Zieke Dutchbatters
moeten serieus
worden genomen'
Feiten &Meningen
Actie tegen
paddo's buiten
proportie
Heksenjacht
'Er kwamen zo nu en dan kleine vlammetjes uit de grond'
Servische studenten spelen kat-en-muis met oproerpolitie
VRIJDAG 10 JANUARI 1997
De chef van de afdeling georganiseerde crimi
naliteit in de politie-regio Brabant Zuid-Oost,
commissaris Van Amerongen, is op kruistocht
tegen de 'paddo', de geestverruimende padde
stoel. Kwekerijen en verkooppunten in zijn re
gio kunnen meer invallen verwachten. Van
Amerongen kondigde dit gisteravond aan in
het actualiteitenprogramma Nova. De com
missaris vindt dat de paddo wel degelijk tot de
categorie harddrug behoort. Hij is bang dat
het een opstap tot harddruggebruik vormt.
Het zag er indrukwekkend uit. Voor het oog van
de televisiecamera's ontmantelden agenten be
gin deze week in Kerkdriel een professionele
kwekerij van uitheemse paddestoelen. De om
vang van de actie en het commentaar van justi
tie deden vermoeden dat een grote criminele
drugsbende is opgerold. Het is echter maar zeer
de vraag of er in Kerkdriel iets illegaals gebeur
de. Het openbaar ministerie heeft zich op glad
ijs begeven.
Justitie trad deze week fors op. Invallen in
Kerkdriel, Eindhoven en Amsterdam en ook nog
eens drie arrestaties. De handel in 'eco-drugs'
zou een forse slag zijn toegebracht. Met de pro
ducten uit de kwekerij werd volgens schattingen
van de politie in zogeheten smartshops een om
zet van zeven miljoen gulden per jaar gereali
seerd.
Klanten kunnen in smartshops verse en ge
droogde uitheemse paddestoelen kopen. Ook
honing en stroopwafels horen tot het assorti
ment. Eco-paddestoelen bevatten de verboden
stoffen psilocybine en psilocine. Die komen
voor op lijst 1 bij de Opiumwet. Maar dit bete
kent nog niet automatisch dat het bézit van de
paddestoelen verboden is.
Een en ander werd eerder al duidelijk in de
qat-zaak. De Haarlemse rechtbank kreeg daar
mee in 1994 te maken. Qat (blad van de miraa-
plant) is een licht stimulerend middel dat wordt
gekauwd en in Nederland vooral onder Somali
sche vluchtelingen aftrek vindt. Jarenlang kon
het zonder problemen via de KLM uit Kenya
worden aangevoerd, maar in de zomer van 1994
trad het openbaar ministerie uit Haarlem plot
seling op Schiphol op.
De Haarlemse rechtbank stelde echter vast
dat van een strafbaar feit geen sprake was. Ook
qat bevat bestanddelen die op lijst 1 van de Opi
umwet staan, maar dat betekent nog niet dat
daarmee de hele plant een illegale drug is. De
rechtbank constateerde dat het eind zoek is als
alle planten worden verboden waarin ook maar
iets van een stof voorkomt die in de Opiumwet
wordt genoemd.
Daarbij werd er op gewezen dat dit ook hele
maal niet de bedoeling is geweest van de wetge
ver. De rechtbank wist zich daarbij gesteund
door het ministerie van volksgezondheid, nota
bene de eerstverantwoordelijke voor de Opium
wet. Het OM legde de kwestie nog voor aan de
Hoge Raad, maar ving ook daar bot. Het froog-
ste rechtscollege was het geheel eens met de
uitleg van de rechters in Haarlem.
Vooralsnog valt niet in te zien waarin de qat-
zaak verschilt van de paddestoelen-kwestie. Het
ministerie van volksgezondheid heeft al laten
weten geen aanleiding te zien het gebruik van
eco-paddestoelen te verbieden en huldigt een
identiek standpunt als in de qat-zaak. En op
nieuw: dat ministerie en niet Justitie als eerste
verantwoordelijk is voor de Opiumwet. Drugs
zijn immers een kwestie van volksgezondheid.
Dat het OM desondanks overgaat tot optre
den, roept op zich al forse vraagtekens op. Toch
kan een officier van justitie het recht om op
nieuw in actie te komen niet worden ontzegd.
Een proces-verbaal en de inbeslagneming van
één paddestoel waren voor een proefproces al
voldoende geweest. In het licht daarvan is de
omvang van de actie in Kerkdriel buiten alle
proportie.
