Rebellenleger Zaïre groeit snel
Hakkelaardeals waren 'op het randje'
Israëlische premier Benjamin Netanyahu wil Jeruzalem verdelen
Feiten Meningen
Gezocht: echte
bedelaars
WOENSDAG 19 FEBRUAR11997
152
Toeval kan het niet meer zijn. Daarvoor is het
me nu te vaak overkomen. In korte tijd ben ik
tot driemaal toe aangeklampt: „Heeft u een gul
den voor me, dan kan ik met de trein".
De eerste keer trok ik spontaan de portemon
nee. De tweede maal was er de twijfel. In derde
instantie hoorde ik mezelf verre van overtuigend
'nee' zeggen. Ik had zogenaamd geen geld, ter
wijl de munten in m'n kontzak me hoorden lie
gen.
In alle drie de gevallen ging het om een man
in kleding die overal tussen in hangt. Geen pak,
maar ook geen vieze-oude-man-lompen. De
drie hadden ook met elkaar genreen, dat ze wat
schichtig om zich heen keken. Bang om betrapt
te worden. Door de spoorwegpolitie? Door eer
der aangeklampte treinreizigers? Door echte be
delaars?
Je weet niet waar je aan toe bent. Voldoe je
aan het verzoek, dan knaagt de twijfel en voel je
je toch voor vijftig procent opgelicht. Geef je
niets dan voel je je voor die andere vijftig pro
cent schuldig. Het gaat beter met Nederland,
maar waar komen dan opeens al die
gulden-verzamelaars vandaan? Waarom doen
ze gewoon geen moeite om er als bedelaars uit
te zien?
Zoals die man die ongeveer een halfjaar gele
den een cursus bedelen voor beginners had ge
volgd, zo bleek me achteraf. „Meneer, ik heb
geen dak boven m'n hoofd, heeft u wat geld
voor me?" Zo'n man gun je je laatste gulden. Al
thans op dat moment. Onverzorgd uiterlijk, jasje
en broek die niet eens toegelaten zouden zijn tot
de Zak van Max en in alle opzichten uiterst
luchtig schoeisel. Vier maanden later dook hij
opnieuw op. „Kunt u me zeggen hoe ik het
snelst...?" Hij herkende mij niet, ik hem wel, on
danks zijn flitsende pak en ondanks het feit dat
hij zeep, douche en kapper had ontdekt.
Wat hij ook zocht, hij had in elk geval wel de
snelste manier van geld verdienen ontdekt. Zo
iemand zorgt er bepaald niet voor dat het ver
trouwen in de medemens groter wordt.
Toch blijft dat schuldgevoel als je nee ver
koopt. Je zult zelf maar met de trein meemoeten
en net die gulden tekort komen. Maar drie keer
in zo'n korte tijd... Waarom komen mensen er
ook niet gewoon voor uit dat ze in geldnood zit
ten? Een bedelaar behoort er slonzig uit te zien,
al dan niet met een hond op de grond te liggen,
met een geldbakkie of een pet binnen handbe
reik. En als die al niet slaapt, behoort hij je hul
peloos, maar goudeerlijk aan te kijken. Zonder
dat hij iets zegt, zegt dat genoeg. Dan weet je
tenminste dat het geld goed besteed is, waar hij
het ook aan uitgeeft.
jan preenen
Zaïrezen melden zich massaal aan bij opstandelingen
De rebellen in Zaïre boeken niet alleen gestaag terreinwinst, maar zien ook hun getalsterkte tijdens hun opmars in het oos
ten van het land sterk toenemen. Het rekruteringsbureau van de opstandelingen in Kalemie wordt overspoeld door men
sen die allemaal zo hun eigen redenen hebben om de wapens op te nemen tegen president Mobutu Sese Seko.
„In de paar dagen dat Laurent-
Desiré Kabila (opstandelingen
leider red.) aan de macht is in
Kalemie kunnen we het verschil
al merken", aldus de 35-jarige
Jean-Baptiste Banze, die in de
rij stond om zich aan te melden
bij de rebellen. „Er is geen en
kele intimidatie meer. De sla
gers van Mobutu zijn verdwe
nen."
