Lijden onder
een overmaat
aan privacy
Verloskundige voorkomt
'wegmoffelen' kinderen
Binnenland
Bajesklanten maken hun eigen celdeure
WOENSDAG 19 FEBRUAR11997
Telefoon, televisie, radio, fax, computer. De mens lijkt in gesprek met de hele wereld,
maar ontmoet steeds minder mensen van vlees en bloed. Miljoenen Nederlanders voe
len zich dan ook eenzaam. En dan niet alleen ouderen, maar ook alleenstaande moe
ders, maatschappelijk geslaagde dertigers en scholieren.
DEN HAAG MONIQUE DE KNEGT
Zijn vrienden noemen hem
goudhaantje. Heel lang heeft hij
er zelf in geloofd. Knap, amper
35 jaar, organisatie-adviseur
met een dik salaris, snelle auto,
een super-de-luxe appartement
en een handvol vrienden uit
zijn studietijd. Na zijn opleiding
heeft hij geen vrienden meer
gemaakt. „Geen tijd voor." Ze
ventig, tachtig uur werkte hij vol
enthousiasme aan zijn carrière.
Totdat zijn laatste alleenstaande
studiemaatje vorig jaar verliefd
werd op een vrouw en hij zich
met zijn vakantiedagen geen
raad wist. „In één klap werd me
duidelijk dat ik de laatste tien
jaar heb verzuimd om sociale
contacten op te bouwen.
Als in een soort inhaalrace is
hij lid geworden van een tennis
vereniging. bezoekt twee keer in
de week een sportschool en
start dit najaar met een cursus
Spaans. „Sinds een halfjaar be
sef ik dat ik eenzaam ben. Ik
durf er met niemand over te
praten omdat het volledig in
strijd is met mijn imago. Een
zaamheid is zo treurig. Eigenlijk
wil ik voor mezelf niet eens we
ten dat ik eenzaam ben. In het
dagboek dat ik sinds een jaar
bijhoud, schreeuwt de een
zaamheid van de bladzijden af,
maar nog nergens heb ik dur
ven schrijven dat ik daadwerke
lijk eenzaam ben. Ik wil het ge
woon niet.
Linda is 38 jaar en moeder
van drie kinderen. Haar vermo
gende echtgenoot heeft ze de
deur gewezen omdat hij sloeg.
Ze heeft fors aan luxe ingele
verd, maar zou voor geen goud
naar hem terug willen. Bijna el
ke avond belt ze naar een 06-
lijn voor een goed gesprek. En
in de hoop iemand aan te tref
fen die aardig genoeg lijkt voor
een ontmoeting en uiteindelijk
goed genoeg om een leven mee
te delen. Want ze voelt zich
eenzaam. „Gek word ik ervan.
In mijn 'huwelijk verteerde ik
van eenzaamheid omdat ik de
mishandelingen door mijn ex
als een diep geheim met me
meedroeg. Nu voel ik me een
zaam omdat ik bijna niemand
meer ontmoet. Ik kan geen
werk vinden en ben vanwege de
kinderen aan huis gebonden.
Mijn vrienden en vriendinnen
wonen of ver weg of ze zijn
druk. Ik volg alle soap-series op
televisie. Maar ze zijn niet meer
dan een beetje afleiding. Als de
aftiteling over het scherm rolt,
voel ik me weer rot. Dan neem
ik vaak een wijntje en bel zo'n
praatlijn. Je komt er veel hijgers
en idioten tegen, maar ook nor
male mensen met een goed ver
haal."
Meneer Hamans (72) is ook
eenzaam. Ondanks het vele be
zoek van zijn kinderen en klein
kinderen. Hij gaat met ze naar
de kinderboerderij, praat over
koetjes en kalfjes, maar nooit
over wat hem bezighoudt. Toen
zijn vrouw dertig jaar geleden
bij een verkeersongeval om het
leven kwam, was er niemand
meer om zijn zieleroerselen
mee te delen. En nu, na al die
jaren van alleen denken en
doen, kan hij het niet meer.
Eenzaamheid is niet aan leef
tijd" gebonden. Het heeft ook
weinig te maken met het aantal
vrienden dat iemand heeft,
maar alles met de kwaliteit van
die relaties. Hoeveel mensen in
Nederland eenzaam zijn, weet
niemand. Schattingen lopen
uiteen van driehonderdduizend
tot drie miljoen. Ook de vraag of
eenzaamheid een groter pro
bleem is dan het veertig jaar ge
leden was in verzuild Neder
land, blijft onbeantwoord.