ARTHUR MAANDAG
Dat was even schrikken, die inval in een Kerk-
drielse paddestoelenkwekerij. Altijd gedacht dat
deze onschuldige zwammetjes rustig te verwer
ken waren in een macaroniprutje. Maar dat gaat
dus niet meer want voor je het weet, word je
door naar geestverruimende middelen speuren
de ambtenaren in de kraag gevat.
Die hebben een ware heksenjacht geopend
op alles wat maar enigszins een roes of kiekje
geeft. Ongetwijfeld met het idee in het achter
hoofd dat als die Franse president Chirac weer
eens iets te zeuren heeft over het Nederlandse
drugsbeleid, we trots kunnen melden dat we
wél een complete paddestoelenkwekerij hebben
opgerold. En dat die Franse drugstoeristen dus
niet meer kunnen worden bedreigd door
stroopwafels en honing, volgepropt met uit
paddestoelen gehaalde bedwelmende stofjes.
Dat moet toch indruk maken op die nep-Zon-
nekoning die rustig toekijkt hoe zijn met cham
pagne-brut volgegoten onderdanen op hun
drugstocht de Nederlandse steden onveilig ma
ken. Want Le Roi daarvpor eens op het matje
roepen, gebeurt natuurlijk niet.
Ondertussen zitten wij, fatsoenlijke Nederlan
ders die niets met drugs te maken willen heb
ben, er maar mee. Want wat wordt het volgende
doelwit van onze drugsspeurders. Het bakkie
koffie om 's morgens wakker te worden, de
theepot waarmee moeders hun kinderen uit
school opwachten of de chocoladeletter die een
oppeppende werking heeft. En wat te denken
van al die activiteiten als bungeejumpen of een
tochtje in een superenge achtbaan waarbij de
verslavende adrenaline je door de keel giert en
voor een leuke kick zorgt.
Nee, de hele dag'in bed blijven lijkt voorlopig
het veiligste advies. Alleen is dat natuurlijk niet
erg praktisch want werk maar ook honger en
dorst verdrijven je uiteindelijk toch uit je warme
holletje. Misschien moetje een paddestoeltje op
zijn tijd maar gewoon op de koop toe nemen.
En dan de bedenkers van deze heksenjacht uit
nodigen want voor deze figuren kan een geest
verruimend hapje toch geen kwaad meer.
ROZA VAN DER VEER
Herman Dijkstra kijkt doordringend naar
een foto met een huilende jongen. „Zo
voel ik me." Dijkstra is niet zijn echte
naam, want hij wil anoniem blijven. „Ik
ben voor veel militairen een vertrouwens
persoon. Als ik in de krant sta, denken ze
misschien dat ik hun vertrouwen schend.
Dat wil ik voorkomen. Toch wil ik praten,
want er is al te lang gezwegen. Het moet er
uit"
Hij is een vijftiger, een beroepsmilitair die
tal van functies bij defensie bekleedde en
iemand van de werkvloer die zich lang
zaam opwerkte. Hij oogt rustig, maar van
binnen moet het koken en borrelen. Hij
heeft psychiatrische hulp en houdt zich
met deze begeleiding en medicijnen zo
goed en kwaad als het gaat staande. „Vo
rig jaar werd het mij allemaal teveel. Nu
heeft mijn vrouw het moeilijk. Zij zit in
een psychiatrische inrichting. Ze kon er
niet meer tegen. We begrepen elkaar niet
meer." Dijkstra zat van februari tot en met
juli 1995 in Srebrenica, de enclave waar
Nederlandse militairen waren gelegerd
om de Bosnische bevolking te bescher
men. Ze slaagden daar niet in. De enclave
werd door Serviërs onder de voet gelopen.
Machteloos moest Dijkstra toezien. Het
heeft een onuitwisbare indruk op hem ge
maakt.
De plek in Srebrenica waar hij die periode
verbleef was een voormalige accufabriek.
„De militaire staf sliep in de kantoren van
die fabriek, dus redelijk schoon. Maar wij
sliepen in de loodsen, waar vroeger accu's
werden gemaakt", vertelt hij. „Iemand
pakte iets uit het water en binnen een half
uur stonden de blaren op zijn handen. Ik
ging hout verzamelen voor de kachel. Ook
mij hing het vel aan de handen.
