Tot chemisch afval
zult gij wederkeren
Wetenschap Techniek
Op blauwe pillen slaap je beter
Wonderdrankje tegen kater
DONDERDAG 23 JANUARI 1997
REDACTIE SASKIA STOELINCA 023-5150265
SASKIA STOELINGE
HERMAN DAMVELD
In Nederland sterven jaarlijks
140.000 mensen. Bijna de helft
heeft gekozen voor een crema
tie. Cremeren gaat echter niet
zonder milieuproblemen. Een
deel van de asresten moet wor
den afgevoerd als chemisch af
val. De overige as laat zich niet
zonder meer verstrooien: het
bevat zware metalen die giftig
zijn voor de bodem. Wat blijft er
nu over en wat gaat er de lucht
in na een lijkverbranding?
J. Elzenga van het Rijksinstituut
voor Volksgezondheid en Mil
ieuhygiëne (RIVM) te Bilthoven
heeft daarover - in opdracht van
het ministerie van volkshuisves
ting ruimtelijke ordening en
milieu - onlangs het rapport
'Crematoria' uitgebracht. Daar
uit blijkt dat veel crematoria de
'Richtlijn Verbranden' over
schrijden. Bij de verbrandingen
komen namelijk meer kwik en
dioxinen vrij dan toelaatbaar is
volgens de wet. Vijfjaar geleden
werd dat ook al geconstateerd.
Maatregelen zijn er echter nog
steeds niet genomen. Volgens
Elzenga is het nu voor de eerste
keer dat er zon totaalbeeld van
de problemen naar voren zijn
gekomen.
Nederland kent op dit moment
43 crematoria. Ongeveer een
kwart daarvan werkt volgens
het Amerikaanse en de rest vol
gens het Europese procestype.
Bij het Amerikaanse type begint
de verbranding bij een tempe
ratuur van 300 graden. Een
brander in de oven voert de
temperatuur vervolgens op tot
900 graden. Het verbrandings
proces duurt twee uur.
Bij ovens van het Europese type
is de begintemperatuur al 800
graden. Er is geen extra brander
meer nodig. De verbranding
duurt anderhalf uur. De Eu
ropese ovens kosten per crema
tie 15 kubieke meter aardgas, de
Amerikaanse ovens vijf keer zo
veel. Om een indruk te krijgen:
het gasgebruik van een Neder
lands gemiddeld huishouden
bedraagt 2.000 kuub per jaar.
De crematie geeft via de schoor
steen een uitstoot van rookgas
sen waaronder het uiterst giftige
dioxine. In tien crematoria wor
den deze rookgassen ongekoeld
geloosd. Bij de overige cremato
ria koelt men de rookgassen
eerst af tot 250 a 300 graden.
Juist door deze afkoeling vor
men zich nog eens extra
dioxinen.
De vijf grootste crematoria heb
ben filters in de schoorsteen die
een deel van de rookgassen te
genhouden. Die filters zijn ech
ter brandgevoelig, zodat de
rookgassen eerst moeten wor
den gekoeld. Aan de ene kant
worden dus stoffen afgevangen,
aan de andere kant ontstaan
juist dioxinen door afkoeling.
Een lichaam geeft bij verbran
ding gemiddeld 1.750 kubieke
meter rookgassen. Die gassen
bestaan voor het merendeel uit
verbindingen van koolstof en
water en uit koolmonoxide en
kooldioxide. In de rookgassen
zitten ook kleine stofdeeltjes,
zo'n honderd gram. Zware en
giftige metalen als cadmium,
lood, arseen en zink binden
zich aan deze stofdeeltjes en
komen op die manier in de
lucht. Het gaat om enkele gram
men zware metalen per lijk.
Veel mensen hebben vullingen
in tanden en kiezen. Het gaat
vaak om amalgaamvullingen,
die voor de helft bestaan uit
kwik en voor dertig procent uit
zilver. Tin, koper en zink zorgen
voor de overige twintig procent.