De eerste onderzoeken naar
eenzaamheid dateren van de ja
Eenzaamheid wordt met de opkomst van het computertijdperk een steeds nijpender probleem.
ren zeventig, dus vergelijkings
materiaal is er niet. Maar alge
meen wordt aangenomen dat
het probleem van de eenzaam
heid groter wordt, alleen al van
wege het feit dat Nederland
meer bejaarden telt. Vaststaat
immers dat gevoelens van een
zaamheid rond het 75-ste le
vensjaar toenemen. Daarnaast
is het aantal alleenstaanden de
afgelopen vijftien jaar verdub
beld tot 3,5 miljoen.
Niet iedereen die niet samen
woont, is eenzaam. „Maar al
leenstaanden zijn wel kwets
baarder. Zeker als alleen wonen
geen bewuste keuze is, maar
iets dat je overkomt, kan het
eenzaam maken", weet
M. Steemers, theologe en voor
zitter van de Stichting Een
'Wie niet over een geboorteakte beschikt, bestaat eenvoudig niet'
AMSTERDAM THEA VAN BEEK
Jaarlijks worden in Nederland
vele honderden baby's geboren
die officieel niet bestaan. Het
zijn kinderen van ouders die il
legaal in het land verblijven. Al
leen al in Amsterdam gaat het
naar schatting om tussen de
honderd en tweehonderd ge
boorten per jaar. De wet vereist
dat zij worden aangegeven bij
de burgerlijke stand. Verloskun
dige Anna Krüger moet er vaak
aan te pas komen om te zorgen
dat deze kinderen het enige be
wijs van hun bestaan, de ge
boorteakte, krijgen.
Sinds negen jaar werkt ze als
verloskundige in de Amster
damse Staatsliedenbuurt. Een
volkswijk met een rijk gescha
keerde bevolking. Hoogopgelei
den, arbeiders, werklozen, jong
en oud. allochtoon en autoch
toon wonen er samen. Een wijk
ook met drugsoverlast en veel
illegale bewoners.
„Onze vroedvrouwenpraktijk
staat in Amsterdam bekend als
de hard core-praktijk. Alle ellen
de van de wereld kun je hier
aantreffen. Zoals vaders die on
der begeleiding uit de gevange
nis voor de bevalling mogen
overkomen."
„Hier werd ik ook voor het
eerst geconfronteerd met illega
liteit. Daarvoor werkte ik in een
\vijk waar dat probleem nauwe
lijks speelde. Ik stond er dood
eenvoudig nooit bij stil dat ille
galen ook kinderen krijgen. In
het begin kwamen zwangere, il
legale vrouwen druppelsgewijs
voor hulp aankloppen. Nu hel
pen wij gemiddeld 25 vrouwen
per jaar." Officieel bestaan
mensen zonder geldige ver
blijfstitel niet in ons land. Ze
moeten zien te overleven in een
grijs schemergebied. Wie ziek
wordt, draait zelf op voor de
kosten. Wie een kind verwacht,
bekijkt het maar.
De vroedvrouwenpraktijk van
Krüger en haar twee collega's
werkt nauw samen met het ge
zondheidscentrum De Witte
Jas, waar onverzekerden medi
sche hulp vinden en die zwan
gere vrouwen altijd doorsftiren
naar Krüger.
Liefst zo vroeg mogelijk, wat
niet altijd lukt. Soms melden de
zwangeren zich pas twee weken
voor de geboorte van hun kind.
Soms ook wordt de verloskun
dige hulp pas tijdens de beval
ling ingeroepen. Krüger: „De
meeste vrouwen zijn bezorgd
over de komst van een kind. Het
is misschien wel gewenst, maar
nooit gepland. Ze maken zich
zorgen over hun huisvesting,
middelen van bestaan en over
de toekomst."
In de loop van dit jaar moet
de Koppelingswet in werking
treden. Vreemdelingen die niet
rechtmatig in Nederland ver
blijven, hebben dan geen enkele
aanspraak meer op collectieve
voorzieningen. Uitzonderingen
daarop vormen onder meer het
onderwijs en de basis gezond
heidszorg aan minderjarige ille
gale kinderen. Voor acute medi
sche hulp aan illegalen wordt
een noodJfonds ingesteld.
Krüger: „Met jaarlijks elf mil
joen gulden, volstrekt onvol
doende. Alleen al in Amsterdam
is behoefte aan vijftien miljoen
gulden voor de medische zorg
aan illegalen. Minister Borst
heeft toegezegd dat de zorg aan
moeders en kinderen gegaran
deerd moet blijven. Zwangere
vrouwen krijgen dus de zorg die
ze voor het kind nodig hebben.
