Collecties anatomische preparaten blijven kwetsbaar
Wetenschap Techniek
Het tijdperk van de zelfdenkende materialen nadert snel
Het duurt niet lang meer voordat vliegtuigen
„zelfdenkende" vleugels hebben, die bewegen
zoals vinnen van een vis om het toestel „lift" te
geven dan wel neerwaarts te stuwen. Dat zegt de
onderzoeker James Sirkis van de Universiteit van
Maryland (VS) in de International Herald Tribu
ne.
Bruggen en telefoonpalen gaan volgens hem
'voelen' wanneer zij kunnen gaan breken en ver
sterken dan zelf hun structuur om dat te voorko
men. Handvuurwapens gaan alleen af in handen
van hun eigenaar. Installaties voor luchtbehan
deling onderdrukken zelf hun trilling. Banden
waarschuwen de autorijder op vriendelijke wijze
dat zij lucht nodig hebben. Gevoelige kunstspie
ren sturen ledematen van robots - of mensen.
Sommige sümme dingen zijn al het dagelijks le
ven ingeslopen, zoals ski's en de wielophanging
van auto's die zich aan de wegomstandigheden
en schokken aanpassen.
Het eerste wat volgens Sirkis zal onstaan zijn
bruggen, gebouwen en vliegtoestellen die zelfre
gulerend de krachten, temperatuurverschillen
en spanningen opvangen die op hen inwerken.
In het materiaal van bruggen wordt een uiterst
fijn vezelnetwerk ingebouwd waarlangs zich
licht verplaatst. Door bewegingen van de brug
verandert de golflengte van het licht. Computer
sensors merken de veranderingen op en waar
schuwen voor breuken. Maar uiteindelijk wordt
het diagnostische vezelnetwerk gekoppeld aan
een soort vaatsysteem dat direct op de plaats
van de breuk kunsthars of een ander versterkend
materiaal uitspuit.
Een van de nu al meest gebruikte zichzelf aan
passende materialen zijn zogeheten piezo-elek-
trische films of keramische stoffen die krimpen
of zich uitrekken al naar gelang zij onder inwer
king staan van stroom of een magnetische veld.
Piezo-electrische elementen gekoppeld aan ve
zel-optische systemen zoals uit bruggen leveren
samen een 'actief helikopterblad op, dat tijdens
de vlucht zijn vorm aanpast om trilling te voor
komen. Normaal „rammelt" een helikopter door
de trillingen als het ware „uit elkaar". Het daar
door nodige onderhoud maakt vijftien procent
uit van het totale onderhoud aan een helikopter.
Piezo-elektrische sensors kunnen ook worden
ingebouwd in de kolf van een pistool. Zij „her
kennen" het eigen patroon van de handdruk van
de eigenaar, zodat het wapen zich alleen door
hem laat afvuren.
Verdamping van sterk water belangrijkste bedreiging
DONDERDAG 9 JANUAR11997
HET WEER
DOOR JAN VISSER
Tijdens het afgelopen etmaal is op grote hoogte minder koude luc
ons land binnengedrongen. Dat leidde gistermiddag in Bloemend
tijdens het opruimen van laaghangende bewolking tot wat lichte r
regen bij temperaturen omstreeks -6 graden. Feitelijk ging het hit
om onderkoelde motregen waarbij de miniscule druppeltjes, wanr
ze tegen voorwerpen botsen, bevriezen en tot ijzel aanleiding kuni
geven.
De hoeveelheid motregen was overigens te gering voor ijzel. Maar
afgelopen nacht kwam daar in het zuidwesten van het land veranc
ring in. Een zone met lichte regen en motregen boven België breit
zich naar Zeeland en het zuiden van Zuid Holland uit. Dat leiddel
ijzel met als gevolg plaatselijk zeer gladde wegen.
De ijzel breidt zich vandaag niet verder uit. Doordat de atmosfeer
weer verkilt zou eventuele neerslag in onze streken in de vorm var
sneeuw kunnen vallen. De komende nacht is de vorst matig, onge
-6 graden. Morgen vriest het 's middags licht: circa -3 graden. Vei
is er bewolking maar de zon laat niet helemaal verstek gaan en er
waait een zwakke tot matige wind uit het oosten tot noordoosten.
Voor het weekeinde is een krachtig hogedrukgebied van belang dj
boven het zuiden van Scandinavië in de steigers staat. Onder invli
van dit luchtdrukmaximum stroomt opnieuw hele koude en drogei
lucht naar onze streken. Op zaterdag en zondag zal het daardoor t
ven vriezen. Als het opklaart in de nacht van vrijdag op zaterdag a
weer 9 graden. Ook laat de zon zich overdag geregeld zien. Wel kc
er meer wind waardoor het voor het gevoel nogal koud is.
Gisteren is het ondanks enige tijd zon erg koud gebleven. In Bloer
daal aan Zee en op Schiphol werd het overdag niet warmer dan -6
graad. Vanochtend was de temperatuur onder een bepaald niet wi
kenloos zwerk gezakt tot 8 a 9 graden onder nul. De eerste lOdaj
van de maand worden vanwege de niet aflatende vorst de koudste
de eeuw.
De universiteiten van Leiden,
Amsterdam, Groningen en
Utrecht herbergen omvangrijke
collecties anatomische prepara
ten. Zij zijn de stille getuigen
van de lange reis die medische
onderzoekers de afgelopen eeu
wen hebben gemaakt om het
menselijk lichaam, ziekten en
afwijkingen zo precies mogelijk
in kaart te brengen, te behande
len en te genezen. Tot in deze
eeuw speelden ze een belangrij
ke rol in het medisch onderwijs,
nu hebben ze vooral historische
waarde. Hun onderhoud is een
voortdurende bron van zorg.
