Twijfels rond dood
King Kong blijven
Feiten &Meningen
Vredesproces krijgt
een nieuwe kans
God en de Tocht
Werkgelegenheid geeft doorslag bij deal met Syri
donderdag 16 januar11997
N I
Veel later dan gepland, maar
nog net op tijd zal het Israëli
sche leger zich uit het grootste
gedeelte van Hebron terugtrek
ken. Vervolgens zal ook een be
gin worden gemaakt met de
ontruiming van de rest van de
Westoever.
Ongetwijfeld zullen de ko
mende jaren nog de nodige
problemen en vertragingen ont
staan. Dat Israël nu toch de weg
wil vrijmaken voor de Palestij-
nen kan echter zonder meer als
een nieuwe doorbraak worden
beschouwd in het vredesproces.
Tot voor kort werd die ont
wikkeling nog voor onmogelijk
gehouden. Premier Benjamin
Netanyahu heeft sinds zijn
overwinning op Shimon Peres
vorig jaar aanvankelijk alleen
maai- voor polarisatie gezorgd.
Hij wakkerde de protesten van
de Palestijnen aan door van
meet af aan te kiezen voor uit
gaansverboden, uitbreiding van
de nederzettingen van de kolo
nisten en vooral door te weige
ren om de in Oslo door PLO en
Israël gemaakte afspraken over
het overdragen van gebieden
aan de Palestijnen na te komen.
Onder buitenlandse druk is
Netanyahu nu overstag gegaan.
Daarmee heeft hij gebroken
met zijn verkiezingsbeloften.
Hij had zijn aanhangers immers
toegezegd dat hij hun belangen
zou verdedigen en geen land
zou ruilen voor wede. Het vre
desproces raakte daardoor al
snel in het slop en dreigde zelfs
helemaal te stranden toen Israël
tot geen enkele concessie meer
bereid bleek. Die ramp is nu af
gewend.
Door die koerswijziging is
Netanyahu niet op slag veran
derd van een havik in een vre
desduif. Hij wantrouwt nog al
tijd de Palestijnen, maar is tot
het inzicht gekomen dat deze
stap onontbeerlijk is, wilde hij
de spanningen in zijn land niet
verder laten oplopen.
De vergelijking dringt zich
daarbij op met de rol die Yit
zhak Rabin in 1993 speelde.
Ook hij liep vier jaar geleden
bepaald niet over van warme
gevoelens voor de Palestijnse
leider Yasser Arafat. Net als
Netanyahu nu koos Rabin des
tijds met zijn verstand in plaats
van met zijn hart voor de uit
eindelijk onvermijdelijke sa
menwerking. In een slakken
gang werden de veranderingen
tot stand gebracht. Uitgaansver-
"boden en het aanbieden van
nieuwe grond aan de kolonisten
waren ook toen niet bevorder
lijk voor de goede sfeer.
Het verschil tussen Neta
nyahu en Rabin is echter dat
laatstgenoemde mede dankzij
zijn militaire verleden een gro
tere strateeg was en bovendien
beschikte over de steun van Pe
res. Die effende meestal het pad
voor zijn premier. Peres leek
ook voor een stroomversnelling
te zorgen in het wedesproces
toen hij na de moord op Rabin
de leiding overnam.
Aanslagen door Harnas heb
ben daaraan echter een einde
gemaakt. De angst werd zó
groot dat de Israëliërs in meer
derheid voor de rechtse Likud-
partij kozen. Voor een belang
rijk deel zal het van extremisten,
zowel van rechts als van links,
afhangen of Netanyahu zich
verder zal ontwikkelen in zijn
nieuwe rol. Zodra een nieuwe
golf van geweld volgt, zal hij
daarin waarschijnlijk aanleiding
zien om op zijn schreden terug
te keren. Zonder die aanslagen
krijgt de wede in Israël een
nieuwe kans.
JAN PREENEN
Elfstedentochten eindigen
nooit. In de treintaxi, die me
van station Leiden Centraal
naar huis brengt, wordt-ie op
nieuw gereden. Nauwelijks heb
ben we het futuristische bouw
werk achter ons gelaten, of we
gaan terug in de tijd. Terug naar
de Bonkevaart en de Dokkumer
Ee. „Ik ben van 's morgens half
zes tot twaalf uur bezig ge
weest", zegt een meisje enthou
siast, alsof het in Friesland om
het verbeteren van het wereld-
duurrecord schaatsen ging. Dat
blijkt echter een misverstand.
