Machtsspel rond een gekidnapt kind Het herkenbare wel en wee van een lappenpoppenfamilie Foreign Land toont gevolgen sociale aardbeving Film/Boeken Een ware passie voor het natuurijs J WOENSDAG 8 JANUAR11997 2- Sylvia Waugh creëert nieuwe mythe met vijfdelige Mennyms-saga (JEUGDLITERATUUR RECENSIE JOKE DIEBEN - FRERICHS De Mennyms - Sylvia Waugh. Vertaling tohan Hos. Uitgeverij Gottmer/Jenny de longe. 29,90. In het voorjaar verschijnt 'De Mennyms in de wildernis', het tweede deel in deze vijfdelige saga. Goed drie jaar geleden debu teerde de gepensioneerde Britse onderwijzeres Sylvia Waugh met De Mennyms, een vijfdelige familiekroniek waarin het wel wee wordt beschreven van vader Joshua, moeder Vinetta, hun vijf kinderen en de bij hen inwonende grootouders Men- nym. Zo op het oog een dood- ewoon gezin, dat een onopval- inde, goed beschutte villa be- voont in de buitenwijk van een even doorsnee Engels stadje. Bedlegerige opa bestiert anuit z'n slaapkamer de fami- ie-aangelegenheden, vader lreigt werkeloos te raken, doch- er Appleby pubert wat af en noeder weet met niet aflatende efde en geduld haar drukke ge in bij elkaar houden. Uiterma- herkenbaar lief en leed zou je o denken, maar toch zijn de lennyms minder normaal dan lijken. De familie is namelijk iet geboren, maar gemaakt - n wel door de bejaarde, zeer naaister Kate Pen- shaw. Na haar overlijden zijn haar reusachtige lappenpoppen op mythische wijze tot leven ge komen en ze hebben haar wo ning systematisch overgeno men. Op het moment dat het ver haal begint, dragen ze het ge heim van hun afkomst al veertig jaar met zich mee en omdat ze het vermijden van (lijfelijk) con tact met mensen tot levenswet nummero één hebben verhe ven, denkt iedereen in de buurt dat Brocklehurst Grove 5 wordt bewoond door een niet onaar dig, maar wel zéér teruggetrok ken levend gezin. De Mennyms kunnen alles wat mensen ook kunnen: ade men, kijken, horen, denken, voelen, fantaseren, praten, lo pen, slapen en werken. Wat hen onderscheidt is, naast het feit dat de factor 'tijd' voor hen niet geldt (ze zijn in al die veertig jaar geen dag.óuder geworden), vooral hun uiterlijk - als ze de deur uit moeten, dragen ze breedgerande hoeden of verber gen zich onder een grote para plu. Verder vragen hun ka poklijven niet om eten en blijft fysieke pijn hen bespaard. Toch is het leukste dat de meeste fa milieleden kunnen verzinnen, het spelletje 'doen alsofspelen dat ze échte mensen zijn, die gasten ontvangen (zoals hun soortgenoot juffrouw Quigley die af en toe haar gangkast ver laat om zogenaamd op bezoek te komen), diners aanrichten en af en toe met een griepje het bed houden. Zo'n uit de hand gelopen spelletje 'doen alsof leidt in het eerste deel van deze familiesaga tot grote consternatie. Plotse ling glijdt post uit het verre Australië in de brievenbus, waarin de nieuwe huisbaas van de Mennyms zijn bezoek aan kondigt. Uiteindelijk levert alle daarmee gepaard gaande be roering hen een nieuwe huisge note op: in een mand op zolder wordt bij toeval dochter Pilbe- am ontdekt, die daar al die ja ren in zes stukken blijkt te heb ben liggen slapen. Nadat ze door moeder Vinette behoed zaam in elkaar is gezet, ont waakt ze langzaam maar zeker en kan, compleet met de haar aangeboren herinneringen, haar plaats in het gezin in gaan nemen. De Mennyms mag je gerust een droomdebuut noemen met net als de Tillerman-saga van Cynthia Voigt de potentie om uit te