Het zijn voorbeelden die aangeven dat het
er allesbehalve gezond vertoevèn was op
het terrein. Dijkstra: „Er stonden ook plas
tic vaten. Daar lag eerst lood in. Later ge
bruikten we ze om onze kleding in te was
sen." De eerste weken dat hij er was, kon
hij zijn ogen niet geloven. „Er kwamen zo
nu en dan kleine vlammetjes uit de grond.
Het was net science fiction." Toen de mili
tairen en de vakbond klaagden over de
vervuiling kwam er een halve meter grond
over het 'brandende' deel van het terrein.
Volgens Defensie zouden de gevaren daar
mee zijn geweken.
Maar Dijkstra vraagt zich af of het afdek
ken voldoende is geweest. „Het sneeuwt,
het waait, het regent. En veel collega's slie
pen in tenten. Als je zag wat voor stof daar
op lag... En die stof adem je toch in. En de
len van het terrein waren zo vies dat we er
niet mochten komen. Dat deden we dan
ook niet, maar we lagen daar heel dicht in
de buurt. Maandenlang."
Of er Dutchbatters zijn die blijvende licha
melijk schade overhielden aan hun verblijf
op het vervuilde terrein weet Dijkstra niet.
„Ik ken er niet een. Maai'volgens mij heb
ben deze ervaringen ook invloed op de
psychische gesteldheid van mensen. We
ten dat je maandenlang in een vervuilde
en misschien levensgevaarlijk omgeving
verkeert, zetje enorm onder druk. En
daarbij komen dan nog eens alle andere
ervaringen." Hij doelt op de machteloos
heid die veel militairen voelden toen ze
toekeken bij de etnische zuiveringen.
Terug in Nederland kreeg Dijkstra proble
men, maar bij Defensie kreeg hij naar zijn
gevoel nul op het rekest. Hij voelt zich ge
bruikt. In Screbrenica en in Nederland
„Als je acute hulp nodig hebt, kun je pe
na twee weken terecht bij Defensie. Bj<
toen ik naar de militaire sociale dienstp
ging, kreeg ik een gesprek met een
stagiaire! Die was zo groen als gras. E»
moet dan met zwaar getraumatiseerde
collega's praten." L
Dijkstra houdt zich staande met veel rt,
dicijnen en hulp van een psychiatêr. T
„Toen ik de verhalen over de vervufliii
Lukavac op het nieuws hoorde, barstt^
in huilen uit. Daarna belden een paar^
gens me op om er over te praten. En Vg
wen van militairen. „Help ons alsjebli^
zeggen ze. „Mijn man slaat mij en deig
deren. Ik ken hem niet meer terug. IkF
het niet meer vol."
ASSEN GEA MEULEMA
Elke oorlog kent zijn syndroom
Concentratiestoomissen, vermoeidheid en vage li
chamelijke klachten. Het zijn bekende verschijn
selen bij soldaten die terugkeren van een militaire
missie. Het ziektebeeld wordt wetenschappelijk
het 'posttraumatisch stress syndroom' genoemd.
Ook de klachten van Nederlandse Dutchbatters
die in het Bosnische Lukavac hebben gezeten, lij
ken in die richting te gaan.
Een Nederlands konvooi onderweg naar Srebrenica.
„We moeten de klachten van
de soldaten zeer serieus nemen
en zeker niet negeren", stelt di
recteur C. Mittendorff van het
Instituut voor Psychotrauma in
Utrecht. De stuk of zeven VN-
militairen die in de cokesfa-
briek van Lukavac in Oost-Bos-
nië hebben gezeten, wijten hun
klachten aan de ernstige ver
ontreinigingen op het terrein.
Hun ziekteverschijnselen zou
den echter ook een psychische
achtergrond kunnen hebben,
zegt Mittendorff zeer voorzich
tig-
Vrijwel elke oorlog levert uit
eindelijk bij een groep soldaten
een posttraumatisch stress syn
droom op. Het is bekend van
de beide wereldoorlogen en de
oorlogen in Korea en Vietnam.
„De klachten, ook van lichame
lijke aard, zijn veelal te herlei
den tot extreme angstsituaties
in gevechtsacties, waarin de sol
daten hebben gezeten", legt
psycholoog Mittendorff uit.
Maar ook militaire operaties
onder VN-vlag, zoals in Liba
non, Perzische Golf en Cam
bodja, hebben stresssyndromen
opgeleverd. Vandaar dat er
wordt gesproken over het Gol-
foorlo gsyndro omj ungleziekte
(Cambodja), het Libanon-trau-
ma en wellicht binnenkort over
de Bosnië-ziekte.
