachte Brener symbool voor
het lijden van Christus en het lijden in
het algemeen. Door een dollarteken 'aan
het krnis te nagelen' wilde hij naar zijn
zeggen verzet aantekenen tegen de cor
ruptie en commercie in de kunstwereld.
Over dit soort motieven merkt Breeuw
sma op dat kunstvandalisme door ver
schillende vandalen wordt gepromo
veerd tot een kunstzinnige daad, een
happening. „Te weinig capaciteiten om
zelf iets creatiefs voort te brengen en te
laf om iets te doen waarmee hij persi
lijk risico loopt. Hij probeert dan ovt
rug van de kunstenaar zijn psychisd
onrust te dempen. Staande voor dei
grond van het schilderij, is er maare
manier om zijn gevoel van overwelf
te niet te doen: de destructie van he
kunstwerk".
Juist om deze reden nam de officier
justitie vorige week de bekladding w
de Malevich hoog op. Het is toch iel
ders dan het bekrassen van een auto
Het delict heet zaaksbeschadiging. E
bestaat geen aparte strafbepaling vo
kunstvandalisme. Op vernieling stas
maximaal twee jaar, of het nu het sll
van een telefooncel of de vernietigil
van een uniek of kostbaar kunstwerl
treft. De advocaat vond de eis van ai
halfjaar echter juist krankzinnig mc
argument dat 'heel wat voetbalsupp
ters beter afzijn'.
De psychologie van het kunstvandal
leidt tot een sombere slotsom. De va
dalen zijn in zekere zin 'de perfecte
waarnemers', het kunstwerk laat hei
niet onverschillig, zij voelen zich erd
uitgedaagd. Het schilderij is in huno
niet het slachtoffer, maar de veroon
van hun daad. Het kunstvandalisme
volgens Breeuwsma een voorbeeld
de aantrekkingskracht van het onvei
standige, gevaarlijke en verbodene.
Het enige wat er dan op zit, is kunsti
ken achter glas te plaatsen of voor h
publiek te verstoppen achter een mi
van veiligheidsmaatregelen. Maar dl
voelen moderne museumdirecteurel
niets voor, want dan zouden zij de
kunstwerken tot gevangenen maken
Wil WD-leider Frits Bolkestein af van 'zijn' minister van de
fensie, de WD'er Joris Voorhoeve? Bolkestein schreef vorige
week dat hij onder geen beding een uitbreiding wil van de
NAVO in oostelijke richting. Daarmee zette hij bewust de po
sitie van Voorhoeve op scherp, die sinds jaar en dag voor
stander is van NAVO-uitbreiding.
De WD-minister van defensie kende de tekst van Bolkes-
teins artikel niet, zo gaf hij begin deze week toe. Hij was er
steeds van uitgegaan dat de WD-fractie „zeer behoedzaam"
was in het streven naar een vergroting van het bondgenoot
schap. Bolkesteins nieuwe inzet had hem duidelijk verrast.
De WD-leider, die zijn eigen fractie opvattingen over bui
tenlands beleid dicteert, vaart een koers die liberalen als
Voorhoeve en senator Van Eekelen in het defensief heeft ge
drongen. Voorhoeve wil Europa de middelen geven om suc
cesvol op te kunnen treden bij internationale spanningen en
crises, Bolkestein wil dat niet. Voorhoeves betrokkenheid bij
brandhaarden in Bosnië en Centraal-Afrika wordt door Bol
kestein niet gedeeld. Zo weigert de WD-leider nu ook verant
woordelijkheid te dragen voor het lot van bevolkingen in oos
telijk Europa, die roepen om NAVO-veiligheid, een verant
woordelijkheid die Voorhoeve wel voelt.
Nu de WD-leider de eigen Kamerfractie zijn wil heeft op
gelegd, is Joris Voorhoeve aan zet. Deze minister is al 'politiek
niet meer uit te deuken', zo stelde D66-Kamerlid Jan Hoeke-
ma vorige week nog vast, na alle schade die de bewindsman
door Srebrenica heeft opgelopen. Bolkestein heeft blijkbaar
besloten de internationalistische vleu-
gel van zijn partij verder te kortwieken,
en daarin past een verdere marginali-
sering van Voorhoeve.
