De VOS-cursus: vergeten, maar springlevend
Homodisputen KTU uit studiegids
Sobere Amsterdamse nonnen kochten
'vooral bezems, met bossen tegelijk'
Leiden Regio
Kerk Samenleving
'Jodenzending Nederland
was weinig succesvol'
Dominee zamelt klachten
in over dagblad Trouw
WOENSDAG 22 JANUARI 1997
CHEF* HANS JACOBS, 071-356414, PLV.-CHEF RUDOkF KLEUN, 071-3^
Reclame maken doen ze nau
welijks. Stukjes in de krant
waarin de nieuwe cursussen
worden aangekondigd hebben
nauwelijks nut. „Het gaat alle
maal via mond-tot-mond recla
me. Ze nemen elkaar mee",
heeft Toos Harteveld in de loop
der jaren geleerd. Jezelf verko
pen om in ieder geval je jaarlijk-.
se subsidie veilig te stellen? „We
denken er niet zo aan om aan
de weg te timmeren. We zijn te
druk bezig om ons daarom druk
te maken." Contacten met an
dere groepen? „Ja, vroeger had
den we wel overleg met Rotter
dam, maar dat is zeker acht tot
tien jaar geleden. Ik weet niet of
de VOS daar nog bestaat."
In Leiden is de VOS in ieder ge
val nog springlevend. Dit jaar
worden er weer acht cursussen
gegeven met gemiddeld zo'n
tien bezoekers. Cursussen be
stemd voor vrouwen met heel
weinig opleiding - twee of drie
jaar middelbaar onderwijs is
wel het maximum om nog te worden toege
laten - en voor een belangrijk deel gegeven
door vrouwen die amper onderwijs hadden
genoten voordat ze bij de VOS kwamen.
Van het begin af aan was het streven van de
Leidse VOS erop gericht cursisten te laten
doorstromen naar cursusleidster. „Dat heb
ben ze op de meeste plaatsen laten vallen,
want het gaat heel moeizaam. Er moest veel
scholing komen om cursisten op te leiden
tot cursusleidster, en daar was het geld niet
voor."
Capabel
Harteveld zelfwas indertijd ook een vrouw
uit de doelgroep van de VOS: weinig oplei
ding, weinig geld en weinig contacten bui
ten de eigen kring. „Ik heb weliswaar na de
lagere school een opleiding tot coupeuse
gehad, maar daar heb ik echt alleen leren
naaien. Talen en zo kregen we niet. Dat is
onvergelijkbaar met de opleidingen van
nu." Vele jaren na het afronden van haar
opleiding, volgt Harteveld in de zomer van
1974 een kadertraining bij de vakbond NW
en een VOS-begeleidingstraining in
In de jaren zeventig was het een
begrip, de VOS-cursus. Het was de
tijd van de eerste feministische
golf en van de seksuele revolutie.
Het was de tijd dat 'Vrouwen zich
Oriënteerden op de Samenleving'.
De Leidse Toos Harteveld was
erbij toen hier in 1975 de eerste
VOS-cursus werd gegeven. En 22
jaar later is ze er nog steeds bij, als
voorzitter van de vereniging VOS.
Een verhaal over een vergeten,
maar springlevend fenomeen.
Dordrecht, de eerste in Zuid-Holland. Ver
volgens komt ze in Leiden in het bestuur
van de VOS-werkgroep terecht, en binnen
de kortste keren staat ze zelf voor de groep.
„We hadden in 1975 een groep vrouwen in
de werkgroep die vonden dat de vrouwen
voor wie de VOS bedoeld was, uiteindelijk
ook de boel in handen moesten krijgen. Ik
was in die rijd de enige vrouw uit de doel
groep die in de werkgroep zat. De anderen
hebben zich teruggetrokken toen er vol
doende capabele vrouwen waren om de
zaak over te, nemen.1
De Leidse VOS-cursussen worden altijd ge
geven door een duo: een vrouw die heeft
doorgeleerd en een vrouw uit de eigen
kweek van de VOS. Die laatsten volgen eerst
twee gewone cursussen, vervolgens een
'tussentraining' waarin een flinke portie
omgangskunde is opgenomen, en tenslotte
de begeleidsterstraining. Vrouwen met op
leiding zijn alleen op die laatste training
welkom.