Doorgaans klagen betrokken
soldaten over slapeloosheid,
concentratieproblemen, de
pressiviteit en een reeks andere
geestelijke en lichamelijk onge
makken. Voor artsen en onder
zoekers is het doorgaans bui
tengewoon lastig een concreet
ziektebeeld te noemen.
Zo staat bijvoorbeeld nog steeds
niet vast wat de jungleziekte bij
de mariniers in Cambodja heeft
veroorzaakt. Vermoed wordt
onder andere dat inentingen en
het slikken van Lariam, een an
ti-malariamedicijn, de klachten
hebben veroorzaakt, maar zeker
is dit niet. Er is in Amerika ja
renlang uitvoerig onderzoek ge
daan naar het Golfoorlogsyn
droom en pas nu vermoedt
men dat blootstelling aan ze
nuwgas wellicht één van de oor
zaken is.
Van de Nederlandse militairen
die in de jaren tachtig naar Li
banon werden uitgezonden,
werd globaal bij tien procent se
rieuze emotionele problemen
vastgesteld. Vier procent van de
Nederlandse militairen die in de
afgelopen jaren naar voormalig
Joegoslavië zijn uitgezonden
had last van posttraumatische
stressreacties. Daarmee steekt
Nederland gunstig af ten op
zichte van andere landen en dat
is onder meer te danken aan de
na de uitzendingen naar Bos
nië, meent Mittendorff.
Om het posttraumatisch stress
syndroom op te lopen, hoeft
niet noodzakelijkerwijs sprake
te zijn van oorlogsstress. Mit
tendorff: „De belasting kan ook
zitten in een machteloos gevoel,
datje als VN-militair in Bosnië
weinig kon doen, of dat ze veel
narigheid hebben gezien, dat ze
slecht werden behandeld door
de lokale bevolking. Deze erva
ringen kunnen zo ingrijpend
zijn, dat ze daar later last van
krijgen."
Mittendorff noemt ook twee
andere factoren. In het geval
van Lukavac de vervuilde
grond en de neiging van rege
ringen om 'minder prettige as
pecten' van een oorlog, zoals
blootstelling aan zenuwgas
hetgeen wellicht het geval is
geweest in de Golfoorlog, in de
doofpot te stoppen. „Er kan
sprake zijn van collectieve
angst. In Lukavac wisten ze dat
ze op vervuilde grond zaten.
Als ze terugkomen in de bur
germaatschappij bevalt wei-
li tht het aangeharkte tuintje
niet meer. Men voelt leegte, ze
voelen zich niet prettig. Ze krij
gen lichamelijk klachten die ze
vervolgens wijten aan de ver
vuilde grond. Ik zeg niet dat dit
gebeurd is, maar het is een mo
gelijkheid."
De directeur van het Instituut
voor Psychotrauma pleit er dan
ook voor, dat de betrokken sol
daten die in Lukavac hebben
gezeten, lichamelijk grondig
worden onderzocht. „Je moet er
niet vanuit gaan, dat ze psychi
sche klachten hebben of getrau
matiseerd zijn. Je moet het on
derzoeken. Je kunt echter ook
niet uitsluiten dat er ook psy
chische aspecten aan hun licha
melijk klachten zitten.
UTRECHT CEES VAN DER LAAN
De studentendemonstratie lijkt al
voorbij voor hij goed en wel is be
gonnen. Terwijl de achterhoede
nog geen stap heeft gezet, stuit de
voorhoede op nog geen honderd
meter van het startpunt al op een
politiekordon. „Tot hier en geen
stap verder", maakt de comman
dant van de.ME-eenheid de stu
denten duidelijk.
Zo'n vijftig gehelmde agenten in
kogelvrije vesten, gewapend met
schilden, gummiknuppels, pistolen
en traangasgranaten, vormen een
dubbel kordon, van stoeprand tot
stoeprand. Even verderop worden
ook twee kleine zijstraatjes afgezet
die als mogelijke sluiproutes kun
nen worden gebruikt. Maar de trot
toirs aan beide zijden van de Vasi-
na-straat blijven merkwaardig ge
noeg nog enkele minuten vrij.
Blijkbaar is de commandant van
het peloton niet op het idee geko
men dat een deel van de demon
strerende studenten de straat wel
eens voor de stoep zou kunnen
verruilen. Die vergissing komt hem
duur te staan. Als de oproerpolitie
even later ook de trottoirs afsluit,
zijn al zeker vijfhonderd demon
stranten langs de barrière geglipt.
