ZATE
R
DAGS
BI JVOEGSE
L
De woede
en wanhoop
van
ALBANIË
191
ZATERDAG 15 FEBRUAR11997
'Iedereen heeft boter
op z'n hoofd gehad'
Weg huis. Weg vee. Weg
spaargeld. En vooral: weg
illusie. Honderdduizenden
Mbanezen dachten snel rijk
te worden. Verkochten hun
rollingen, hun veestapel,
dunderden hun
spaarrekeningen en sloten
leningen af bij banken in
buurland Griekenland. Het
\eld ging naar de zogeheten
riramide-fondsen, die
mwaarschijnlijk hoge rentes
teloofden. Maar de
riramides stortten in.
ieloofden de Albanezen in
sprookjes? Ook. Maar de
verkelijkheid is
gecompliceerder,
ferslag uit een land dat een
mlve eeuw in een volstrekt
solement leefde. Een land,
lat nu keihard kennismaakt
net rauw kapitalisme.
msEsmmna
In Tirana wordt het straatbeeld bepaald door politie, die massaal is ingezet om samenscholingen
meteen te onderdrukken. foto reuters oleg popov
De radio staat op z'n hardst in
pizzeria Las Vegas aan de Bou
levard van de Helden van de
latie in de Albanese hoofdstad Tirana. Zwij-
end luisteren de eters naar de vervormde
tem van de nieuwslezer: bij rellen in de zui-
elijke havenstad Vlore zijn tenminste vier
oden gevallen en vele tientallen gewonden,
ommigen zijn er slecht aan toe. De staatste-
visie bericht dat 'criminelen en terroristen'
e bevolking van Vlore hebben opgejut en op
afhartige' wijze politiemensen en militairen
iet molotov-cocktails en vuurwapens heb-
en aangevallen. Zes jaar na de val van het
trengste communistische regime in Europa
Albanië opnieuw in de ban van de onrust.
De Albanezen voelen zich belazerd en be-
olen. Aanvankelijk eisten ze alleen het geld
ïug dat zo hoopvol was geïnvesteerd in de
iramide-fondsen. Maar al snel richtte dé
wede zich tegen de regering, die in hun
gen verantwoordelijk is voor het drama dat
ijvvel geen Albanese familie bespaard blijft,
ommigen zien geen uitweg meer en plegen
elfmoord. Duizenden proberen, net als in
I90, het land te ontvluchten naar Italië of
aar Griekenland. De straatprijzen voor valse
sa zijn in de afgelopen week meer dan ver-
ubbeld. Griekenland heeft de bewaking aan
a grenzen verscherpt.
Op de Boulevard van de Helden van de
atie wemelt het van de politie, in uniform
i in burger. In cafés en op straat wordt ge-
listerd dat de regering een speciale elite-
nheid heeft ingezet om 'staatsgevaarlijke'
arsonen in de gaten te houden en onder
uk te zetten. De journalist Roland Beqiraj
erd, nadat hij in het populaire en grootste
'gblad Koha Jone verslag had gedaan van
Den in Korea, opgepakt, mishandeld en
raalf dagen vastgehouden. De krant protes-
erde door elke dag een lege pagina te publi-
ren.
Gespannen sfeer
P veel plaatsen in de stoffige binnenstad
in Tirana is het verboden over het trottoir te
pen. Wie dat toch doet krijgt een snauw of
'n duw. Overheidsgebouwen worden door
Ditairen bewaakt. Op het centraal gelegen
anderbeg-plein heerst een gespannen sfeer
emet de dag grimmiger wordt. In 1990 viel
1 dit plein het communisme. De regerende
emocratische Partij van president Sali Be-
>ha vreest juist op deze plek een nieuwe
fcsopstand. Door elke vorm van protest te
rbieden, door oppositieleiders te arresteren
1 te intimideren en met een groot machts-
ftoon op straat, hoopt Berisha de controle
érTirana te behouden.
Op iedere straathoek staan de donkerblau
we busjes van de oproerpolitie. Zodra zich op
en rond het plein groepjes mensen vormen,
komt de politie onmiddellijk in actie en wor
den de mensen dringend gemaand vooral
door te lopen. Veel van de talloze barretjes en
restaurants houden de deuren gesloten. Het
aan het plein gelegen internationale Tirana-
hotel, waar uitsluitend buitenlanders verblij
ven, heeft een eigen beveiligingsdienst aan
gesteld die de entree bewaakt.
