Lourdes zonder God vreest Russische maffia
Buitenland
pONDERDAG 30 JANUARI 1997
Tsjechen voelen zich tweederangs burgers in Karlovy Vary
Vroeger, voor de bruine en rode catastrofes, was Karlsbad het
favoriete kuuroord van de Europese elite. Na de val van het
communisme hoopte Karlovy Vary haar leidende positie in het
lucratieve kuurwezen weer in te nemen. De verwaarloosde
kuurhotels en badhuizen werden of worden gerenoveerd en het
wachten was op de nieuwe gasten. Die kwamen ook, uit
Duitsland maar niet zoveel als verwacht. En uit Rusland in
groter stromen dan gehoopt. Sindsdien waart er een spook rond
in de prachtige stad in West-Bohemen. Wordt de Russische
maffia de belangrijkste gast in Karlovy Vary?
Hotel Imperial, hoofdkwartier van de Russische nouveau riche.
Na de aftocht van de commu
nisten zocht de nieuwe demo
cratische regering in Praag naar
een oplossing voor de giganti
sche staatseigendommen die ze
als deel van de failliete boedel
had moeten overnemen. Net als
in de meeste andere Oost-Eu-
ropese landen die pas het com
munistische juk hadden afge
schud, kwam die oplossing uit
het westen en heette privatise
ring. En net als bij de voormali
ge broedervolken was die priva
tisering geen onverdeeld succes.
Praag had vaak geen vat op de
als investeerders vermomde
bad ook dames en meisjes trof
die niet alleen aan de voeten
van de dichter wilden zitten
omdat hij zo mooi uit eigen
werk kon voorlezen. Deze me
gaster avant la lettre beleefde in
Karlsbad zijn, voor zover be
kend, laatste romance. Ulrike
von Levetzow was 19 en hij zelf
op 28 augustus 1823 net 74 ge
worden, maar dat weerhield
hem er niet van om in elk geval
op papier nog eens alle registers
open te trekken.
Ook nu, zeven jaar na de Tsje
chische fluwelen revolutie, ko
men er elk jaar weer tiendui
zenden bezoekers, vaak op kos
ten van het ziekenfonds, naar
Karlovy Vary om in Badhuis I en
III in bubbelbaden te zitten, te
worden gemasseerd, in hete
modder te worden verpakt en
het warme tot hete mineraalwa
ter te drinken. Tegen lunchtijd,
als het effect op de stofwisseling
het weldadigst moet zijn, zie je
ze in het prachtige stadscen
trum als pelgrims met hun
meestal porseleinen drinknap
van bron tot bron trekken. Lo
pend of zittend onder de fraaie
colonnades drinken ze het wa
ter dat naar modder smaakt en
onwillekeurig doet denken aan
de levertraan uit de kindertijd.
Een nieuwe Beethoven of
Goethe zul je onder de huidige
lichting bezoekers waarschijn
lijk vergeefs zoeken. De meeste
bezoekers komen nu uit Rus
land en de andere voormalige
Sovjet-republieken. Dat past in
de traditie, zoals de vriendelijke
mevrouw van de plaatselijke
VW bezweert. De Russische
adel vertoefde graag in de kuur
oorden van Bohemen, naast
Karlovy Vary vooral Mariënbad
(Marianske Lazne) en Franzen-
bad (Frantiskovy Lazne), om op
adem te komen van het zowel
meteorologisch als geestelijk
vaak rauwe klimaat in het tsa
renrijk. En toen de hamer en
sikkel heersten kwamen de par-
tij-adèl, de nomenklatoera, en
arbeiders die in de arbeiders-
en boerenstaten van Oost-Euro
pa goed hun best hadden ge
daan er uitrusten van de op
bouw van het socialisme en de
strijd tegen het kapitalisme.
De huidige Russische bezoekers
hebben niets tegen het kapita
lisme, integendeel zelfs. Ze to
nen minder belangstelling dan
hun landgenoten uit de vorige
en het begin van deze eeuw
voor de culturele verlokkingen
van de stad, waar behalve mi
neraalwater op vrijwel elke
straathoek ook de geschiedenis
opborrelt.
Karlsbad was voor de Tweede
Wereldoorlog een overwegend
joodse stad. De meeste in Ju
gendstil opgetrokken en vaak
weer prachtig gerestaureerde
villa's waren van joodse onder
nemers, zoals Moser, de stichter
van de beroemde kristalfabriek.
Hoe belangrijk de stad als joods
centrum was, blijkt uit het feit
dat de zionistische beweging er
in 1921 en 1923 grote congres
sen hield. Nu woont er, om de
bekende reden, geen jood meer.
„Maar we hebben wel veel be
zoekers uit Israël", zegt de VW-
mevrouw.
Elke avond, behalve op maan
dag, is er een diner-dansant in
Hotel Imperial. Op de ingeblikte
muzak van Julio Iglesias, Engel-
bert Humperdinck, Elton John
en Tom Jones schuifelen oudere
mannen met jongere vrouwen
over de parketvloer. De dames
zijn royaal, de heren nauwelijks
minder met snuisterijen behan
gen. Er wordt stevig getafeld,
nog steviger gedronken, soms
onder het wakend oog van nor
se types die een allergie voor ca
mera's blijken te hebben.
