Vliegen als getuigen in moor
Mijnen mimen: een hels karwei
Wetenschap Techniek
DONDERDAG 30 JANUAR11997
REDACTIE SASKIA STOEUNGA 023-5150265
Geneesmiddel
kan dementie
verergeren
LONDEN Rtr
Neuroleptische geneesmidde
len die schizofrene mensen krij
gen voorgeschreven om te kal
meren, lijken sommige demen
te mensen agressiever en ver
warder te maken. Dat schrijft de
psychiater Rupert McShane uit
Oxford in de British Medical
Journal McShane baseert zijn
bevinding op een onderzoek
onder 71 ouderen die, vooral als
gevolg van de ziekte van Alzhei
mer, aan dementie lijden.
De onderzoekers zetten vraag
tekens bij het voorschrijven van
de neuroleptische geneesmid
delen aan demente mensen.
„Misschien is het een goed idee
om af en toe met het voorschrij
ven van medicijnen te stoppen
en te onderzoeken of de patiën
ten deze medicijnen nog steeds
nodig hebben", aldus McShane
in een telefonische toelichting.
De onderzoekers testten het
denkvermogen van de 71 pa
tiënten door middel van vragen
als welke dag het was. Ook stel
den zij vast of de ouderen ge
dragsproblemen, slaapstoornis
sen en hallucinaties hadden en
aan achtervolgingswaanzin le
den. De vermindering van het
denkvermogen bij de zestien
patiënten die neuroleptische
geneesmiddelen namen, was
twee keer zo groot als die bij pa
tiënten die dat niet deden.
Insecten ruiken dood vlees op kilometers afstand
PETER DE JAEGER
Vliegeneitjes, poppen of larven
kunnen een moord helpen op
lossen. Ze onthullen niet alleen
het tijdstip van de aanslag,
maar kunnen zelfs de moorde
naar verraden. De vlieg als ge
tuige.
Een gemummificeerd lijk in een
Rotterdamse woning stelde vo
rig jaar de politie voor een raad
sel. Hoe kwam het op die plaats
en hoe lang lag het daar? Uit
nader onderzoek bleek dat er
poppen en maden van de vlees-
vlieg Phormia regina op het do
de lichaam zaten.
„Deze bromvlieg is de enige
waarvan de maden op een lijk
blijven zitten, alle andere soor
ten kruipen weg in keukenkast
jes of onder de mat. Hieruit kon
ik afleiden dat er niet was ge
sleept met de dode. Uit de ont
wikkeling van de larven en pop
pen wist ik dat het lijk er al min
stens twee weken lag", legt dr.
Jan Krikken van het Nationaal
Natuurhistorisch Museum in
Leiden uit.
Deze moderne Sherlock Holmes
wordt steeds vaker door de
technische recherche geraad
pleegd. „Ze komen naar me toe
als ze moeite hebben om het
tijdstip van overlijden vast te
stellen", zegt Krikken. Dat ge
beurt zo'n drie keer per jaar.
Lijkschouwers kunnen niet ver
der terug dan drie dagen. Bij
oi^dere lijken wordt het gissen
voor de patholoog, die afgaat op
lijkstijfheid, lichaamstempera
tuur en verval van organen.
Vliegen en hun levenscycli van
ei, larve, pop en vlieg, vertellen
echter vrij nauwkeurig de tijd
van intreden van de dood, aldus
Krikken, die zelf is getrouwd
met een patholoog. „Zodra de
dood is ingetreden zijn de vlees-
vliegen er als de kippen bij.
Vliegen hebben een goed geur-
vermogen. Van kilometers af
stand ruiken ze dood vlees."
Het eerst verschijnen de bruin
zwarte en groene vleesvliegen,
en na twee weken de kaasvlie-
gen. De vliegen komen niet al
leen om zich vol te proppen
met dood vlees, maar ook om
eitjes te leggen in neus, oren en
mond. Dat trekt weer andere in
secten aan, zoals schildkevers.
Deze roofdieren leven op de
uitgekomen vliegenlarven.