groeien tot een klassieker. Levendig geschreven, fantasie rijk en spannend, met treffende karaktertyperingen en tot in de finesses kloppende verhaallij nen. Geen wonder dat het boek inmiddels in vele talen is ver taald. In Engeland zijn intussen al vier delen verschenen en is Sylvia Waugh trotse winnaar van de 27-ste Guardian Children's Fiction Award. Hoe- wel deze sprankelende saga ze ker niet alleen aan kinderen is voorbehouden: van de wijze waarop De Mennyms crisissitu aties het hoofd bieden, genieten volwassenen ongetwijfeld even- De mooiste schaatsverhalen uit de Nederlandse literatuur gebundeld LITERATUUR RECENSIE HANS WARREN/GPD Op het ijs. De mooiste schaatsverhalen uit de Nederlandse litera tuur - verzameld en ingeleid door Max Dohle, 196 pag. Uitgeverij Prometheus, Amsterdam. Op het ijs is een door schaatsfanaat en literatuur liefhebber Max Dohle samengestelde bloemle zing met gedichten en verhalen over die oer-Ne- derlandse wintersport. In onze buurlanden wordt eenstemmig geklaagd over de winterse ongemakken, maar bij ons overheerst de euforie wan neer er eindelijk geschaatst kan worden. „Op het ijs hebben wij het ware vuur gevonden. Warmte heerst op de bevroren wateren", zou Hugo de Groot gezegd hebben. Dit aardige boek laat zien dat ook heel wat Ne derlandse schrijvers pas ontdooien wanneer het vriest. Dohle heeft verrassend veel proza en poë zie gevonden waarin wordt geschaatst. Vanaf Aaf- jes tot en met Van Zomeren blijkt er over dit on derwerp geschreven te zijn. Natuurlijk is er aan ijzige openingszinnen geen gebrek. „De kou drukte als een stempel op het stramme land", schrijft Thomas Rosenboom. „Nooit eerder in mijn leven hadden al zo veel ochtenden ijsbloe men voor stil, blauw licht in de voorkamer ge zorgd", begint Maarten 't Hart. „De zon scheerde laag over het ijs", noteert Lydia Rood. Al worden de bijdragen doorgaans gekenmerkt door 'een passie voor het schaatsen en voor de natuur van de ijswinter' zoals de samensteller het noemt in zijn persoonlijke inleiding toch is er aan variatie geen gebrek. Eén van de hoogte punten is een fragment uit Juultje door Carry van Een jongen en een joods meisje leren 'Warmte heerst op de bevroren wateren elkaar kennen op het ijs, het wordt heel aandoen lijk beschreven. De jongen schaatst graag: 't Voortbewegen zonder merkbare inspanning vond hij 'n heerlijke beweging, aantrekkelijker dan veel andere sport, dan 't suf en machinaal fietstrappen, dan roeien zelfs Een oom van Maarten 't Hart betoont zich in De Tegenspeler nog enthousiaster: „Ga schaatsen, neemt 't waar, leer 't, het leven is kort en één en al narigheid maar zo af en toe kun je schaatsen." Tegenstemmen ontbreken niet helemaal. Remco Campert be kent bijvoorbeeld: „Ik kan niet schaatsen en ik wil het niet en dat laatste is dan mijn enige eer." Bij A. F. Th. van der Heij den wordt zelfs op het ijs de liefde bedreven: in alle kou is er sprake van een 'verzengende gloeiing van hun geslachtsdelen' en het orgasme met schaatsen aan 'voelde zo heet dat hij meen de daar, aan de bron, een grote brandblaar te voelen ontstaan.' Vestdijk is present met een heel wat minder opwindend fragment uit Terug tot Ina Damman. En natuurlijk woedt ook in deze bundel de elfste den-koorts. Deelnemer R. Leopold doet zijn re laas, er is een curieus verhaal van Mohammed Nasr die over een Turkse winnaar in Friesland droomt, en om de roes wat te temperen is er spottende poëzie