Natuur Milieu
Roerdomp kind
van winterrekening
Bever vestigt zich in Oostvaardersplassen
Maas voor twee jaar Europees Landschap
Nonnetjes in wakken
WOENSDAG 15 JANUAR11997
Een dode roerdomp op het ijs. Deze soort heeft zwaar te lijden gehad
van de felle kou. foto martijn de jonge
«bert de jong
Veel watervogels hebben de af
gelopen zondag ingetreden
dooi niet gehaald. Zoals duizen
den meerkoeten. In de meeste
gevallen is dat voor een popula
tie niet erg. Die herstelt zich
wel. Maar voor sommige soor
ten ligt dat anders. Die zijn al
sterk gedecimeerd door milieu
bederf en natuurverloedering,
en kunnen de winterklappen
missen als kiespijn. Het gaat om
soorten als de ijsvogel en de
roerdomp. Het is bovendien de
tweede achtereenvolgende he
vige en langdurige winterperio
de die deze kwetsbare soorten
parten speelt.
Meer nog dan vorig jaar lijkt dit
maal de zeldzame en schuwe
roerdomp de dupe van de kou.
Natuurbeheerders die in hun
terreinen deze geelbruine rei
gerachtige met vis bijvoeren,
melden veel geringere aantallen
op de voerplekken dan in
1995/1996. Roerdompen zijn in
hoofdzaak standvogels, die bij
invallende vorst niet wegtrek
ken. Ze blijven bivakkeren bij de
laatste wakken, wachtend tot
een onvoorzichtige prooi lucht
komt happen. Wakken zijn er
de afgelopen periode echter
weinig geweest. Daarvoor was
de vorst te streng.
Als de wakken dichtvriezen pro
beren hongerige roerdompen
nog wel eens uit te wijken. Maar
dan is het meestal te laat. Alleen
vogels met een zeer goede con
ditie weten te overleven. Roer
dompen bijvoeren op plekken
waar regelmatig schaatsers pas
seren heeft geen zin. De dieren
zijn erg gevoelig voor versto
ring, en zullen telkens terug het
riet in vluchten, wat extra ener
gieverlies tot gevolg heeft.
Kenners verwachten dat ko
mend voorjaar op maar heel
weinig plaatsen het karakteris
tieke 'gehoemp' van de manne
tjesroerdomp te horen zal zijn.
PUZZEL
123456789
K
10
11
OPGAVE
OPLOSSING
KRUISWOORDRAADSEL
Horizontaal:
1. eetgerei; 2. ambtsgewaad, ri
vier in Spanje; 3. ingenieur, vis,
muzieknoot; 4. Grieks wijsgeer;
5. reeks, muurholte; 6. vallei, in
orde; 7. klompje planten, hevig;
8. voorbeeld; 9. bijwoord, paard
je, plus; 10. toespraak, gast; 11.
middellijn.
Verticaal:
1. mannelijk dier, zoogdier; 2.
gehoororgaan, kunsttaal, pau-
sennaam; 3. landbouwwerktuig,
kerkgezang, muzieknoot; 4. over-
schop, kleur; 5. lokmiddel, lof
dicht; 6. verharde huid, lusthof;
7. naschrift, oom, voorzetsel; 8.
telwoord, Europeaan, gelofte; 9.
schoeisel, soort.
SLEUTELWOORD
Horizontaal:
1. panorama; 2. raadhuis; 3. on
gerust; 4. meeldauw; 5. orna
ment; 6. toonzaal; 7. identiek; 8.
ergernis.
De woorden op de eerste en der
de verticale regel zijn: PR0M0-
TIEen NAGENOEG. Het sleutel
woord luidt: DANSMUZIEK.
Na twee 'gedwongen' her-introducties, in
de Biesbosch en de Gelderse Poort (Nijme
gen), is het de bever gelukt zelf nieuwe leef
ruimte in ons land te vinden. In natuurge
bied de Oostvaardersplassen, tussen Lely
stad en Almere, zijn afgelopen periode ver
schillende bevers waargenomen. Zowel
door wandelaars als personeel van de in
stantie die dit terrein beheert, Staatsbosbe
heer. De bevers wekten de indruk het prima
naar de zin te hebben in het moeras, dat
gestoffeerd is met ruig wilgenstruweel.