VI Zal dit leiden tot het vertrek van
jkj Voorhoeve? Volgens premier Kok moet
WB - w het grote Kamerdebat over de NAVO-
'V uitbreiding komende week „uitmon-
A I ^en *n heldere politieke uitspra-
V ken". Nu al is duidelijk dat de geplaag-
de minister van defensie steun krijgt
van ket voltallige kabinet en van een
Hk gjM meerderheid van de Tweede Kamer.
En Bolkestein zal niet gauw een eigen
partijgenoot uit het kabinet werken.
J»-.* voo^oovc De WD-leider neemt de gehavende
positie van Voorhoeve op de koop toe
als hij er in slaagt de discussie in zijn
partij naar zijn hand te zetten. Voorhoeve, wiens huidige tob-
berige ministerschap niet zal leiden tot een nieuwe hoofdrol
in de WD na de komende verkiezingen, zoekt zijn steun in
tussen niet langer bij de Kamerfractie, maar in de partij.
De bewindsman citeerde in de Kamer uit een conceptrap
port dat een WD-commissie heeft geschreven over het libe
ralisme in de volgende eeuw, getiteld 'Vrij en Verantwoorde
lijk'. Daarin wordt positief geoordeeld over een uitbreiding
van Europese Unie en NAVO naar het oosten, „gezien de his
torische en culturele verbondenheid". Pikant is dat WD-lei
der Bolkestein een van de adviseurs was van de rapport-
schrijvers. Voorhoeve: „Mijn advies aan de fractie luidt:
wacht met een definitief standpunt over de NAVO."
Dat geduld heeft Bolkestein niet. Hij weet dat de zestien
NAVO-landen komende zomer al tot de uitbreiding zullen
besluiten, wat de WD dan voor een voldongen feit plaatst.
Zolang dat besluit echter niet is gevallen, is er ruimte voor de
WD-leider zich op dit punt maximaal te profileren. Zoals hij
dat tot begin 1998 zal doen als het gaat om deelname aan de
Economische en Monetaire Unie, ook al zo'n buitenlandon-
derwerp waarover Bolkestein in zijn fractie ferm de leiding
heeft genomen.
De waarde van Bolkesteins interventie is dat op het Bin
nenhof de politieke discussie over de toekomst van het bond
genootschap eindelijk goed is ontbrand. PvdA-buitenland
woordvoerder Van Traa wist de Kamer met succes te bewe
gen daar volgende week een uitgebreid debat over te houden
En passant hekelde hij de rituele CDA-poging, in het vragen
uurtje, om met mondelinge vragen aan Bolkestein en Voor
hoeve de WD-verdeeldheid nog wat hoger op te stoken.
Van Traa: „Een uitbreiding van de NAVO is te complex om
dat hier in een minuutje af te doen. Daar moeten we vol
waardig over debatteren." Van Traa kreeg zijn zin, waardoor
de vragen van CDA-Kamerlid De Hoop Scheffer in het water
vielen.
Maar er valt nu al niet meer te ontsnappen aan een NAVO-
debat dat geheel 'verpolitiekt' is: in het teken van de tegen
stelling Bolkestein-Voorhoeve en de betekenis die dat heeft
voor de regeringscoalitie. Terwijl het eigenlijk moet gaan over
de fundamentele vraag hoe de westerse landen, dus ook Ne
derland, zich moeten verbinden aan Oost-Europa om veilig
heid en stabiliteit op ons continent te creëren.