Hotel Imperial is het hoofd
kwartier van de Russische nou
veau riche, of zoals de plaatselij
ke bevolking cynisch zegt: de
geldadel, met de nadruk op
geld. Imperial ligt op een heuvel
even buiten de stad en domi
neert, als een burcht, de omge
ving.
Over de rol en invloed van de
Russen circuleren in Karlovy
Vary twee versies, een officiële
en een onofficiële. In de officië
le versie heten ze graag geziene
bezoekers die niet op een mark
of dollar meer of minder kijken.
Dat bleek, uiteraard, ook uit een
enquête die de plaatselijke
krant onlangs onder een aantal
prominente hoteliers heeft ge
houden.
„We begroeten ze graag in ons
hotel", zegt de snibbige sales
manager van Grand Hotel
Pupp, waar de presidentiële
suite 15.000 kronen (duizend
gulden) per dag kost, op de
vraag wat ze van de onofficiële
versie vindt. „Ik vraag u toch
ook niet waar u uw geld van-
êgen lunchtijd is het druk bij de bronnen.
eneeskrachtig bad, een van de medische verlokkingen van Karlovy Vary.
Schilderij roept herinneringen aan gouden jaren wakker.
In de salon van Hotel Imperial pingelt de organist verveeld, terwijl de dansers van gisteravond katterig in hun crapauds hangen.
iarlovy vary peter v. nijsenburg
s
Iet schilderij in het museum
ran Karlovy Vary moet herinne
ringen wakker roepen aan de
c' ai»ouden tijden van weleer. Het is
;een meesterwerk, niet eens het
iroduct van een matig getalen
teerde maar in elk geval am-
lachtelijk redelijk geschoolde
ynateur. De verhoudingen tus
sen de afgebeelde personen
loppen niet, de schilder had
:en slecht oog voor het licht en
ijn kleurgevoel was evenmin
sterk ontwikkeld,
ijn charme dankt het schilderij
litsluitend aan de figuren die
Ie schilder op zijn onbeholpen
anier heeft proberen te ver-
leuwigen. Eigenlijk was dat niet
S hodig, want de afgebeelde per-
<nen hadden zichzelf al van
n min of meer permanente
ilaats in de geschiedenis verze-
:erd. Maar met de portretten
n Beethoven, tsaar Peter de
irote, Goethe, Marx, List, Bis-
arck, Wagner en tientallen an-
lere, iets minder vipperige
"IP's kan het schilderij worden
leschouwd als een picturale
io is Who' van de 18de en
9de eeuw. Voor bezoekers die
ij de geschiedenisles op school
;ven niet hebben opgelet, blijkt
llVVt een aardig zoekplaatje.
Deze vorsten, staatslieden en
:unstenaars kwamen allemaal
J," haar Karlovy Vary om te kuren.
a e pat was in de dagen waarin Bo-
"Jpjiemen nog deel uitmaakte van
ejiet Habsburgse rijk en de stad
^e' karlsbad heette. Het water uit
an'pe twaalf bronnen in de stad
as en is geneeskrachtig. Wie
:oals Goethe problemen met de
ipijsvertering had, aan indiges-
|ie of juist diarree leed, met
weren aan zijn benen en jicht
loor het leven moest, dacht in
lit Lourdes zonder God de ver-
issing van zijn kwalen te vin-
^pen. De grote dichtervorst ver
bleef maar liefst elf maal in
[arlsbad, 1.114 dagen van zijn
;ven, zoals een biograaf eens
ïeeft uitgerekend. Goethe
ichreef zijn vrouw Christiane
lat het naast Weimar, waar hij
:ijn geld verdiende als rege-
'l 5Hngsadviseur, en Rome, waar
lij het graag uitgaf, de enige
tad was waar hij zou kunnen
loneteven.
Vat hij in zijn correspondentie
net zijn wettige echtgenote niet
rermeldde, was dat hij in Karls-
daan heeft?"
Volgens die tweede versie zijn
ze patsers, poenerige proleten,
die denken dat ze zich met hun
geld alles kunnen veroorloven.
En iedereen zegt te weten waar
dat geld vandaan komt. „Uit de
misdaad, wat denk jij nou. Het
is pure mafia", zegt een man
die ondanks het vroege uur niet
alleen mineraalwater heeft ge
dronken.
„Het is heel moeilijk", zegt een
Amerikaan, „om een juist beeld
van de situatie te krijgen." Hij
woont sinds een paar maanden
in Karlovy Vary, spreekt de taal
'een beetje' en zegt dat zijn
Tsjechische vrienden ook niet
precies kunnen aangeven wat er
waar en niet waar is van het
maffia-verhaal. Onder dergelij
ke omstandigheden is legende
vorming kennelijk onvermijde
lijk.