Ndrek Hafizi (gefingeerde naam, red.) do
cent aan de universiteit van Tirana, vergelijkt
de huidige sfeer met zes jaar geleden. „Explo
sief. De mensen zijn woedend. Woede die
vooral is gebaseerd op wanhoop. Er kan van
alles gebeuren. Bijvoorbeeld, dat de situatie
zoals die in Vlore is, ineens overslaat naar Ti
rana." Nee, hij heeft zelf geen geld geïnves
teerd in de piramide-fondsen. Hafizi wist al
lang dat het fout zou lopen. Hij waarschuwde
zijn studenten en collega's. Uiteraard ver
klaarden die hem voor gek en oliedom. Dom,
omdat-ie niet meedeed. Veel Albanezen ont
kennen nu, uit schaamte, dat ze geld in de
fondsen hebben gestoken. Maar allemaal
kennen ze mensen, ook in hun directe omge
ving, die wel het slachtoffer zijn geworden.
Europa's armste land
In Tirana gaan extremen hand in hand. De
armoede ligt op straat. Vuilnisbakken worden
overhoop gehaald in de hoop iets eetbaars te
vinden, of iets wat nog te verkopen is. Zwerf
kinderen vragen om Albanese leks of Ameri
kaanse dollars. In de troosteloze winkelstra
ten staan mannen in lompen met weegscha
len. Voor een paar dubbeltjes mag je er even
op gaan staan. Anderen poetsen schoenen.
Woningen en kantoren zijn onverwarmd,
simpelweg omdat in Albanië iets als een ver
warming nog nauwelijks bestaat. In de zomer
is er gebrek aan drinkwater.
Maar terwijl er zes jaar geleden door Tira
na vrijwel geen auto's reden omdat particu
lier bezit verboden was, is de stad nu verge
ven van de auto's die luid toeterend hun weg
banen. Tijd om verkeersregels op te stellen
lijkt er nog niet te zijn geweest. Een op de
drie auto's is een Mercedes, soms splinter
nieuw. Vraag een Albanees niet hoe dat kan.
De zaktelefoon heeft zijn intrede gedaan en
wie zich het maar enigszins kan veroorloven
gaat gekleed naar de laatste Italiaanse mode.
Het land staat te boek als het armste van
Europa. Albanezen leven van de moestuin,
de koe, van de zoon die als gastarbeider - le
gaal of illegaal - in Griekenland, Italië of
Duitsland werkt en tot voor kort van de pira
mide-fondsen. Nu deze laatste zo wonderlij
ke inkomstenbron is weggevallen, is het land
terug bij af. De communistische dictatuur
hield tot 1990 elke vernieuwing buiten 's
lands grenzen. De industrie is op sterven na
dood, de landbouwgronden op het platteland
zijn voor een groot deel uitgeput.
Ndrek Hafizi: „Wij willen graag bij Europa
horen. Want dat betekent in onze ogen wel
vaart en rijkdom. Democratie hadden we al;
er waren immers verkiezingen geweest. De
rijkdom dachten we te verwerven door ons
geld te beleggen in die fondsen. In het begin
werkte het ook. Er werd veel geld mee ver
diend. Wie twijfelde werd wel op andere ge
dachten gebracht door de buurman die plot
seling in een Mercedes reed. Of een restau
rantje begon. Dus verkochten mensen hun
huizen en trokken in bij een familielid. Ook
het geld dat de zoon in het buitenland ver
diende en maandelijks trouw opstuurde,
werd geïnvesteerd. De fondsen keerden
maandelijks hoge rentes uit en een deel van
dat geld werd opnieuw belegd. Zo groeide
het vermogen. Tot eind januari de eerste
twee fondsen aankondigden dat ze failliet
waren. Er ontstond paniek en dat was het be
gin van de chaos van nu. Ik ken mensen die
de woning die ze eerst bezaten, nu moeten
huren." De regerende Democratische Partij
van president Sali Berisha is in de ogen van
de Albanezen de grote boosdoener. Immers,
zo is de redenatie, de regering had moeten
waarschuwen dat de fondsen nooit de gou
den beloftes konden waarmaken. En erger:
had de regering niet op z'n minst de sugges
tie gewekt dat de fondsen betrouwbaar wa
ren? Prijkten de logo's van de fondsen niet op
de verkiezingsaffiches van de Democratische
Partij? Werd er niet openlijk reclame voor ge
maakt op de staatstelevisie?
