De EHBO'er van het Binnenhof
Gedreven door hillbillymuziek
ZATERDAG 1 FEBRUAR11997
Vice-president van Raad van State heeft na premierschap de meest begeerde stoel in Den Haag
Z'iïrtnan Tjeenk Willink (55)
et sinds vorige week wat hij
,gX'*komende vijftien jaar mag
■9Tnii: vice-president van de
Hop
iee"W van State. Premier Kok en
40' i PvdA wilden de voorzitter
n de Eerste Kamer per se op
waal post hebben. Maar waarom
enlijk? En wat doet een man
fftenlijk, die in zijn functie
fyeen de koningin boven zich
'.ft? Over mythe en mysterie
ld een functionaris die niet
jf in 15 aan invloed dénkt.
di
ii
eigei-y
j ijn adres is het bekendste van Ne
derland: Binnenhof 1, pal naast
het oude gebouw van de Tweede
m vjier. Toch kent vrijwel geen kiezer zijn ge-
rzorf' Hij wordt hardnekkig 'onderkoning'
len tNederland genoemd, hoewel hij zelf be-
van rt geen enkele macht te bezitten. Toch is
na die van de premier de begerens-
van Den Haag. De vice-president
de Raad van State is, al zal hij zelf dat
rd nooit over zijn lippen krijgen, een
mde snoeshaan in de politiek. Maar hij
er blijkbaar wél toe.
fer de benoeming van de PvdA'er Her-
oeki Tjeenk Willink, de huidige voorzitter
"de Eerste Kamer, per 1 juli tot vice-presi-
van de Raad van State is op hoog niveau
!,ntJ'deal' gesloten. Bukman (CDA) heeft er
et o> zijn mooie baan als Tweede-Kamer-
zitter aan te danken.
'emier Kok en PvdA-fractieleider Wallage,
Is ingewijden, hadden met WD-leider
iestein al afgesproken dat Tjeenk Willink
tpvolger zou worden van de CDA'er mr.
Icholten (69), die deze zomer met pen-
n gaat. Het toeval wilde echter dat Twee-
lamervoorzitter Deetman enkele maan-
later burgemeester van Den Haag werd.
n de PvdA (als grootste partij)- ook de
1 van Deetman claimde, greep Bolkestein
\vee zulke zware functies aan de PvdA af-
n kon de liberale leider niet aan zijn ach-
an verkopen, zo liet hij weten. Hij dreig-
net een eigen kandidaat te komen voor
Raad van State en noemde zelfs een
m: die van senator en oud-mihister van
itie Korthals Altes. De sociaal-democraten
gasten vervolgens kiezen en kozen zonder
"■eling voor het vice-presidentschap van
van State. De 'troostprijs', het voor-
irschap van de Tweede Kamer, was voor
Opzetje
Ht is een erezaak", zegt Joop van den Berg
de keuze van zijn partijgenoten. De
pleraar parlementaire geschiedenis, oud-
K-senator en hoofddirecteur van de Ver
eng van Nederlandse Gemeenten (VNG)
t Den Haag op zijn duimpje en verwon-
zich niet over de geschetste gang van za-
J „De PvdA heeft nog nooit de post van
van de Raad van State gehad.
zou in 1980 gebeuren. Maar door een op-
e tussen toenmalig premier Van Agt en
Beatrix is het de CDA'er Scholten
orden, die toen minister van defensie
Terwijl de PvdA'er Van der Hoeven nota
e door de Raad van State zelf was voorge
len."
benoeming van Scholten tot VP (zoals
medewerkers hem noemen) ontketende
■^ntien jaar geleden een storm van protest.
Niet alleen met adviezen, maar ook door af
en toe zelf informateur te worden. Scholten
timmerde in 1982 het kabinet-Lubbers in el
kaar en zijn voorgangers Ruppert en Beel
hielpen achtereenvolgens Den Uyl en de pre
miers De Jong en Biesheuvel in het zadel. De
KVP'er Beel formeerde zelfs kabinetten bij
hem thuis op zijn bloemetjesbankstel.
