Italië gaat
spurt voor
EMU aan
hoog
Prijs voor aanwezigheid in Libanon is Israël te
Groot deel nazi-schatten
niet meer te achterhalen
Biko-zaak wordt zware test voor Waarheidscommissie
Buitenland
Italianen naar
stembus voor
elf referenda
ROME EELCO VAN DER LINDEN
CORRESPONDENT
De Italianen zullen binnen
kort naar de stembus gaan
voor elf referenda. Dit is het
gevolg van een uitspraak van
het Constitioneel Hof. Ne
gentien referenda, waaron
der twee verzoeken tot her
vorming van de Kieswet,
werden in strijd met de
Grondwet verklaard en dus
afgewezen.
De meeste referenda wa
ren, elk voorzien van 500.000
handtekeningen, ingediend
door de voorman van de Ra
dicale Partij, Marco Pannella.
Hij wist jaren geleden be
langrijke hervormingen via
het referendum-middel door
te voeren, maar deze week
bleek dat het moeilijker is
om via een volksstemming
de in Pannella's woor
den'corrupte partitocra-
tie' van het land op te blazen.
De afwijzing van de twee
referenda die beoogden de
leden van beide Kamers van
het parlement via een puur
districtenstelsel te kiezen,
veroorzaakte dan ook het
meeste tumult. Pannella was
woest, en ook de opposide,
onder leiding van oud-pre
mier Silvio Berlusconi van de
'Pool van de Vrijheid', liet
zich zeer kritisch uit.
Op het ogenblik wordt nog
een kwart van de parlemen
tariërs gekozen via evenredi
ge vertegenwoordiging, ook
al heeft het Italiaanse volk
zich in 1993 uitgesproken
voor een meerderheidssys
teem. Men besloot 'het
kwart' te handhaven om de
kleine partijen overlevings
kans te bieden. Dit laatste is
gelukt, maar ook is daarmee
de zo vurig gewenste moder
ne en efficiënte democratie
een illusie gebleven.
SATERDAG 1 FEBRUAR11997
'Grote coalitiewordt niet uitgesloten
daalt Italië wel of niet de Europese trein? Het buitenland
s sceptisch, maar Italië's 'superminister' van schatkist en
begroting, Carlo Azeglio Ciampi, kent het recept: een na
tionale alliantie voor Europa. Regering en oppostie zou-
Jen samen bezuinigingsmaatregelen moeten treffen om
Italiaanse deelname aan de Europese Monetaire Unie
(EMU) en de euro veilig te stellen. Het door 'Brussel'
(varm aanbevolen plan kan grote economische gevolgen
iebben, maar ook politieke.
ORRESPONDENT
Iet is zuur, maar ondanks alle
ispanningen van eind vorig
lar, toen een bezuinigingsope-
atie werd uitgevaardigd ter
/aarde van zo'n 70 miljard gul-
en, is Italië nog ver verwijderd
an de EMU. Nu al blijkt dat het
letto rendement van de laatste
iezuinigingsronde waarschijn-
jk niet hoger zal liggen dan 40
liljard. Om toch te voldoen
an de belangrijkste toelatings-
is voor de EMU een begro-
ingstekort dat eind 1997 niet
<oger is dan 3 procent van het
IBP zou een nieuwe operatie
an 30 tot 40 miljard nodig zijn.
Ciampi werd deze week in
irussel met de harde realiteit
econfronteerd, maar de voor-
ialige president van de Itali-
anse Centrale Bank liet zich
iet uit het veld slaan en lan-
eerde een volstrekt onverwacht
initiatief. Italië, aldus Ciampi,
zal de begroting van 1998 en
een daaraan gekoppelde bezui
nigingsoperatie al in mei pre
senteren.
Wetende dat zijn regering in
het parlement een onzekere
meerderheid heeft en de opera
tie een hervorming van de soci
ale zekerheid moet bevatten, zei
de minister dat een akkoord
met de oppositie noodzakelijk is
'in naam van Europa'. In Ro
me schrok iedereen wakker, in
clusief premier Prodi, die haas
tig zei dit plan al voor Kerstmis
te hebben uitgebroed.
Opnieuw werd bevestigd dat
de 'partijloze technocraat'
Ciampi, een steeds belangrijke
re politieke rol vervult. Deze
krasse zeventigér, hoog aange
schreven in eigen land maar
veel hoger nog daarbuiten, laat
zich door niets en niemand van
de wijs brengen als het gaat om
het verwezenlijken van zijn
droom: Italië Europa binnen
loodsen. Belangrijk is wel dat hij
de onvoorwaardelijk steun ge
niet van de grootste regerings
partij, de ex-communistische
PDS en haar leider Massimo
D'Alema.