Het kost Kabila dan ook weinig
moeite mensen te werven op
zijn rekruteringstournees langs
plaatsen die door hem zijn 'be
vrijd'. Alleen al in Kalemie slo
ten zo'n 4.500 mannen en jon
gens zich bij de opstandelingen
aan sinds deze de stad op 2 fe
bruari innamen. Begin deze
week stonden bijna vijfhonderd
mensen in de rij om zich op te
geven.
De opstand in het oosten begon
in september nadat de regering
etnische Tutsi's die al genera
ties lang in Oost-Zaïre leefden
tot ongewenste vreemdelingen
verklaarde, omdat hun voorou
ders uit Rwanda kwamen. Re-
bellencommandant Akizimana
(21) studeerde op dat moment
voor priester, toen plotseling
zijn collegegeld werd verhoogd
alleen omdat hij een Tutsi is.
Akizimana bedacht zich geen
moment. Hij verliet het semina
rie en sloot zich aan bij de Alli
antie van Democratische Krach
ten voor de Bevrijding van Con-
go-Zaïre.
Officieel nemen de rebellen uit
sluitend mannen tussen de
achttien en veertig jaar aan,
maar op de lijst die maandag
werd opgesteld, staan ook de
namen van veertienjarigen ver
meld. Jongere jongens, soms
nog geen tien jaar, druipen
zichtbaar teleurgesteld af als ze
worden weggestuurd. „Jullie
zijn te klein, we hebben grote,
sterke kerels nodig", zegt rekru
teringsofficier Jean Mulongu te
gen de strijdlustige kleintjes.
De meeste rekruten zijn te jong
om zich Kalemie te herinneren
toen de stad nog Albertville
heette, voor het land in 1960
onafhankelijk werd van België.
„We hadden goede restaurants.
De winkels lagen vol spullen
vanuit de hele wereld en de
straten waren geasfalteerd",
zegt een andere rekruteringsof
ficier, de 58-jarige Mbusa
Bokyela. „Je kon helemaal over
de weg naar de hoofdstad Kins
hasa rijden."
Het ministerie van wegen in
Zaïre wordt nu het departement
van kuilen genoemd, vanwege
de enorme gaten die een autorit
over de nauwelijks verharde
Zairese wegen tot een hel ma
ken. De gebouwen in Kalemie
zijn, net als die in andere Zaïre
se plaatsen, vervallen. Winkel
ruimtes staan leeg en zien er uit
alsof er jar en geleden voor het
laatst iets is verkocht.
Niemand kan zich herinneren
wanneer voor het laatst de post
werd bezorgd. Telefoons wer
ken niet meer. Ziekenhuizen
kampen met een ernstig tekort
aan medicamenten en scholen
met een gebrek aan leermidde
len.
Banze somt een lange lijst met
redenen op om je bij de rebel
len aan te sluiten: slechte huis
vesting, tenzij je tot de Mobutu-
kliek hoort; er is nauwelijks on
derwijs voor kinderen; geen vrij
heid van meningsuiting en de
Zaïrese politiemannen, die niet
meer door de regering worden
betaald, voorzien in him levens
onderhoud met het afpersen
van willekeurige burgers. „Het
land is verwoest door corruptie.
Het rechtssysteem is verschrik
kelijk - rechtspraak kan hier
worden gekocht."
De 31-jarige Jerome Nkulu is
trots op zijn afgeronde econo
mische opleiding. Maar hij be
hoort tot de meer dan vijftig
procent van de jonge mannen
die geen werk kan vinden. „De
enigen die een baan kunnen
krijgen, zijn de MobiXtuistes, de
zonen en de kleinzonen van de
Mobutiiistes", zegt Nkulu. Zijn
vader werkte voor de regering
die door Mobutu werd afgezet,
dus veel vooruitzicht op het vin
den van werk heeft hij niet.
„Mobutu leeft als een vorst in
zijn paleis in Gbadolite. Terwijl
wij hier leven als honden."
kalemie karin davies
Sinds rebellenleider Kabila het ge
bied in handen heeft, pakken de
Zaïrezen weer het normale leven
Op. foto epa
WIM STEVENHAGEN
Kamerlid De Graaf (D66) wil snel wetgeving over deals met criminelen
Het Hakkelaar-proces leverde
spectaculaire deals op: strafver
mindering voor klikkende boe
ven. De Tweede Kamer is daar
vóór. Maar kroongetuigen, cri
minelen die met hun getuige-
verklaring hun straf geheel afko
pen, blijven taboe. In de Kamer
en voorlopig ook in de rechts
zaal. Volgens D66-Kamerlid
Thom de Graaf zijn de gemaak
te deals op het randje: „Als ik
rechter was geweest, had ik me
eens achter mijn oor moeten
krabben."