Vanaf 1978 geeft Harteveld naast de gewo
ne cursussen ook begeleidsterstrainingen.
„Op een gegeven moment was ik op die
manier training aan het geven
aan mensen met een universi
taire opleiding. Die zeiden te
gen me: ga een opleiding doen.
Ik ging naar de mbo, maar daar
namen ze me niet aan omdat ik
te veel ervaring had. Bij de soci
ale academie in Driebergen
moest ik toelatingsexamen
doen, en tot mijn eigen verba
zing slaagde ik daarvoor. Zo heb
ik van 1980 tot 1985 de sociale
academie gedaan. Daarna ben
ik aan de universiteit van Rot
terdam sociologie gaan stude
ren. Ik hoef nu alleen nog een
afstudeerscriptie te schrijven,
maar ik denk niet dat ik dat doe.
Er zijn nog een heleboel dingen
die ik wil volgen aan de univer
siteit, en het gaat mij niet om de
titel, niet voor mezelf of voor
een baan. Alles wat ik op de
universiteit leer, kan ik meteen
gebruiken in de cursussen."
Hoeveel vrouwen hebben in
Leiden in de loop der jaren één
of meer VOS-cursussen ge
volgd? Nee, daar heeft ze nog nooit over na
gedacht. „Dat weet ik niet hoor", reageert
ze afhoudend. Maar haar man, die aan de
andere kant van de huiskamer al meer dan
twee uur het gesprek zit te volgen, laat het
er niet bij zitten. Hij legt de rekenmachine
op tafel, en helpt tellen: in het begin twaalf
cursussen per jaar, tegenwoordig acht. De
gemiddelde cursus telt tien deelnemers en
de gemiddelde deelnemer doet twee cur
sussen. In een dikke twintig jaar is dat dan...
„Ja, meer dan duizend vrouwen. Daar sta je
nooit zo bij stil, hè?"
Vernieuwen
Voor die meer dan duizend vrouwen was de
VOS-cursus het eerste onderwijs in jaren, in
een leven waarin de school sowieso nooit
een belangrijke plaats innam. „We hebben
weieens discussies gehad over de vraag of
we ook vrouwen met een hogere opleiding
moesten toelaten. Dat is: vrouwen met
meer dan twee of drie jaar voortgezet on
derwijs. We hebben dat steeds afweten te
houden. Als je die mensen toelaat, dan
maaien ze het gras weg voor de mensen
Toos Harteveld: „We maken vrouwen niet bewust, dat doen ze zelf." foto henk bouwman
zonder opleiding. Die blijven dan ook uit
eindelijk weg. Je kan wel zeggen: ik heb wel
opleiding gehad, maar ik ben verder heel
gewoon gebleven. Maar het straalt gewoon
van je af."
Het stug vasthouden aan de oorspronkelij
ke doelgroep is één van de oorzaken van
het aanhoudende succes van de Leidse
VOS-cursussen, net zoals de doorstroming
van cursist naar cursusleidster. Maar er is
meer. „Iedere cursus is verschillend. Als
cursusleidster breng je zelf niks in in het
programma. Dat laatje helemaal aan de
mensen over. Je kan zo'n cursus ook niet
achter je bureau verzinnen. Op andere
plaatsen gebeurde het wel dat ze een twin
tig jaar oude cursus uit de kast haalden.
Maar dat doen we hier niet. We blijven ons
constant vernieuwen, en blijven daardoo -
actueel."
„We maken vrouwen niet bewust,
ze zelf. Het gaat erom dat ze zich bewusl
worden dat ze voor zichzelf kunnen kiezj
dat niet alles over hen heen komt. Kijk,e
zijn vrouwengroepen die zeggen: als je
durft te zeggen, is het goed. Maar als jei
'nee' niet kunt onderbouwen, dan heeft)
geen zin. Je moet ook goed geïnformeerd
zijn. Als je niet geïnformeerd bent, zegd
maar liever niks."