De oppositie heeft inmiddels
veel bezwaren aangedragen te
gen Ciampi's plan, maar wijst
het, met uitzondering van de
ex-fascistisische partij Nationale
Alliantie, niet bij voorbaat af. En
dat is begrijpelijk. Meedenken
over de wijze waarop Italië als
nog kan slagen voor het EMU-
examen, vertaalt zich in politie
ke invloed. Vooral de (ex-chris
tendemocratische) centrumpar
tijen van de door Silvio Berlus
coni geleide Vrijheidsalliantie
redeneren graag door. Zij wil
len, 'in naam van Europa', óók
regeringsmacht.
Het voorstel van Ciampi
voedt de immer aanwezige spe
culatie over een herziening van
de huidige politieke tweedeling.
De centrumpartijen van de cen
trum-linkse Olijfcoalitie en die
van de centrum-rechtse Vrij
heidsalliantie zijn niet vies van
een samenwerking, vooral als
dat kan in naam van een natio
naal belang of een emergenza,
een noodgeval. Een soort rege
ring van nationale eenheid die
'Europa' moet veiligstellen, is de
droom van veel Italiaanse poli
tici.
D'Alema wil (nog) geen rege
ring van nationale eenheid in
de plaats van het kabinet-Prodi,
maar wel een vergaande sa
menwerking tussen regering en
oppositie voor wat betreft Euro
pa en vooral ook de staatkundi
ge hervormingen. Over die her
vormingen wordt de komende
maanden beslist in een speciale
parlementaire commissie,
waarvan D'Alema vrijwel zeker
voorzitter zal worden.
D'Alema zegt van Italië einde
lijk een moderne, functioneren
de democratie te willen maken,
maar velen vrezen dat de sluwe
PDS-secretaris vooral denkt aan
een goede toekomst voor zijn
partij en zichzelf. D'Alema po
pelt om uit de schaduw van Ro
mano Prodi te komen en zelf re
Zwitserland heeft direct na de oorlog voor tiental
len miljoenen guldens gouden munten geslagen
van nazigoud dat in Zwitserse bankkluizen lag. In
de munten werd het jaartal 1939 geperst om de
herkomst van het goud te verhullen. Ze werden
geslagen en in roulatie gebracht om de verdacht
grote goudvoorraad van Zwitserland wat kleiner
te maken.
Dat heeft onderzoeker G. Aalders van het Rijks
instituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD) ont
dekt in oude documenten. Aalders werkt aan een
boek over de schatten die de nazi's tijdens de
Tweede Wereldoorlog hebben
buit gemaakt en die voor een
groot deel nooit boven water
zijn gekomen. Het Joods We
reldcongres claimt zelfs dat de
internationale joodse gemeen
schap voor zeven miljard gul
den tegoed heeft van de Zwit-
geringsmacht te claimen. Hij
heeft er ook genoeg van dat de
koers van het huidige kabinet
de facto wordt bepaald door de
meer chanterende dan gedo
gende partij van Communisti
sche Herstichting.
D'Alema heeft om dit alles te
bereiken een akkoord nodig
met de oppositie en vooral met
zijn directe tegenspeler, de poli
tiek danig aangeschoten en
door zijn belangenconflicten
kwetsbare Silvio Berlusconi. De
vorming van de 'hervormings
commissie' is een eerste stap in
de goede richting. Een door de
oppositie gesteunde bezuini
gingsronde zou een tweede
kunnen zijn.
Veel hangt af van hoe de dia
loog tussen D'Alema en Berlus
coni de komende weken zal ver
lopen. De leiders van de twee
grootste partijen van het land
hebben elkaar nodig om poli
tiek te kunnen groeien. Gewe
zen wordt op het risico van on
derhandse akkoorden. Maar als
het nu in naam gebeurt van Eu
ropa?
Het gaat om goud, geld, siera
den, kunstschatten en waarde
papieren van joden die in de
oorlog door de nazi's zijn be
roofd en/of vermoord. Ook
zoekt het congres tegoeden van vermogende jo
den die hun kapitaal vlak voor de oorlog in veilig
heid dachten te brengen via Zwitserse stroman
nen. Deze stromannen, doorgaans notarissen, ac
countants en bankiers, hielden na de oorlog vaak
wijselijk hun mond als de rechtmatige eigenaar
niet meer kwam opdagen.