De aanwezigheid van de bever als inheems
zoogdier eindigde in 1826. Toen werd het
laatste exemplaar bij Zalk ruw de schedel
ingeslagen. Met veel meer diersoorten die
nu zeer gewenst zijn, is in het verleden zeer
barbaars omgesprongen. Ze werden ofwel
uit economische overwegingen fel bejaagd,
ofwel omdat ze het stempel 'schadelijk'
droegen. Bevers moesten om twee redenen
de mens vrezen. Die had het voorzien op
hun vacht, én ze stonden bekend als scha
delijk, vanwege hun geknaag.
Sinds bont 'uit' is, en in grote natuurgebie
den de natuur zoveel mogelijk ruim baan
wordt gegeven via het zogeheten 'procesbe-
heer', is de bever weer welkom. Het dier
draagt er door het geknaag aan bij dat het
moeras moeras blijft, en zorgt voor afwisse
ling en verjonging van het oer-landschap.
Bevers kunnen ongeveer 1,30 meter lang
worden, en een gewicht van 30 kilo berei
ken. Turbo-knaagdieren dus, die stevig te
keer kunnen gaan.
Na ruim anderhalve eeuw afwezigheid
kreeg deze soort in 1988 nieuwe levenskan
sen in de Biesbosch, onder auspiciën van
Staatsbosbeheer. Uitgezet werden bevers
uit Duitsland. Later zijn ook bevers losgela
ten in het natuurontwikkelingsgebied De
Gelderse Poort, van het Wereld Natuur
Fonds (WNF). Het lijkt erop dat de dieren
zich weten te handhaven.
De bevers in het Oostvaardersplassenge-
bied zijn waarschijnlijk het nabijgelegen
natuurpark Lelystad ontvlucht. Buiten de
Oostvaardersplassen zijn in Flevoland op
nog enkele plaatsen bevers gesignaleerd.
De Naturfreunde Internationale (NFI) heeft
de rivier de Maas en aangrenzende uiter
waarden uitgeroepen tot Europees Land
schap in de periode 1997/1998. De NFI rept
over 'een buitengewoon bekoorlijk, be
schermingswaar dig en cultureel veelzijdig
rivierlandschap'. De Maas heeft een lengte
van ruim negenhonderd kilometer en kron
kelt als een natte levensader door Frankrijk,
België en Nederland.
Helaas is lang niet alles koek en ei met deze
rivier. Alle nog aanwezige bekoorlijkheid
ten spijt, gaan grote delen van de Maas
zwaar gebukt onder industriële vervuiling
en een eng keurslijf van kanalisaties. Nu de
rivier is uitgeroepen tot Europees Land
schap gaat de NFI in 1997 en 1998 de dis
cussie aan met allerlei organisaties en in
stanties die bemoeienis hebben met de
Maas, in een poging verbeteringen te be
werkstelligen.
Daarbij zal de NFI speciale aandacht schen
ken aan acties en projecten die gericht zijn
op duurzame, regionale ontwikkelingen.
Bijvoorbeeld op het vlak van ecologische
landbouw en natuurtoerisme. Dit alles on
der het motto 'beter leven met de Maas'. In
Nederland maakt de Nederlandse Vereni
ging voor Volksontwikkeling en Natuur-
vriendenwerk (Nivon) deel uit van het NFI.
De natuurvriendenbeweging werd in 1895
opgericht. Wereldwijd zijn er zo'n 600.000
leden, verdeeld over 3.500
regionale/plaatselijke groepen. In ons land
beheert het Nivon talrijke zogeheten 'na
tuurvriendenhuizen', een soort pensions.
HEINZ
piemen Overal waar nog open water is in het
IJssel-, Marker- en IJ meer laten ze zich bewon
deren: nonnetjes. Een kleine, gracieuze zee
eend, verwant aan zaagbekken (snavels met
tandjes). Die hoef je geen brood of graan te
voeren. Ze blieven uitsluitend vis. Vooral de
mannetjes (foto) zijn zeer fraai getekend. In
'open winters' zonder ijs brengen maximaal
20.000 nonnetjes de koude maanden in ons
land door. Belangrijkste winterkwartier is het
Markermeer. Thans zijn het er veel minder. Het
merendeel is voor de vo'rstgrens uit gevlucht,
richting Engelse en Franse kusten. Ze broeden
in het hoge noorden. Kleine aantallen hebben
zich afgelopen periode weten te handhaven in
onder andere de warmwater-uitlaten van ener
giecentrales en rioolzuiverings-installaties.