Als het lijk lang genoeg blijft lig
gen komen ten slotte de knaag-
kevers die hun harde kaken in
de botten zetten. Krikken weet
precies hoeveel tijd iedere made
nodig heeft om uit het ei te ko
men en hoe lang het duurt eer
hij verpopt. Rekening houdend
met de temperatuur, vochtig
heid, licht en dergelijke kan hij
vaststellen hoe lang ergens een
lijk heeft gelegen. „Het is
meestal een bevestiging of aan
wijzing van het tijdstip van
overlijden", aldus Krildcen.
Maar de insecten vertellen
meer. Zo zijn er vliegen die al
leen actief zijn in het volle licht
en bij hoge temperatuur, terwijl
andere soorten juist houden
van donkere, koele ruimten,
zoals in een bos. „Als in een ge
blindeerde kamer vliegen zitten
die alleen gedijen bij veel licht,
weet je dat het lichaam is ver
plaatst", zegt Krikken.
Soms pleiten de vliegen zelfs
een onschuldige vrij. Klassiek
voorbeeld is het geval van de
Hongaarse veerman. De schip
per werd tot levenslang veroor
deeld omdat hij een passagier
zou hebben doodgestoken. De
man begon in september
's avonds om zes uur met zijn
werk. Enkele uren later werd het
lijk op zijn boot aangetroffen. Er
was niets tegen de beschuldi
ging in te brengen.
Maar na acht jaar werd de straf
zaak heropend. De lijkschouwer
had tijdens de autopsie name
lijk een notitie gemaakt over
een handjevol gelige vliegenei
tjes en net uitgekomen larven
op het dode lichaam. Die ma
den en eitjes betekenden de
redding voor de veerman. Want
in het najaar zijn vleesvliegen
na zes uur niet meer actief en
het uitkomen van de eitjes
duurt zeker twaalf uur. Hieruit
kon worden afgeleid dat het
slachtoffer al een dag langer
dood was. De schipper werd
alsnog vrijgesproken.
Ook kunnen de gevleugelde de
tectives in de richting van de
ware dader wijzen. Dat over
kwam een Amerikaanse ser
geant. Een jonge prostituee was
gevonden in het bos. Hij was de
laatste persoon die vier dagen
eerder was gezien met de
vrouw. Maar hij ontkende alles.
Determinatie van de vliegen en
larven op het dode lichaam
wees hem aan als enige ver
dachte. De vrouw moest name
lijk vier dagen geleden al zijn
vermoord en niet later. De mili
tair werd gearresteerd en be
kende.
De insecten kunnen ook licht
werpen op de doodsoorzaak.
GRAPHIC NeWS
Insecten hebben een natuurlij
ke voorkeur om zich te nestelen
in openingen. Normaal zijn dat
neusgaten, ogen, oren, mond
en (bij ontklede lichamen) de
aars. Als elders op het lichaam
veel eitjes worden aangetroffen,
zoals bij de hartstreek of op de
buik, is dat een veeg teken. „Het
kan duiden op een steekwond",
zegt Krikken.
Als er geen zichtbare schot- of
steekwonden zijn kan analyse
vairde larven of poppen uit
komst bieden. „De maaginhoud
van een skelet kan niet meer
worden onderzocht. Het om
hulsel van de gevonden poppen
wel, dat blijft jaren intact en be
vat interessante gegevens. Zo
kan vergiftiging alsnog aan het
licht komen."
Krikken houdt op 26 februari een lezing
over dit onderwerp aan de Landbouwuni
versiteit YVageningen.
Wetenschappers over de hele wereld willen helpen
BEN APELDOORN
Fysicus Horowitz: „Landmijnen kun je niet meteen metaalde
tector zoeken". In Cambodja wordt dat nog steeds gepro
beerd. FOTO EPA
Natuurkundigen van diverse Ame
rikaanse universiteiten piekeren al
enige tijd over de vraag hoe ver
borgen landmijnen zo veilig en ef
ficiënt mogelijk onschadelijk kun
nen worden gemaakt.