Zodra dat kind is geboren, stopt
ook weer die zorg aan de moe
der. Op dat moment is zij weer
illegaal. Alleen het kind houdt
recht op gezondheidszorg en
onderwijs."
Elke burger die ziet dat er een
kind wordt geboren, heeft de
wettelijke plicht dit aan te geven
bij de burgerlijke stand. Het
doet er niet toe of de ouders nu
wel of niet legaal in Nederland
verblijven. Veel illegale ouders
zijn benauwd zich bij zo'n offi
ciële instantie te melden. Want
wie een geboorte meldt, moet
zich ook legitimeren. Daarom
doen verloskundigen dat.
Krüger: „Ik stimuleer mensen
altijd hun kind aan te geven.
Anders kan dat kind later nooit
aantonen wie het is. Wie niet
over een geboorteakte beschikt,
bestaat simpelweg niet. Een
kind kan er niets aan doen dat
zijn ouders illegaal zijn."
Soms willen ambtenaren nog
wel eens moeilijk doen. Naast
de geboortedatum en persona
lia van ouders en kind, willen ze
ook de verblijfplaats van de
nieuwe wereldburger weten.
Vermelding van het adres bete
kent automatisch dat ook ande
re overheidsinstanties, waaron
der de Vreemdelingendienst, op
de hoogte wordt gesteld.
zaamheid en Zingeving.
Steemers wijst erop dat het
grote respect voor de privacy
een belangrijke reden is voor de
huidige eenzaamheid. „Vroeger
gingen mensen gebukt onder
een gebrek aan privacy. Nu zijn
mensen vaak eenzaam door een
overdosis aan privacy. Privacy is
een groot goed. Mensen hebben
er ook echt behoefte aan, maar
het heeft absoluut een keerzij
de."
Zijn het bij jongeren vaak ver
legenheid en gebrek aan zelf
vertrouwen die voorkomen dat
ze iets doen aan hun gevoelens
van eenzaamheid, bij volwasse
nen wordt het bijna altijd ver
oorzaakt door aanwijsbare oor
zaken als verlies van bijvoor
beeld een partner door overlij
den, scheiding of ruzie. Een
zaamheid de baas worden door
nieuwe relaties aan te knopen is
moeilijk, vooral voor mensen
die van nature teruggetrokken
zijn. Bovendien hoef je prak
tisch de deur niet meer uit.
Boodschappen kun je doen via
de computer, eten kun je invrie
zen voor een jaar en je blijft op
de hoogte via telefoon, fax, ra
dio en televisie. Toegeven dat je
eenzaam bent en hulp inroepen
is moeilijk want dat kan makke
lijk worden uitgelegd als een af
gang.
En dus gebeurt er vaak niets,
raken mensen in een isolement
en krijgen ze klachten. Want
wie eenzaam is, is vatbaarder
voor ziekte, heeft meer last van
depressies en angstgevoelens en
gebruikt meer medicijnen en al
cohol. Jong of oud, eenzaam
heid vreet aan het menselijk ge
stel, zo blijkt uit onderzoeken.
Eenzame ouderen gaan in ge
zondheid sneller achteruit dan
niet eenzamen. Eenzame stu
denten hebben meer moeite in
fectieziekten te boven te komen
dan niet eenzamen.
In het Brabantse Oss weten ze
er alles van. Na signalen van
maatschappelijk werkers is in
1988 een projectgroep Een
zaamheid gestart. De groep
geeft cursussen en lezingen aan
hulpverleners want ook die we
ten doorgaans niet wat ze moe
ten doen. Sinds kort is ook een
buurtproject begonnen waarbij
in elke straat een 'straatverant-
woordelijke' v/ordt gezocht. Die
FOTO CPD C££i
klopt aan voor een praal
leuke gebeurtenissen zoa
geboorte van een kind maa
bij narigheid als overlijd
ziekte. „Wij hopen dat hie
weer een wijkgevoel onts
vertelt A. van Eerd, coördi
van de projectgroep Eera
heid. Niemand heeft no
klaagd over bemoei]
„Mensen verschuilen zid
eindelijk vaak uit onmach
ter de kreet privacy. Het
woon niet meer vanzei
kend om aan te bellen
zeggen; ik zie jou niet mee
is het met je?"
„Maar dat adres hoef ik niet
te zeggen", weet Krüger. „Ik
wijs zo'n ambtenaar dan
meteen op de jurisprudentie
daarover. Enkele jaren geleden
bepaalde de Hoge Raad dat een
hulpverlener niet verplicht is
het adres van moeder en kind te
noemen. Dat behoort tot het
medisch geheim."