„Het is hier behoorlijk uit de hand gelo
pen", zegt H. van der Pol, de Nederlandse
consul in Albanië. Nee, hij heeft geen cent
geïnvesteerd. Helaas, veel van zijn medewer
kers wel - ondanks zijn nadrukkelijke waar
schuwingen. „De mensen geloofden echt dat
ze bezig waren met een verstandige vorm
van sparen. En zolang de regering niet zei dat
het onverstandig was, voelde niemand nat
tigheid. In dit land heeft de regering bijna
een halve eeuw bepaald wat goed en slecht
was. En vergeet ook niet dat de Albanees am
per sjoege had van de waarde van geld. Vlak
na de omwenteling, toen allerlei producten
vanuit het Westen hier ineens verkrijgbaar
waren, werden daar de meest merkwaardige
prijzen voor gevraagd. Dan kostte een doosje
lucifers meer dan een pakje sigaretten. De
verhoudingen waren vaak zoek. Voor een
groot deel uit onwetendheid. En zo ging het
ook met die fondsen. De mensen achter die
fondsen waren razend populair. Een uiter
aard waarschuwde de regering niet. Het is
voor mij duidelijk dat die er op de een of an
dere manier, vraag me niet hoe, bij betrok
ken is." Dat ook de oppositie geen alarm
sloeg is logisch. „Iets dat een razende popu
lariteit geniet bestempelen als fout of onbe
trouwbaar, betekent politieke zelfmoord. Je
kunt dus zeggen dat iedereen in Albanië bo
ter op z'n hoofd heeft gehad."
Onvermijdelijk
Economen van het IMF en de Wereldbank
hebben de werkwijze van de ongeveer tien
piramide-fondsen die actief waren onder de
loep genomen. Zuchtend kwamen ze tot de
conclusie dat er zo'n miljard dollar in om
ging, maar dat er verder nauwelijks een touw
aan vast te knopen was. Het ene presenteer
de zich als liefdadigheidsinstelling, het ande
re organiseerde de allereerste miss-verkie-
zing in Albanië, weer een andere kocht Ar
gentijnse profvoetballers voor de lokale voet
balclub. Er zijn sterke vermoedens dat de
fondsen ook zijn gebruikt om zwart geld, af
komstig uit de drugs- en wapenhandel, wit te
wassen. Eén ding stond voor de onderzoekers
wel als een paal boven water: het was onver
mijdelijk dat de fondsen vroeg of laat een
voor een op de fles zouden gaan. Het geld dat
aan deelnemers werd uitgekeerd, was geld
dat bij nieuwe aanmeldingen binnenkwam.
Bij het afnemen van het aantal deelnemers,
werden de rentepercentages verlaagd. Toen
zich nauwelijks nog nieuwe investeerders
aanmeldden, werkte het piramide-systeem
niet meer en stortten de fondsen als kaarten
huizen in elkaar. Een aantal directeuren van
failliete fondsen is aangehouden en zal op
verdenking van fraude voor de rechter moe
ten verschijnen.
Maar de gevangenis van Tirana, even bui
ten de stad, wordt"vooral bevolkt door wat de
regering 'criminele oproerkraaiers en terro
risten' noemt. Tenminste vierhonderd men
sen zouden de afgelopen twee weken zijn op
gepakt. President Berisha accepteert geen
enkele vorm van protest. 'Tirana is vandaag
Vlore', kopte het dagblad Koha Jone afgelo
pen zaterdag, een dag nadat het in Vlore tot
ernstige ongeregeldheden was gekomen.
Maar het bleef die zaterdag betrekkelijk rus
tig in de hoofdstad. Berisha had de demon
stratie waartoe de oppositie had opgeroepen,
verboden. Begin deze week riepen de politie
ke tegenstanders van Berisha de bevolking
opnieuw op om te demonstreren. Op alle
mogelijke manieren, maar vreedzaam en on
der het motto: met bloemen in plaats van
stenen. De machthebbers reageerden met
het inzetten van nog meer politie op straat.
Pessimistisch
Consul Van der Pol heeft de hoop nog niet
opgegeven. „Na de val van het communisme
heerste in Albanië een sfeer van 'Samen de
schouders eronder'. Een vergelijkbare sfeer
met de situatie in Nederland, vlak na de
Tweede Wereldoorlog. Met het instorten van
de piramide-fondsen is in korte tijd een situ
atie ontstaan van ieder voor zich. Het is nu
een kwestie van zien te overleven. Maar ik
verwacht dat dit van tijdelijke aard zal zijn."
Ndrek Hafizi is daarentegen pessimistisch.
Als universiteitsdocent verdient hij iets
slechts meer dan tweehonderd gulden per
maand. Maar wat hij erger vindt, veel erger,
is de aanwezigheid van zoveel politie op
straat. Het doet hem herinneren aan de dic
tatuur van voor 1990. „We zijn bang en men
sen wantrouwen elkaar weer, net als vroe
ger." Het liefst wil hij weg, naar het buiten
land. Veel van zijn collega's en vrienden zijn
hem voorgegaan. „Een paar weken geleden
dacht ik nog: erger dan de tijd van het com
munistische bewind kan het in Albanië niet
worden. Maar nu weet ik het niet meer."