Eerste hulp
doende is deze taak zwaar gaan wegen.
Scholten zelf wil er niets over kwijt. Vragen
hierover zijn zinloos. Maar collega-staatsraad
Vis geeft toe dat Scholten bij de laatste for
matie een niet onbelangrijke rol speelde.
Hoewel de toenmalige informateur Tjeenk
Willink de koningin voorstelde een WD'er
te benoemen als nieuwe informateur, werd
tot verbazing van iedereen Kok benoemd.
Met het paarse gevolg van dien. „Officieel
weet ik van niets, dat is het geheim van het
Noordeinde. De Raad wordt ook nooit om
advies gevraagd. Maar je kunt er vanuit gaan
dat mede dankzij het advies van Scholten dit
kabinet er nu zit."
Van den Berg, die Scholten persoonlijk
goed kent, neemt ook aan dat de VP Kok
heeft voorgesteld, maar niet om zijn CDA
buiten de regering te houden. „Ik denk dat
hij verwachtte dat dit de laatste kans was
voor het CDA om in het kabinet te komen.
Hij was doodsbang voor een WD-informa-
teur die op paars zou afkoersen. Dat Kok uit
eindelijk niet voor het CDA koos, moet hem
hebben verbaasd. Maar dat risico heeft hij
genomen, omdat hij absoluut Brinkman niet
als premier wilde hebben.
Uit de geschiedenis van de VP's blijkt hun
invloed bij kabinetsformaties groot te zijn.
Niet alleen werd het onkies gevonden dat een
zittend minister van defensie werd benoemd,
het stak oppositiepartij PvdA en regerings
partij WD ook dat ze er helemaal niet bij be
trokken waren geweest. „Onbegrijpelijk en
polarisend", brieste Den Uyl toen hij hoorde
dat zijn politieke vriend Van der Hoeven het
ambt niet kreeg. Hoewel deze rel voor de hui
dige PvdA-top letterlijk geschiedenis is, wordt
door een hoofdrolspeler wel toegegeven dat
bij de benoeming van Tjeenk Willink heeft
meegespeeld dat „ik het toch één keer in
mijn leven mee wil maken dat een PvdA'er
op deze positie benoemd wordt".
Dit sentiment kan echter nooit de volledige
verklaring zijn waarom de PvdA zonder om
wegen de publicitair interessante post van
Kamervoorzitter liet schieten voor deze func
tie achter de schermen. En zelfs het argu
ment dat Tjeenk Willink als oud-secretaris
van (in)formateurs en ministerraad, adviseur
van twee premiers, regeringscommissaris
voor de rijksdienst en senator gewoon de
beste kandidaat was, overtuigt niet helemaal.
Want waarom zo'n uitstekende kracht inleve
ren voor zo'n vaag instituut als de Raad van
State?
Achter de deur van Binnenhof 1, waar de
inrichting zo'n vijftig jaar achterloopt, is
Scholten de eerste om de betekenis van zijn
functie en de Raad te relativeren. „We zijn
geen machtsfactor in de politiek. Als we niet
meer zouden bestaan, zou de revolutie niet
uitbreken. Maar de Raad vervult wel een hele
nuttige functie."
De Raad is het belangrijkste adviesorgaan
van de regering. Alle wetsvoorstellen en rege
lingen van het kabinet worden door de Raad
van commentaar voorzien. Daarnaast kun
nen burgers bij de Afdeling Bestuursrecht
spraak van de Raad van State in beroep tegen
overheidsbesluiten als milieuvergunningen
en bestemmingsplannen. In tegenstelling tot
veel andere adviesraden, zoals de Onderwijs
raad of de Raad voor Cultuur, is de Raad van
State ongeschonden door de drastische sane
ring van het advieswezen gekomen. Een daad
waar volgens ingewijden de VP alle lof voor
verdient. Scholten toont de nieuwe zaal waar
elke woensdag ('We zijn het enige college dat
geen reces kent') om klokslag twee uur de
Volle Raad bijeen komt. De 26 leden nemen
dan plaats rond de ovale vergadertafel. Het
lid dat het langst deel uitmaakt van de Raad
zit het dichtst bij de voorzitter, de nieuw bin
nengekomen staatsraad (zoals een lid offi
cieel heet) in de verste uithoek van de tafel.