Een enkele keer maakt zij
mee, dat de ouders meteen na
de bevalling met onbekende be
stemming zijn vertrokken. Toch
meldt ze het kind aan: „Het zou
anders een gekkenhuis worden
in de samenleving, waarin het
ene kind wel en het andere niet
bestaat. Een kind mag niet weg
gemoffeld worden. Het is het
recht van een kind beschermd
te worden en officieel te be
staan."
„Bisschop Muskens van Bre
da. zegt dat je een brood mag
stelen als je honger hebt. In de
Bijlmer is een huisarts die vindt
dat je de ziekenfondskaart van
een ander mag gebruiken als je
medische zorg nodig hebt. Ik
doe niets illegaals. Ik lever zorg,
betaald of niet, ook aan illega
len. Ik heb een beroepsgeheim
en een zorgplicht. Daar heb ik
een eed voor afgelegd.
Arbeidsbedrijf gevangenis moet rendabel zijn
DEN HAAG GPD
Zelfs de zeepjes inpakkende
bajesklant moet vandaag de
dag voldoen aan eisen van
economische rentabiliteit. De
productiebedrijven in de ge
vangenissen mogen geen ver
lies meer lijden. Terwijl ze toch
niet meer aan werkverschaf
fing doen, maar gevangenen
voorbereiden op hun terugkeer
in de maatschappij. En dat
kostendekkend.
Stapels ondiepe, houten bak
ken staan in de werkplaats. De
dienbladen met hun opstaand
randje en twee handvatten
zijn, met of zonder kleurtje, in
huizen in heel Nederland te
vinden. Wat weinig mensen
weten, is dat de bakken in ge
vangenissen gemaakt worden.
„Ik denk dat zo'n tachtig pro
cent van de Nederlanders nog
steeds denkt dat gedetineer
den de hele dag in hun cel op
bed liggen en televisie kijken.
In het gunstigste geval plakken
ze zakjes of maken ze wasknij
pers." Dat de werkelijkheid an
ders is moet E. van Leusden,
hoofd van het Penitentiair Pro
ductiebedrijf Scheveningen
(PPS), nog regelmatig uitleg
gen.
Zo'n twaalfduizend gevange
nen verdienen in veertig ge
vangenissen in Nederland bij
elkaar een slordige dertig mil
joen gulden. Met werk dat va
rieert van stukjes zeep in plas
tic zakjes stoppen tot het ma
ken van tuinmeubilair. Zelfs
celdeuren komen uit de me
taalwerkplaats van de bajes
vandaan.
Al zolang gevangenissen be
staan wordt er door gevange
nen gewerkt. Was het eerst
vooral om de gedetineerden
bezig te houden, tegenwoordig
luidt het adagium 'resocialisa
tie' en 'voorbereiden op de be
roepspraktijk in de buitenwe
reld'.
Begin 1994 kwam Justitie met
een nota waarin het beleid ten
aanzien van arbeid door gede
tineerden uiteen werd gezet.
Het uitgangspunt was dat ge
vangenen met hard werken
goed voorbereid worden op
hun terugkeer in de buitenwe
reld. Verplicht werken door ie
dereen in de gevangenis en dat
26 uur per week in plaats van
de twintig die ze voorheen in
de arbeidszalen moesten door
brengen. Bovendien moesten
de arbeidsbedrijven, de werk-
afdelingen in de gevangenis
sen, zichelf gaan bedruipen.
De overheid ging niet meer bij
dragen aan de penitentiaire ar
beid. Dat maakte het voor de
arbeidsbedrijven noodzakelijk
om kostendekkend te gaan
werken. Konden er vroeger
nogwat gaten vallen tussen de
inkomsten en uitgaven, nu
moet er winst gemaakt wor
den. Dat was daarvoor niet het
geval, de overheidssubsidies
maakte ruime winstmarges
niet noodzakelijk. En hoewel
de gevangenen een schamel
loon ontvangen, tussen de zes
en elf gulden per dagdeel, wa
ren de marges te krap om
winstgevend te kunnen opere
ren.
Onlangs heeft het arbeidsbe
drijf van Scheveningen zich
omgedoopt tot Penitentiair
Produktiebedrijf Schevenin
gen. „Wij zijn een bedrijf als al
le anderen, maar met een aan
tal beperkingen", legt Van
Leusden uit. „We hebben hier
niet de doorsnee Nederlanders
zitten. Velen hebben geen ar
beidsverleden, of zijn ont
spoord, hebben drugs ge
bruikt. Daar kun je niet alles
mee doen."