Ook voor jurist De Graaf, voor
malig vice-voorzitter van de
parlementaire enquêtecommis
sie-Van Traa die de opsporings
methoden van politie en justitie
onderzocht, betekende het
Hakkelaar-vonnis een gerust
stelling. „Al ging het in dit pro
ces niet in eerste instantie om
de waag of er sprake was van
kroongetuigen. Die waag was
secundair. Primair was dat de
rechtbank de getuigen betrouw
baar vond."
Deskundigen denken daar an
ders over. Die vinden dat de
rechters tijdens het mediaspek
takel onder zo'n enorme druk
stonden door het standpunt van
de politiek over kroongetuigen,
dat ze zich in allerlei bochten
hebben gewrongen om een uit
spraak te doen die daarbij aan
sloot.
De Graaf ziet daar een kern van
waarheid in. „Wat is een kroon
getuige? Daar zaten wij in de
enquêtecommissie ook mee.
We hebben een grens gesteld en
de Kamer heeft die overgeno
men. Ik ben blij dat de rechter
niet een geheel eigen koers
heeft gevaren."
Maar gingen de afspraken met
de criminele getuigen in de
Hakkelaar-zaak niet veel verder
dan de politiek heeft bedoeld?
De een hoefde niet meer dan de
zes maanden voorarrest uit te
zitten, de ander betaalde zonder
problemen 1,8 miljoen gulden,
vermoedelijk een schijntje van
zijn werkelijke vermogen. De
Graaf: „Ik dacht wel: dit gaat vrij
ver. Dit was op het randje. Als ik
rechter was geweest had ik me
ook achter mijn oor moeten
krabben. Maar wij als Kamer
hebben niet de taak individuele
gevallen te beoordelen. Wij ma
ken wetten en geven politie en
justitie de ruimte om die toe te
passen."
Het vonnis in het Hakkelaar
proces roept cynische reacties
op. Politie en justitie mogen ei
genlijk gewoon alles weer. De
politiek vindt het best. Wat is ei
genlijk het nut geweest van de
parlementaire enquête? De
Graaf vindt de recente reacties
onzinnig. „Toen we als enquê
tecommissie begonnen, lag er
nota bene nog een veel verder
gaand idee van de vorige minis
ter Hirsch Ballin om het gebruik
van kroongetuigen toe te laten."
De justitiespecialist van D66 wil
bovendien het misverstand uit
de weg ruimen dat de parle
mentaire enquête er op uit was
de opsporingsmogelijkheden
van politie en justitie drastisch
in te krimpen. „Wij hebben niet
gezegd: ze mogen niks meer.
Op sommige punten zijn de in
strumenten zelfs uitgebreid. In
kijkoperaties bijvoorbeeld, en
het gebruik van richtappara-
tuur. We hebben alleen afgewe
zen wat illegaal gebeurde, zoals
het op'eigen houtje doorlaten
van grote hoeveelheden drugs
en de stelselmatigheid waarmee
dat gebeurde. De politie had
een organisatie en een cultuur
die overal tot ontsporingen had
kunnen leiden. Wat we absoluut
niet meer wilden, is dat de poli
tie verstrengeld raakt in het cri
minele milieu. Dan krijg je toe
standen die niet uit te leggen
zijn."
Dat kan volgens De Graaf wél
met de deals die justitie in het
Hakkelaar-proces met crimine
len heeft gesloten. „Ik begrijp
waarom het openbaar ministe
rie (OM) naar dit middel heeft
gegrepen. Er was geen andere
manier. Ik vind ook niet dat het
openbaar ministerie een lange
neus naar de enquêtecommis
sie heeft gemaakt. Ik zou het
veel erger hebben gevonden als
het OM was gekomen met een
kroongetuige zoals wij die heb
ben afgewezen. Dat zou niet al
leen onverstandig zijn geweest,
maar ook onjuist.