Gulden
Het bedrag dat de wouwen moeten beta jj,
voor hun cursus doet er overigens wel aa
denken dat er in twintig jaar niets is vera jr
derd. Per bijeenkomst betalen de deelne Wi
mers een gulden, inclusief eventuele kin ,j'
deropvang. „Het mag niet zo zijn dat het j
volgen van een cursus ten koste gaat van i,
het gezin. "Bovendien houden we er rt
ning mee dat vrouwen die eenmaal des! jj
nemen, vaak meerdere cursussen t(
Als cursusleidster en voorzitter neemtHi
teveld een prominente plaats in binnent z
vereniging VOS. Is zij niet bang dat debo
in elkaar stort wanneer zij er ooit mee
mocht stoppen? „Ik weet het niet. Andei r
denken van wel. Als dat zo is, dan is d
jammer. Want ik denk dat de waag naar
VOS-cursussen de komende jaren alleen
maar toe zal nemen. Hoe slechter de er
nomische omstandigheden, hoe slechte
het onderwijs, hoe meer waag er is naar
cursussen. Bovendien zijn vrouwen nuv
meer dan woeger gedwongen om te gaai
werken. Als dat zo doorgaat neemt de bi 1
hoefte aan VOS-cursussen alleen nog ra
„Er zijn wel mensen die zijn begonnenn
een VOS-cursus en later een opleidinghi
ben gedaan. Ik ken ten minste vier mens
die op die manier een hbor opleiding hel b|
ben gedaan. Maar die mensen zijn ineei1
baan geduikeld. Aan de ene kant is datjt
mer: je had ze goed in de VOS kunnent'
bruiken. Maar aan de andere kant is b
precies onze doelstelling: wouwen een
duwtje te geven om zichzelf verder te oe3i
wikkelen."
UTRECHT. ANP
Twee disputen van de Katholieke
Theologische Universiteit Utrecht
(KTU) die zich op homoseksuele en
lesbische studenten richten, zijn ver
ontwaardigd over het besluit van het
bestuur om voortaan geen disputen
meer in de studiegids op te nemen.
Een woordvoerder van de KTU be
vestigde gisteren dat het besluit is in
gegeven door het streven naar pau
selijke erkenning van de theologi
sche opleiding. Het Varicaan had
eerder te kennen gegeven dat de ver
melding van twee homodisputen in
de studiegids niet door de beugel
kon. De KTU besloot daarop alle dis
puten uit de studiegids te schrappen..
Woordvoerster Anne van Voort-
huizen van het dispuut Sappho, dat
zich met lesbisch-ferninistische lite
ratuur bezighoudt, noemt de geko
zen oplossing 'hypocriet'. „Het be
stuur kiest geen positie. Het is niet
echt tegen ons, maar als puntje bij
paaltje komt laat het ons vallen."
Inmiddels blijkt de universiteit
Sappho en het dispuut Sint Sebasti- Kardinaal Simonis. foto
aan voor theologie en homoseksuali
teit niet meer te erkennen. Studen
ten kunnen als gevolg daarvan met hun lid- geen studiepunten meer verdienen. Tot er-
maatschap van één van de twee disputen gemis van Van Voorthuizen. „Wij vinden
dat ons werk ook belangrijk is en ge
waardeerd moet worden.
Volgens de woordvoerder van de KTU
is het onderscheid tussen erkende en
niet-erkende disputen de uitkomst
van gesprekken tussen het bestuur en
het college van toezicht, waarin.onder
anderen kardinaal Simonis en de bis
schoppen Möller, Bomers en Van
Luyn zitting hebben. De grond voor
erkenning van een dispuut is volgens
hem de waag of het een wezenlijke
bijdrage aan de theologische studie
levert.
Van de drie rooms-katholieke theolo
gische opleidingen - in Nijmegen,
Utrecht en Tilburg - heeft alleen die
in Nijmegen een pauselijke erken
ning. Het Vaticaan heeft zijn stempel
van goedkeuring echter in heroverwe
ging genomen. Het verlenen van een
nieuwe erkenning aan de Nijmeegse
faculteit en aan de andere twee oplei
dingen kan volgens een woordvoer
der van het RK-Kerkgenootschap ja
ren in beslag nemen.