Gevangenen die nog niet ver
oordeeld zijn en in het Huis
van Bewaring zitten, zijn niet
verplicht te werken. Veroor
deelde criminelen daarentegen
wel. Werk weigeren komt ze op
sancties te staan. Op cel blijven
of de televisie moeten inleve
ren, zijn beproefde methodes.
Niet dat die vaak nodig zijn,
want werk is voor de gevange
nen afleiding.
De Scheveningse gevangenis,
met één van de grootste ar-
beidsafdelingen van Neder
land, zorgt voor werk voor een
groot deel van de gedetineer
den. „Er zitten hier nu zeshon
derd gevangenen, van wie de
helft werkt", zegt Van Leusden.
Een aantal is vrijgesteld van ar
beid. De mensen die net in de
gevangenis zitten, gaan de eer
ste paar weken niet naar de ar
beidszaak „Ze zijn vaak nog te
onrustig, weten niet wat ze
overkomt en dat kan proble
men opleveren tijdens het wer
ken."
Ook gedetineerden die onder
wijs volgen hoeven niet te wer
ken tijdens de lesuren. In
Scheveningen wordt basison
derwijs aangeboden. Daar
naast kunnen ze het havo-of
middenstandsdiplomahalen
of, voor allochtonen, Neder
lands en Engels leren.
Tenslotte zijn er nog gedeti
neerden die niet kunnen wer
ken. „Dat zijn mensen die psy
chisch niet in orde zijn, door
ziekte of drugsgebruik", aldus
Van Leusden.
De rest, ruim driehonderd per
dag, werkt dagelijks vier uur,
waarmee ze 27,50 tot 53 gul
den per week verdienen, af
hankelijk of ze in het Huis van
Bewaring zitten of in de gevan
genis. „Dat is niet veel", zegt E.
van der Maal, voorzitter van de
Bond van Wetsovertreders
(BWO), de belangenorganisatie
van gedetineerden en ex-gede
tineerden. „Daar gaat ook nog
zeven acht gulden vanaf voor
de huur van de televisie en
moeten ze er telefoonkaarten,
shag en andere dingen, zoals
extra broodbeleg, van kopen."
In principe heeft de bond niets
tegen werken in de gevange
nis. „Verveling is het ergste",
vindt Van der Maal, „maar het
moet wel zinvol werk zijn e
tegen een redelijke belonin
Zinloos zakjes plakken help
gevangenen niet bij hun res
cialisatie."
„Het blijft een moeilijke dis
cussie", zegt M. Meijer, dire
teur van Unit 4, de gemeng
afdeling met gevangenen d
op hun veroordeling wacht
en langgestraften met speci
begeleiding. „In het Huis vï
Bewaring is het lastig mens
zinvol werk te geven. Dat \i
eist ingewerkt zijn en daan1
zitten de mensen hier mees v
te kort. Bovendien zijn ze v
erg van slag, hoewel er ook
detineerden tussen zittend
graag werken om zo hun zi e
nen te kunnen verzetten." z
Het is roeien met de riema
die ze hebben in Schevenii
gen. Alles staat of valt meti 0
motivatie van de gevangen z:
„De ene dag willen dertig
mensen werken en een da£ i
ter maar drie, want dan isÈ e
warm of zijn er Olympisch)
Spelen op de televisie of in s
ten ze naar de rechtbank",
telt Meijer. „Maar we moei r
de klant kunnen garandere n
dat de order op tijd af kani
Daar moeten we dus reken z
mee houden". De lage prol h,
tiviteit wordt ingecalculeeti a
is een van de redenen data (j
beid door gedetineerden, h
wel het uurloon erg laag is, -
toch geen grote concurreni
voor andere bedrijven die
soortgelijk werk doen. I
De orders van de PPS lopei
uiteen van het maken van
postzakken voor de PTT tol
fabricage van hele celinven
rissen voor de nieuwe geva
genissen in ondermeer ZoiESI
meer en Almere. Van Leusi
„We hebben dit jaar een oi
gedraaid van zb'n drie mil)
gulden. Het ligt er ook aan
voor orders we krijgen. Eei 1
voudige dingen als beugelt Pe
om de verwarming aan op ts
hangen, die in grote partijt m
komen, leveren op zich nile
veel op." Het productiebei
heeft nog niet kostendekki
gewerkt, de verwachting is1
dat in 1998 wel het geval a01
zijn. lt(
„We kunnen eigenlijk alles!t
zegt Van Leusden. „Bedrijf 8'
zijn ook niet huiverig omii 'e
ons in zee te gaan. Ze hebt
er wel vertrouwen in dat w 1
producten goed afleveren.
enige is dat sommige klan'
de gevangenis niet in dun' 1
ze willen dan weten of zeile
nog wel uit komen.sc