van Driek van Wissen en Ivo de Wijs: „Jawel hoor, Sneek/De tiende plaats, nog één etappe/Nog eventjes naar adem happen- /Dan kom ik bij de finish aan/Koog aan de Zaan- /Koog aan de Zaan?Dan is er toch iets fout ge- HENK MAURITS jrlansom. Te zien: Te zien: Luxor Leiden, uro Cinema Alphen a/d Rijn, Metropole Tuschinski Den Haag, Pathé Scheve- ningen. zijn spannende ruimtevaart - Irama Apollo 13 komt regisseur Ion Howard als opening van dit lieuwe filmjaar op de proppen net de bloeddrukverhogende hriller Ransom. Het is een los- jeld-drama dat in 1956 met veel ucces werd verfilmd door Alex Howard had er voldoen- 6f e stof aan voor een adembene mende remake met Mel Gibson ïeen overtuigende hoofdrol. Slechts weinigen zullen zich e film uit 1956 nog kunnen erinneren en dat is maar goed ok, want hoe minder je van het erhaal weet, hoe spannender ap e film is. Dat komt omdat er ve ivee verrassende plotwendin- en in het verhaal zitten in et midden en aan het eind de film een andere kant oen uitgaan dan je als kyker envacht bij dit soort psycholo- ische thrillers. Verrassingen die igenlijk alle partijen plotseling verkeerde been zetten. Centraal in het verhaal staat om Mullen (Gibson), de ge le directeur van een char- irmaatschappij, die op een dag fordt geconfronteerd met de ntvoering van zijn 9-jarige oon Sean. De kidnapping is het )r irerk van vier kleine criminelen, eleid door de corrupte politic ian Jimmy Shaker (Gary Sini- Shaker hoopt in één keer T, en grote slag te kunnen slaan oor een losgeld van twee mil ten te eisen. Hij is ervan over- Regisseur Ron Howard opent 1997 met bloeddruh'erhogende thriller Ransom FILMS DEN HAAG FILM RECENSIE Mel Gibson achter een tafel vol losgeld in Ransom. tuigd dat Muilen zal betalen, roy Lindo), maar een eerste po- Deze heeft namelijk eerder een ging om het losgeld te betalen vakbondsman omgekocht en mislukt faliekant door de knulli- beschikt dus niet echt over een ge interventie van de FBI. Voor schoon blazoen. Muilen is dat het sein om het Aanvankelijk krijgt Muilen over een totaal andere boeg te steun van de FBI onder leiding gooien, hoezeer de FBI en zijn van agent Lonnie Hawkins (Del- vrouw Kate (Rene Russo) hem ook van zijn riskante keuze pro beren af te houden. Wat de film buiten de ver rassingen in het scenario zo aardig maakt, is de genuanceer de tekening van de beide milieus. Enerzijds de geslaagde zakenman, die niet helemaal brandschoon is en anderzijds de kidnappers, die verdeeld zijn over datgene waar ze mee bezig zijn en over de manier waarop hun leider te werk gaat. De kid nappers krijgen iets menselijks en worden min of meer gema nipuleerd door Shaker. Muilen speelt in zijn eentje hoog spel, zonder rekening te houden met de wensen van zijn vrouw en de FBI-agenten die hem terzijde staan. Op een gegeven moment zijn de twijfels over een goede afloop aan beide kanten even groot en wordt opportunisme en puur machtsdenken de drijf veer van de gebeurtenissen. Het wordt een persoonlijk machts spel tussen Muilen en Shaker, waarbij zoon Sean letterlijk en figuurlijk het lijdend voorwerp is. De scènes met de vastgeke tende jongen zijn bepaald niet de prettigste uit de film en ma ken op een genadeloze manier zichtbaar hoe traumatiserend een dergelijke ervaring kan zijn. Ook als alles voorbij is, is het nog niet afgelopen voor het slachtoffer. Regisseur Ron How ard is heel expliciet in zijn ver beelding van de kidnapping en schrikt