Wel moet er nu 'als de don J|;
wetgeving komen, vindt D n
Graaf. „Want anders laten
aan justitie over tot hoe ve n
kunnen gaan. Nu wordt de m
op het bordje van de recht m
schoven. Die wordt gedwo
uitspraken te doen zonder
telijk kader." Maar wat als Ci
rechter na een hoger beroi
een ander oordeel komt? -
is dat jammer voor die zaaaa
maar als er een wet ligt mo 'f
rechters die toepassen.
Voor De Graaf blijven ditS'
deals een uiterste middel.,
zaken Van leven en dood e
georganiseerde criminalite
Het Kamerlid waagt zich n ien
aan duidelijke voorbeeldei 10
wordt nu tenminste overn ift
dacht. Het was niet de inte tl
van de enquêtecommissie ïK
tot de laatste letter te besci re:
den haag hans geurens
'Peres verdeelt Jeruzalem' was
een van de verkiezingsleuzen
waarmee Likud-leider Benjamin
Netanyahu vorig jaar de verkie
zingen heeft gewonnen. Hij be
doelde dat Peres als premier
niet voldoende duidelijk maakte
dat heel Jeruzalem voor altijd
Israëlisch zal zijn. De regering
van de partij Arbeid bouwde
volgens de Likud niet genoeg in
Oost-Jeruzalem en weigerde het
Orient House en andere Pales
tijnse instituten in de stad te
sluiten.
Nu, negen maanden na zijn ver
kiezingsoverwinning, staat 'Bi-
bi' Netanyahu zelf onder grote
druk van rechts. Het Orient
House is nog altijd open en het
heeft er veel van weg dat de
nieuwe premier de bouw van
Har Horna, een nieuwe Israëli
sche wijk in het Arabische deel
van Jeruzalem, wil uitstellen. In
Jeruzalem hangen al affiches
met de tekst: 'Bibi wil Jeruzalem
verdelen'.
Een fors deel van de rege
ringscoalitie is in rep en roer.
De Nationaal Religieuze Partij
dreigt op te stappen en ook bin
nen de Likud rommelt het. „Als
de regering verraad pleegt aan
haar eigen ideologie en dezelfde
politiek voert als Meretz of Ar
beid, dan moeten we haar be
handelen zoals we de linkse
partijen zouden behandelen",
zei Knessetlid Kleiner in een ra
dio-interview.
Kleiner staat aan het hoofd van
een parlementaire lobbygroep
voor Jeruzalem, met als leden
ministers als Ariel Sharon, Ra
fael Eitan, Avigdor Kahalani en
Natan Sharansky. Kleiner heeft
inmiddels 28 handtekeningen
verzameld van Knessetleden die
vinden dat met de bouw van de
nieuwe wijk geen dag meer mag
worden gewacht.
Har Horna is een heuvel in het
zuidelijk deel van Jeruzalem.
Onder de vorige regering is be
sluiten er 6.500 huizen te bou
wen voor Israëliërs. Twee
maanden geleden is de laatste
bureaucratische hindernis ge
nomen en sindsdien is het
wachten op de handtekening
van Netanyahu. Buitenlandse
joden hebben al grote stukken
land gekocht in de onmiddellij
ke omgeving van Har Horna. Zij
hebben al gedreigd daar zelf
voor de infrastructuur te zorgen
als de regering niet snel wil
meewerken. Ook burgemeester
Ehud Olmert, tevens Knessetlid,
zegt dat hij persoonlijk bulldo
zers naar het bouwterrein zal
dirigeren als de premier nog
langer wacht.
Maar Netanyahu zit de schrik
nog in de benen van de gebeur
tenissen in september. Toen
leidde de opening van een nieu
we ingang tot een archeologi
sche tunnel in Oost-Jeruzalem
tot ernstige rellen met vele tien
tallen doden aan Palestijnse en
Israëlische kant. De premier be
waart geen beste herinneringen
aan de maanden daarna en is al
lang blij dat het Hebron-ak-
koord voor politieke rust heeft
gezorgd. De onderhandelingen
met de Palestijnen over open
staande praktische kwesties zijn
deze week hervat.