Per persoon gaat het om twee
gram amalgaam. In de toe
komst zal dat teruglopen, om
dat tandartsen overgaan op het
Cremeren gaat niet zonder milieuproblemen. Veel crematoria overschrijden de 'Richtlijn Verbranden'.
gebruik van kunsthars. Voorlo
pig is het kwik dus nog een pro
bleem. Het verdampt bij 63 gra
den en komt dan in de lucht.
Na een crematie blijft verder ge
middeld 2,8 kilo aan asresten
over, waarvan de helft bestaat
uit kalk. Andere elementen die
worden aangetroffen zijn fosfor,
kalium, ijzer en magnesium.
Ook deze as mag dus niet onbe
perkt op de bodem worden uit
gestrooid: de Wet Bodembe
scherming geeft hiervoor regels.
De filters in de grootste crema
toria raken in het gebruik zo vol
met giftige stoffen, dat ze onder
de Wet Chemische Afvalstoffen
vallen en daarom als chemisch
afval moeten worden afgevoerd.
Maar ook dat gebeurt niet con
sequent.
Het RIVM merkt op dat in be
ginsel schonere rookgassen mo
gelijk zijn. Als voorbeeld dient
een Zweeds procédé, waarbij
seleen wordt toegevoegd aan
het lijk. Het kwik reageert met
seleen en slaat neer in de as.
Maar dergelijke processen ma
ken van een crematorium in fei
te een te ingewikkelde fabriek
en dat vindt de Nederlandse
overheid niet aanvaardbaar.
De bedoeling van dit rapport is,
aldus een woordvoerder van
VROM, dat de vertegenwoordi
gers van de crematoria en het
ministerie met elkaar rond de
tafel gaan zitten om te kijken
welke oplossingen en procedu
res snel in gang kunnen worden
gezet.
Gebruikers laten zicli misleiden door kleur
"T
Het effect van een geneesmiddel is voor een
(klein) deel te danken aan het placebo-effect. Ook
een neppil blijkt enige werkzaamheid te verto
nen. Dat laatste heeft mede te maken met de
kleur van een pil. Van rode, gele en oranje pillen
denken patiënten dat deze een stimulerend dan
wel antidepressief effect hebben, van blauwe en
groene dat ze rustgevend zijn. Dat blijkt uit een li
teratuuronderzoek van medewerkers van het Am
sterdamse AMC in het British Medical Journal.
Het aantal studies naar het verband tussen kleur
en werkzaamheid van een medicijn is overigens
maar beperkt. De onderzoekers konden in de
vakliteratuur niet meer dan twaalf studies op dit
gebied vinden.
Van een aantal geven ze enkele details. Zo werd
voor een studie aan honderd medische studenten
gevraagd deel te nemen aan een onderzoek,
waarin zij óf een stimulerend óf een rustgevend
middel zouden krijgen toegediend. Van hen wil
den er 56 wel aan het experiment meedoen. Allen
kregen in feite echter een placebo - blauw dan
wel roze van kleur.
Uit de studie bleek dat tweederde tot driekwart
van de studenten die een blauwe neppil slikten,
zich door de medicatie minder alert en slaperiger
voelde, terwijl dat slechts voor een kwart tot één
derde van de roze pilslikkers opging.
In een ander onderzoek kregen 96 patiënten die
zouden worden geopereerd een slaapmiddel óf
een placebo. De volgende avond kregen ze het
andere middel (nep of echt), maar wel van dezelf
de kleur als de pil op de eerste avond. De pillen
HENK HELLEMA
De farmaceutische industrie zou OQk aandacht
moeten besteden aan de kleur van de medicijnen.
ARCHIEFFOTO
waren blauw dan wel oranje van kleur. Patiënten
die blauwe pillen slikten, kwamen duidelijk eer
der in slaap en sliepen ook langer dan degenen
die oranje pillen kregen uitgereikt.
Ook bij reuma-patiënten is een klein onderzoek
met gekleurde (nep)pillen verricht. In een studie
bij 24 patiënten met reumatoïde artritis bleek een
rode neppil even effectief als de gegeven (lichte)
pijnstillers. Blauwe en groene neppillen deden
het minder goed.