ook elders in de film wanneer het tijd is voor de fina le afrekening niet terug voor geweld. Het is overigens niet te hopen dat veel mensen het voorbeeld van Muilen volgen, want daar zouden wel eens heel wat on schuldige slachtoffers het loodje bij kunnen leggen. Maar in Ransom is het aanleiding voor een spannende en onderhou dende story, met uitstekende acteerprestaties van zowel de hoofdfiguren Mel Gibson en Gary Sinise, als de mensen daar omheen. Sterke bijrollen die het bewijs vormen van een sterke regie. Maar dat wisten we al van Howard na films als Backdraft en Apollo 13. BABYLON 1 tel. 070-3471656, naast Centraal Station. Matilda al .dag. 13 15. 16.00, 1845. Emma al., dag. 21.30. BABYLON 2 The Hunchback of Notre Dame (originele versie, Ned. ondertitels) al dag. 13.15, 16 00, 18.45, 21.30. BABYLON 3 Jack al., dag. 13.15, 16.00, 18.45,21.30 METROPOLE 1 tel. 070-3456756, Carnegielaan 16. De Klokkenluider Van De Notre Dame al. za. zo. wo. 13.15, 16.00. Daylight 12 jr., dag. 18.45, 21.30; do. vr. ma.diook 13.15, 16.00. METROPOLE2 Ransom al., dag. 18.45, 21.30. do. vr. ma.di. ook 13.15, 16.00. Pinokkio (Ned. gesproken) al., za zo. wo. 13.15, 16.00. METROPOLE 3 The Leopard Son al., dag. 1.15, 16.00, 18.45. Independence Day al., dag. 21.15. METROPOLE4 Surviving Picasso al., dag. 13.15, 16.00, 18.45,21.30. METROPOLE5 Secrets And Lies al., dag, 12.45, 15.30, 18.15, 21.15. PATHÉ Scheveningen Kurhausweg 2. info tel: 070-3515738, reserve ren tel 070-3515778 Ransom al., dag. 13.00, 15.40, 18.20,21.00. Evita al., dag. 12.30, 15.30, 18.15,21 10. Daylight 12 jr., dag. 12.50, 15.30, 18 40,21.30. Jack al., dag. 13.50, 19.00, 21.50. The Long Kiss Goodnight 16 jr., dag. 18.50.21.40. The Leopard Son al., dag. 16.20. Matilda al., dag. 14.00, 16.20; za. zo. extra 11.40. Jingle All The Way al., dag. 12.40, 15.10, 17.40. 19.50, 22.00. Fled 16 jr.. dag. (beh. wo.) 22.10. The First Wivesclub al. alleen wo. 20.30. Sleepers 16 jr., dag. 18.20, 21.20. The Nutty Professor al., dag. 19.00. The Hunchback of Notre Dame (originele versie, Ned. ondertitels) al., dag. 18.00, 20.00; do. vr. ma. di. extra 13 40. 15.50. De Klokkenluider van de Notre Da me al. dag. 12 10. 14.20, 16.30 De avonturen van Pinokkio al. za. zo. wo. 13.40, 15.50; za. zo. extra 11.30. HAAGS FILMHUIS tel: 070- 3656030, Spui 191 Hollow Reed 16 jr dag. 21.45; zo. wo. ook 16.15. Foreignland 16 jr. dag., 19.15, 15.21,; zo. wo. ook 14.00. Memory Of The Unknown 16 jr.. do. t/m zo. 19.15. Les Affinités Électives 16 jr., dag. (beh. ma) 21.45; zo. wo. ook 16.15. A Couch In New York 16 jr., dag. 19.15; zo. ook 14.00, 16.15; wo. ook 16.15. Subarnarekha 16 jr., ma. t/m wo. 19.15; wo. ook 14.00. Parchin al.,(Ned. gesproken vanaf 4 jaar) zo. wo. 14.00. Benny's Badkuip al., (Ned. gespro ken v.a. 4 jr.), zo. wo. 14.00. TUSCHINSKI tel.info070 3609282, kassa 070-3655660, Buitenhof 20. Evita al., dag. 13.00, 15.50, 18 40,21 30 The Long Kiss Goodnight 16 jr. dag. 19.10, 21.50; do. vr. ma. di. ook 13.50, 16.30. Jingle All The Way al., dag. 12.10, 14.10. 16.10, 18.10, 10.10, 22.10. Ransom 16 jr. dag. 12.40, 16.00, 18.50,21.40. Sleepers 16 jr., dag. 18.10, 2115; do. vr ma di. ook 12.00, 15 05. The Nutty Professor al., dag 13.20, 15.30, 17.40, 19.50, 22.00 De Klokkenluider van de Notre Da me al. (Ned. gesproken), za. zo. wo. 12.50, 14 50. 