Nonnetjes kunnen in groepsverband fanatiek
op scholen spiering jagen. Vaak hangen er dan
wolken meeuwen boven zo'n groep jagende
nonnetjes. De meeuwen profiteren van de
schubbendragers die de eenden omhoog
dwingen. Dat heet klepto-parasitisme.
foto martijn de jonge
TOM POES Tom Poes en de Niks
Wammes Waggel wandelde met los
se tred naar slot Bommelstein om
zijn schilderij terug te halen en heer
Bommel snelde achter hem aan.
„Niet doen!" roep hij uit. „Ik wil ie
stukje houden want anders kan ik
niks niet meer zien en Tom Poes
zegt, dat dat niet goed is. Ik moet
zorgen, dat ik niks kan zien - en daar
houd ik mij aan. Maar een millioen is
te veel, als je begrijpt wat ik bedoel."
De jonge kunstenaar stond stil. Het
was duidelijk, dat hij uit heer Ollie's
woorden had begrepen, dat deze het
kunstgenot niet ontberen kon, want
er lag een warme glimlach op zijn
eenvoudig gelaat. „Ja, het is een lek
ker doekje, hè?" vroeg hij. „Ik heb
mij er helemaal op uitgedrukt, zo
doende. Weetje wat? Voor 25 florij
nen mag je hem nog een dag hou
den. Doen?" „Goed", zei heer Bom
mel bezwaard. „Een dag is niet veel,
maar misschien krijg ik in die tijd
een idee." Hij betaalde en terwijl
Wammes opgewekt naar de stad
toog, liep hij zorgelijk naar huis. Daar
zat Joost een kaartje te leggen met
niks. Hij rookte een sigaar en lachte
vriendelijk, hoewel hij zwaar verloor.
„Het verlies zou betreurenswaardig
kunnen zijn", zo sprak hij, „maar
wanneer ik morgen de toto gewon
nen heb kan er wel iets af, met uw
welnemen. En dit is een aardige ver
treding, wanneer ik mij zo mag uit
drukken. Vindt u niet?" „Niet zo
leuk", prevelde het witte ventje.
„Flits-rappe niks overwint alle cent
jes, want bange bediende is zo traag
gesloomd. En wat moet ik met cent
jes maken?" Joost wilde een prettig
voorstel doen, maar op dat moment
trad heer Ollie binnen. „Ook dat
nog", mompelde deze verblekend.
„Gokken en zwetsen. Dat is de in
vloed van niks. Ach, waartoe zal dit
alles leiden? Het is de angst voor
morgen, zegt Tom Poes..."
DOOR JAN VISSER
Zacht weer halverwege de maand januari wordt in de Ka-
lenderklimatologie heel optimistisch de Antoonlente ge
noemd naar de naamdag, 17 januari, van de heilige Sint
Antonius. Zo'n milde periode valt vooral op in koude of
strenge winters. Doorgaans is het een adempauze tussen
twee vorstperioden.
De Antoonlente waar we dit jaar mee te maken hebben is
zeldzaam fraai dankzij een combinatie van factoren.
Grootschalig is er sprake van een warme en zeer droge at
mosfeer door dalende luchtbewegingen in en aan de ranc
van een hogedrukgebied boven Midden Europa. Door de
sterke uitdroging van de atmosfeer is de zonnestraling in
tenser en wordt het niet met sneeuw bedekte aardopper
vlak sterk opgewarmd. Vervolgens helpen kleinschalige
factoren zoals bodemgesteldheid en een beetje wind het
kwik aan waarden die locaal de 10 graden overschrijden.
Gisteren werd het in Woensdrecht bijna 11 graden; in on
ze streken kwam Bloemendaal aan Zee -niet in de laatste
plaats dankzij de aflandige wind- tot maximaal 9,5 gra
den. De keerzijde van de medaille is dat de gunstige con
dities in de nachtelijke uren een sterk warmteverlies ver
oorzaken. De afgelopen nacht vroor het zo'n 3-4 graden
(Schiphol -3,7 graden) waardoor het weer wat kouder
werd dan de voorgaande nacht. De Antoonlente houdt zo
wel vandaag als morgen aan.
