Deng, de man die China op de kaart zette
Feiten &Meningen
Dengs leven in eigen woorden
DONDERDAG 20 FEBRUAR11997
Bouwmeester van het nieuwste China kwam pas bij 70 jaar aan de top
Als Deng Xiaoping zich op 10 februari 1994 voor de laatste keer in het openbaar vertoont, is hij een schriel, wezenloos
ogend mannetje dat ondersteund moet worden door twee verpleegsters. Bibberend en met een glazige blik schuifelt de 89-
jarige Deng rond bij de viering van Chinees nieuwjaar in Shanghai. Het is een scherp contrast met de macht die China's
'architect van de hervormingen' jarenlang over de meer dan een miljard Chinezen heeft uitgeoefend.
Het uitzonderlijke leven van
Deng Xiaoping beslaat bijna
een eeuw. China ontwikkelt
zich in die tijd van een arm en
achterlijk middeleeuws keizer
rijk tot een land dat in staat is
satellieten de ruimte in te schie
ten. Deng heeft aan die enorme
vooruitgang een historische bij
drage geleverd. De door hem
aangemoedigde economische
veranderingen met daaraan ge
koppeld de openstelling van de
grenzen voor buitenlands kapi
taal en technologische kennis,
hebben het leven voor de gehe
le bevolking drastisch verbe
terd.
De man die dit heeft bewerk
stelligd, blijft tot aan zijn dood
voor de Chinezen een vreemde.
Over Dengs persoonlijke leven
is niet veel meer bekend dan
wat de officiële partij-propagan
da de wereld in stuurt. Deng
wordt afgeschilderd als een hui
selijke man die de warmte van
het gezinsleven waardeert. Zo
zijn er foto's gepubliceerd waar
op hij als een lieve opa zijn
kleinkinderen voorleest. Zwem
men en bridgen behoren tot
zijn favoriete hobby's.
Zijn gevoelsleven is een goed
bewaard geheim gebleven. Over
twee persoonlijke drama's - de
dood in 1929 van zijn eerste
vrouw in het kraambed en de
mishandeling van zijn oudste
zoon Pufang tijdens de Culture
le Revolutie waardoor deze le
venslang invalide zal blijven -
heeft hij zich nooit in het open
baar uitgelaten.
Deng komt in 1904 in de cen
traal gelegen provincie Sichuan
ter wereld als oudste zoon van
een welgestelde landheer en
diens eerste concubine. Zijn va
der is de leider van een geheim
genootschap dat zich verzet te
gen de regerende Mantsjoe-dy-
nastie. Als 16-jarige reist Deng
Xiaoping in 1920 samen met
zo'n honderd jongeren, onder
wie de latere premier Zhou En-
lai, per boot naar Frankrijk en
neemt daar deel aan een werk-
en-studie programma. Hij komt
als werkstudent bij de Renault-
fabriek in contact met de linkse
beweging en wordt in 1924 lid
van de Chinese Communisti
sche Partij.
Via Moskou gaat Deng twee jaar
later terug naar China en begint
zijn militaire carrière in afgele
gen gebieden in het zuidwesten
waar hij deelneemt aan het ver
zet tegen de nationalistische
Kuomintang van Chiang Kai-
shek. Daar toont de wilskrachti
ge Deng, die nooit een hogere
opleiding heeft genoten, dat hij
een uitstekend organisatiever
mogen heeft.
Dengs tweede huwelijk, op
nieuw met een partijlid, loopt in
1933 op de klippen als hij voor
korte tijd politiek uit de gunst
raakt en zijn vrouw hem om die
reden in de steek laat. Deng
wordt op tijd gerehabiliteerd
om in het midden van de jaren
dertig de erbarmelijke zoge
naamde 'Lange Mars' naar het
noorden mee te lopen. Hij
werkt zich op tot politiek com
missaris in het Chinese Rode
Leger. In 1939 trouwt hij voor
de derde keer. Ditmaal met de
dochter van een rijke vlees
koopman met wie hij vijf kinde
ren zal hebben.
RAMPZALIG
Bij de stichting van de Volksre
publiek in 1949 is Deng Xiao
ping 45 jaar oud, heeft van 1937
tot 1945 tegen de Japanners ge
vochten en ondertussen zijn zil
veren jubileum als revolutionair
gevierd. De politieke loopbaan
van de toegewijde communist
en partijman moet dan echter
nog beginnen. Hij verhuist met
zijn gezin pas in 1952 naar het
regeringscentrum Zhongnanhai
in de hoofdstad Peking.