In tal van landen worden steeds
vaker bezorgde geluiden geuit
over de gang van zaken met land
mijnen in (vooral) de landen van
de Derde Wereld, waar steeds
meer burgers, vooral kinderen, het
slachtoffer worden van landmij
nen. En er is alle reden tot be
zorgdheid, want acties tegen het
leggen van mijnen komen hoe
langer hoe meer neer op het
spreekwoordelijke dweilen met de
kraan open. Nog altijd komen er
voor elke opgeruimde mijn twintig
terug.
Angola is hét landmijnenland in
de wereld. In twintig jaar burger
oorlog zijn er meer dan twaalf mil
joen landmijnen neergelegd. Maar
Angola is lang niet het enige land
waar élke stap of het argeloos op
rapen van een interessant stukje
speelgoed een wisse dood of ver
minking kan betekenen. Cam
bodja, Vietnam, Afghanistan,
Tsjetsjenië en grote gebieden van
het voormalige Joegoslavië zijn
bijna net zo ondermijnd.
„Naar schatting zijn er tot eind
vorig jaar 115 miljoen mijnen in
64 landen over de gehele wereld
gelegd", somt een woordvoerder
van het Internationale Rode Kruis
in Amsterdam op. „Tot dusverre
zijn alleen door mijnen 240.000
mensen gedood of verminkt. Het
Internationale Rode Kruis heeft
sinds 1982 ruim 60.000 slachtof
fers van landmijnen van een
beenprothese voorzien. Letwel:
alleen beenprotheses. Getallen
van andere protheses of kwets
uren heb ik hier niet zo direct bij
de hand. Maar dat zijn er ook heel
wat."
„Rode Kruis-mensen weten soms
heel precies waar hun patiënten
gewond zijn geraakt", zegt Paul
Horowitz, fysicus en mijnweten-
schapper van de Amerikaanse
Harvard-universiteit. „Maar hun
beroepscode verbiedt daarom
trent informatie te verschaffen.
Het zou de taak van mijn-oprui
mingsteams in elk geval een stuk
vergemakkelijken.
„Nu is het zo dat er elk jaar ge
middeld 100.000 mijnen onscha
delijk worden gemaakt", zegt Ho
rowitz. „Maar daarvoor in de
plaats komen er maar liefst twee
miljoen bij. En het wordt alleen
erger." „Probleem is datje land
mijnen niet met een metaaldetec
tor kunt zoeken", zegt Horowitz.
„We hebben aanbevolen detectie
apparatuur te ontwikkelen die
werkt met akoestische en infraro
de signalen, röntgenstraling en
microgolven. Op die manier kun
nen mijnen niet alleen sneller
worden opgespoord, maar is ook
bekend om welk type het gaat.
Dan kan een op afstand bediende
robot er een beetje springstof,
Lexfoam, naast deponeren en kan
de mijn tot explosie worden ge
bracht."
Een functionaris van de Explosie
ven Opruimings Dienst (EOD) is
niet zo erg optimistisch. „Het is
eigenlijk niet aan te geven hoeveel
typen landmijnen er zijn. Vermoe
delijk meer dan duizend en van
een deel daarvan zijn de fysische
en chemische eigenschappen niet
of niet geheel bekend. Vaak wor
den ze ter plekke in elkaar gezet;
een hol kokertje, een paar gram
springstof erin en spijkers of me-
taalscherven erop. Een slaghoedje
of zelfs maar een luciferkop langs
het fosforrandje van een lucifers
doosje en verbonden met bijvoor
beeld een trektouwtje, maakt er
een 'booby-trap' van. Ze geven
nog niet eens zo'n harde knal,
maar de metaalscherven rukken
vlees weg of verbrijzelen botten."
Volgens Paul Horowitz is er nog
één obstakel: de politieke wil. „Er
zijn landen waar invloedrijke figu
ren rondlopen die niet zitten te
wachten op een grootschalige
aanpak", zegt hij. „En dan zijn er
natuurlijk de leveranciers, die voor
een deel te vinden zijn in Europa
en de Verenigde Staten zelf en die
hun spul via allerlei moeilijk te
traceren omwegen op de bestem
mingen krijgen. Er wordt goud
geld aan verdiend."