QIAO SHI: De 71-jarige voorzitter van het Natio- LI PENG: De 68-jarige conservatieve premier is
nale Volkscongres. Qiao heeft het congres van niet geliefd wegens zijn steun voor het bloedige
een volgzame jaknikker omgevormd tot een legeroptreden in 1989 tegen studenten die op het
machtsfactor waarmee rekening moet worden ge- Tiananmenplein in Peking voor democratie de-
houden. Hij hield zich eerder bezig met inlichtin- monstreerden. Volgens de wet moet hij het pre-
genwerk voor de partij. Aangenomen wordt dat mierschap in 1998 opgeven. Aangenomen wordt
hij niet wil aftreden, tenzij zijn zeer liberale dat hij een andere machtige positie buiten de
plaatsvervanger hem opvolgt. partij voor zich zal opeisen.
Met de dood van Deng Xiaoping is ook het startsein gegeven voor de ver
deling van zijn erfenis. De machtsstrijd om de schimmige post van 'ster
ke man' kan eindelijk echt worden uitgevochten. Maar het is op voor
hand duidelijk dat geen van de troonpretendenten het gewicht en de ca
paciteiten meebrengt om als een derde 'rode keizer' na Mao en Deng de
communistische dynastie op de Drakentroon voort te zetten.
De opvolging van Deng als
machtigste man lijkt op papier
keurig geregeld. Hij heeft zelf,
zij het niet van harte, partijlei
der Jiang Zemin aangewezen.
De 70-jarige Jiang staat sinds
het veertiende partijcongres in
1992 aan het hoofd van een col
lectiefleiderschap van zeven
mannen dat stevig in het zadel
zit. Jiang was in 1989 Dengs
derde keus, nadat eerder de li
berale politici Hu Yaobang en
Zhao Ziyang uit de gratie waren
geraakt. De huidige partijleider
heeft weinig charisma en staat
zelfs bekend als de leider van de
'windvleugel' in de partij. An
derzijds was Jiang na het bloe
dig legeringrijpen bij de protes
ten van studenten in juni 1989
juist daarom voor alle facties in
de partij aanvaardbaar.
Onderdeel van het compromis
was vijfjaar geleden de afspraak
dat de nummer twee in de par
tijhiërarchie, premier Li Peng
(68) - ook al geen favoriet van
Deng - een even zware stem in
het kapittel zou hebben als de
nummer een. De conservatieve
Li, die na het drama in 1989 de
bijnaam 'slachter van Peking'
kreeg, wordt verantwoordelijk
gehouden voor het brute optre
den van de militairen. Die opzet
van gelijke macht heeft in de af
gelopen jaren voor China goed
gewerkt. De Volksrepubliek is
weer terug als een serieuze
partner op het internationale
politieke toneel en in het land
zelf blijft de economie groeien
en neemt de" welvaart gestaag
toe.
Li kan deze situatie claimen als
de niet geringe verdienste van
de regering onder zijn leiding,
en op die grond de informele
post als de 'grote Chinese leider'
opeisen. Voor hem moet vol
gend voorjaar in elk geval een
nieuwe baan worden gevonden.
Aan het einde van zijn tweede
termijn als premier mag hij niet
meer op die post terugkeren.
Vice-premier Zhu Rongji (68),
verantwoordelijk voor het reilen
en zeilen van de economie,
wordt genoemd als opvolger
van Li.
De strijd om de politieke toppo
sities woedt in hetzelfde jaar dat
opnieuw een partijcongres
wordt gehouden, dat maar eens
in de vijfjaar bijeenkomt. Het
vijftiende partijcongres, dat in
de herfst wordt gehouden, zal
formeel de leiders benoemen
die China over de drempel van
de 21ste eeuw zullen leiden. In
formeel zijn de kandidaten voor
de verschillende posten dan al
aangewezen door de partijtop.
Zij zullen naar voren komen na
verhevigde twisten achter de
schermen, die zich vooral in de
zomermaanden zullen gaan af
spelen. Verwacht wordt onder
meer dat de voorzitter van het
Nationale Volkscongres (het
parlement), de liberaal Qiao
Shi, een gooi zal doen naar het
partijleiderschap. De gedachte
aan die onafwendbare, felle
machtsstrijd heeft in de afgelo
pen jaren de politieke besluit -
JIANG ZEMIN: De 70-jarige president en secreta
ris-generaal van de communistische partij was in
1989 Dgng Xiaopings verrassende keuze om de
partij te leiden. Als voormalig burgemeester en
partijleider van Shanghai heeft hij geprobeerd
zijn betrekkelijk zwakke machtsbasis te verster
ken door vertrouwelingen uit die stad op hoge
posten te benoemen. Ook heeft hij toenadering
gezocht tot het leger en conservatieven binnen de
partij.
ZHU RONGJI: De 68-jarige vice-premier die
last is met het economische beleid. Hij volgc
Jiang in 1988 op als burgemeester van Shanj
Hij wordt gerespecteerd wegens het beteuge
van een inflatie die in de dubbele cijfers liep
staat bekend als uiterst kritisch en is onder a
re daarom niet erg gezien bij vele partijburei
craten. Zhu zou hebben gezegd dat hij weer
bedrijfskunde gaat geven als de politiek hem
meer wil.
Een lange rij Chinezen wacht geduldig zijn beurt af bij het mausoleum van Mao Zedong. Naar Deng kum
ze niet toe, omdat diens uitvaart naar eigen wens vrijwel anoniem geschiedt. fot,
vorming verlamd. Niemand wil
de natuurlijk na de dood van
Deng uiteindelijk in het verlie
zende kamp terechtkomen.
HONG KONG
Tot 1 juli zijn de communisti
sche leiders drukdoende de te
rugkeer van de Britse kroonko
lonie Hong Kong in de Chinese
moederschoot in goede banen
te leiden. Het overlijden van
Deng ruim voor die voor de na
tionalistisch ingestelde Chine
zen zo belangrijke gebeurtenis,
speelt partijleider Jiang gewel
dig in de kaart. Hij hoeft nu de
eer van het 'terugveroveren' van
een stukje Chinees grondgebied
niet te delen met Deng, die in
1984 met de Britten overeen
stemming bereikte over de te
ruggave van Hong Kong.
Het zal de politieke status van
Jiang, die ook president is en
opperbevelhebber van het leger,
nog verder opkrikken. Ook zal
het hem in een betere positie
brengen om intern het beleid
voor de hereniging met Taiwan
te bepalen en initiatieven te ne
men om te gaan praten met de
bestuurders van wat Peking ziet
als een opstandige Chinese pro
vincie.
Over het algemeen gaan China-
kenners ervan uit dat Jiang zich
als 'tussenpaus' in de komende
twee tot drie jaar aan de top van
de machtspiramide zal kunnen
handhaven. Dit ook al, omdat
de meeste officieren in het leger
zelf meer baat hebben bij h
handhaven van de bestaan!
situatie waarin zij volop gel
verdienen met zaken doen,
met rebelleren tegen Dengs
volger.
Maar pas over enkele jaren;
weer iemand op de voorgro
treden die machtig genoeg
China in zijn eentje te leide
stellen verschillende analyti
Een belangrijk verschil met
Deng en Mao zal echter zijl
deze persoon niet de leidin;
krijgt door zijn charisma of
ideologische greep op hetli
maar omdat hij een belangi
deel van de gevestigde bela
vertegenwoordigt.
PEKING YVONNE VAN DER HEIJDI
CORRESPONDENT
Ko&m we t7ir
WQIWtó^'
fSaSv
7!» unvewaocHT?
/>,zeSTAANIKlP6«J
voofL EoO HüiSTE. gOUEH SMEUAJ&V
..lüPEFIlfcKttaiE») WE W"
SCHANtfë!! ZOUIWéiEtf-
WONlHfciNOop is Moeten er
MEER SM9WE6EN
•„OF H60TU9OOS L^ST
VAM ©4 cmHOiiE IPCHWWEN?
gOUW94 WJ ÊREEHi>
LlXHTKAtfEELtOVtNJ
V, 6J u MteWER
ft, Kjters j
C \lfiN'"