Na lichte vorst in de nacht en ochtend stijgen de tempe
raturen donderdagmiddag bij overwegend zonnig weer op
nieuw tot boven de 5 graden. Gaandeweg komt er wel wa
meer bewolking en de wind, waaiend uit het zuiden,
neemt toe tot matig.
Vanaf vrijdag wordt de bewolking dikker en vooral in het
weekeinde nemen de regenkansen toe. De nachtelijke
temperaturen blijven dan boven het vriespunten overdag
is het zo'n 5 graden. Na het weekeinde weer een daling
van de temperatuur maar of dat de voorbode zal zijn tot
een nieuwe vorstperiode is voorlopig nog erg onzeker.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
donderdag.
Noorwegen:
Vandaag langs de west
kust perioden met regen,
in het uiterste noorden
ook sneeuw. Morgen wis
selend bewolkt en ten
noorden van Trondheim
sneeuwbuien. In het zuid
oosten op beide dagen
overwegend droog en pe
rioden met zon. Morgen
van het noorden uit kou-
Zweden:
Wolkenvelden en op de
meeste plaatsen droog. In
het zuiden op beide dagen
geregeld zon. Vandaag
stevige wind. Maxima van
-5 graden in Lapland tot
4 in het zuiden, morgen
van het noorden uit flink
kouder.
Denemarken:
DONDERDAG 16 JANUARI 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 08.41 Zon onder
Maan op 12.14 Maan onde
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 09.16 21.46 08.49-
Laag 04.25 17.15 04.06-
station weer wind terg
Amsterdam onbew. z4 8
De Bilt onbew. zzo3 7
Deelen licht bew z3 8
Eelde onbew. zw 3 6
Eindhoven onbew. zzo 2 8
Den Helder onbew zzvv 4 8
Rotterdam onbew. zzw3 10
Twente onbew. z3 8
Vlissingen onbew. zzw4 4
Maastricht onbew. zzw 4 8
Aberdeen onbew. w.s. 0 12
Athene licht bew. n6 11 j
Barcelona zwaar bew. n3 13
Boedapest zwaar bew. w2 3
Bordeaux onbew. ozo3 8
Brussel onbew z2 9
Cyprus licht bew. wnw4 19
Dublin zwaar bew. ozol 11
Frankfurt mist z 1 -5
Genève zwaar bew. nw2 -1
Helsinki motregen zzw8 2
Innsbruck onbew. ver. 1 6
Istanbul zwaar bew. n 3 5
Klagénfurt mistbanken nw2 -1
Kopenhagen onbew. zw4 1
LasPalmas licht bew. wnw3 23
Lissabon onbew no 5 15
Locarno onbew. ozo 1 8
Londen' mist zl 8
Luxemburg onbew. w.s. 0 1
Madrid zwaar bew. w.s.-0 10
Malaga licht bew. nw2 16
Mallorca licht bew. ozol 15
Malta licht bew. ono2 17
Moskou zwaar bew. nw3 2
München onbew. zzw 1 -5
Nice onbew. nnw5 8
Oslo licht bew nl 5
Parijs onbew. z 2 1
Praag mist w.s. 0 -7
Rome onbew. o2 16
Split onbew. w 1 15
Stockholm half bew w5 5
Warschau motregen w2 2
Wenen mist zo 1 -4
Zurich ijsnaalden zzo 1 -4
Bangkok licht bew. ozo 3 3b
Buenos Aires zwaar bew. z4 32
Casablanca regen wnw2 20
Johannesburg onbew. w.s. 0 28
Los Angeles zwaar bew. no 3 14
New Orleans onbew. o4 11
New York onbew. wnw6 1
TelAviv regen zzo 5 20
Tokyo zwaar bew. nnw6 14
Toronto zwaar bew. wzw3 -4
Tunis half bew. zzw 3 16
Vancouver onbew. nnw3 4
Droog en vooral in het zuiden f
bergen zonnige perioden. In 6
veelal wolken. Maxima uiteenlop
iets onder nul in bewolkte gefa
bijna plus 10 in het zuiden.