Aan het hoofd van de tafel staat de Lege Stoel,
die zo heet omdat slechts bij bijzondere gele
genheden de Voorzitter van de Raad, konin
gin Beatrix, daar plaats neemt. De vice-presi
dent heeft om die reden de dagelijkse leiding.
Hij moet de heren en (weinige) dames verlei
den tot het uitbrengen van unanieme advie
zen. „Alleen daarmee kan de regering iets
goeds doen." Naast de staatsraden nemen
overigens ook prins Claus en, zeer regelma
tig, kroonprins Willem Alexander aan de bij
eenkomsten deel.
Jan Vis zit als relatief nieuw lid bijna aan
het eind van de tafel. De oud-senator van
D66 geniet van zijn functie. „Het leuke is dat
hier geen politieke trucs worden uitgevoerd.
Bij discussies laten mensen het achterste van
hun tong zien. Er is dan ook geen publiek bij
- dat scheelt."
Sinds de adviezen in 1980 openbaar wer
den is de rol van de Raad van State als kriti-
kaster van kabinetsvoorstellen belangrijker
geworden. Als het kabinet zich immers niets
van het commentaar aantrekt wat nogal
eens gebeurtkunnen de parlementariërs
naar hartelust citeren uit de kritische passa
ges van de Raad. „Het gaat ons niet om de
macht, dus als het kabinet niets met onze ad
viezen doet is dat alleen maar jammer. Na
tuurlijk zijn we ook gewone mensen: als onze
opmerkingen in het publieke debat worden
gebruikt, geeft dat een zekere voldoening",
zegt Scholten.
Stokpaardje
Bladerend door de jaarverslagen van de Raad
valt op dat sommige stokpaardjes wel erg
lang worden bereden. Zoals het advies nu
eens werk te maken van het streven om het
aantal wetten en regels te verminderen.
Scholten verslikt zich haast. „Wij berijden
geen stokpaardjes", corrigeert hij vriendelijk.
„Wij zijn consistent, los van de kleur van het
kabinet." De ironie wil dat onder de kabinet-
ten-Lubbers, die de 'deregulering' hoog in
het vaandel hadden staan, het aantal wetten
ieder jaar bleef toenemen. Terwijl de laatste
twee jaar onder de paarse coalitie stilzwij
gend het aantal wetsvoorstellen aanmerkelijk
afneemt. „Opmerkelijk. We zijn nu bezig met
zoeken naar de oorzaken hiervan. Maar ik
ben er erg blij mee."
Minstens zo belangrijk als de kritiek is de
snelheid waarmee de Raad de wetten en re
gelingen bekijkt. Elk departement wil die zo
snel mogelijk in het Staatsblad krijgen. Tijd is
vaak geld. De vice-president speelt hierin een
cruciale rol. Hij bepaalt de agenda van de
Raad en kan zodoende, in overleg met de
premier, beslissen of een voorstel een spoed-
advies wordt. Ministers en ambtenaren lie
pen in het verleden vaak de deur bij de
staatsraden plat om een voorkeursbehande
ling af te smeken. Scholten heeft hieraan een
einde gemaakt. „Als er behoefte is aan een
spoedadvies, dient de minister zich bij mij
persoonlijk te melden. Ambtenaren kunnen
dat niet meer doen, dat liep helemaal uit de
hand. Terughoudendheid is vereist, want ver
geet niet: elk verzoek verstoort het ritme van
de Raad en schuift andere adviezen weer
naar achteren."
