'zwart-zaadcircuit'
Een
kind
uit
het
Verpleegkundigen dokteren nu al
r
ZATERDAG 18 JANUAR11997
Grote spermabanken behandelen alleenstaande vrouwen voorlopig niet meer
Ongewenst kinderloos. Het overkomt zowel getrouwde paren als
alleenstaanden. Een oplossing kan zich aandienen bij de
spermabank. Maar niet iedereen heeft zin om een kind te
verwekken met petrischaaltjes en pipetjes. Bovendien kunnen
alleenstaande vrouwen bij de grotere spermabanken in ons land
niet meer terecht. Daar wachten ze de resultaten af van een
onderzoek of kinderen van alleenstaande moeders niet slechter af
zijn dan kinderen die opgroeien met twee ouders. Wat wel altijd
kan is een vent oppikken in de kroeg of reageren op een
advertentie van een spermadonor. Over bevruchting door een
onbekende.
door HANS VAN SOEST
drie te bestellen en het biologische klokje tikt
verder. Ik had geen zin nog langer te wach
ten. Daarom heb ik een beroep gedaan op
Paul. Aanvankelijk was ik bang dat het een
eng type zou zijn, maar dat is hij niet. Na
brieven te hebben geschreven, spraken we
telefonisch af elkaar te ontmoeten. Dat wil
zeggen: hij belde mij, want ik heb zijn tele
foonnummer niet. Ik ken hem ook alleen als
Paul. Brieven stuur ik naar een postbus in
Leeuwarden."
De kinderen van Cora weten van haar kin
derwens. „Ze zijn oud genoeg om te weten
dat ik niet in mijn eentje een baby kan krij
gen. Ik weet nog niet wat ik hen ga vertellen
als ik zwanger ben. Ik zal in het midden laten
wie de vader is. Paul komt alleen over de
vloer als zij er niet zijn. Ik ben nu ook al een
alleenstaand ouder. Een derde kind kan er
best bij. Wat anderen daarvan denken, moe
ten zij weten."
Onderzoek
De grote spermabanken in Nederland behan
delen de laatste tijd geen alleenstaande vrou
wen meer. Voorzitter J. de Bruyn van de Ne
derlands-Belgische Vereniging voor Kunst
matige Inseminatie (NBVK3) bevestigt dat
ziekenhuizen veel signalen hebben gekregen
dat reageerbuiskinderen van alleenstaande
moeders in de puberteit moeilijkheden krij
gen. „Op dit moment is een onderzoek gaan
de naar de negatieve effecten van alleen
staand ouderschap," zegt hij. „Tot dat is af
gerond, helpen we voor de zekerheid geen al
leenstaanden meer. Hoewel we de uitkomst
nog niet weten, kennen we al wat tussentijd
se conclusies. Er bestaat geen verschil tussen
opvoeding van een kind door een homo- of
een heteroseksueel stel. Het maakt wél uit of
het twee ouders heeft of één. Maar dit kan
heel goed te voorbarig zijn. Voorlopig nemen
we het zekere voor het onzekere.
Cora heeft de mogelijkheid van kunstmati
ge inseminatie nooit overwogen. „Ik zie me
zelf al zitten met een kind van 15 dat vraagt
wie zijn vader is," vertelt ze. „En dan moet ik
een verhaal vertellen over een potje en een
spuitje, nee dank je. Kinderen moeten ge
woon via de natuurlijke methode worden
verwekt."
Ze wil de vader van haar kind dan ook ken
nen. „Ik had ook een willekeurige vent in de
kroeg op kunnen pikken en hem verder niets
vertellen. Maar daar ben ik het type niet voor.
Ik ben niet iemand die gemakkelijk relaties
aangaat. Bovendien is de vader in dat geval
nog anoniemer. Paul is ook wel anoniem,
maar toch vind ik dat minder eng. Ik ver
trouw hem. Dat hij alleen een postbusnum
mer heeft, kan ik best begrijpen. Hij vertelde
me dat hij vaak verhuist en dat het zo makke
lijker is."
Eén probleem voorziet de aanstaande
moeder toch wel. „Het liefst zou ik willen dat
Paul niet alleen donor van het kind is, maar
ook echt een vader. Maar dat zit er van zijn
kant niet in. Hij wil geen contact met het
kind als het nog jong is. Straks ontstaat de si
tuatie dat mijn eerste twee kinderen wel een
vader hebben die iedere vrijdag langs komt
en mijn derde niet. Ik weet nog niet hoe ik
dat op ga lossen."
Markt
Het 'zwart-zaadcircuit', zo wordt de markt
van spermadonoren buiten de officiële sper
mabanken ook wel genoemd. De patiënten
vereniging voor vruchtbaarheidsproblema-
tiek Freya is niet zo blij dat alleenstaande
vrouwen er op zijn aangewezen. „Bij een
spermabank wordt de donor eerst medisch
onderzocht, daarna wordt het zaad ingevro
ren," legt J. van der Schoor, medewerkster
van Freya uit. „Na drie maanden wordt de
donor nog eens gecontroleerd. Pas als blijkt
dat er zich bij hem geen ziektes hebben ge
openbaard, wordt het ingevroren sperma ge
bruikt. Die veiligheid is er niet bij donoren
die zich aanbieden in advertenties."
Cora heeft aan Paul geen gezondheidsver
klaring gevraagd voordat ze met hem naar
bed ging. „Dat vind ik onzin. Dat vraag je
toch ook niet aan je vaste partner voordat je
kinderen krijgt?" „Maar ik heb zo'n verkla
ring wel," zegt Paul. „Driemaal per jaar laat
ik me op aids testen. Ik ben kerngezond. Mijn
huidige vriendin heeft geen moeite met wat
Het idee is even wennen: de
tpleegkundige die het mes zet in wrat
ii vat en tegelijkertijd je kussen even
schudt. Het medisch handelen is niet
meer alleen van de dokter.
door MADELEINE ROUMEN
H efronste wenkbrauwen, een vinger die
I naar het voorhoofd wijst en hier en daar
zelfs lichte paniek. 'Gaan verpleegkundi
gen straks enge ingrepen doen?'
Minister Borst van volksgezondheid kan het zo aar
dig vertellen. Verpleegkundigen zijn zo handig in de
vingers, dat ze best kleine operaties kunnen verrich
ten, vindt de bewindsvrouw. In Engeland gebeurt dat
al. Zij denkt aan moedervlekken verwijderen of vaten
uit de benen halen die nodig zijn voor een omleiding
aan het hart.
'Daar gaat mijn nering', denkt de dokter die vanwe
ge budgettering toch al minder mag doen; 'Ook dat
nog', verzucht de verpleegkundige in eeuwige tijd
nood; 'Niet aan mijn lijf, roept de geschrokken pa
tiënt.
Maar bij het Landelijk Centrum Verpleging Ver
zorging (LCW) in Utrecht - een denktank die in 1993
werd opgericht na de massale acties van verplegenden
en verzorgenden - constateert beleidsmedewerker en
verpleegkundige Tom Oostrom broodnuchter: „Het is
helemaal geen gek idee. De voorbeelden zijn mis
schien niet zo gelukkig, maar ervaren verpleegkundi
gen kunnen heel goed sommige medische taken van
artsen overnemen. Dat doen ze trouwens al jaren en
met succes. Sommige karweitjes, zoals het aanleggen
van een infuus, gaat hen va'ak zelfs beter af dan de
dokter. Vroeger mochten verpleegkundigen niet eens
de bloeddruk opmeten. Ook dat was strikt het terrein
van de arts. Maar door de nieuwe Wet Beroepsbeoefe
naren Individuele Gezondheidszorg (beter bekend als
de BIG) krijgt de verpleging veel meer mogelijkheden
voor medisch handelen."
Grijs gebied
Verpleegkundigen 'dokteren' nu ook al binnen het zo
geheten gedoogbeleid van de overheid, bij voorbeeld
als zij op een intensive care-afdeling werken. Om hoe
veel en welke handelingen het precies gaat en op wel
ke schaal dat allemaal gebeurt, is niet duidelijk. Het is
een groot grijs gebied dat nog in kaart moet worden
gebracht. Er staat een onderzoek op stapel van het
LCW samen met de Algemene Vergadering van Ver
plegenden en Verzorgenden (AVW), waar alle 43 be
roepsorganisaties lid van zijn.
„Dat zal een waslijst geven", verwacht Tom
Oostrom. „Zo'n inventarisatie is nodig om te kunnen
beoordelen wat wel en niet in het takenpakket van de
verpleegkundige past. We willen geen medische taken
erbij om overbelaste dokters te redden of de gezond
heidszorg goedkoper te maken. Verpleegkundigen en
verzorgenden willen meer invloed in de gezondheids
zorg en dat kan alleen als ze nu aan de kwaliteit van
hun beroepsuitoefening werken. Over geld en werkbe
lasting praten we opzettelijk nog even niet. Eerst zien
wat ze willen en kunnen."
Veranderen
Het LCW juicht toe dat minister Borst, zelf medicus,
de discussie tussen artsen en verpleegkundigen over
hun taakverdeling een zetje geeft. „Er staat veel te ver
anderen. Verpleging en verzorging krijgen het nog
drukker. Denk eens aan het groeiend aantal ouderen
en chronisch zieken dat een beroep zal doen op ver
pleging en verzorging thuis. Het ziekenhuis is er alleen
nog maar voor de intensieve en zeer complexe zorg;
een medisch-specialistisch bedrijf met steeds hoog
waardiger medische technieken.
Het klinkt allemaal mooi, maar een verpleegkundige is
geen dokter. Oostrom: „Nee, en niemand hoeft bang
te zijn dat verpleegkundigen de verkeerde dingen gaan
doen. Maar kijk eens naar de stoma-verpleegkundige.
Wanneer een stoma moet worden aangelegd, bepaalt
de verpleegkundige en niet de arts de plek waar de
kunstmatige uitgang moet komen. De verpleegkundi
ge maakt de patiënt mee en weet of die veel loopt of
zit. Zij kent de patiënt tot in elke huidplooi."
Als het aan het LCW ligt, nemen verpleegkundigen in
de wijk doktersconsulten voor verband- en hulpmid
delen vandaag nog over. Gedacht wordt aan een
spreekuur voor mensen die behandeld moeten wor
den voor een open been, een operatiewond of die re
validatie nodig hebben na een ongeval. Voor veel ta
ken die de dokter nu uitvoert, zijn verpleegkundigen al
opgeleid. Maar voor specialistische behandelingen
zoals assisteren bij een operatie is aparte scholing no-
dig.
Oostrom: „Het unieke van verpleegkundigen is dat
zij de patiënt goed kennen. Zowel in het ziekenhuis,
het verpleeg- en verzorgingshuis als thuis. Juist de ob
servatie van de patiënt is zo'n belangrijk kenmerk van
de verpleging. In het verlengde daarvan liggen allerlei
taken, ook medische: van een griepprik tot spreekuur
in het verzorgingshuis. Dat doet de arts nu, terwijl er
zoveel verpleegkundigen werken die de bewoners veel
beter kennen. Moeten er slaapmiddelen worden voor
geschreven, dan weet de verpleegkundige beter dan
wie ook wat er aan de hand is. Misschien heeft iemand
vooral problemen met inslapen of gaat het juist om
het doorslapen."
De verpleegkundige is volgens de LCW-man ook
geknipt als deskundige schakel tussen ziekenhuis en
thuiszorg. Omdat steeds meer ingrepen poliklinisch
worden gedaan, moeten nazorg en opvang van de pa
tiënt thuis beter worden geregeld. Transmurale zorg
heet dat in medische vaktaal.
Zelf heeft Tom Oostrom maar kortstondig de han
den aan het bed gehad. Hij heeft vier jaar ervaring op
gedaan in de wijkverpleging en gedurende die tijd zag
hij het aantal cliënten stijgen van zes naar tien op een
ochtend. „Ik ben emit gestapt omdat er te weinig per
spectief in zat. Van de zes studenten uit mijn groepje
zit er nog maar één in de verpleging. Bovendien vond
ik het jammer dat er zo weinig een beroep werd ge
daan op je deskundigheid. Een wijkverpleegkundige is
zeer goed in staat om bijvoorbeeld in het weekeinde
ernstige problemen bij zieke mensen thuis op te los
sen. Nou, stop die verpleegkundige dan niet zo vol
met allerlei verzorgende zaken. Kousen aantrekken
kan de ziekenverzorgende ook. Maar ik geef toe: daar
zijn er nog vaak te weinig van."
Oostrom koos voor een studie beleid en manage
ment gezondheidszorg. „Op de universiteit hoorde ik
voor het eerst waarderende woorden over de verple
ging. Dat trof me. Toen besefte ik dat verpleegkundi
gen trotser op zichzelf moeten zijn."
Verrijking
Betty Ambaum, voorzitter van de Vereniging van On
cologie Verpléegkundigen, reageert vragend. „Is al dat
medisch handelen nou werkelijk een verrijking van
ons vak en is het beter voor de patiënt? Wij hebben
nauwelijks tijd voor gewone dingen zoals een voor-
lichtingsgesprek met de patiënt of voorkomen dat ie
mand doorligt. Verpleegkundigen aan het bed rennen
van het ene infuus naar het andere. Soms wordt het ze
wel eens te veel. Door al dat technisch handelen heb
ben ze dan geen tijd meer om te reageren op emoties
van patiënten. En dat frustreert behoorlijk."
Toch kan ze een eind meegaan met 'dokterende'
verpleegkundigen. „Degenen die zich verder willen
bekwamen, verrijken daarmee hun vak. Soms kan bij
kanker een complicatie optreden met vocht in de
buik. Dat is zeer belastend voor de patiënt. Misschien
kan de verpleegkundige de ontlastende puncties uit
voeren die nu alleen door de arts worden gedaan. Dat
geldt ook voor het onderzoeken van de nierfunctie bij
het toedienen van cytostatica. En wellicht kan de ver
pleegkundige ook bekijken of een patiënt een bloed
transfusie nodig heeft".
Het is een hartenkreet van Ambaum: „Vergeet bij al
die ontwikkelingen om het vak te professionaliseren
niet waarom je verpleegkundige bent geworden. Het
gaat om aandacht en betrokkenheid, meevoelen. Die
fatsoenlijke begeleiding van de patiënt mag niet in het
nauw komen."
I ongeman, bl. sl. stelt zich beschikb. als
I spermadonor (nat. meth.), heel NI. en
W B.' Met deze advertentie bood Paul uit
teeuwarden zich tot voor kort aan in diverse
dag- en maandbladen. Of hij echt Paul heet,
is onduidelijk. „Want ik wil absoluut voorko
men dat iemand weet wie ik ben," vertelt hij.
Een echte jongeman is hij in elk geval niet.
„Ik ben 46. Maar ik zie er goed uit. Het is
misschien wat raar om het van jezelf te zeg
gen, maar ik lig goed in de markt bij vrou-
Paul is al spermadonor sinds zijn 22ste. Er
lopen in Nederland nu acht kinderen rond
van wie de moeder door hem is bevrucht. De
negende is op komst. „Het eerste kind moet
nu 24 zijn. Ik vind het geen raar idee dat hij
of zij daar ergens is; ik heb er geen emotione
le band mee. Ik heb de moeder nooit meer
gesproken."
De eerste keer dat hij zijn zaad doneerde,
was in een hotelletje in Zwolle. Paul had een
artikel gelezen over een echtpaar dat geen
kinderen kon krijgen. Hij vond dat zielig.
„Het was een tragisch relaas en ik wilde hel
pen. Ik schreef ze een brief dat ik wel als do
nor wilde fungeren, maar daar heb ik nooit
meer wat op gehoord. Toen las ik een adver
tentie van een echtpaar uit Zuid-Holland dat
een donor zocht. We spraken af in een weg
restaurant, op een datum dat de vrouw op
haar vruchtbaarst was. Ter plekke besloten
we het te doen. We gingen naar een hotel. De
man bleef buiten in de auto zitten wachten.
Ze hebben me achteraf nog laten weten dat
het gelukt was, maar meer weet ik niet. Niet
eens of het een jongetje of een meisje is ge
worden."
Wat beweegt een man om anoniem met
vrouwen naar bed te gaan? Gratis seks?
„Absoluut niet," zegt Paul. „Ik doe het uit
sluitend om die vrouwen te helpen. Het is
echt niet altijd een pretje hoor, met vreemde
vrouwen naar bed gaan. Ze zijn niet allemaal
even aantrekkelijk. Dat waren er maar twee.
Bovendien gaat het er tijdens zo'n bevruch
ting koel en afstandelijk aan toe. Neem die
eerste keer in het hotel. Ik had al mijn kleren
uitgetrokken. Die vrouw trok alleen haar
broek uit en bleef passief op het bed liggen
wachten. Ze had zelfs haar jas nog aan. Ei
genlijk wel lachwekkend allemaal."
Het is dus niet zijn libido, maar zijn idealis
me dat bij Paul de doorslag gaf zich als sper
madonor aan te bieden. „Bovendien ben ik
dol op kinderen. In mijn achterhoofd speelt
wel mee dat het een leuk idee is veel nako
melingen te hebben. Je hebt toch een beetje
het gevoel dat je zo voortleeft in een volgend
persoon. Je geeft jezelf door aan je kinderen,
aan een volgende generatie."
Maar waarom wil hij dan geen contact met
de door hem verwekte kinderen? „Ik heb met
de vrouwen de afspraak gemaakt dat, moch
ten de kinderen meerderjarig zijn en de be
hoefte voelen me te ontmoeten, ik daar geen
bezwaar tegen heb. Als de kinderen nog jong
zijn, wil ik absoluut geen contact. Ik wil me
niet emotioneel aan hen binden. Ik heb zelf
een dochtertje uit een eerder huwelijk. Dat is
genoeg."
Cora heeft onlangs gereageerd op de ad
vertentie van Paul. Ze is 35 en sinds zes jaar
vrijgezel. „Ik heb twee kinderen uit een eer
dere relatie. Ik wil al heel lang een derde,
maar een nieuwe partner is niet zo één twee
ik doe. Ze weet dat ik geen ziektes
oploop en ze begrijpt mijn redenen
om het te doen. Ik weet heel goed
waar ik mee bezig ben. Het enige dat
ik van de moeder waag is of ze me
na de komst van de baby een ge
boortekaartje stuurt. Zo houd ik
een bestandje bij van mijn kin
deren. Als een van hen later
verkering krijgt, kan de moe
der altijd via mij controleren
of het geen familie is."
Selecteren
FOTO GPD
Het is Paul na al die jaren
hulpverlening niet duidelijk
waar moeders bij het selecte
ren van een vader op letten.
„Sommigen vragen naar mijn
gezondheidsverklaring, anderen
niet. Ik heb een goede opleiding,
maar ook dat interesseert de
meesten niet. Ik denk dat ze ge
woon op mijn persoonlijkheid let
ten."
Volgens Van der Schoor van Freya
is ongewenste kinderloosheid een
groot probleem in Nederland. Bij de
vereniging zijn 2500 leden aangesloten.
Zij krijgen informatie over de verschil
lende mogelijkheden die er zijn om als
nog zwanger te worden of om eventueel op
adoptie over te gaan. „Er is een groot tekort
aan spermadonoren," weet ze. „Sinds de po
litiek enkele jaren geleden de anonimiteit van
spermagevers op wilde heffen, zijn er veel
minder mannen die hun zaad willen afstaan.
In zo'n geval gaan artsen prioriteiten stellen.
Alleenstaande vrouwen worden dan overge
slagen. De oorzaak van hun kinderloosheid is
namelijk niet medisch, maar sociaal. Die
vrouwen zijn dus gedwongen andere oplos
singen te zoeken."
Iedere keer als Paul een advertentie plaatst,
krijgt hij twee tot vier reacties. Naar eigen
zeggen is dat aantal flink afge
nomen sinds eind ja
ren tachtig de angst
voor aids de kop op
stak. „Maar niet iede
re reactie leidt ook tot
een afspraak. Boven
dien lukt de bevruch
ting niet altijd."
verwekken, via geslachtsgemeenschap. Ik
heb moeite met een potje. Bij masturbatie
komen er bij mij enorm eenzame gevoelens
boven uit mijn puberteit. Daar heb ik grote
moeite mee. Ik ben er ook voor behandeld.
Bovendien is het kind niet gediend bij die
kunstmatige bevruchting.
Cora is momenteel nog niet zwanger. Ze
houdt met temperaturen de dagen bij waar
op Paul het beste langs kan komen.
Waarom heeft hij eigenlijk gekozen zichzelf
aan te bieden in een advertentie en geeft hij
zijn goedje niet af bij een spermabank? „Ik
wil de moeder van mijn kinderen zien. Ik wil
weten wat voor soort mensen het zijn. Zelf
heb ik ook wel eens geweigerd om mee te
werken omdat ik de moeder niet serieus ge
noeg vond. Eén keer heb ik een vrouw in Den
Bosch geholpen door bij haar thuis een potje
af te geven. Zij wilde mij niet ontmoeten en
zat in een andere kamer waar zij het zaad zelf
inbracht. Dat vond ik vreselijk. Ik vind dat je
kinderen op een natuurlijke manier moet