Aalders weet dat Zwitserland tijdens en vlak na
de oorlog uitpuilde van de oorlogsbuit. Het pro
bleem is volgens hem, dat een groot deel van die
nalatenschap niet meer is te traceren. „Vast staat
dat er nu nog voor twaalf miljard gulden oorlogs
goud in Zwitserland ligt, maar dat is bijna alle
maal monetair goud, door de nazi's gestolen uit
de nationale banken van de bezette landen. Dat
kan het Joods Wereldcongres niet claimen."
Wel heeft de joodse gemeenschap volgens Aal
ders recht op een kapitale erfenis van sieraden,
kunstvoorwerpen, geld en waardepapieren die de
nazi's in de oorlog van de joden roofden. Het
roofgoed ging voor een groot deel naar Zwitser
land. Maar of het daar nu nog ligt?
Hooguit voor een klein deel, denkt Aalders. Zo
beschrijft hij in de historische nieuwsbrief Spoils
of War, die volgende week uitkomt, hoe kostbare
schilderijen door de nazi's via de diplomatieke
Zwitserland sloeg
onverdachte munten
van 'besmet' goud
uit nazi-Duitland
post van Zwitserland, Spanje en Portugal naar de
Verenigde Staten werden gesmokkeld. De neutra
le landen werkten daar willens en wetens aan
mee.
En vlak na de oorlog waren de Amerikanen zelf
ook niet te beroerd een deel van het roofgoed
achterover te drukken. Aalders noemt de Ameri
kaanse generaal L. Clay, die in het overwonnen
Duitsland enorme partijen oude meesters confis-
ceerde. Clay 'wist donders goed' waar de schilde
rijen vandaan kwamen, maar dat belette hem
niet ze met vliegtuigladingen tegelijk naar Florida
te laten brengen.
Iets lager in rang dan Clay, maar niet minder
inhalig, waren de Amerikaanse
soldaten die de zogenoemde
Goldrush-teams vormden om
verborgen nazigoud op te spo
ren. Ze gooiden het op een ak
koordje met Duitse gevangenen
die wisten waar de schatten wa
ren begraven. Eensgezind groe
ven de Amerikanen en hun
Duitse tipgevers samen de buit
op om vervolgens met vracht
wagens vol goud van de aardbo
dem te verdwijnen.
„Bijna iedereen heeft eraan
meegedaan", zegt Aalders, die al zeven jaar on
derzoek doet naar de oorlogsbuit van de nazi's.
Veertig archiefdozen vol documenten staan er in
zijn kantoor over dit onderwerp. Als geen ander
weet hij hoe moeilijk het is de geroofde spullen te
traceren en vast te stellen wie de rechtmatige ei
genaar is, of was. Hoe moeilijk het bijvoorbeeld is
na te gaan waar de honderden impressionistische
schilderijen zijn gebleven die Göring verzamelde
in de bezette landen. Toen Hitler in de loop van
de oorlog het impressionisme bestempelde als
'ontaarde' kunst, werden de Monets en Renoirs
in Zwitserland vlot geruild voor klassieke mees
ters. Twintig procent van de topstukken is nooit
teruggevonden, tachtig procent van de iets min
der dure schilderijen is nog steeds zoek.
En hoe vind je ooit de effecten terug die, onder
meer gestolen van Nederlandse joden, via make
laar Wolf werden doorverkocht aan Zwitserse
banken? Nee, Aalders onderstreept het morele
gelijk van het Joods Wereldcongres, maar hij ge
looft niet dat iemand ooit nog kan uitrekenen
welk bedrag de joodse gemeenschap tegoed heeft
van Zwitserse en andere 'eksters van de oorlog'
zoals hij ze noemt. „Het wordt een kwestie van
onderhandelen. Dat is de enige manier."
Iet wordt tijd dat Israël aansla-
en gaat uitvoeren op Syrische
oelen in Libanon, ter vergel-
ling van anti-Israëlische acties
oor de islamitische verzetsbe
weging Hezbollah. Een raadge
ving die Benjamin Netanyahu
lis oppositieleider verstrekte
jan de vorige regering. Maar nu
lij als premier moet streven
laar onderhandelingen met
Damascus, lijkt zijn actiebereid-
leid wat bekoeld. De dood van
ïrie Israëlische soldaten, afgelo
pen donderdag bij een Hezbol-
ah-aanslag in Libanon, leidde
bt weinig meer dan een beleef
de oproep aan de Syriërs"de
oorlog en de slachtpartij in Li
banon' te stoppen en zich on
verwijld naar de onderhande
lingstafel te begeven,
pinnen Israëls regering en par
ement is de discussie over de
piste politiek in Zuid-Libanon
peer in alle hevigheid opge-
P^aaid. Moet het leger de zoge-
pÉoemde 'veiligheidszone' blij
bezetten? Of doet het er be
er aan zich daar niet langer te
aten gebruiken als schietschijf
voor de Hezbollah en, indirect,
y4e Syriërs?