Verbaasd
Eén van de weinige keren dat het grote pu
bliek de vice-president ziet, is als deze bij de
koningin op bezoek gaat tijdens kabinetsfor
maties. De gewoonte dat het staatshoofd de
vice-voorzitter van de Raad van State bij de
keuze van een informateur of formateur om
advies vraagt, werd eind vorige eeuw tijdens
het regentschap van koningin Emma inge
voerd. Zij had behoefte aan adviezen op dit
voor haar onbekende terrein en ontbood de
VP. Omdat de koningin hem daags na Ka
merverkiezingen altijd als eerste ontvangt,
kan hij met zijn advies de toon zetten. Zo-
De Raad van State is ouder dan het Koninkrijk der Nederlanden. Karei V richtte het college
466 jaar geleden op om hem over staatszaken van advies te dienen. De inhoud van het werk is
gaandeweg veranderd. De twee belangrijkste taken van nu hebben te maken met de wetge
ving en de bestuursrechtspraak. Alle wetten en algemene maatregelen van bestuur moeten
door de Raad worden bekeken, voordat de voorstellen naar de Tweede en later Eerste Kamer
gaan. Burgers kunnen daarnaast bij de Raad in beroep gaan tegen overheidsbesluiten.
De staatsraden, zoals de leden worden genoemd, moeten bij hun benoeming minstens 35 jaar
zijn. Ze worden voor hun leven benoemd. Onder de maximaal 28 staatsraden bevinden zich
personen die hun sporen hebben verdiend in de politiek, het bestuur, de ambtenarij, de we
tenschap en in maatschappelijke organisaties.
De bijnaam van Beel was dan ook de 'onder
koning', een benaming waarvan Scholten
gruwt. „Die term komt iedere keer weer te
rug, maar het is volstrekt onjuist. Koning Wil
lem I heeft ooit Van Hogendorp voor de grap
zo genoemd, maar het heeft niets met de
functie te maken."
De mythe duikt toch steeds weer op, niet
in de laatste plaats omdat vice-presidenten
vaak kind aan huis zijn bij de koninklijke fa
milie. Als er brandjes te blussen zijn, worden
zij ontboden. Wim Kan grapte eens dat Julia
na drie telefoonnummers op haar nachtkast
je had Liggen: die van de politie, brandweer
en Beel. De laatste moest in de jaren vijftig de
affaire rond gebedsgenezeres Greet Hofmans
(die grote invloed had op koningin Juliana)
oplossen en Ruppert moest in 1976 de scha
de beperken in de Lockeed-affaire rond prins
Bernhard. Scholten heeft het zo op het oog
vrij rustig gehad. Maar het blijft een mysterie
wat hij precies betekent voor de koningin
(waarover hij zwijgt) en wat er in de regelma
tige gesprekken met de premier aan de orde
komt. Meer dan dat het over 'van alles en
nog wat' gaat wil hij niet beamen.
Onderkoning dan niet, een soort Eerste
Hulp Bij Ongelukken op het Binnenhof is de
VP wél, meent Joop van den Berg. „Als alles-
op rolletjes loopt in Den Haag moet je zijn rol
niet overschatten. Maar zodra de tijden on
veilig worden en niemand er meer uit komt,
moet hij er zijn. Als een EHBO'er dient hij
dan eerste hulp te bieden. Niet in de laatste
plaats richting de majesteit. Met hcfar moet
hij dan ook een vertrouwensband hebben. Zij
is daarom ook sterk betrokken bij zijn benoe
ming." De rol van de VP gaat zelfs zover dat
hij bij het ontbreken van een geschikte
troonopvolger of regent tijdelijk het konink
lijk gezag mag uitoefenen. Dat is eind vorige
eeuw, toen Willem III ernstig ziek was, twee
keergebeurd.
Daarnaast is het niet onbelangrijk dat de
VP nogal wat politici 'overleeft'. Hij wordt
voor het leven benoemd (dat wil zeggen tot
zijn zeventigste levensjaar). Scholten heeft
zodoende zelfs de langst zittende premier
(Lubbers) in dienstjaren ruimschoots inge
haald. Ook fractievoorzitters gaan en komen,
terwijl de VP blijft. Voor de PvdA-top geen
onbelangrijk gegeven in deze onzekere poli
tieke tijden.