Het is duidelijk dat Netanyahu
bij zijn bezoek aan Washington;
vorige week, is gewaarschuwd
tegen nieuwe avonturen in Je
ruzalem. Maar ook thuis heeft
hij de nodige adviezen ontvan
gen. De veiligheidsdienst en de
commandant van de Jeruza-
lemse politie hebben voorspeld
dat Arafat ervoor zal zorgen dat
er opnieuw een opstand uit
breekt als de bouw in Har Ho-
ma van start gaat. Netanyahu
ontkent dat hij president Bill
Clinton heeft beloofd dat de
nieuwe wijk voorlopig van de
baan is. Maar hij wil ook niet
zeggen dat het startschot voor
de bouw in de komende dagen
kan worden gelost.
De rechtervleugel van Arbeid
heeft zich geschaard aan de
kant van de opstandelingen in
de regeringscoalitie en dat moet
Netanyahu extra dwarszitten. In
die kring wilde men zelfs een
motie van wantrouwen indie
nen in verband met de vertra
gingstactiek van de premier,
een stap die de partijleiding op
het laatste moment kon voorko
men. Ehud Barak, binnenkort
waarschijnlijk de nieuwe partij
leider, vindt dat snel met de
bouw in Har Horna moet wor
den begonnen. „Als minister
van binnenlandse zaken in het
vorige kabinet heb ik het project
gesteund. We moeten ons hou
den aan de verplichtingen die
de regering-Rabin wat dat be
treft is aangegaan. Er schuilt wel
een zekere waarheid in de leuze
dat Bibi Jeruzalem verdeelt",
meent hij.
Palestijnen en Israëli's protesteren tegen het plan om in het Arabische
Oost-Jeruzalem een joodse wijk te bouwen. foto epa
Ex-minister Yossi Beilin, een
minder kansrijke kandidaat
voor het partijleiderschap,
waarschuwt daarentegen tegen
de bouw van Har Horna zolang
de vredesonderhandelingen
voortduren. „We moeten wach
ten tot er met de Palestijnen
overeenstemming is bereikt
over een permamente rege
ling", zegt hij. „Als we het nu
doen, maken we een grote ver
gissing."
Beilins mening wordt gedeeld
door leden van het liberale Me-
retz-blok. „Meretz zal de rege
ring steunen als ze de bouw in
Har Horna uitstelt", aldus Knes
setlid prof. Amnon Rubinstein.
„We zijn vóór een verenigd Je
ruzalem en we menen ook dat
we het recht hebben overal in
de stad te bouwen. Maar het is
een kwestie van afwegen. Is het
verstandig het te doen juist nu
we voortgang maken in de on
derhandelingen met de Palestij
nen? We kunnen best bouwen,
voor joden én Arabieren, in an
dere plaatsen."
Anders dan de Israëliërs maken
de Palestijnen geen onder
scheid tussen de bouw in Oost-
Jeruzalem en elders op de Wes
telijke Jordaanoever. De uitbrei
ding van nederzettingen vormt
een bedreiging van het vredes
proces, betogen ze al jaren.
Maar of ze de gisteren hervatte
onderhandelingen zullen staken
als Netanyahu het licht op
groen zet voor Har Horna, is de
vraag. Ze hebben immers zelf
het meest te winnen bij de op
lossing van praktische proble
men als de aanleg van een ha
ven en een luchthaven in de
Gazastrook, of Israëlische veilig
heidsgaranties voor het weg
transport tussen de Gazastrook
en de Westelijke Jordaanoever.
Netanyahu staat voor een lasti
ge keuze. Hij heeft persooi Ra«
niets tegen de bouw in Ha ht
ma, maar hij is er de afgeli
acht maanden achter gekc
dat een pragmatische opi
loont. Provocatie van de F
rijnen bracht hem niets da
lende. De ondertekening'
het Hebron-akkoord daarf
gen zorgde voor ontspanni
en een warm welkom in V
hington. Morgen en volgei
week komt de ministeriële
missie voor Jeruzalem in s
ciale zittingen bijeen, ond
meer om de kwestie-Har I
te bespreken. Daarna moe n_
politieke koers die Netany !r j*
de komende jaren wil vare
zich weer iets duidelijkera c|e
nen. r
De Palestijnse leider Hussi
houdt het er op dat de bol ,n
van joodse buurten in hel
bische Oost-Jeruzalem de
deslag zal zijn voor het vre
proces.
tel aviv ad bloemendaal
correspondent
ind<
boi