Toch hebben de Verenigde Staten
voor 1997 al 38 miljoen gulden be
schikbaar gesteld voor onderzoek
naar een zo doelmatige bestrijding
van mijnen. „Maar we moeten af
wachten," zegt Horowitz, „hoe de
internationale gemeenschap rea
geert als we aankloppen voor de
eerste miljarden die de mondiale
schoonmaak zeker gaat kosten.
PUZZEL
OPGAVE
OPLOSSING
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
1Twee jongens in een notedop
(6); 4. Zo zijn de onderdanen
niet bij elkaar (8); 6. Dik hoofd
(3); 7. Sterke tak van de politie
(3); 9. Kernachtige lust om ge
weld te gebruiken (7); 11. Een
heid die weer indruk maakt (5).
Verticaal:
1. Sappige vogel (4); 2. Zijn acti
viteit is levensgevaarlijk! (5); 3.
In de zak van iemand die ze niet
gebruikt (4); 5. Ontstemd als een
zot (6); 6. Naam van een zanger
(3); 8. Het weer ongevulde dier
(4); 10. Houdt toezicht op deze
Europeaan! (3).
KRUISWOORDRAADSEL
--tobbe--
-cup-ets-
b-baron-s
aga-a-ara
zo-alk-ad
o-ka-ia-i
op-set-ls
kam-n-sim
a-alert-e
-dia-eer-
--stier--
R I
HEINZ
TOMPOES
Tom Poes en de Niks
Met het vallen van de avond vulde
het keldertje van de kunsthandelaren
Super en Hieper zich met duistere
schaduwen. De jongste firmant keek
beklemd om zich heen en zuchtte
van tijd tot tijd. De oudste echter zat
onbewegelijk op een krukje en staar
de somber voor zich uit. „Die toto,
hè?' mompelde hij. „Die is lelijk fout
gelopen." „Geen cent kwam er uit,
baas", beaamde de ander. „Het is
hier donker, zeg. Ongezellige boel,
vind ik altijd. Vind je niet?" „Zwam
niet", hervatte Super. „Ik ben bezig.
En ik stel vast, dat de uitslagen goed
waren. Van de toto, bedoel ik. Daar
lag het dus niet aan." „Nee, er waren
te veel goeie inzendingen", zei Hie
per. „Jammer hè? Anders hadden we
kunnen verhuizen. Het is hier maar
een griezelige ruimte met al die hoe
ken. Soms heb ik het idee, dat er iets
op me zit te loeren. Achter die schil
derijen." „Dat", gromde zijn ven
noot, „is je slechte geweten, jongen.
Maar die uitslagen waren goed - en
dat geeft me te denken. Er moet iets
achter zittten. Op Bommelstein heb
ben ze een toekomstkijker, wat ik je
brom!„Het is mijn slechte gewe
ten..." prevelde Hieper met trillende
stem. „Ik had beter naar mijn onder
wijzer moeten luisteren. Maar nu is
het te laat. Nu zit ik hier tussen de
schimmels - en alles is even eng." „Is
het weer zo ver?" snauwde Super.
„Schei uit met dat gezever en kom
mee. We gaan naar Bommelstein om
een onderzoekje in te stellen. Want ik
ruik nog steeds zaken." De ander
vermande zich. Hij snoot zijn neus
en volgde zijn compagnon met slof
fende passen naar buiten waar de
oude auto stond. Even later reden ze
in het maanlicht de stad uit - en al
spoedig kwamen de heuvels in het
zicht waar heer OUie woonde.
Daar naderde een eenzame wande
laar met een schilderij onder de arm.
H
W
R
VRIJDAG 31 JANUARI 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 08.22 Zon onder 17
Maan op 00.50 Maan onder 11.