De Nederlandse bisschoppenconfe
rentie, die de drie theologische facul-
4/vp teiten als ambtsopleidingen erkent,
zal naar verwachting in de toekomst
alleen nog opleidingen erkennen die
ook de zegen van Rome hebben gekregen,
aldus de woordvoerder.
LEIDEN. ANP
De christelijke zending onder
de joden in de vorige eeuw is
in Nederland weinig succesvol
geweest. Het is noch bekeerde
joden noch zendelingen gelukt
om veel joden 'het licht te
doen zien'.
Dat zei dr. Judith Frishman
gisteren bij het aanvaarden
van de functie van bijzonder
hoogleraar in de geschiedenis
van de relatie tussen joden
dom en christendom in de
nieuwere tijd. Frishman do
ceert aan de Rijksuniversiteit
Leiden. Volgens haar is het ge
ringe succes van de zendings-
arbeid onder joden te wijten
aan 'de gelijkheid en wijheid
die de joden in Nederland ge
noten'. Daardoor voelden zij
zich niet genoodzaakt om zich
te verdedigen en kwam er
geen discussie tussen christe
nen en joden op gang.
Bovendien waren de christe
nen onderling verdeeld over
de waag of zending onder jo
den nodig of nuttig was. „Vele
joden veronderstellen heden
ten dage dat christenen er al
tijd op uit zijn om joden te be
keren", aldus Frishman. „In
Nederland was dat in de eerste
helft van de 19e eeuw echter
niet het geval. Terwijl de. bui
tenlandse zending onder de
heidenen in deze tijd een
nieuwe impuls kreeg, was het
niet vanzelfsprekend dat er
ook een binnenlandse zending
onder joden zou plaatsvin
den."
Réveil-voorman mr. C. van
der Kemp meende bijvoor
beeld dat de bekering van jo
den door een goddelijke in
greep zou plaatsvinden. „Zo is
en blijft een deksel liggen op
hunne hart", schrijft Paulus
immers in II Korintiërs 3 over
de joden.
Frishman, dochter van' een
liberale rabbijn en afkomstig
uit de VS, bekleedt de nieuwe
leerstoel sinds september
1995. De leerstoel is een initia
tiefvan de stichting Het Haag-
sche Genootschap, voorheen
het Haagsch Genootschap tot
Verdediging van den Christe-
lijken Godsdienst.
HAREN GPD
brieven te bundelen en door te
sturen." Hij denkt dat een der
gelijke 'gecoördineerde actie'
meer kans van slagen heeft dan
een individueel protest.
De klachten over het redac
tionele beleid van de krant da
teren volgens Ridderbos van de
laatste anderhalf jaar. Nieuws
uit de Rooms-Katholieke Kerk
en New Age - 'veel vaagheid' -
wordt volgens de voorganger
prominent gebracht op de kerk-
pagina, terwijl berichten uit de
protestantse hoek ondersneeu
wen.
Trouw-hoofdredacteur J. Gre-
ven wil, alvorens te reageren,
persoonlijk uit de mond van
Ridderbos horen wat de inhou
delijke klachten zijn. Hij ont
kent desgewaagd dat er sprake
is van een schokkende koerswij
ziging. „Het redactionele beleid
is permanent in beweging."
Gereformeerd predikant dr. J.
Ridderbos uit Haren komt de
laatste tijd steeds vaker ge
meenteleden tegen die zich niet
meer herkennen in hun lijfblad
Trouw. Met name de kerkpagi-
na van dit protestants-christelij
ke dagblad blijkt in toenemende
mate een steen des aanstoots.
Om te voorkomen dat lezers op
grote schaal hun abonnement
opzeggen wil de Harener voor
ganger de verontrusting a'an de
directie en redactie van Trouw
kenbaar te maken.
In de Groninger Kerkbode,
orgaan van de gereformeerde
kerken in de provincie Gronin
gen, roept dr. Ridderbos men
sen binnen en/of buiten zijn ei
gen kerkelijke gemeente op om
hun klachten over de krant op
papier te zetten en naar hem
toe te sturen. „Ik ben bereid uw
AMSTERDAM ANP
Het huishoudboekje van het Nieuwe Non
nenklooster ter Leliën in Amsterdam uit de
jaren 1573 tot 1578 toont de 'op zijn minst
sobere' levensstaat van de nonnen. Hoogst
zelden schaften ze iets nieuws aan. In vijf
jaar tijd slechts vijf nieuwe borden, een
'aerde cruijk', twee schalen, drie potjes,
een 'Scarf bort' en vooral bezems) bossen
tegelijk.
Dit schrijft Johannes Dirk Burger in het
boek 'Amsterdamse kloosters in de Mid
deleeuwen', dat gisteren in de Agnietenka-
pel werd gepresenteerd bij de opening van
een tentoonstelling onder dezelfde naam.
Aanleiding voor de expositie is de oprich
ting van het Agnietenklooster op 20 januari
1397.
Tot de Alteratie in 1578, waarbij de
rooms-katholieken de macht aan de pro
testanten afstonden, telde de stad 21
kloosters, grotendeels voor vrouwen. Dat
jaar betekende ook het voorlopige einde
van de Amsterdamse kloosters, waarvan de
eerste pas in 1389 wordt genoemd.
De bloei van het kloosterleven in de
hoofdstad en in andere Hollandse steden
was het gevolg van de laat-middeleeuwse
hervormingsbewegingen. Vooral de Mo
derne Devotie van Geert Grote (1342-1384)
vond grote navolging. Bovendien profiteer
den de stadskloosters van de toegenomen
vroomheid, die gericht was op het leven na
de dood en tot meer aandacht voor het
zielenheil van de overledenen leidde. In
ruil voor gebed voor de gestorvenen ont
vingen de kloosters schenkingen of lega
ten.
Stille Zijde
In Amsterdam vestigden de kloosters zich
vooral aan wat later heette de 'stille zijde'
van de stad: het gebied tussen Rokin en
Kloveniersburgwal. De kloosters moeten
elk perceel dat vrijkwam, hebben gekocht.
Voor een klooster waren er geen betere bu
ren denkbaar dan andere kloosters. Op de
ze manier werden de nadelen van de vesti
ging in een drukke stad ondervangen.
Het stadsbestuur zag het met lede ogen
aan, schrijft Gerrit Vermeer in zijn bijdra
ge. Bovendien hadden de kloosters een ne
gatieve invloed op de financiën van de
stad. De bewoners van geestelijke instellin
gen waren vrijgesteld van belastingen. En
de geestelijkheid hoefde geen accijns te
betalen voor het brouwen van bier en het
bakken van brood. Soms verkochten de
kloosters hun producten onder de prijs die
de gilden hadden vastgesteld.
Dat veranderde in de loqp van de 16e
eeuw. De kloosters mochten alleen nog
voor eigen gebruik bier brouwen of brood
bakken. Door de groeiende invloed van de
Reformatie daalde het aantal kloosterlin
gen en liepen de inkomsten terug. Pas eeu
wen later herstelde het Amsterdamse
kloosterleven zich.
REDACTIE DICK VAN DER PLAS, 071-53:
L O F
LEIDSCH DAGBLAD
(Opgericht 1 maart 1860)
KANTOOR
Rooseveltstraat82 071-5356356
Postadres: Postbus 54,
2300 AB Leiden
ABONNEESERVICE
Abonnementen 071-5128030
Geen krant ontvangen?
Bel voor nabezorging:
Ma. t/m/vr. 18.00-19.30 uur en
Zaterdag 10.00-12.00 uur 071 -5128 030
DIRECTIE
B. M. Essenberg,
G. P. Arnold (adjunct), J. Kiel (adjunct)
TELEFAX
071-5:
HOOFDREDACTIE
J.G. Majoor,
van der Post (adjunct)
PUBLIC RELATIONS
W. H. C. M. Steverink 071-5356356
OMBUDSMAN
R. D. Paauw 071-5356215
Tel. dag. 9.30 - 11.30 uur of per post.
REDACTIE
J. Rijsdam, chef redactie nieuwsdienst/kunst
J.M. Jacobs, chef red. Groot Leiden
A.J.B.M. Brandenburg, chef eindredactie regio
F. Blok, chef eindredactie algemeen
W.F. Wegman, chef red. Duin- en Bollenstreek
W. Spierdijk, chef sportredactie
J. Preenen, chef binnen-, buitenland, eco
023-5! I
023-53! II
Redactie:
Hoofdredactie:
ADVERTENTIES
Maandag t/m vrijdag van 8.30 tot 17u/11
071-53!
RUBRIEKSADVERTENTIES
Maandag t/m vrijdag van 8.30 tot 17w1«
071-51
bij vooruitbetaling:
per maand (acceptgiro)
per kwartaal (acceptgiro)
per jaar (acceptgiro) JJl
afschrijven w
/IA -
LEIDSCH DAGBLAD OP CASSETTEBAI 31
Voor mensen die moeilijk lezen, slecht:
hebben of blind zijn (of'een anderete i
dicap hebben), is een samenvatting fi
regionale nieuws uit het Leidsch Da
geluidscassette beschikbaar. Voorin
0886-482345 (Centrum voor Gesproken
tuur, Grave).
Z I E K E N H U I Z E
ONGEVALLENDIENST
Academisch Ziekenhuis vanaf zaterdag 13.00 t/m dinsdag 13.00 en vanafw
dag 13.00 t/m vrijdag 13.00, woensdag 13.00 uur (Diaconessenhuis) en dag
St.Elisabeth Ziekenhuis.
BEZOEKUREN
DIACONESSENHUIS
(tel. 071-5178178): dagelijks 14.30-15.15 uuren 19.00-19.45 uur.
Kraam- en zwangerenafdeling: buiten de gewone bezoektijden, v
bovendienvan 10.30 -11.15 uur en van 19.45-21.00 uur
Special Care Unit: 10.30-11.00 uur, 15.00 - 15.30 uuren 19.00-19.30uurfel
overleg met de dienstdoende verpleegkundige.
Kinderafdeling: 10.30-19.00 uur, na overleg met de dienstdoende verplet
dige.
Jongerenafdeling: 14.30-15.15 uuren 19.00-19.45 uur.
RIJNLAND ZIEKENHUIS vestiging St. Elisabeth
(tel. 071-5454545): dagelijks 14.00-15.00 uur en 18.30-19.30 uur, klassel p
daarnaast ook 11.15-12.00 uur. 7
Kraamafdeling: 14.30-15.30 uuren 18.30-19.30 uur (voor vaders tot 21.00^
Kinderafdeling: 14.30-19.00 uur (voorouders de gehele dag).
Afdeling hartbewaking (CCU)en intensive care (IC): 14.00-14.30 uÉri
18.30-19.00 uur.
Spoedeisende hulp: dag en nacht geopend
RIJNLAND ZIEKENHUIS vestiging Rijnoord
(tel. 0172-463131): dagelijks 14.00-15.00 u
daarnaast ook 11.15-12.00 uur.
Geen spoedeisende hulp meer mogelijk
ACADEMISCH ZIEKENHUIS
(tel. 071-5269111): alle patiënten (behalve kinderen) 14.15—15.00 w
18.30-19.30 uur.
Avondbezoekuur afdeling Verloskunde 18.15-19.00 uur, 19.00-20.00 uuri^f;
Partners/echtgenoten met kinderen.
Voor zwangeren: zaterdag en zondag van 10.00 tot 11.00 u
partners/echtgenoten en eigen kinderen.
Kinderafdelingen: voor ouders van opgenomen kinderen is i
zoek mogelijkheid in overleg met de hoofdverpleegkundige.
Voor andere bezoekers gelden de volgende tijden: keel-, neu:
de en neurologie: 14.15-15.00 uur en 18.30—19.30 uur; oogheelkunde
kunde 14.15-15,00 uuren 18.30-19.00 uur.
Kinderkliniek: zalen voor peuters, kleuters en grote kinderen: 15.15-1W te
babyzaal en boxenafdeling: volgens afspraak.
i 18.30-19.30 uur, klasse ft
uitsluitend ie
n oorhes