17 00 De Avonturen van Pinokkio al. (Ned. gesproken), za zo. wo. 13.10, 15 30. :ILMS AMSTERDAM Braziliaan Walter Salles verfilmde drama van verloren generatie 18.15, 21.15: Secrets and Lies LFA 4 (behdi) 13.00, 15.45, 18.45, 21.30: Emma dl 13.00, 15.45, 18.45 en 21.30: De Geest van de Bijenkorf JHAMBRA 1 (020) 6233192 20.30, do vr ma di óók 13.00, 16.45: Sleepers HAMBRA2 17.30, 21.00, do vr ma di ook 14.00: Breaking the Waves ÏLLEVUE CINERAMA (020) 234876 dovrmadi wo 13.15, 16.00, 18.45, 21.30; za zo 13.30, 16.15, 19.00, 21.45: The Long Kiss Goodnight NERAMA 2 13.15, 17.00, 20.30: Sleepers ALYPS0 1 (020) 6234876 13.15, 16.00, 19.15, 22.00: Day light W.YPS0 2 13.15, 16.00, 18.45, 21.30: The Nutty Professor NECENTER (020) 6236615 19.45: De Kersenpluk 17.15. 22.15, zo óók 11.00 en 14.30: Beautiful Thing 22.00; zo ook 11.00, 14.00: All Things Fair 17.00. 19.30; zo ook 11.00: Chacun Cherche son Chat 1800. 19.45, 22.15, zoook 14.00. 16.00: O Amor Natural 1730. 19.30, 22.00; zo ook 11.00, 15.00: The Last Supper NEMA OSCAR (020)5475175 i wo 20.00: Palookaville NEMA1(020)6151243 18.45, 21.30; zo zo wo ook 16.00: Ransom CINEMA 2 19.30; za zowoóók 15.30: Jingle all the way 22.00: The Long Kiss Goodnight CITY 1(020) 6234579 11.00, 13.30, 16.00, 18.30, 21,15, za niet om 11.00: Ransom CITY 2 11.00, 13.30, 16.00, 18.30, 21.30: The Hunchback of the Notre CITY 3 11.30, 13.45, 16.15, 18.45, 21.15: Naar de Klote! CITY 4 11.30, 13.45, 16.15, 18.45, 21.15: The Fan CITY 5 16.00, 18.30,21.30; dovrmadi ook 11.00, 13.30: Fled CITY 6 '11.30, 13.45, 16.15, 18.45, 21.15: Jack CITY 7 11.00, 13.30, 16.00, 18.30, 21.30: Jingle All The Way DESMET (020) 6273434 21.00: Maborosi 18.30, 21.30: Breaking the Waves 19.00: A Couch in New York za 24.30; zo 16.15: De stad was van 23.00; zo 14.15: Italiaanse klassie kers zo 14.00: Memory of the Unknown KRITERION 1 (020) 6231708 17.45: Fatal Reaction New York 19.30: Fatal Reaction Singapore 21.15 (beh di) Sleepers di 22.15: Sneakpreview KRITERION 2 17.30: II Postino 20.00: Foreign Land 22.00 (beh ma): Chacun Cherche son Chat ma 22.00: All About Eve NEDERLANDS FILMMUSEUM (020) 5891400 21.30: The Delicious Little Devil 19.00: Wisselende Rudolph Valenti- dag. 22.00; za 22.15: La Huitième Jour" RIALTO 1(020)6753994 19.45, 22.00; zo ook 13.00: Hollow Reed 17.45: Beautiful Thing RIALTO 2 18.45: zoook 15.00: Thuis 20.15 (beh ma), 22.15; zo ook 16.30: Les Affinités Électives ma 20.15: 19.45: Le Journal d'une Femme de Chambre THE MOVIES 1 (020) 6386016 16.30, 19.00, 21.45; zo ook 14.00: Secrets and Lies THE MOVIES 2 17.15, 20.00; zo ook 15.00: Survi ving Picasso 22.15: Naar de Klote! THE MOVIES 3 17.30, 19.45; zo ok 15.15: Emma 22.00: Trainspotting THE MOVIES 4 17.00: Sense And Sensibility 19.30,21.30; zoook 15 00: Fargo TUSCHINSKI1(020)6262633 12.15,15.15, 18.15, 21.30: Evita TUSCHINSKI 2 18.45, 21.30; dovr madi ook 13.15, 16.00: The Hunchbank of Notre Dame TUSCHINSKI 3 13.15, 16.00, 18.45, 21.30: Ran- TUSCHINSKI 4 13.15,16.00, 18.45, 21.30 The Nutty Professor TUSCHINSKI 5 18.00, 21.15: Independence Day TUSCHINSKI 6 16.00,18.45, 21.30;dovrmadi ook 13.15: Jack DE UITKIJK (020) 6237460 16.00,18.45, 21.30;zoook 13.00: Secrets and Lies FILM INTERVIEW Het jaar 1990 zal geen Braziliaan ooit vergeten. De eerste democratisch geko zen president van het land, Fernando Collor, lanceerde economische hervor mingen die zó desastreus uitpakten dat ze Brazilië in een drie jaar durende cha os zouden storten. Regisseur Walter Sal les maakte een fascinerende film over de gevolgen van deze