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 08.15» 20.35 07.48 20
Laag 03.55 16.30 03.36 16
Weerrapporten 30 januari 07 u
mistbanken
DOOR JAN VISSER
Op de langere termijn gaat het weerbeeld veranderen. Halverwege
volgende week wordt de Atlantische druk op het Noordzeegebied op
gevoerd en dat lijkt te gaan resulteren in toenemende regenkansen,
aantrekkende winden uit hoofdzakelijk het zuidwesten en oplopendi
temperaturen. Kortom de winter raakt met februari op de kalender
steeds meer buiten beeld.
Dit weekeinde is er trouwens ook sprake van ander weer. Weliswaar
hebben hogedrukgebieden nog steeds de touwtjes in handen, maar
doordat het zwaartepunt op een andere plek komt te liggen, zuidelij
Scandinavië, kan drogere en koudere lucht ons land bereiken. Dat b
tekent meer zonneschijn en lichte vorst in de nachten ochtend.
Mocht het 's nachts langdurig opklaren dan zijn er ongetwijfeld mee
posten die onder -5 graden geraken ofwel matige vorst. Aanmerkelij
feller wordt de kou in het oosten van Europa maar ook in Duitsland.
Zo kan het ten oosten van de Elbe gemakkelijk meer dan 10 graden
gaan vriezen.
Morgen is het nog overwegend bewolkt weer en een zwak front kan
enige tijd lichte regen of motregen veroorzaken. Bovendien kan het
de nacht en ochtend weer misten. De temperaturen lopen overdag o
tot 5 a 6 graden en er staat opnieuw weinig wind. Aan de achterzijdi
van het front gaat de wind morgenavond uit het noordoosten waaien
Vervolgens daalt de temperatuur in de nacht van vrijdag op zaterdag
tot waarden rond het vriespunt.
Het uitgesproken sombere weer van de laatste dagen kan niet verhu
len dat januari een uitgesproken zonnige maand is geweest. Plaatse
lijk scheen de zon meer dan 80 uren. Normaal voor ons gebied is on
streeks 45 uur. Januari is de laatste jaren overigens steeds een zonr
ge maand geweest. Vorig jaar scheen de zon in de louwmaand op
Schiphol 97 uren en in de duinen kwam Bloemendaal aan Zee op
103 uren. Op Schiphol was het zelfs de zonnigste januari uit de
naoorlogse meetreeks.
E U
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
donderdag.
Noorwegen:
Stormachtige wind die
pas in de loop van mor
gen minder wordt.
Langs de kust enige
tijd regen, met ten
noorden van Bergen
soms veel neerslag. In
de bergen kans op veel
sneeuw. Morgen later
op de dag mogelijk
zon. Maxima tussen 2
en 5 graden, morgen
kouder.
Zweden:
Veel bewolking, een
stormachtige wind en
af en toe in de noorde
lijke helft wat regen of
sneeuw. Temperatuur
vandaag tussen 0 en 5
graden, morgen uit
eenlopend van -10 in het noorden
tot 2 graden in het zuiden.
Denemarken:
Vandaag waarschijnlijk bewolkt.
Morgen nu en dan zon. Op beide
dagen een stevige wind. Middag-
temperatuur vandaag 5 graden,
morgen enkele graden lager.
Engeland, Schotland, Wales en Ier
land:
Vandaag bewolkt en mistig. Mor
gen in Schotland af en toe zon,
maar ook een kleine kans op een
bui. Ook in Ierland later op de dag
enkele buien. Elders aanhoudend
grijs. Middagtemperatuur tussen 3
en 6 graden.
België en Luxemburg:
Meest bewolkt, mistig en rustig
weer. Droog. Middagtemperatuur
ongeveer 4 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Aanhoudend bewolkt en nevelig.
Plaatselijk ook mist. Middagtem
peratuur omstreeks 4 graden.
Portugal:
Af en toe zon, ook wolken en enke
le buien, soms met onweer. Van
daag langs de kust mogelijk vrij
veel wind. Maximumtemperatuur
aan zee rond 16 graden.