In de herfst van 1951 heeft het
leger onder zijn leiding zonder
al te veel moeite en gevechten
Tibet bezet. Deng bekleedt van
af die jaren allerlei hoge partij
en regeringsposten, vaak meer
dere tegelijkertijd, maar zal
nooit de hoogste leiderspost be
zetten. Tot na de 'Grote Sprong
Voorwaarts' voert Deng kri
tiekloos de meest grillige en
rampzalige plannen uit van par
tijleider Mao Zedong. In het
midden van de jaren vijftig
helpt hij Mao vol overtuiging de
'anti-rechtsen'-campagne lan
ceren. Miljoenen intellectuelen
zullen daardoor voor meer dan
twintig jaar in werkkampen te
rechtkomen omdat zij gehoor
geven aan de uitnodiging kritiek
te leveren op de partij.
Op het moment dat Deng zich
met anderen, zoals Zhou Enlai,
Gekleed in een. sober partijpak salueert Deng in 1981 tijdens een militaire parade.
FOTO REUTERS
onafhankelijker opstelt in een
poging het economisch wanbe
leid van Mao ongedaan te ma
ken, wordt hij gestraft. In 1966
aan het begin van de Culturele
Revolutie wordt hij schuldig be
vonden vast te houden aan 'de
contrarevolutionaire kapitalisti
sche lijn'. Hij wordt verbannen
en tewerkgesteld in een tractor
garage.
Deng verliest al zijn functies,
maar behoudt zijn partijlid
maatschap. Deng Xiaoping
keert in 1973 door ingrijpen van
zijn beschermheer Zhou Enlai
als vice-premier terug op het
politieke toneel en verdwijnt
voor de derde keer na de dood
van premier Zhou drie jaar la-
MAO-PAKKEN
Deng doet er dus bijna zijn hele
leven over voordat hij zich de
machtigste kan noemen. Hij is
ruim zeventig als hij in 1977 de
finitief in ere wordt hersteld. Hij
heeft dan een veelzijdige poli
tieke en militaire carrière achter
de rug. Zijn machtsbasis is
daardoor zo breed en stevig dat
hij partij en leger naar zijn hand
kan zetten.
Eind 1978 krijgt hij van de par
tijtop het groene licht China op
vier fronten te moderniseren:
landbouw, industrie, defensie
en de wetenschap en technolo
gie. De 'open deur -politiek is
een onlosmakelijk onderdeel
van deze zogeheten 'vier mo
derniseringen' die oorspronke
lijk zijn bedacht door premier
Zhou Enlai. China zou zich zon
der westerse kennis en kapitaal
niet hebben kunnen ontwikke
len.
Het is een droef stemmende si
tuatie die Deng eind jaren ze
ventig na tientallen jaren wan
beleid van Mao aantreft. China
zit financieel en geestelijk aan
de grond na de maatschappelij
ke opschudding van de 'grote
sprong voorwaarts' (1959-1961)
die de grootste hongersnood
van de eeuw met miljoenen do
den veroorzaakte en de chaoti
sche jaren van de 'culturele re
volutie' (1966-1976). De men
sen zijn arm, in de fabrieken
staan verouderde machines en
de kwaliteit van de producten is
abominabel slecht. Iedereen
gaat gekleed in donkerblauwe
stijlloze Mao-pakken. Woonka
mers zijn slechts schaars voor
zien van donkerbruin geverfde
houten meubels. Persoonlijke
keuzes en initiatieven zijn ta
boe.
Met Deng Xiaoping aan het roer
gaat een nieuwe wind waaien
en komt voorgoed een einde
aan het egalitarisme in China.
Hij is ervan overtuigd dat boe
ren en arbeiders voor meer en
betere producten zullen zorgen
als zij worden beloond naar
prestatie. Er moet een grotere
verantwoordelijkheid bij de in
dividuen komen te liggen, is
zijn opvatting.
Deng begint zijn hervormings
programma op het platteland,
waar zeventig procent van de
Chinezen woont. De volkscom
munes worden afgeschaft en ie
dere boer krijgt een eigen stukje
grond. Boeren worden geacht
elk jaar een bepaalde hoeveel
heid van een product tegen een
vastgestelde prijs aan de staat te
verkopen. Over de rest van de
oogst kunnen zij zelf beschik
ken en aanbieden op bijvoor
beeld de vrije markten die weer
worden toegestaan.
In de industrie worden kapita
listische methodes, zoals bo
nussen en stukloon, ingevoerd
om de arbeiders te motiveren.