Ondanks al deze taken en bevoegdheden
vindt de vertrekkende VP zijn functie niet
prestigieus. „Zeker niet. Het is een dienende
functie", zegt Scholten bescheiden. Het be
vreemdt Scholten niet dat de politieke partij
en, de PvdA voorop, graag zijn stoel bezet
willen zien door een partijgenoot. Liever zelfs
dan een voorzitterschap van één der Kamers.
Heeft de VP dan meer invloed dan die voor
zitters? Bedachtzaam: „Dat denk ik niet".
Dan snel zichzelf corrigerend, deels sprekend
in de derde persoon. „Daar heb ik geen oor
deel over. De VP denkt niet in termen van in
vloed. Dat woord is nog nooit in mijn ge
dachten op gekomen. Het wezenskenmerk
van de VP is dat hij helpt bij het besluitvor
mingsproces. Het is beslist geen politieke
functie."
WAT IS DE RAAD VAN STATE?
Herman Tjeenk Willink, de nieuwe vice-voorzitter van de Raad van State, kreeg in november een eredoctoraat in de sociale wetenschappen op de Erasmus Universiteit in Rotterdam.
ARCHIEFFOTO ANP
f waren niet de minsten die in
itember verleden jaar het Real
Festival luister bijzetten.
if WageningseMunich Records
"iïond vijftig jaar en vierde een
in het Utrechtse
iziekcentrum Vredenburg. Te
dden van allerlei oude rotten
loorde een jonge band uit
stin tot de toppers: 'The
urds'. Vanaf dit weekeinde zijn
Texanen weer even in
derland.
Volop lof, vorig jaar, bij het
debuut van The Gourds in
Nederland. Zelf hebben de
musici - zeggen ze - ook genoten van
dat optreden in Utrecht. Maar ze
vonden het podium in Vredenburg
wel wat erg groot. Normaliter staan
ze in kleinere zalen om het werk van
'Dem's good beeble' te spelen.
Het debuut van de Texanen is het
eerste album dat de pas opgerichte
Amerikaanse vestiging van Munich
op de markt brengt. Deze prachtplaat
met grotendeels akoestische
rootsrock uit de alternatieve hoek,
roept de vraag op waarom traditione
le Amerikaanse maatschappijen zo
dom zijn om The Gourds geen cd-
contract aan te bieden.
„We weten het niet", zegt drum
mer Charlie Llewellin. „We hebben
ook niet echt achter een platencon
tract bij een Amerikaans label aange
zeten. Munich deed het eerste seri
euze aanbod. Precies op het goede
moment. En hoe meer we van Mu
nich te weten kwamen, des te leuker
het werd. Munich is weliswaar een
kleine maatschappij, maar vrienden
van ons hadden slechte ervaringen
met grote Amerikaanse labels. Met
kleine trouwens ook."
Bassist en zanger Jimmy Smith:
„Wat ons zo enorm aansprak van de
mensen van Munich was hun grote
snelheid van handelen. Na het con
tracteren haalden ze ons onmiddel
lijk naar Europa. Zodat we hier erva
ring op konden doen. De maatschap
pij is al vijftig jaar succesvol en heeft
de zaakjes goed voor elkaar. Boven
dien hebben we veel artistieke vrij
heid. Een ander ding was dat we, een
paar weken na het sluiten van de
deal, al de hand konden schudden
van de baas van Munich. Hij speelde
zelfs mee op onze plaat. Kom daar
maar eens om in de Verenigde Sta
ten."