Voor de farmaceutische industrie zouden deze
resultaten aanleiding kunnen zijn wat meer the
rapeutische aandacht aan de kleur van hun medi
cijnen te schenken.
De meeste mensen hebben wel
eens laét van een kater. Koppijn,
misselijkheid, overgeven, een
droge mond en een vreselijke
dorst na de avond tevoren flink
aan de alcohol te zijn geweest.
Een gevoel dat zeker niet tot
herhaling uitnodigt. Maar een
borrel, biertje of glas wijn blij
ven lokken. Er zou echter een -
redder in de nood op de markt
zijn verschenen.
Distributeur ABC Company in
Barendrecht beweert een 'voe
dingssupplement op basis van
100 procent actieve koolstof van
groenten en fruit' in de aanbie
ding te hebben, dat ervoor zou
zorgen dat iemand die wat te
diep in het glaasje heeft geke
ken, zich de volgende morgen
toch weer kiplekker voelt.
Handelsnaam van deze redden
de engel: Toxober. Volgens ABC
Company heeft men met Toxo
ber „gewoon alle plezier van het
gebruik van alcohol, maar blij
ven zo wel lichaam als geest
veel beter ondercontrole. En
het grootste voordeel: Je hebt de
volgende dag geen kater!"
Niet iedereen heeft zoveel ver
trouwen in dit door velen zo vu
rig gewenste effect van Toxober
als de aanbieder. Psychologe
drs. M.W. van Laar van het
Trimbos Instituut (Nederlands
Instituut voor Geestelijke Ge
zondheid en Verslaving) in
Utrecht zegt „er geen hoge ver
wachtingen van te hebben",
toxicoloog dr.D.RA. Uges, ver
bonden aan het Academisch
Ziekenhuis Groningen, gelooft
niets van het vermeende, gun
stige effect van het middel.
De schoen wringt waar het de
oorzaak (of oorzaken) van een
alcohol-kater betreft. De distri
buteur beweert - op voorspraak
van ene dr. Schaefer - dat niet
de alcohol verantwoordelijk is
voor de afschuwelijke kater,
maar de giftige toevoegingen
aan de drank. Volgens Van Laar
en Uges is daar inderdaad wel
iets van waar ('een bekend
voorbeeld is de toevoeging van
sulfiet aan goedkope wijn'),
maar beiden voegen daar direct
aan toe dat het katergevoel voor
het merendeel toch een gevolg
van de alcohol (ethanol) zelf is.
De Utrechtse psychologe noemt
vier mogelijke oorzaken voor
een kater: uitdroging van het li
chaam - onder andere door een
verstoring van de hormoon
huishouding in hersenen, waar
door de nieren te veel water uit
scheiden; een tekort aan gluco
se (hypoglycemic); een te veel
aan aceetaldehyde (een af
braakproduct van alcohol in de
lever) en een overmaat aan
melkzuur. Toxober is niet
nieuw, hooguit 'vernieuwd'. De
in Toxober verwerkte stof is zeer
goed te vergelijken met wat in
Norit zit. Ook Norit bestaat uit
'actieve' koolstof, een soort
'houtskool' met een groot in
wendig oppervlak, waaraan zich
een groot aantal stoffen bindt.
Norit wordt vooral toegepast bij
vergiftigingen in het maag
darmkanaal. Gebonden aan het
actieve koolstof verlaten de gif
tige stoffen met de ontlasting
het lichaam.
Bij deze vergiftigingen wordt in
het geval van Norit geen alco
hol-kater vermeld. Toxober
wordt omschreven als een voe
dingssupplement. Dat is na
tuurlijk kolder. Niets van de
koolstof wordt via de wand van
het maagdarmkanaal in het li
chaam opgenomen. Alles wordt
uitgepoept, vandaar dat de ont
lasting wat zwart kan zien.
OPGAVE
OPLOSSING
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
1Kant van het gevecht gemaakt
door een schip (6); 4. Stenen sa
menhang van een gids (8); 6. Po
pulair paardje (3); 7. Beschreven
huid (3); 9. Breuk in het parle
ment (7); 11. Dat moet zo'n
voetballer zijn! (5).
Verticaal:
1. Individueel produkt (4); 2.
Nodig om niet verdacht te zijn
(5); 3. Tegengestelde van een re
laxfauteuil (4); 5. Bijzonder on
wel (6); 6. Verblijf van koningen
rechter (3); 8. Denkt ruim vol
doende (4); 10. Uitgegroeid met
het karakter van een dier (3).
KRUISWOORDRAADSEL
sim-i-els
-rondeel-
m-p-e-r-s
in-weg-ze
gnoe-atol
r-il-j r-a
abri-eind
nv-ges-to
t-a-l-o-n
-allicht-
ore-a-mes
WÊÈËÈËÈÊÊÊÊÊÊÊÊ8ÈË
HEINZ
PUS JOS S/NTH'/SG MDAR TOS-
'SOA/Z UAd 'N SS7T/SA/TS PS-
/KOCWA/ tfW STA£C>S£ &£-
SL0MMSR//V6 /V
A/00 £>AA/ A/APP/S (S/S/V
&STT/ZS T/SP ULTTAr/SZ'/S
ASUA/A/'A/, IVAAMT \ASUL kVAGK
/ST'/S A/SST //ups W/vrS/ZT/SP/
AUW SSTTfEN NSK/C'A/ GE-
GAGSE&'A/, KVPAWA/OKK-A/ T/MMG'/Z,
000/H 'tV SM0S/ 'W, At AA/P'A/ V/.£OJT'A/,
SPGc/rT/SvS OOSST'A/, (SRSRELS EGAA V/Z,
ZHSPCW, £/£ASGAAP1//, DOGS'N,
VLAS GEFEL'N, &OTSG EN ZUURKOOL.
A^AAK'N. SAAKOW NAMM'N
TOMPOES
Tom Poes en de Niks
Het is begrijpelijk dat Tom Poes het
zijne dacht van de rel om het toto-
formuliertje. ,,Die herrie is niet ge
woon", dacht hij. ,,Er moet iets ach
ter zitten." Met dit denkbeeld ging
hij op onderzoek uit - en de volgende
dag stapte hij naar Bommelstein om
te kijken of zijn vermoeden juist was.
En ja, hoor. Terwijl hij langs de keu
ken liep werd zijn oor getroffen door
de stem van een radiospreker - en
toen hij door het venster naar binnen
keek, zag hij daar de bediende Joost
glimlachend naast het fornuis zitten.
De trouwe knecht was bezig de voet
baluitslagen te controleren aan de
hand van zijn toto-briefje. Het was
duidelijk, dat het gehoorde hem veel
vreugde schonk, want naarmate de
stem voortneuzelde verdiepte zijn
glimlach zich. Hij schonk in het ge
heel geen aandacht aan het witte fi
guurtje, dat handenwringend voor
hem stond, want daarvoor was hij te
zeer verdiept in het luisteren. Dit be
viel het fladderige ventje in het ge
heel niet. „Kom nou!" riep het met
piepende stem. „Verdiggel de verf-
schilderij; dat is beloofd!" „Sst!" siste
Joost. „Nog één! Als die ook goed
is..." „Is natuurlijk goed!" zeurde de
ander, „Rap-vlugge niks heeft goed
gekijkt. Wil weer naar straks. Toe
nou, hè?" „Twee-nul", sprak de stem
uit de radio en nu stiet de bediende
een opgewonden kreet uit. „Ja!" riep
hij opspringend. „Juist!" Alle uitsla
gen zijn correct. U hebt goed gekijkt.
Gekeken, met uw welnemen. Ik heb
gewonnen!" Met deze woorden gaf
hij zich over aan een waardig hup
pelpasje en Tom Poes, die juist bin
nenkwam, schudde veelbetekenend
het hoofd. „Ik wist wel dat er iets
achter zat", prevelde hij. „Niks zit er
achter."
HET WEER
DOOR JAN VISSER
Een thermische explosie gisteren in het zuidoosten
van Nederland. Het kwik werd daar locaal opgestuwd
tot 13-14 graden. Zulke hoogstandjes komen
vreemd over in een maand waarin Thialf de lakens
uitdeelt. Als we even de blik op het verleden richten
dan valt dat echter wel mee. Vorig jaar was het half
januari ook zo zacht en midden in de strenge winter
van 1947 kwam Maastricht op 17,2 graad. Deze
waarde staat nog steeds geboekt als het landelijk
warmterecord voor de maand januari.
De bijzonder hoge temperaturen worden veelal ge
meten in een meridionaal stromingspatroon. De as
sen van lage- en hogedrukgebieden lopen in een der
gelijke situatie veelal langs de lengtegraden waar
door de stroming de ene keer luchtmassa's uit het
warme zuiden, de andere keer uit het koude noorden
komt.
Deze week dus zuidenwinden waarmee gisteren op
grote hoogte lucht uit het noorden van Afrika werd
aangevoerd. Dankzij het opbreken van het wolken
dek (flinke opklaringen) en föhnwerking kon deze
lucht tot aan het aardoppervlak doorwerken. Dat er
sprake was van föhn kon 's middags ook in ons ge
bied worden gezien. Er verschenen namelijk fraaie
golf en lensachtige wolken aan het zwerk. In weste
lijk Nederland wasjiet trouwens ook heel zacht.
Bloemendaal aan Zee en Leiden kwamen op 9,7 gra
den, Lisse 9,4 en Schiphol 9.0. Morgen is het nog
steeds vrij zacht met temperaturen tot 6-7 graden.
Verder is het meestentijds bewolkt maar regen wordt
niet of nauwelijks verwacht. De wind is zwak en
waait later op de dag uit oostelijke richtingen. Een
langzaam naar het zuidoosten zakkend hogedrukge-
bied boven Scandinavië veroorzaakt in het weekein
de kouder weer. 's Nachts gaat het licht vriezen en
overdag daalt de temperatuur tot enkele graden bo
ven nul. Na het weekeinde nieuwe hogedruk ten
westen van de Britse eilanden waardoor de wind uit
het noorden gaat waaien.
R O P A
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Vandaag langs de west
kust kans op een winterse
bui, elders opklaringen.
Morgen vanuit het westen
meer bewolking maar tot
de avond droog. Maxima
van +5 graden hier en
daar aan zee tot -7 lokaal
verder landinwaarts.
Zweden:
Met name vandaag in het
zuiden wolkenvelden en
misschien wat regen,
sneeuw of ijzel. Verder
overwegend droog en gere
geld opklaringen. Geleide
lijke overgang naar meest
lichte vorst overdag.
Denemarken:
Wolkenvelden en vandaag
een kleine kans op wat re
gen of lichte ijzel. Middag-
temperatuur iets boven
het vriespunt.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Vandaag hier en daar zon. Morgen in En
geland weinig verandering, in Ierland en
Schotland vanuit het westen regen, in
de Schotse Hooglanden sneeuw. Maxi
ma meest tussen 5 en 10 graden, mor
gen in Ierland lokaal mogelijk 12.
België en Luxemburg:
Met name in Luxembrug en in de Arden
nen flink wat wolkenvelden en mogelijk
regen. Richting de kust nu en dan zon.
Middagtemperatuur'5 tot 8 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
In het (noord)westen nu en dan zon. El
ders flink wat wolkenvelden en vooral
vandaag hier en daar regen, in de hoog
ste delen van de Jura kans op sneeuw.
Middagtemperatuur meest tussen de 7
en 12 graden.
Portugal:
Geleidelijk meer zon en afnemend buiig.
Maximumtemperatuur tussen 10 en 15
graden, morgen lokaal iets hoger.
Madeira:
Overwegend droog en van tijd tot tijd
wat zon. Middagtemperatuur ongeveer
16 graden.
Spanje:
Langs de oostkust veel wolken, soms
flink wat regen en kans op onweer. Voor
al in het westen droog en geregeld zon.
Middagtemperatuur op veel plaatsen
tussen de 10 en 15 graden, aan de Cos
ta de la Luz mogelijk iets hoger.
Canarische Eilanden:
Droog en geregeld zon. Maxima tussen
17 en 22 graden.
Marokko:
Westkust: in het noorden aanhoudende
kans op een bui. Verder nu en dan zon.
Middagtemperatuur ongeveer 17 gra- Weerrapporlen 23 tanuan 07 u
Oostenrijk:
Vooral in de bergen flink wat zon
dalen kans op hardnekkig mist. I
temperatuur sterk variërend, met'
ma van rond het vriespunt bij Wer
dicht bij 10 graden in Vorarlberg)
peratuur op 2000 meter hoogte r<
graden.
Polen:
Wolkenvelden, misschien ook v
en vandaag plaatselijk regen of:
Middagtemperatuur tussen 0 en
Tsjechië en Slowakije:
Rustig en overwegend droog v
vooral in de bergen flink wat zi
lager gelegen delen flink wat bewi
Middagtemperatuur in de bewolU
bieden rond het vriespunt, bij zo)
erboven.
Hongarije:
Rustig weer. Hier en daar z
een aanhoudende kans op mist. I
overal droog. Maximumtemperatu
boven nul.
VRIJDAG 24 JANUARI 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 08.32 Zon onder
Maan op 18.30 Maan onder1.
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 04.25 16.28 03.58
Laag 00.04 12.26 23.45
Tunesië:
Droog en vrij zonnig. Middagtempera
tuur rond of iets boven 20graden.
Zuid-Frankrijk:
Vandaag wolkenvelden, plaatselijk re
gen, boven de 1400 meter sneeuw en
langs de Middellandse Zeekust flink wat
wind. Morgen iets droger en wat meer
zon. Middagtemperatuur tussen 10 en
15 graden.
Mallorca en Ibiza:
Misschien een fikse regen- of onweers
bui. maar ook van tijd tot tijd zon. Maxi
ma rond 16 graden.
Italië:
Zowel wolkenvelden als zon en op de
meeste plaatsen droog. Vooral in het
noorden hier en daar hardnekkige mist.
Maxima in het noorden rond 5 graden,
in het midden rond 13 graden en in het
zuiden lokaal 18 graden.
Corsica en Sardinië:
Vrij stevige zuidoostenwind. Verder gere
geld zon en met enig geluk droog. Mid
dagtemperatuur ongeveer 17 graden.
Malta:
Naast zon ook enkele wolkenvelden en
met enig geluk droog. Middagtempera
tuur ongeveer 17 graden.
Griekenland en Kreta:
Elders perioden met zon en vrijwel
overal droog. Rond de Egeïsche Zee
soms wolkenvelden. Middagtempera
tuur tussen 10 en 15 graden, morgen
langs de zuidwestkust van Griekenland
iets hoger.
Turkije en Cyprus:
Kusten: droog en flinke zonnige perio
den, maar aanvankelijk ook een vlageri-
ge en frisse wind. Maxima van maximaal
10 graden rond de Dardanellen tot iets
boven de 15 op Cyprus.
Duitsland:
Wolkenvelden, in het zuiden morgen ook
kans op zon. Vooral in de noordelijke
helft op beide dagen kans op regen.
Middagtemperatuur van 4 tot 8 graden,
in het zuiden soms hoger. Temperatuur
op 1500 meter in de Zuidduitse Alpen
ongeveer+5 graden.
Zwitserland:
Overwegend droog. Verder eerst wolken
velden, vooral in de bergen op morgen
gevolgd door flink wat zon. Maxima in
de dalen tussen de 5 en 10 graden.
Temperatuur op 2000 meter oplopend
tot rond het vriespunt.
Eindhoven onbew
Vlissmgen
Maastricht
Aberdeen
Athene
Barcelona
Boedapest
Bordeaux
Dublin
Frankfurt
Genève
Helsinki
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas
Lissabon
licht bew. v
mistbanken v