sociale aardbeving: Foreign Land. „Als buitenstaander kun je je niet voorstellen hoe de hervormingen van 1990 het leven in Brazilië hebben veran derd", zegt Salles. „Van de ene op de an dere dag werden de spaartegoeden van alle burgers bevroren, en mochten de mensen niet meer dan 300 dollar per maand opnemen. Als je bijvoorbeeld maandelijks een ziekenhuisrekening van 350 dollar had, liep je schuld razendsnel op. En dan heb ik het nog eens niet over eten, huur over alles eigenlijk. Men sen verloren humbaan omdat lonen niet langer konden worden uitbetaald. Een hele generatie werd een toekomst ont nomen, en zo'n 800.000 jongeren vérlie- ten het land." Ook Walter Salles (40) verliet Brazilië, maar hij kon in Frankrijk als documen tairemaker zijn vak blijven uitoefenen. Minder fortuinlijk is Paco (Fernando Pinto), een jonge inwoner van Sao Paulo en de hoofdpersoon uit Foreign Land. Het bankroet van zijn land verstoort wreed zijn dromen over een mooie toe- Regisseur Walter Salles verenigde zijn favoriete genres in Foreign Land. komst. Zijn moeder overleeft de schok is, een jonge Braziliaanse die net als hij niet, en net als veel leeftijdsgenoten pro- haar vaderland heeft verlaten, beert hij met het smokkelen van waarde- Foreign Land werd geboren uit wan- volle goederen het hoofd boven water te hoop, maar is niet alleen een sombere houden. Zo arriveert hij met een viool- film. „Ik wilde er geen melodrama van koffer vol diamanten in Lissabon, waar maken, of een neo-realistisch jaren vijf zijn contactpersoon echter niet komt op- tig verhaal. Eerder een film die mijn fa- dagen. Het wordt het begin van een road voriete genres zou verenigen. Daarom movie dwars door Europa, waarbij zijn opent Foreign Land als een documentai- enige metgezel Alex (Fernanda Torres) re, vervolgt dan als een road movie en eindigt als een film noir." Het maakt de film even ongrijpbaar als fascinerend, een subliem vertolkt drama waarvan niet alleen de fraaie zwart-wit fotografie doet denken aan aan Wim Wenders beste werk. „Fotograaf Robert Frank heeft ooit gezegd dat zwart en wit staan voor hoop en wanhoop, en dat zijn de twee belang rijkste themas van Foreign Land." De keus voor Europa en in het bijzon der Portugal als decor voor een belang rijk deel van Foreign Land was voor Sal les essentieel. „Brazilië begon als een ko lonie van Portugal, net als zoveel Zuidamerikaanse landen Europese kolo niën waren. Voor Portugal was Brazilië vooral een plek om zich te verrijken, een leverancier van goedkope grondstoffen en goederen. Ik zie de Portugezen dan ook als vaders die hun eigen zonen nooit hebben willen dopen. Maar soms keren zonen terug." Inmiddels is Foreign Land op tiental len festivals vertoond, en heeft de film diverse prijzen in de wacht gesleept. Sal les is vooral gelukkig dat de universele boodschap die hij heeft geprobeerd te verwoorden zo goed is opgepikt. „Jonge Fransen die de film zagen, vertelden me dat ik hun verhaal had verfilmd, en jonge Amerikanen zeiden: Het gaat over Brazi lië, maar het staat ook dicht bij ons.' Het laat zien dat er een generatie van wan hoop is opgegroeid. Dat heeft te maken met het einde van de ideologische schei ding tussen Oost en West, rijk en arm Maar ook met de gesel van de werkloos heid en de automatisering van de sa menleving. Er hangt een enorm vraagte ken boven deze wereldwijde generatie."

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1997 | | pagina 9