jsraël heeft de 'veiligheidszone'
iwaalf jaar geleden ingesteld,
^oen het leger zich uit het groot
deel van Zuid-Libanon te-
na de ongelukkig verlo
pen Libanese veldtocht van
(982. De idee was een buffer op
werpen tegen aanvallen van
Palestijnse groepen
/Dp burgerdoelen in het noorden
van Israël. Het door burgeroor-
^)g geteisterde Libanon, zonder
pïectief leger, werd niet in staat
pacht zijn grenzen dicht te
pouden.
•Ju de Libanese burgeroorlog
ichter de rug is en de Palestijn
se groepen in Libanon militair
gezien niets meer voorstellen, is
jrjle officiële voorstelling van za-
dat na een terugtrekking'
tonder formele vredesakkoor
den met Libanon en Syrië, de
Collega's van de drie Israëlische militairen die afgelopen donderdag bij een aanslag in Zuid-Libanon omkwamen, zoeken troost bij elkaar.
onder de vorige regering zei aan
te hangen. Volgens Landau vat
ten 'de terroristen' het Israëli
sche streven naar onderhande
lingen met Syrië op als een aan
moediging. De aanvallen op het
Israëlische leger zullen door-
Hezbollah het noorden van Is
raël kan aanvallen. Onofficieel
spelen vooral politieke overwe
gingen een rol. Israël beschouwt
de 'veiligheidszone' als een be
langrijke troefkaart in toekom
stige onderhandelingen met Li
banon en Syrië. De vraag is al
leen: is die troefkaart de prijs in
mensenlevens waard?
Uzi Landau (Likud), de voorzit
ter van de Knessetcommissie
voor buitenlandse zaken en de
fensie, meent dat Israël de zone
moet blijven bezetten en tegelij
kertijd de veiligheid van zijn
soldaten moet verzekeren door
agressiever optreden tegen Sy
rië. Hij propageerde na de Hez
bollah-aanslag van donderdag
dezelfde politiek die Netanyahu
foto ep a vincent amaluy
gaan als Syrië zelf buiten schot
blijft, waarschuwde hij in een
radio-interview. „We moeten
goed begrijpen dat we niet kun
nen doorgaan met onze huidige
politiek, namelijk streven naar
vredesoverleg met de Syriërs,
terwijl ze hun terreuractivitei-
ten voortzetten. Daarnaast
moeten we ervoor zorgen dat
de Syriërs gaan betalen voor de
doden en gewonden aan onze
kant."
Gevraagd naar de manier waar
op dat moet gebeuren, ant
woordde Landau: „Wat we aan
ons beleid moeten toevoegen, is
een element van wederkerig
heid. De Syriërs moeten goed
weten dat ze niet ons kunnen
laten bloeden, terwijl ze zelf
buiten schot blijven. Dat kan
het beste op een gematigde ma
nier gebeuren, bedoeld om hen
in verlegenheid te brengen. Laat
ik een voorbeeld noemen. Een
voertuig met Israëlische solda
ten rijdt op een landmijn. Wel,
er zijn in Libanon ook Syrische
auto's die door mijnen kunnen
worden opgeblazen, zonder dat
wij duidelijk zeggen dat we er
achter zitten. Als we niet ingrij
pen, zal de prijs die we betalen
met de week stijgen."
Anderen menen dat zo'n poli
tiek op een gevaarlijke manier
kan escaleren. Een dag voor de
jongste Hezbollah-actie deed
parlementslid en oud-minister
Yossi Beilin (Arbeid) een beroep
op de regering het leger uit Li
banon terug te trekken. Naar
zijn overtuiging zijn de Israëli
sche soldaten daar een soort
gijzelaars. „Ze fungeren als
schietschijven voor de Hezbol
lah. We moeten zelf besluiten te
vertrekken."
Beilin meent dat het geen zin
heeft te wachten op een gete
kende vredesovereenkomst met
Libanon, omdat Syrië zo'n ver
drag nooit zal toestaan zolang
het zelf niet tot overeenstem
ming is gekomen met Israël. Sy
rië gebruikt de guerrilla-acties
van de Hezbollah als drukmid
del. Volgens Beilin moet het le
ger zich terugtrekken op eigen
grondgebied, waarna de noord
grens moet fungeren 'als een
ritssluiting'. Dat wil zeggen dat
Israël uitvallen op Libanees
grondgebied moet kunnen on
dernemen als dat nodig is.
De recente onthullingen over de
(noord op Steve Biko zijn een groot
pucces voor de Waarheids- en Verzoe-
iingscommissie van aartsbisschop
Jesmond Tutu. Ze zetten evenwel zijn
:ommissie onder enorme druk.
Deze week bekenden vijf voormalige
'uid-Afrikaanse veiligheidsagenten
)etrokken te zijn geweest bij de moord
Dp Biko. In hun amnestieverzoek aan
de commissie geeft het vijftal bijzon-
ierheden over beruchte .politieke
noorden tijdens het blanke minder-
r ïeidsregime.
Opmerkelijk genoeg vroeg Francois
de Merwe, advocaat van de ex-po
litieagenten, voor meer begrip voor
zijn cliënten. Zij vrezen voor hun leven
en ze voelen zich volkomen geïsoleerd.
Sommigen maken gebruik van het
speciale beschermingsprogramma dat
de commissie aan getuigen biedt.
Biko overleed in september 1977 aan
hersenletsel in een gevangeniscel in
Pretoria. Hij was net vreselijk toegeta
keld overgebracht uit Port Elisabeth,
waar de veiligheidspolitie hem had
'verhoord'.
Al bijna een jaar is de Waarheids- en
Verzoeningscommissie in het duistere
verleden van Zuid-Afrika aan het gra
ven. De filosofie van voorzitter Tutu is
dat de natie het trauma van het apart
heidsregime pas achter zich kan laten
als de waarheid boven tafel komt.
Voor al degenen die zich in het ver
leden schuldig hebben gemaakt aan
mensenrechtenschendingen bestaat
daarom de mogelijkheid zich te mel
den voor de commissie en een beroep
te doen op amnestie. De betrokkenen
moeten overigens wel aannemelijk
maken dat hun misdaden werden in-
gegegeven door 'politieke motieven'.
Het werk van de commissie is niet
bepaald onomstreden. Vooral vanuit
blanke conservatieve hoek worden
Tutu en de zijnen met grote regelmaat
onder vuur genomen. Men verwijt de
commissie dat ze bezig is met een
heksenjacht, terwijl er door de vroege
re blanke machthebbers al een aantal
keren publiekelijk spijt voor het verle
den is beleden.
Verder zou de commissie veel te
weinig aandacht besteden aan de ver
meende misdaden die het ANC tijdens
de strijd tegen het apartheidsregime
beging. Vanuit de gelederen van het
ANC hebben inmiddels zestig perso
nen een amnestieverzoek bij de com
missie ingediend, onder wie drie hui
dige ministers.
Maar ook onder de zwarte bevol
king, met name bij nabestaanden van
de slachtoffers van het apartheidsregi
me, is er emotionele en heftige kritiek
op de commissie. Van de familie van
Biko is bekend dat zij geen amnestie
wil voor zijn moordenaars, maar straf
vervolging eist. Biko's weduwe voerde
vorig jaar nog een proces tegen de
staat in een vruchteloze poging de am
nestieregeling tegen te houden.
Donald Woods, de journalist die de
aandacht van de wereld vestigde op de
dood van zijn vriend Biko en op wiens
biografie Richard Attenborough de
film Cry Freedom heeft begrip en res
pect voor het standpunt van de familie
Biko, maar hij is het niet eens met alle
kritiek op de Waarheidscommissie.
„Op deze manier kunnen we erach
ter komen wat er in de laatste uren
met Steve is gebeurd. Deze mensen
vervolgen konden we toch niet omdat
we geen bewijzen hadden. De moge-
lijkhéid die de commissie biedt, is dat
uiteindelijk tóch de waarheid boven
tafel komt. En ik denk dat de meerder
heid in Zuid-Afrika dat het belangrijk
ste vindt."
De moord op Steve Biko maakt in Zuid-Afrika veel emoties los, nu en
toen. Al in 1977 demonstreerde deze vrouw tegen het ontoereikende
onderzoek naar de dood van de vakbondsman. archieffoto
De alom gerespecteerde Carlo Ciampi weet dat de cijfers hem gelijk geven.
foto ep a