Tot zichtbaar orïgenoegen van de
pelotonscommandant zijn z'n
manschappen nu omsingeld: voor
de oproerpolitie staan een paar
duizend demonstranten te joelen,
achter het dubbele kordon min-
stehs vijfhonderd.
Hoewel de gezichten van de mees
te politiemensen verraden dat ze
zich niet erg op hun gemak voelen,
is de sfeer ontspannen. Er wordt
wat gejoeld en gefloten, af en toe
gooit een balorige student een rotje
naar de politie, maar verder ge
beurt er niets. „Dit is een psycholo
gische krachtmeting", zegt Svetla-
na, een 19-jarige geschiedenisstu
dente. „Zij willen ons er niet door
laten. Maar wij verzetten geen stap
totdat ze weggaan of zich bij ons
aansluiten."
Het nieuwste spelletje van de stu
denten, dat gisteren voor het eerst
werd uitgetest, heet 'kordonnetjes
omsingelen'. „We willen absoluut
Demonstranten maken vlak voor het politiekordon overwinningsgebaren.
geen geweld gebruiken. Dat zou
Milosevic graag zien en het zou
zich alleen maar tegen ons keren.
Daarom proberen we de politiekor-
dons op deze wijze hun zin te ont
nemen", legt Svetlana uit. „We
kunnen deze omsingeling des
noods 24 uur lang volhouden om
dat we tevoren een soort ploegen
dienst-systeem hebben opgezet.
Zo lang wordt het geduld van de
studenten en de oproerpolitie ech
ter niet op de proef gesteld. Kort
voor half vier, ruim anderhalfuur
nadat het kordon werd omsingeld,
geeft de pelotonscommandant zijn
manschappen de opdracht in te
rukken. Begeleid door luid gejuich
en gejoel van de demonstranten
slenteren de agenten met hangen
de hoofden terug naar hun verder
op geparkeerde busjes.
Svetlana is door het dolle heen.
„We hebben gewonnen", zo
schreeuwt ze uit. „Een van de
agenten gaf dat ook toe. 'Deze slag
is voor jullie', zo zei de man. En hij
FOTO REUTERS EMIL VAS
gaf me nog een handkus ook." Veel
tijd om van de 'overwinning' te ge
nieten, is er niet. De groep van en
kele duizenden studenten maakt
rechtsomkeert. Op de Uzun Mirko-
va, enkele honderden meters ver
derop, is een nieuw politiekordon
aan de beurt om te worden omsin
geld. De jolige, haast carnavaleske
sfeer tijdens de dagelijkse stu
tendemonstraties staat in scl
contrast met de politieke situ
Servië. Ruim zeven weken n;
begin van de massale protest I
gen president Milosevic en li
door zijn partij gepleegde bet
bij de lokale verkiezingen, is
oplossing voor het slepende i
flict nog altijd niet in zicht.
Milosevic gaf woensdag toe <jS(
verkiezingen van 17 novemb
Nis, de tweede stad van het 1 j
door de oppositie zijn gewon
'Gisteren laeeg de oppositie
winst in de provincieplaats
terug, maar de Servische pre
lijkt nog altijd niet bereid om
de hoofdstad Belgrado op te;
Met een paar 'troostprijzen't
de Servische oppositie echtethc
genoegen.
„We willen dat al onze ovem
gen worden erkend en boven j]
volledig", zegt Slobodan Vul
vic, een van de woordvoerde [f
de oppositiecoalitie Zajedno
men). „In Nis hebben we op
vember 41 van de 70 zetels g i.
haald. Milosevic wil ons daai
zetelS toekennen. We hebbe
echter vier meer gehaald. En
Belgrado valt niet te onderha i
len.'
Vuksanovic zegt ondanks allf
'licht optimistisch' over de uj
komst van de krachtmeting
Milosevic te zijn. „Milosevic
liest iedere dag een beetje mi
terrein en geloofwaardighei
de situatie blijft gevaarlijk. E(
in het nauw maakt rare sproJlc
De oppositie is vooral veront
over berichten dat de Servisc
president 10.000 extra agentd
het zuiden van het land naail
grado zou hebben gedirigeerp
„Misschien wil Milosevic de|
testen nog voor het orthodo)
Nieuwjaar (op 13 januari, rei
geweld beëindigen. Maar alsfcie
probeert, tekent hij zijn eigeifrc
tieke doodvonnis", aldus de
sitie-woordvoerder.
BELGRADO HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