„Er is hier zonder meer veel an
tipathie tegen de Russen. Het
wordt vaak niet eens duidelijk
uitgesproken, maar je merkt dat
aan een terloopse opmerking,
een hint van een gesprekspart
ner. De Tsjechen ondergaan het
als een tweede bezetting. Je
moet niet vergeten dat de her
innering aan augustus '68 nog
heel levend is." Het Rode Leger
heeft toen met steun van zijn
bondgenoten met geweld de
Tsjechische poging tot 'socialis
me met een menselijk gezicht',
de Praagse Lente, in de kiem
gesmoord.
„Het Russische leger is nu wel
verdwenen, maar daarvoor zijn
Russen gekomen die bontman
tels dragen als een zomer- of re
genjas nog afdoende is, die de
Tsjechen opnieuw ais tweede
rangsburgers behandelen, die
slechte of geen manieren heb
ben en, heel belangrijk, vaak
met geld smijten. De sjieke boe
tieks in de stad hebben voorna
melijk Russische en ook wel
Duitse klanten, maar geen Tsje
chische. Die zijn blij dat ze het
hoofd boven water kunnen
houden. Afgunst is een element
in het verhaal, maar niet het
enige, denk ik."
milie. Nu is het in het bezit van
een Engelse dame die het on
derhoud niet langer kan betalen
en het te koop heeft aangebo
den. Wat er met Richmond
staat te gebeuren, is een favoriet
onderwerp van gesprek bij de
genen die weten of denken te
weten wat er op het spel staat.
„Ik wed", verklaart een zegs
man, „dat het in Russische han
den overgaat. Het is een aftrek
som. Ga maar na. Tsjechen
hebben geen geld, Duitsers
hebben de afgelopen jaren al
duidelijk gemaakt dat ze niet
staan te trappelen om hier te in
vesteren, en andere gegadigden
zijn er domweg niet. Blijven
over: onze Russische vrienden,
met of zonder stromannen. En
als zij de voet tussen de deur
van een kuurhotel krijgen, is dat
het begin van een hoop ellende.
Neem dat maar van mij aan."
In de in laat-koloniale stijl inge
richte salon van Hotel Imperial
hangen de danseurs van gister
avond en hun gades tegen thee
tijd moe en katterig in hun
crapauds. Er wordt veel gezwe
gen. Ze bladeren in tijdschrif
ten, roken en luisteren afwezig
naar een duo dat routineus het
tearoom-repertoire afdraait. De
man pingelt ongeïnspireerd op
zijn orgeltje. De vrouw zingt
met een dunne, ijle stem al
sinds jaar en dag verwelkte
evergreens als The Shadow of
Your Smile, The Windmills of
Your Mind en, hoe toepasselijk,
Strangers in the Night. Zit hier,
onder het verveelde publiek, de
toekomstige eigenaar van Rich
mond?
geen hotels, maar huizen en vil
la's. Wat ze daarmee doen, is
hun zaak. Ze hebben er voor
betaald." En kortaf: „We heb
ben geen maffia-probleem. Ook
niet in de prostitutie. Dit is geen
Berlijn of Keulen (waar de pros
titutie de expansie van de Russi
sche maffia in andere sectoren
financiert, red.). En als er pro
blemen dreigen te komen, zul
len we niet schromen in te grij
pen."
De bewering en de verzekering
van Zlabek stuiten op scepsis bij
informanten die zelfs in een Ne
derlandse krant niet bij naam
willen worden genoemd. „Het is
veel ingewikkelder en ondoor
zichtiger dan Zlabek zegt. Nie
mand weet precies hoeveel on
roerend goed de Russen hebben
gekocht: hoe groot bijvoorbeeld
hun aandeel in Grand Hotel
Pupp is. Formeel is dat een
Tsjechische onderneming. De
aandelen zijn in handen van
Tsjechen. Maar het is bekend
dat Russen via Tsjechische stro
mannen opereren. Heel nette
mensen, op wie op het eerste
gezicht niets valt aan te merken,
maar die in de greep van de
maffia zijn. Hou me ten goede:
ik zeg niet dat Pupp zelfs maar
voor een deel in Russische han
den is. Ik zeg alleen dat, als het
zo is, en dat is heel goed moge
lijk, wij dat niet hoeven te we
ten."
Op de weg naar Marianske Laz
ne, aan de rand van de stad, ligt
het kuurhotel Richmond. Het is
een statig landhuis uit de jaren
twintig dat voor de oorlog ei
gendom was van een joodse fa-
roofridders die maar één ding
voor ogen hadden: zo snel mo
gelijk hun zakken vullen. De
verhalen over westerse zakenlui
die gouden bergen beloofden
en puinhopen achterlieten, zijn
legio. De gunstige uitzonderin
gen in deze tijd van gelegali
seerde piraterij waren op een
hand te tellen en ze waren bijna
zonder uitzondering Russen.
Zegt de VW-mevrouw en zegt
ook burgemeester Zlabek.
„Zij hielden zich aan de afspra
ken", aldus Zlabek. „Toegege
ven, ze waren niet betrol&en bij
grote transacties. Ze kochten
FOTO'S CPD ROLAND DE BRUIN