Madeira:
Wolkenvelden, ook zon en kans op
een regen- of onweersbui. Maxima
rond 20 graden.
Spanje:
Flink wat zon en droog. Alleen in
het noordwesten en uiterste westen
meer wolken en kans op een bui.
Middagtemperatuur variërend van
13 graden in het noorden tot 20 lo
kaal langs de costa del Sol.
Canarische Eilanden:
Zonnige perioden en waarschijnlijk
droog. Temperatuur 's middags
tussen 23 en 27 graden.
Marokko:
Westkust: zonnige perioden en
kleine kans op een bui. Middag
temperatuur aan zee tussen 21 en
25 graden.
Tunesië:
Wolkenvelden afgewisseld door
zon. Op de meeste plaatsen droog.
Middagtemperatuur ongeveer 16
graden.
Zuid-Frankrijk:
Zonnige perioden en droog. Van
daag plaatselijk ook nog wolkenvel
den of mist. Middagtemperatuur
oplopend tot 10 graden of enkele
graden erboven. In de Alpen en Py
reneeën temperatuur op 2000 me
ter rond -3 graden.
Mallorca en Ibiza:
Droog en geregeld zon. Middag
temperatuur rond 16 graden.
Italië:
Geleidelijk overal zonnig. In de Po-
vlakte lokaal hardnekkige mist.
Middagtemperatuur van 5 in het
noorden tot 15 graden op Sicilië.
Corsica en Sardinië:
Flink wat zon en droog. Middag
temperatuur ongeveer 15 graden.
Malta:
Zonnig. Middagtemperatuur onge
veer 16 graden.
Griekenland en Kreta:
Flinke zonnige perioden en op de
meeste plaatsen droog. In het
noorden ook wolkenvelden. Op de
Egeische Zee vandaag mogelijk
een stevige wind. Koud met maxi
ma meest tussen de 6 en 12 gra
den.
Turkije en Cyprus:
Kusten: veel zon, maar rond de
Egeische zee ook enkele wolken
velden. Vandaag kans op een stevi
ge wind op de Egeische Zee. Mid
dagtemperatuur uiteenlopend van
6 graden op de Dardanellen tot 15
op Cyprus.
Duitsland:
Wolkenvelden en lokaal dichte
mist. Soms wat lichte motregen of
Amsterdam
De 8ilt
Deelen
Eelde
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Vlissingen
Maastricht
Athene
Barcelona
Boedapest
Brussel
Dublin
Frankfurt
Genêve
Helsinki
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas
Londen
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
Malta
Rome
Split
Stockholm
Warschau
Wenen
Zürich
Buenos Aires
Qasablanca
Johannesburg
Los Angeles
New Orleans
New Vork
TelAviv
halt bew. r
mistbanken r
motregen v
half bew.
driftsnw
half bew.
onbew
licht bew.
motsneeuw. In de hogere bergiee
en morgenmiddag ook in het no
den, ook zon. Middagtemperati
tussen 2 en 5 graden.
Zwitserland:
In de dalen mist of bewolking,
de zuidzijde en in de bergen fl
wat zon. Temperatuur op 20
meter circa min 4 graden, in de 0
len 3 graden aan de noordzijde
8 in de zuidelijke kantons.
Oostenrijk:
Wolkenvelden, plaatselijk mist
mogelijk wat motregen
motsneeuw. Middagtemperatit
rond 2 graden. Temperatuur
2000 meter min 5 graden.
Polen:
Wolkenvelden, vooral langs de k
ook mist. Morgen mogelijk wat
gen of sneeuw en een aantrekk
de wind. Middagtemperatuur rc
het vriespunt.
Tsjechië en Slowakije:
Wolkenvelden, plaatselijk mist
weinig of geen neerslag. In de bfrk:
gen ook zon. Vandaag temperat ie
rond het vriespunt, morgen enk
graden hoger.
Hongarije:
Mistig of bewolkt. Slechts op <5P
enkele plaats ook zon. Middagtelr"
peratuur 2 graden.