Ze heeft niet zelf gereden, maar
gekeken. „Alleen als de reclame
kwam, ben ik even weggelopen.
En dat is toch ook een hele
prestatie."
Niet dus. Een bontmantel ach
ter in de auto komt plotseling
tot leven en spuwt haar onge
noegen. Overigens zonder con
sumptie, gelukkig, m^ar dat
doet niets af aan de felheid.
„Kind, waar ben je toch mee
bezig?" Het 'wicht' is volledig
uit het veld geslagen. De onge
waagde time-out wordt door de
bontmantel dankbaar aange
grepen om het initiatief te hou
den. „Ik begrijp echt niet wat
zoveel mensen bezielt. Er is
toch wel iets beters dan de Elf
stedentocht."
Het meisje weet zo gauw niets
te verzinnen. Nog aangeslagen
door de onverwachte reactie
doet ze er het zwijgen maar toe.
Aangezien de chauffeur niets
zeggend duidelijk maakt dat hij
meer verstand heeft van rijden
dan van praten, neem ik de rol
van acteur Maarten Spanjer
maar op me. 'Wat is er dan be
ter?' De bontmantel kijkt me
aan met een blik die weinig in
telligentie bij me vermoedt.
„Mon Dleu. God natuurlijk. Hij
is de belangrijkste. Vijfjaar gele
den heeft Hij me aangeraakt en
sindsdien heeft Hij me niet
meer verlaten."
Als advocaat van de duivel en
het nog altijd in stilzwijgen ge
hulde meisje wijs ik er op dat
het toch een uniek evenement
is. 'Het is toch niet zomaar een
schaatstochtje, maar de Tocht
der Tochten. En die maak je
niet elk jaar mee.' Het pleidooi
schiet zijn doel voorbij. „Het is
helemaal niets unieks. God is
uniek. De mensen vergeten dat.
Zij adoreren de verkeerde din
gen."
Tegen beter weten in doe ik een
nieuwe poging om haar te over
tuigen. 'De tocht was toch hart
verwarmend'. Nee dus. Niet
voor haar. „God zit hier in mijn
hart. Ik heb het altijd warm.
Daar heb ik geen valse beelden
voor nodig." Even later stapt ze
uit. De agressie heeft kort voor
haar de taxi verlaten. Vriendelijk
zegt ze ons gedag. „En vergeet
God niet."
JAN PREENEN
Het heeft nog steeds de ingrediënten van een fantastische detective: oorlog, een dubbelspion, prins Bernhard, een
mysterieus sterfgeval, verwoede pogingen van autoriteiten de zaak in de doofpot te stoppen. De kwestie speelde
vijftig jaar geleden, maar is nog steeds niet uit de actualiteit. Deze week verscheen een nieuw boek over Christiaan
Lindemans, beter bekend als King Kong. Volgens auteur Bob de Graaff is er nu duidelijkheid over de doodsoorzaak
van de dubbelspion. Dat is een wel erg stellige conclusie. Twijfel blijft.
Na de oorlog blijven er vragen over de zaak-King Kong. Op 17 juni 1986 wordt op de Rotterdamse begraafplaats Crooswijk het graf van Linde
mans geopend. Al snel staat vast dat hij er ligt en niet naar Zuid-Amerika is ontkomen, zoals bijvoorbeeld zijn broer Henk vermoedde.
ARCHIEFFOTO'S
De in de Scheveningse strafgevangenis op
gesloten Christiaan Lindemans overleed in
juli 1946 onder weemde omstandigheden.
Zelfmoord van een verrader die de dood
Vein talloze landgenoten op zijn geweten
had? Of moord op iemand die te veel wist?
De affaire-King Kong houdt sinds 1946 de
gemoederen met zekere regelmaat bezig.
De laatste grote publiciteitsgolf was in 1986.
Het ministerie van binnenlandse zaken
werd toen door de rechter gedwongen een
BVD-dossier over de zaak openbaar te ma
ken. Vervolgens kwam ook uit andere stuk
ken pijnlijk duidelijk naar voren waarom de
autoriteiten jarenlang zo krampachtig met
de kwestie omsprongen.