Oostenrijk:
Droog en flink wat zon, maar int
bewolkt of nevelig. Maxima oplot
plus 5 in de zonnige bergen. If
wolkte gebieden blijft het net vri
Polen:
Overwegend bewolkt en kans
Plaatselijk mist. Maxima rondt
punt. Vandaag hier en daar iets:
Tsjechië en Slowakije:
Bewolkt en plaatselijk mist, ove
droog. In wat hogere streken so
's Middags lichte vorst.
Hongarije:
Rustig en droog winterweer,
met slechts af en toe wat zon
rond het vriespunt.
kenvelden, van tijd tot
tijd zon. Overwegend droog. Middagtem-
peratuurrond 4 graden.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
In het westen en noorden bewolkt. Voor
al morgen van het westen uit perioden
met regen. Toenemende zuidenwind. In
het zuiden eerst flink wat zon. Maxima
uiteenlopend van 5 tot ongeveer 12 gra-
België en Luxemburg:
Rustig en droog. Vrij zonnig, maar af en
toe ook wat wolken. Maxima van 5 in
het westen tot iets boven nul plaatselijk
in de Ardennen.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Rustig weer. Met name in het oosten
kans op nevel of mist. Verder flinke pe
rioden met zon. Morgen in het westen
wolken maar vrijwel droog. Middagtem-
peratuur van circa 10 graden vlak aan
zee 'tot rond het vriespunt plaatselijk in
de Vogezen.
Vandaag overwegend droog en flink wat
zon. Morgen bewolkt en kans op enkele
(onweers) buien. Maximumtemperatuur
aan zee rond 14 graden, vandaag in het
Madeira:
Half tot zwaar bewolkt, en een enkele
bui, mogelijk met onweer. Morgen toe
nemende bewolking. Middagtempera-
tuur ongeveer 17 graden.
Spanje:
Af en toe zon. Vandaag langs de kusten
in het oosten en zuidoosten enkele bui
en, mogelijk met onweer. Maxima van
circa 9 in het binnenland tot ongeveer
16 graden aan de zuidelijke kusten.
Canarische Eilanden:
Perioden met zon, maar ook kleine kans
op een bui. Middagtemperatuur onge
veer 20 graden.
Marokko:
Westkust: afwisselend zon en wolken.
Kans op enkele regen- of onweersbuien.
Morgen afnemend buiig. Middagtempe
ratuur rond 20 graden.
Tunesië:
Perioden met zon en op de meeste
plaatsen droog. Maxima rond 17 gra-
Zuid-Frankrijk:
Flinke zonnige perioden en droog. Lo
kaal kans op mist. Morgen later in het
westen meer bewolking. Maxima van on
geveer +4 graden in het oosten tot 14
graden in het zuiden.
Mallorca en Ibiza:
Zonnige perioden, maar ook een enkele
(onweers)bui. Middagtemperatuur onge-
r 16 graden.
Italië:
In de Po-vlakte kans op mist. Verder
veel zon en droog. Middagtemperatuur
uiteenlopend van 8 graden in het noor
den tot 15 in het zuiden, bij mist slechts
4 graden.
Corsica en Sardinië:
Flinke zonnige perioden en droog. Mid
dagtemperatuur rond 14 graden.
Malta:
Vrij zonnig en waarschijnlijk droog. Mid
dagtemperatuur ongeveer 16 graden.
Griekenland en Kreta:
Flinke zonnige perioden en rond de
Egeische Zee een stevige wind. Met na
me morgen aan de oostzijde van het
Griekse vasteland kans op een bui. Mid
dagtemperatuur meest tussen 11 en 15
graden.
Turkije en Cyprus:
Kusten: soms een harde aflandige wind.
Verder flink wat zon, maar in het zuid
oosten van Turkije en op Cyprus nog
kans op een bui. Middagtemperatuur
uiteenlopend van 12 graden op Dar-
danellen tot 18 op Cyprus.
Duitsland:
Rustig weer. Perioden met zon, maar af
en toe ook hardnekkige mist of laaghan
gende bewolking. Maxima oplopend
een graad of 5, in het zuiden en in
bewolkte gebieden rond het vriespunt.
Zwitserland:
