r
'Quinconce'
rm m rz .mZ
De komst van de Eurotunnel (foto boven) betekende voor de veerdiensten en luchtvaartmaatschappijen een nieuwe concurrent. De consument
vaart er wel bij. Links de hovercraft die de verbinding tussen Calais en Dover onderhoudt. - fows era/pap
ZATERDAG 1 FEBRUAR11997
Mijn kennis van het Frans is zeer
beperkt. Jammer genoeg, maar 't is
niet anders. Ik probeer daar wat aan
te doen, ik kijk af en toe naar een
Frans televisieprogramma of ik lees
een Frans boek. Meestal met een
woordenboek ernaast. Dat helpt,
maar 't gaat langzaam. Soms blader
ik mismoedig in het woordenboek,
om te zien welke woorden ik alle
maal nog niet ken. Dat zijn er veel.
Bijvoorbeeld 'quinconce'. Daar heb
ik ook al nooit van gehoord. Wat
betekent het eigenlijk? Aha, het is:
'schaakbordsgewijze'.
Consument vaart wel bij prijzenoorlog tussen boottrein en vliegtuig
De slag om Engeland is in volle
gang. De KLM 'en Easyjet
bevechten elkaar in de lucht, de
veerbootmaatschappijen en
Eurotunnel voeren een zeeslag
om het Kanaal. Schepen
worden uit de vaart genomen,
een enkeltje MaasPicht-Londen
met het vliegtuig kost 49 gulden
en een Britse rederij geejt de
passagiers een pond toe op een
retourtje Dover-Calais.
Reizigers kunnen projïteren
van de prijzenoorlog, als ze
tenminste door de bomen het
bos nog zien. En goed op de
aanbiedingen letten. Een
verhaal over routes, reistijden
en dumpprijzen..Desnoods
zetten we ze gratis over.
door MICHEL BRANDSMA
1 en populair nieuw uitstapje van de
I i Britten is' het retourtje Dover-Ca-
lais met de veerboot. De passa
giers gaan in Frankrijk niet van boord. Ze
maken de oversteek uitsluitend voor de be
lastingvrije inkopen die ze tijdens de reis
kunnen doen. Bier is op de schepen de helft
goedkoper dan thuis, dus een passagier die
van boord stapt met tien kratten pils, wekt op
de kade van Dover al geen verbazing meer.
Veel Britten nemen een bestelbus mee om
maar voldoende te kunnen inslaan.
De veerdiensten verdienen zoveel aan deze
taxfree-reisjes dat ze de tickets soms onder
de kostprijs aanbieden. Hun grootste concur
rent, Eurotunnel, spreekt daar schande van.
In de autotreinen die door de tunnel rijden is
geen ruimte voor winkels. Wel staan er tax
free-shops op de terminals in Calais en Fol
kestone, maar dat is niet hetzelfde. Passa
giers nemen de autotrein juist vanwege de
snelheid. Ze hebben niet altijd zin of tijd om
speciaal naar de winkels te rijden.
In 1999 maakt de Europese Unie een einde
aan de belastingvrije verkoop, maar tot die
tijd is de taxfree-shop een financiële red
dingsboei voor de rederijen. Gemiddeld doet
een passagier op een veerboot voor vijftig
gulden inkopen. Zgdoende kunnen de reders
hun tickets goedkoop aanbieden in hun strijd
tegen de Eurotunnel. „Desnoods zetten we
ze gratis over", zegt een Britse reder. Afge
zien van de speciale winkelretourtjes Dover-
Calais zijn ook de tarieven voor de overige
passages sterk verlaagd, met soms wel zestig
procent.
Dumptarieven
Nederlandse reizigers die van deze prijzen
slag wollen profiteren, moeten eerst bepalen
of ze de auto willen meenemen naar Groot-
Brittannië. Zonder auto kunnen ze met het
vliegtuig, en daar gelden dumptarieven die
minstens zo interessant zijn.
Wie toch de auto meeneemt, moet er reke
ning mee houden dat de prijzenslag tussen
autoveer en autotrein het hevigst woedt in de
buurt van het Kanaal. Naarmate de veerdien
sten verder van de tunnel opereren, zijn ze
minder genoodzaakt hun tarieven aan te pas
sen. Daardoor, en natuurlijk ook vanwege de
langere reis, is een oversteek vanuit Neder
land duurder dan bijvoorbeeld een reisje
door de tunnel.
Het prijsverschil is zelfs zo groot dat Euro
tunnel Nederland vorig jaar zestigduizend re
tourtjes wist te verkopen voor personenau
to's met hun passagiers. Daar kwamen nog
eens drieduizend touringcars plus inzitten
den bij. De veerdiensten hebben inmiddels
zoveel last van de tunnel gekregen, dat ze
hun heil zoeken in sanering. De veerboot tus
sen Vlissingen en Sheerness vaart niet meer,
Nedlloyd heeft zijn belang in North Sea Fer
ries overgedaan aan P O en die rederij wil
op haar beurt fuseren met Stena Line, een
maatschappij die vorig jaar acht miljoen gul
den verlies leed. Ook in België fuseren twee
maatschappijen.
Stena probeert het tij te keren met een
nieuwe, snelle catamaran die vanaf 2 juni da
gelijks twee keer heen en weer vaart tussen
Hoek van Holland en Harwich. De oversteek
duurt ruim 3,5 uur. „Dit wordt de snelste ver
binding tussen Nederland en Engeland", zegt
Stena trots. Dat klopt, maar de prijs van een
retourtje kan in het hoogseizoen.wel oplopen
tof 1.100 gulden voor een auto met twee per
sonen, of 1.300 gulden voor een auto met
maximaal zes personen.
Wat dat betreft is de oversteek vanuit Ca
lais (vier uur rijden vanaf Amsterdam) een
interessant alternatief. Calais is het vertrek
punt voor Le Shuttle, de hovercraft, de cata
maran én de veerboot. Een kaartje kan in het
hoogseizoen, afhankelijk van de maatschap
pij, 530 tot 810 gulden kosten voor een auto
met inzittenden. De reis vanuit Calais is kort.
De veerboot doet er een kleine anderhalf uur
over, de hovercraft en Le Shuttle maken het
reisje in 35 minuten. Door brandschade in de
tunnel duurt de treinreis nu nog drie kwar
tier, maar medio dit jaar moet de dienstrege
ling zijn hersteld. Le Shuttle is overigens ta
boe voor auto's met een lpg-tank.
Voorkeur
Het is onmogelijk om in het algemeen te be
palen wat vanuit Calais de beste verbinding
naar Engeland is, zegt Jan Molenaar van het
Brits Toeristenbureau BTA. „Het hangt af van
de persoonlijke voorkeur. De tunnel is snel
en nieuw, op de veerboot heb je tijd om rus
tig een hapje te eten."
Molenaar vindt het sowieso moeilijk om
voor automobilisten te bepalen wat vanuit
Nederland de beste verbinding met Groot-
Brittannië is. „Dat is heel ingewikkeld, ook al
door het prijzenstelsel. Het hangt er mede
vanaf met hoeveel mensen je reist. Boven
dien is de concurrentie zo moordend dat er
elke maand wel nieuwe aanbiedingen zijn.
Het maakt ook verschil waar je in Groot-Brit-
tannië moet zijn. Verder naar het zuiden
wordt de oversteek goedkoper, maar wie te
ver omrijdt maakt weer extra kosten voor
benzine en overnachtingen."
Dat laatste geldt vooral voor Nederlanders
die naar Noord-Engeland of Schodand wil
len. Zij kunnen volgens Molenaar het beste
de nachtboot naar Hull of Newcastle pakken.
Dat lijkt duur, beseft hij, maar hij heeft becij
ferd dat omreizen via de Kanaalroute uitein
delijk ongeveer evenveel kost. „Maar dat is
veel vermoeiender en tijdrovender. Op de
nachtboot kun je slapen. De vakantie begint
zodra je aan boord gaat."
Een retourtje IJmuiden-Newcastle kan in
het hoogseizoen ruim 800 gulden kosten
voor een auto met twee inzittenden, inclusief
accommodatie in een vierpersoonshut. Met
drie of vier personen wordt dat bijna 1.100
gulden. De vaartijd is zestien uur. De prijs
van een retourtje Rotterdam-Huil (vaartijd
14,5 uur) kan oplopen tot bijna 850 gulden
voor een auto met twee personen, inclusief
accommodatie in slaapstoelen. Met drie of
vier personen wordt dat ruim 950 gulden.
Het Brits Toeristenbureau aan de Stadhou
derskade in Amsterdam zendt op aanvraag
een gratis boekje toe met alle autoveren en
hovercrafts, prijzen, tijdschema's en de tele
foonnummers van de maatschappijen. Voor
de portokosten wordt een vrijwillige bijdrage
gevraagd.
Het boekje is bijna onmisbaar, want het ta
riefstelsel is ingewikkeld. Er zijn seizoenkor
tingen, goedkope retours voor korte trips,
kortingen voor kinderen, jongeren en senio
ren, meermanskortingen, allerlei toeslagen
voor luxere hutten, kortingen voor wie vroeg
boekt, een laag nachttarief voor Le Shuttle en
gereduceerde tarieven voor minder populaire
vertrektijden. In het gidsje staan tevens de ta
rieven voor aanhangers, caravans, motoren,
extra passagiers etcetera.
Vliegtuig
Reizigers die de auto liever thuis laten, kun
nen kiezen tussen het vliegtuig, de Kanaal
tunnel en de combinatie trein/veerboot. Ook
hier is de concurrentie moordend. Beroemd
is inmiddels de lucht- en prestigeslag tussen
Easyjet en KLM, waardoor een retourtje naai'
Londen nog maar een slordige tweehonderd
gulden kost. „Sommige luchtvaartmaat
schappijen gebruiken een kroon, sommige
verdienen hem", meldt Easyjet venijnig in re
cente advertenties. En vanaf Maastricht biedt
Brittannia Airways al een enkeltje Londen
aan voor 49 gulden.
De trein kan daartegen amper nog concur
reren, zo lijkt het. Een retourtje Amsterdam-
Londen via de Kanaaltunnel (in Brussel over
stappen op de hogesnelheids-trein Eurostar)
is op dit moment in de aanbieding vanaf 210
gulden, maar de reistijd bedraagt zes uur en
er zijn voorwaarden aan het aantal overnach
tingen. Een treinretour Amsterdam-Londen
inclusief een retourtje Hoek-van Holland-
Harwich kost 230 gulden, maar via die route
is de reiziger heen en terug minimaal elf uur
ondeiweg. Straks met de catamaran wordt de
totale reistijd ruim zeven uur.
Dankzij de slag om Engeland is reizen naar
Groot-Brittannië steeds meer een kwestie ge
worden van wikken en wegen. Van kiezen
tussen geld en tijd, tussen verder rijden of
langer varen, tussen de auto thuis laten of de
auto meenemen.
Maar reizen naar Groot-Brittannië is bo
venal een kwestie van advertenties lezen,
want de stuntaanbiedingen zijn constant in
de maak.
Met de auto naar Engeland, wat kost dat
Met de veerboot Aut0+2 3ofmee,
Van: Naar: Reistijd: volwassenen volwassenen
IJmuiden -New Castle 16 uur 800,- ƒ.1100,- <max.4)
Rotterdam -Huil 14 uur30 min. 850,- 950,- <max.4)
H.V.Holland-Harwich 3 uur 40 min. ƒ.1100,- ƒ.1300,- <max.6)
Oostende - Ramsgate 1 uur 50 min. 700,- 750,- (max.5>
In dit overzicht is uitgèf;
gaan van de hoogste
tarieven voör een re
tour op populaire ver
trektijden in het hoog
seizoen. Grote kortin
gen zijn mogelijk op
de minder populaire
tijdstippen, buiten het
hoogseizoen en bij
vroegtijdig boeken.
Vanaf Calais
Door de tunnel
Met de Hoverspeed
Met de veerboot 1 i
Met de Catamaran
"^Umulden
Harwich^\-J^oek van Holland
Ramsgate Rotterdam
Döverjd^
FolkestoneOostende
Calais
Auto 3 of meer
Reistijd: 2 volwassenen volwassenen
35 min. 530,- 530,-
35 min. 770,- 810,- <ma*.5)
ir 15 min. ƒ.655,- 695,- <m«.9>
45 min. 670,- 670,- (max.6>
Schaakbordsgewijze? Wat mag dat zijn?
Ken ik nu ook al mijn eigen moedertaal
niet goed? Dat moet eerst verholpen wor
den. Ik sla meteen een Nederlands woor
denboek op, en nóg één, en nóg één, maar
geen van alle kennen ze het woord 'schaak
bordsgewijze'. Ik voel me enigszins ge
troost. Blijkbaar ben ik niet de enige die dit
woord niet kent. Drommels nog-an-toe, wat
is dat voor manier van doen, om het onbe
kende Franse 'quinconce' uit te leggen met
een nog onbekender Nederlands woord?
Aan de galg met die woordenboekenmaker!
Hoe wordt het aan Fransen uitgelegd? Als
de Nederlandse lexicografen me met
een kluitje in het riet sturen of het laten af
weten, dan zoeken we ons heil bij de Franse
lexicografen. En met succes. De Petit
Larousse brengt uitkomst: 'quinconce' slaat
op de groepering van vijf dingen, en wel zo
dat er vier in een vierkant liggen en de vijf
de in het midden. Ik weet niet of ik duidelijk
ben. Misschien kan ik beter zeggen: groepe
ring zoals bij de vijf op een dobbelsteen.
Dat patroon kan zich ook herhalen, en dan
krijg je inderdaad iets dat op een schaak
bord lijkt. Nou ja, uit de verte dan. Maar ik
blijf van mening dat je bij de uitleg in een
woordenboek beter gebruik kunt maken
van bestaande woorden.
Schaakbordsgewijs is net zo gevormd als
trapsgewijs, spiraalsgewijs en dakpansge
wijs: zoals een trap, zoals een spiraal, zoals
dakpannen. Dat begrijp ik.
Van Dale geeft als betekenis van '-gewijs':
'per', zoals in druppelsgewijs en groeps
gewijs, dus druppel voor druppel, groep
voor groep. Maar dat geldt niet voor bij
voorbeeld 'processiegewijs'; dat is niet: pro
cessie voor processie, maar 'plaatsvindend
op de wijze van'. Die betekenis vermeldt
Van Dale eveneens. Maar dan houdt het op.
Voor de meeste gewijs-woorden moeten we
echter denken aan een derde betekenis, die
Van Dale niet noemt.
Spiraalsgewijs en dakpansgewijs betekenen
niet 'plaatsvindend op de wijze van' (en ook
niet: spiraal voor spiraal'), maar: 'gerang
schikt op de wijze van'. En dat is de beteke
nis die eigenlijk bij de meeste gewijs-woor
den aanwezig is. Terrasgewijs en driehoeks-
gewijs zijn niet 'plaatsvindend op de wijze
van een terras of een driehoek', want terras
sen en driehoeken vinden helemaal niet
plaats. Wel kan iets op de wijze van een
driehoek gerangschikt zijn. Deze kleine ver
betering van ons nationale woordenboek
stel ik de firma Van Dale kosteloos ter be
schikking.
Wie me niet gelooft, neme zelf de proef
op de som. Als er geen sprake is van de
per-betekenis of de betekenis 'geordend op
de wijze van', zijn nieuwe gewijs-woorden
niet mogelijk. Iets kan klinken op de wijze
van Mozart, maar dat is niet Mozartsgewijs.
Iets kan verkocht worden op de wijze van
een veiling, maar dat is niet veilingsgewijs.
Nieuwe woorden met -gewijs zijn mogelijk,
maar die hebben dan allemaal ofwel de per
betekenis (stadsgewijs, verdiepingsgewijze),
ofwel de betekenis 'geordend op de wijze
van' (kolomsgewijze). Onbruikbaar zijn dan
ookfeestgewijs, bezoeksgewijs of begroe-
tingsgewijze. Onzinwoorden. Het zijn on-
zinwoorden omdat er met de bestaande be
tekenis van -gewijs niks zinnigs van te ma
ken valt.
Hoe langer ik erover nadenk, hoe meer ik
Van Dale's 'processiegewijze' een onge
lukkig voorbeeld vind. Je zou trouwens kun
nen zeggen dat het ook daar primair gaat
om de ordening der deelnemers, allemaal
achter elkaar. Maar dan blijft het merk
waardig dat het de enige is van alle gewijs-
woorden zonder tussen-s. Kijk maar naar
driehoek-s-gewijs, trap-s-gewijs, kolom-s-
gewijs en spiraal-s-gewijs.
Schaakbordsgewijs, ofschoon tot op he
den onbekend, zit wel gezond in elkaar.
Zowel qua vorm als qua betekenis. Het is
misschien een beetje overdreven om een
apart woord te hebben voor de ordening
van de vijf op een dobbelsteen, maar desge
wenst zouden we dat best kunnen aandui
den met schaakbordsgewijs.