Managers van fabrieken zijn
voortaan verantwoordelijk voor
de bedrijfsresultaten. Belangrij
ker blijkt dat Deng Xiaoping aan
de kust in het zuidoosten vier
speciale economische zones
aanwijst. Daar moet worden ge-
experimenteerd met het kapita
lisme. Deze zones hebben in
derdaad gediend als aandrijving
voor de gehele Chinese econo
mie, die volgens sommige bere
keningen op het ogenblik op
twee na de grootste in de wereld
MISREKENING.
De kapitalistische experimenten
bezorgen Deng Xiaoping in het
Westen de naam van moderne,
communistische hervormer.
Daarbij wordt lange tijd over
het hoofd gezien dat in het poli
tieke systeem niets verandert.
Een schrijnend voorbeeld is de
dissident Wei Jingsheng, die in
1979 tot vijftien jaar werkkamp
wordt veroordeeld nadat hij tij
dens de 'muur van democratie'-
beweging heeft opgeroepen tot
een vijfde modernisering: de
mocratie. Wei is eind 1995 op
nieuw voor veertien jaar opge
sloten omdat hij na zijn vrijla
ting in september 1993 is door
gegaan met in het openbaar te
pleiten voor democratie.
In juni 1989 blijkt de in het
Westen gegroeide opvatting
over China's laatste 'keizer' een
volstrekte misrekening. Deng
Xiaoping heeft lak aan demo
cratische processen en laat het
leger een bloedig einde maken
aan demonstraties van studen
ten op het Plein van de Hemel
se Vrede in Peking. Er vallen
honderden doden. De wereld
kijkt op de televisie verbijsterd
naar de beelden van bruut ge
weld en straft China door het in
de daarop volgende twee jaar te
negeren.
Voor Deng, die voor alles een
militair strateeg is, is het ge
welddadige legeringrijpen even
logisch als noodzakelijk. De
openbare protesten brengen de
heilige stabiliteit in het land in
gevaar en dreigen de voortgang
van de ingezette moderniserin
gen te belemmeren. Dus moet
er volgens de redenering van de
oude ijzervreter kost wat kost
een eind aan worden gemaakt.
,,We moeten er niet voor terug
deinzen enig bloed te vergie
ten", heet dat in zijn woorden.
ONVREDE
Intussen gaat het sinds eind ja
ren tachtig niet goed meer met
de ontwikkeling naar een mo
dern China. Op het platteland
neemt de tevredenheid onder
de boeren snel af als de inko
mens teruglopen omdat de
staat te weinig betaalt voor de
landbouwproducten en de
enorme stijging van de prijzen
de koopkracht uitholt. De partij
heeft inmiddels haar aandacht
verschoven naar de steden,
waar ook een groeiende onvre
de zichtbaar wordt. In de staats-
industrie voelen de honderd
miljoen arbeiders zich achterge
steld bij de boeren want de
winst in de fabrieken gaat maar
niet omhoog.
Aan de stilstand in de ontwikke
lingen die het drama op het
Plein van de Hemelse Vrede op
alle gebied in China teweeg
brengt, maakt Deng begin 1992
zelf een einde. Hrj bekleedt
weliswaar - na zijn terugtreden
als voorzitter van de Centrale
Militaire Commissie in novem
ber 1989 - geen enkele officiële
functie meer, maar heeft achter
de schermen nog steeds de
touwtjes in handen. Ondanks
een zwakke gezondheid en te
genwerking van de conservatie
ve krachten in de partij maakt
de dan 87-jarige een rondreis
door Zuid-China om zijn her
vormingsprogramma terug op
de rails te zetten.
Hij roept op met meer durf te
experimenteren met kapitalisti
sche instrumenten zoals markt
gerichte staatsbedrijven, een
vrije arbeidsmarkt en effecten
beurzen. Enige voorwaarde is
Hieronder een aantal citaten
I van Deng Xiaoping die type-
rend zijn voor het scala aan
ervaringen die hij in zij n leven
j heeft opgedaan.
„Het is onze opdracht getrouw
te blijven aan het uitgangs
punt van het Centraal Comité
dat verheffing en verheerlij
king van het individu onge
wenst is" - In 1956 in kritiek
op de persoonsverheerlijking
van Mao Zedong.
„Het maakt niet uit of een kat
zwart of wit is, als zij maar
muizen vangt" - motto voor
de herinvoering van de parti
culiere landbouw in 1961-62.
„Ideologisch moet ik toegeven
dat ik niet alleen het vaandel
van Mao's gedachten heb
hooggehouden.Recente ge
beurtenissen hebben mij ont
maskerd als een onverbeterde
kleinburgerlijke intel lectueel
die is gezakt voor de proeven
die het socialisme stelt." - Ok
tober 1966, zelfkritiek na als
'kapitalistische meeloper' te
zijn aangeklaagd.
„Het geeft niet als we winst
een beetje voorrang geven.