Nederland mocht vooral niet weten dat de
dubbelspion aan het eind van de Tweede
Wereldoorlog kind aan huis was op het
hoofdkwartier van prins Bernhard. De prins
en zijn staf hadden geblunderd door met
Lindemans in zee te gaan. Geen middel is
daarna onbenut gelaten om dat feit onder
tafel te houden: poging tot diefstal van stuk
ken, druk op publiciteitsorganen. Leugens:
leden van de staf, en ook de prins zelf, spra
ken aantoonbaar niet de waarheid over hun
nauwe relatie met Lindemans.
In die context begon zelfs historicus dr. L.
de Jong er aan te twijfelen of de officiële le
zing dat Lindemans in juli 1946 zelfmoord
pleegde wel klopt. De Jong sprak in 1986
over stukken 'die de interpretatie toelaten
dat hij uit de weg is geruimd'. En in 1988
stelde 's rijks geschiedschrijver: „Het enige
aspect van deze duistere zaak dat wij als op
gehelderd beschouwen is dat de dood van
Lindemans door de medewerking van ver
scheidene personen is verhaast."
Anno 1997 komt historicus Bob de Graaff
met 'Dood van een dubbelspion, de laatste
dagen van Christiaan Lindemans'. Voor de
auteur staat vast dat het hoofdstuk-Linde
mans na vijftig jaar 'eindelijk' kan worden
gesloten. Geen twijfel mogelijk, het was
toch zelfmoord.
Welke nieuwe feiten rechtvaardigen dit
standpunt? Wat zijn de gegevens die De
Graaff alsnog te pakken heeft weten te krij
gen? Belangrijke bron is ook voor hem een
proces-verbaal dat de Haagse brigadier van
politie Hendrik Graalman in 1946 opmaak
te. Dit document kwam eerst begin 1987
boven water en deze krant putte daar toen
al rijkelijk uit.
Vraag was vervolgens ook niet zozeer of er
nu wel of geen zelfmoordpoging was van
Lindemans en de op hem verliefde ver
pleegster Tine Onderdelinden. Het inne
men van medicijnen leek wel vast te staan.
Maar waarom stierf Lindemans en overleef
de de zuster het?
Nieuw bij De Graaff is in elk geval de af
scheidsbrief die Lindemans in de Scheve
ningse strafgevangenis aan verpleegster
Onderdelinden dicteerde, kort voordat bei
den op 18 juli de medicijnen innamen. De
brief rept over 'hoogverraad' van prins
Bernhard en blijkt te zijn verdonkeremaand
door een overijverige vrouwelijke gevange
nisfunctionaris die vreesde voor de reputa
tie van prins en koningshuis.
De inhoud van de brief stemt overeen met
al eerder bekend geworden 'fantastische
verhalen' van King Kong. Over de dood van
Lindemans staat er echter geen spat nieuws
in. In dat opzicht valt het in het niet bij het
al wel bekende afscheidsbriefje van zuster
Onderdelinden. 'Straks nemen we in' valt
daarin onder meer te lezen.
Anders ligt het met het tweede nieuwe do
cument. De functionaris die het officiële
politie-onderzoek frustreerde door de af
scheidsbrief naar hofkringen door te spelen,
deed ook zelf onderzoek naar de gebeurte
nissen in de gevangenis. Neeltje Hanna
Schokking had tijdelijk de leiding van de
vrouwenafdeling in de cellenbarakken te
Scheveningen. De Graaff vond haar 'Kort
verslag van de feiten aangaande de vergifti
ging van King Kong (alias Lindemans) en Zr.
T. Onderdelinden'. Het stuk is 'Geheel naar
waarheid opgeschreven op 29 july 1946'.
Schokking verhaalt, net als brigadier Hen
drik Graalman, over de gebeurtenissen rond
de 18de juli. Beide verhalen stemmen in
grote lijnen overeen. Dat lijkt ook niet zo
verwonderlijk, omdat zowel Graalman als
Schokking de informatie niet uit eigen we
tenschap had, maar optekende uit de mond
van direct betrokkenen. 'Wat vertelt het do
cument van Schokking nu over de dood van
Lindemans wat wij nog niet weten?' is de
vraag die De Graaff zich dan ook terecht
stelt. Maar een helder antwoord blijft daar
na uit.
Lindemans had kunnen worden gered als
zijn maag was leeggepompt, een simpele
medische ingreep. In het verleden is wel ge
zegd dat de daarvoor noodzakelijke appara
tuur is gebruikt ten behoeve van Onderdel
inden. Brigadier Graalman stelde echter al
vast dat er wel degelijk een tweede apparaat
was.
De Graaff: „Voor zover men uit weglating
van vermelding iets mag afleiden, is in het
geval van Lindemans in de gevangenis ge
woonweg niet aan het leegpompen van de
maag van Lindemans gedacht." Dat is wel
erg kort door de bocht om tot een conclusie
te komen.
En dat geldt ook de volgende zin: „Het leek
op Murphy's Law, alles wat fout kon gaan,
ging fout die dag, althans voor Lindemans.
Bij hem werd de maag dus pas leeggepompt
toen hij bij Zuidwal (een ziekenhuis, AM)
Christiaan Lindemans, in 1944
arriveerde. Dat was te laat."
Twijfel is er ook waar het gaat om de de
zaak van 'de man in de twee ambulances'.
Maar liefst twee ambulance-bemanningen
stellen Lindemans vanuit de gevangenis
naar het ziekenhuis te hebben vervoerd.
Een mysterie omdat beide versies steun
vinden in feiten. De Graaff zegt nu dat op
basis van het verslag-Schokking 'mag wor
den aangenomen' dat Bang Kong door de
GGD is vervoerd. „Het mysterie van de twee
ambulances is opgelost."
Op basis van Schokking is een logisch ver
haal te destilleren, zeker. Dat was ook via
het proces-verbaal van brigadier Graalman
al het geval. Probleem is echter dat hetzelf
de ook geldt voor het andere verhaal, dat in
1986 nog eens werd bevestigd door twee
ambtenaren die zeker wisten met Linde
mans in de gevangenisambulance op pad te
zijn geweest. De Graaff, die op zich zeer
grondig te werk gaat, laat na afdoende dui
delijk te maken waarom dit tweede verhaal
niet klopt.
De waarde van De Graaffs boek zit hem
vooral in het feit dat hij duidelijk maakt hoe
vroeg in de zaak-King Kong al is begonnen
met het verdoezelen van feiten. Via wat De
Graaff 'hofkringen' noemt, zijn stukken bui
ten officiële onderzoeken gehouden. Doel
bewust is justitie tegengewerkt, ook door er
voor te zorgen dat getuigen hun mond hiel
den.
In zijn conclusies is de auteur echter te gre
tig. Wat De Graaff betreft mag het boek-
King Kong gesloten worden. Daar is mis
schien iets voor te zeggen. Maar dat het
mysterie nu is opgelost, is net een stap te
ARTHUR MAANDAG
WIM STEVENHAGEN
'<34 TÓCH IA16|2LÊN,/YIAIL'.'
.»EKl H0Ö/6ÊL IttëNSEM /VWET&0
ee fóM ECOMO/WSCM £kj
SOCIAAL ACWIEJSgWEN
VCSÓPWr C€ fOLTlEIA. VIMpr
CAT 6R \NÉL Sp&4<£ IS
VAN EBJ f\N£&?E(jNé)
in oe
Zuid-Afrika woedend over kritiek VS op geplande wapenleverantie
President Mandela heeft gisteren ge
zegd dat Zuid-Afrika zich niets zal aan
trekken van de mening van andere lan
den bij het vaststellen van het buiten
landse beleid. Hij reageerde daarmee
op een Amerikaanse waarschuwing om
geen wapens te verkopen aan Syrië.
„Wij zullen overeenkomsten sluiten
met welk land dan ook, ongeacht of zij
populair zijn in het Westen of niet. En
dat zullen wij in dit geval waarschijn
lijk ook doen", zei Mandela. Washing
ton liet begin deze week doorscheme
ren de hulp aan Zuid-Afrika te zullen
stopzetten als de regering in Pretoria
haar plan doorzet om wapens aan Sy
rië te verkopen.
De wapenleveranties aan Syrië zijn tot
nu toe het absolute dieptepunt in de re
laties tussen de VS en Zuid-Afrika, maar
het conflict tussen Washington en Preto
ria komt niet onverwacht. De Amerika
nen kijken al enige tijd tandenknarsend
en met de nodige verbazing naar het
Zuid-Afrikaanse buitenlandse beleid.
Van een gepland (en uiteindelijk door
Cuba geannuleerd) staatsbezoek van
Castro aan Zuid-Afrika tot de ontvangst
van de Iraanse leider Rafsanjani en een
uitnodiging aan de Libische leider
Ghaddafi, lijkt het Zuid-Afrikaanse be
leid er zo ongeveer op gericht om de
Amerikanen bewust te schofferen.
Dat is niet de opzet. Libië, Syrië en Cuba
behoren tot de landen die het ANC in
het verleden steun hebben gegeven. En
Mandela laat oude vrienden niet vallen,
ook niet als Washington daar bezwaren
tegen maakt. Maar de geplande wapen
verkoop aan een land dat wordt ver
dacht van steun aan internationale ter
roristen en dat bovendien als buurland
van Israël in een licht ontvlambare regio
ligt, getuigt er voor de zoveelste keer van
dat het Zuid-Afrikaanse buitenlandse
beleid op zijn minst onvoorspelbaar is.
De internationale kritiek komt voor de
Zuid-Afrikanen vermoedelijk minder on
verwacht dan de boze uitval van de re
gering doet vermoeden. De levering aan
Syrië was tot nu toe met geheimzinnig
heid omhuld. Het principebesluit van de
regering over de wapenverkoop werd al
op 4 december vorig jaar genomen en
tot nu toe geheim gehouden. Maar de
definitieve beslissing ligt, aldus de rege
ring, bij vice-president Mbeki en zal
eind deze maand worden genomen.
Het was ook Mbeki die enkele maanden
geleden een deal over wapenleveranties
aan Rwanda afsloot, luttele dagen voor
dat in Centraal-Afrika opnieuw conflic
ten uitbraken. Ook toen lieten de Zuid-
Afrikanen zich aanvankelijk weinig gele
gen liggen aan de negatieve internatio
nale reacties. Het materieel zou bedoeld
zijn voor de interne opbouw van de poli
tie. De wapenleveranties werden pas
stopgezet na herhaalde berichten dat
Zuid-Afrikaans materieel zowel in Zaïre
als in Burundi werd gebruikt.
Achter die besluiten lijken eerder econo
mische dan politieke motieven te zitten.
Zuid-Afrika beschikt, dankzij de econo
mische boycot tijdens de apartheid, over
een uitgebreide eigen wapenindustrie
waarvoor het land markten aan het zoe
ken is. De nieuwe regering heeft al eer
der duidelijk gemaakt dat ze, in het be
lang van de werkgelegenheid, niet van
plan is die industrietak af te bouwen.
In zeker opzicht verschilt het huidige be
leid niet van dat van de vorige regering.
Die was, om zijn wapenindustrie op
gang te houden en de internationale
boycot te ontduiken, tot over de oren
betrokken bij de wapensmokkel naar ie
dereen die maar wilde kopen, ook lan
den die onder internationale wapenboy
cots vielen. Vlak nadat de regering van
Mandela aan de macht kwam, werd be
kend dat wapenfabrikant en -handelaar
Armscor wapens aan het in burgeroorlog
verkerende Jemen had geleverd.
Het Zuid-Afrikaanse kabinet heeft nog
steeds niet bekendgemaakt om wat voor
materieel het precies gaat in de deal met
Syrië. Maar volgens de Zuid-Afrikaanse
correspondent van het blad Jane's De
fence Weekly gaat het vermoedelijk om
een verbeterd vuurgeleidingssysteem
voor Russische T72 tanks, dat ook nacht-
zicht mogelijk moet maken. Syrië bezit
zo'n 1.500 T72 tanks. Als de verkoop
doorgaat, zou het om de grootste wa
penorder van Zuid-Afrika gaan.
KAAPSTAD RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT
President Mandela: „We bepalen zei sc
aan wie we wapens verkopen." In
FOTO REUTERS PETERA