Arno Hintjens, The Band en The
Jayhawks zijn namen die bij beluiste
ring van de sterke rootsrockliedjes
van 'Dem's good beeble' naar voren
komen. Smith: „Wat ons zo speciaal
maakt, is dat wij een stapje terug
doen. The Gourds zijn de tegenpool
van alle rotzooi die je hoort. We heb-
The Gourds:
'Tegenpool
van alle
rotzooi'
ben een soort nederigheid en be
scheidenheid. Het houdt ons realis
tisch. Het draait bij ons om een man
doline, een akoestische gitaar, een
accordeon en minimale drums. Onze
muziek is tot de essentie terugge
bracht. Het gaat alle kanten op. We
imiteren echter niemand. We klinken
ook niet als David Byrne of Paul Si
mon, al zijn we beïnvloed door aller
lei soorten. De muziek komt bij ons
naar buiten door allerlei bochten en
kronkels." De hillbillymuziek uit het
Appalachengebergte is een van de
belangrijke inspiratiebronnen voor
The Gourds. Net als voor 16 Horsepo
wer; een andere relevante nieuwe
band van 1996. Zanger en mandoli
nespeler Kevin Russell tekent met
Smith voor de composities. Hij
noemt zich 'Een echte hillbillyklant'.
Russell: „De stijl en de aard van de
composities van de hillbillymuziek
zijn heel anders dan de countrymu-
ziek waarmee we opgroeiden. Coun
try is een potje huilen bij een glas
bier. Hillbillymuziek staat voor ver
trouwen en emotionele gekte. Die
Appalachen-muziek is te vinden in
een groot deel van de Verenigde Sta
ten, in Tennessee, Arkansas, Louisia
na en Texas."
Met 16 Horsepower heeft Russell
niet veel op. Het debuutalbum
'Sackloth 'N' ashes' van het trio uit
Denver hoorde hij nog niet. Maar de
hoes van'de plaat kent hij wel. En die
beviel hem allerminst. „Ik denk dat
die band het gekke, dwarse imago
v^n de hillbillies exploiteert. Het zijn
vreemde snuiters, maar hillbillies zijn
niet gekker dan mensen uit de stad.
Je moet ze niet belachelijk maken. Of
gebruiken om je plaatverkoop op te
krikken."
Een band waarmee Jhe Gourds
wel uit de voeten kunnen, is Guided
By Voices. Vooral accordeonist Ber
nard weet de lo fi-werkwijze van die
onaangepaste oudere jongeren uit
Dayton hogelijk te waarderen. Zelf
hebben The Gourds ook een broertje
dood aan een steriele studio met te
veel sporen. Op de ranch van Russell
namen ze met 16 sporen hun levens
lustige album op. Bernard: „Guided
By Voices brengt spontane herrie. Al
die interessante eigenaardigheden
krijg je niet als je gepolijst te werk
gaat."
Russell ziet enkele aspecten van de
Noord-Amerikaanse samenleving
veranderen in negatieve zin. „De
Verenigde Staten worden te zeer een
consumptiemaatschappij. Ook al is
Europa momenteel exotisch en
nieuw voor mij, ik voel hier nog veel
meer creativiteit. In bijna alle Ameri
kaanse steden verdwijnt ook de oude
cultuur. Alle verhalen van Europese
immigranten worden bijvoorbeeld
weggevaagd. Die oude tijd zie je nog
wel terug in de hillbillymuziek. Toen
ik die hoorde, dacht ik: wow. Ze heeft
een directe lijn naar de tijd van voor
de Tweede Wereldoorlog", stelt Rus
sell.
„Of ik niet wat al te romantisch in
gesteld ben? Ik denk het wel. Ik heb
een ideaal beeld bij die hillbillymu
ziek. Ik zou waarschijnlijk niet met
Jimmie Rodgers aan één tafeltje kun
nen zitten praten. Hij zou mij ver
moedelijk haten. Waarom? Omdat hij
zeer conservatief was en zijn kinde
ren slecht behandelde. In zijn tijd re
geerde de man nog het huishouden.
De nieuwe man, die wij zijn, is een
stuk gemakkelijker om mee om te
gaan."
De concertdata van 'The Gourds': 2 fe
bruari Eindhoven ('Effenaar'): 4 fe
bruari Den Haag ('Paard'); 5 februari
Utrecht (Tivoli); 6 februari Haarlem
('Patronaat'); 7 februari Amsterdam
('Melkweg'): 8 februari Rotterdam
('Rotown