Waar kan de staal anders op
drijven?" - redevoering in
1975.
„Als we vandaag nog niet aan
het werk gaan om het sodalis*-
tische systeem te verbeteren,
zullen de mensen vragen
waarom het niet de proble
men kan oplossen die het ka
pitalisme wel aan kan" - par-
tijtoespraak, augustus 1980.
„Onder geen beding moeten
we toelaten dat onze jongeren
vallen voor kapitalistische
ideeën" - redevoering, maart
1985.
„Als je het initiatief van de
boeren in het spel wil bren
gen, moet je hun de macht ge
ven om geld te verdienen" -
oktober 1985, commentaar
tegenover afgevaardigden
van Time Magazine.
„De Verenigde Staten hebben
ons verweten de studenten te
onderdrukken. Maar hebben
de VS zelf niet politie en mili
tairen op de been gebracht om
stakingen en ongeregeldhed
van studenten te onderdruk
ken en heeft dat niet geleidi
arrestaties en bloedvergiete
Zij onderdrukten studenten
het volk, terwijl wij een com
rarevolutionaire opstand
neersloegen. Welk recht heb
ben zij om ons te bekritisere
- 9 juni 1989, tegen officii
ren van de strijdkrachten d
na het neerslaan van de
'Tiananmen-beweging' de
staat van beleg in Peking
moesten handhaven.
„We zouden stoutmoediger
dan voorheen moeten zijnb
het doorvoeren van hervor
mingen en het ons naar bui
ten toe openstellen en de
moed hebben om te experi
menteren. We moeten niet
handelen als wouwen metj
bonden voeten" - opmerkii
gemaakt tijdens een reis de
Zuid-China in januari-febii
ari 1992.
„De feodale maatschappij
kwam in de plaats van de sl
venmaatschappij. Het kapil
lisme verving het feodalism
En na een lange tijd zal het
cialisme noodzakelijkerwijs
het kapitalisme verdringen''
tijdens dezelfde reis.
dat het socialistische karakter
van de Chinese economie - ei
gendom van grond en andere
productiemiddelen in handen
van de Staat - gehandhaafd
moet blijven. Zo ontstaat het
streven naar een 'socialistische
markteconomie' waaraan het
veertiende partijcongres eind
1992 zijn zegen geeft. De nu al
aardig materialistisch ingestelde
bevolking is sindsdien massaal
in zaken gegaan om geld te ver
dienen en zo snel mogelijk rijk
te worden.
Sinds het eerherstel in de zomer
van 1977 is de politieke duike
laar met een feilloos overle
vingsinstinct een overheersende
leider geworden. Hij jongleert
met macht en kiest consequent
geen partij door zich als een on
geïnteresseerde scheidsrechter
boven de communistische fac
ties te stellen. Zijn doel is China
als een modern en welvarend
land de 21ste eeuw in te sturen.
Iedereen die hem daarin belem
mert, wordt koelbloedig uit de
weg geruimd. De economische
revolutie die Deng in gang heeft
gezet, zijn zeker zo ingrijpend
als twee politieke revoluties eer
der deze eeuw in China: de val
van het keizerrijk in 1911 en de
machtsovername door de com
munisten in 1949.
Maar ondanks de enorme voor
uitgang die op alle fronten te
zien is, zal Deng niet zonder kri
tiek de geschiedenisboeken
gaan. De gevolgen van zijn
worden is heerlijk'-beleid z
zo ingrijpend dat de maat
schappelijke stabiliteit end
eenheid van het land op he
spel staan. De grondleggen
het nieuwste China heeft a
ruptie en vriendjespolitieki
wijdvertakte en vrijwel onto
heersbare problemen laten
groeien. Honderdvijftig mill
arme boeren zijn naar de si
den gestroomd in de hoop'
werk en welvaart en voorh
eerst groeien in de Volksrej
bliek aan de randen van de
te steden armzalige sloppei
ken. Misdaad, prostitutie e
drugsgebruik nemen hand
hand toe.
Daarmee is het niet onden!
dat Deng Xiaoping postuui
voor de vierde keer uit de g
raakt. Sommigen analisten
zen zelfs dat China de Sovji
Unie en Joegoslavië achten
gaat en over een tijdje uite
zal vallen. De bouwmeeste
het moderne China zal ind
geval als sloper van een dui
den jaren oud rijk verdoem
zijn.
PEKING YVONNE VAN DER HEIJDj
CORRESPONDENT
Deng rijsttafelt met de Amerikaanse president Gerald Ford, de mai
Nixon na diens val opvolgde, tijdens een staatsbezoek in 1975.
FOTO't