Van alle museale collecties zijn
juist historische anatomische
en zoölogische preparaten - in
sommige gevallen al driehon
derd jaar oud - het kwetsbaarst.
Vanaf het moment waarop deze
stukken werden geprepareerd,
vaak na een openbare les in een
universitair anatomisch theater,
vormde die kwetsbaarheid een
probleem.
Tsaar Peter de Grote ondervond
dat al in 1717. Bij een bezoek
aan ons land kocht hij de gehele
collectie anatomische prepara
ten op van de befaamde Am
sterdamse anatoom Frederick
Ruysch. Het verhaal gaat dat
veel stukken verloren gingen,
omdat de zeelieden onderweg
naar Sint Petersburg de conser
verende alcohol zouden hebben
opgedronken.
De Universiteit van Leiden zag
in 1807 een aanzienlijk deel van
haar collectie anatomische pre
paraten vernield door een ex
plosie op een kruitschip aan het
Rapenburg. Maar de belangrijk
ste bedreiging voor deze weten
schappelijke collecties heeft
toch altijd gelegen in verdam
ping. Zelfs de kleinste opening
in de afsluiting van de glazen
potten heeft tot gevolg dat de
vloeistof begint te verdampen.
En omdat alcohol zo vluchtig is,
wordt de concentratie van alco
hol in de overgebleven vloeistof
lager, wat de preparaten niet
Geconserveerd hoofd geïnjecteerd met een mengsel van hete was en
hars om bloed en lymfevaten te laten zien. foto gpd
ten goede komt.
Vooral deze zogenoemde natte
preparaten - anatomische en
zoölogische stukken op sterk
water - behoeven voortdurende
controle en onderhoud. Dr. An-
tonie Elshout, die in 1952 in
Leiden promoveerde op het
anatomisch kabinet van de uni
versiteit, beschreef de onder-
houdstoestand toen als volgt:
Achthonderd vuile flessen,
vele met beschimmelde inhoud,
moesten in de kelders van het
Anatomisch Laboratorium wor
den opgeborgen. Vele praepara-
ten stonden droog, vele oude
fiolen waren gebarsten en ver
weerd. De kurken waren in de
flessen gevallen, van vele fraaie
darmpraeparaten zag men
slechts een drabbige massa op
de bodem van het cilinderglas.
(...)Waaraan hadden de groot
meesters der praepareerkunst
het verdiend, dat hun zorgvul
dige arbeid zo verontachtzaamd
zou worden in latere tijden?"
Zo somber is de toestand op dit
moment gelukkig niet meer. De
vier grote medisch-historische
collecties van ons land - gekop
peld aan de universiteiten van
Leiden, Amsterdam, Groningen
en Utrecht - zijn redelijk op or
de gebracht, mede dankzij het
Deltaplan Cultuurbehoud
waardoor veel achterstallig on
derhoud aan kunst- en cultuur
goederen kon worden aange
pakt. Nergens is er echt meer
sprake van een noodsituatie.
Wel kampen de conservatoren
van de grote anatomische en
zoölogische collecties met een
forse achterstand.
Waarin ligt de waarde van al de
ze preparaten? Waarom moeten
ze behouden worden? Wim
Mulder is conservator van de
medische collectie van het Uni
versiteitsmuseum van Utrecht:
Droog preparaat: foetus in karakteristieke houding.
„Het is een stukje cultuurge
schiedenis dat ons is nagelaten.
De stukken geven een beeld van
de tijd, waarin ze gemaakt zijn.
Wie zijn wij om ze over de muur
te gooien?"
De eerste anatomische prepara
ten dateren van het einde van
de zeventiende eeuw, toen ana
tomen twee belangrijke tech
nieken ontwikkelden om men
selijk en dierlijk materiaal te
conserveren: het gebruik van
wat in de volksmond sterk wa
ter heet en het injecteren van
bloed- en lymfevaten met een
mengsel van hete was en hars.
Sterk water was in die tijd zoge
heten Brandewijn van Nantes,
met een alcoholgehalte van zes
tig procent. Daar werden vaak
nog stoffen als looizuur, aluin,
kamfer aan toegevoegd.
Aan die zeventiende en acht-
tiende-eeuwse preparaten kun
je zien, waar het medisch on
derzoek uit die tijd zich op con
centreerde," vertelt Mulder.
„Harvey had in 1628 zijn theo
rie van de bloedsomloop naar
buiten gebracht - veel prepara
ten laten zien hoezeer men er
mee bezig was om te proberen
aan te tonen dat er inderdaad
sprake was van een circulatie
van het bloed. Een ander be
langrijk onderwerp - bevond het
toekomstig kind zich in minus
cule vorm in het zaad van de
man of bevond het zich in de
eicel? - wordt weerspiegeld in
preparaten uit die tijd."
Ook in het moderne medisch
onderzoek spelen anatomische
preparaten nog een belangrijke
rol. In Leiden is een actief be
leid voor het verzamelen van
anatomische preparaten van
aangeboren hartafwijkingen.
Door die zo goed mogelijk te
beschrijven en te documente
ren groeit de kennis en daarmee
behandelingswijzen van aange
boren hartafwijkingen.
Mulder: „Ik zeg altijd maar: Als
je de geschiedenis van je vak
niet kent, kun je nooit een goed
vakman zijn, dus ook geen goe
de arts. En ook voor een groter
publiek hebben deze stukken
een educatieve functie. Mensen
zijn zich steeds meer bewust
van hun eigen lijf, hebben
steeds meer kennis van hun ei
gen gezondheid. Aan de ene
kant moetje daar natuurlijk
heel erg mee oppassen en toe
vallige bezoekers niet overvallen
met afschrikwekkende prepara
ten, maar je zou kunnen den
ken aan exposities, waar je aan
de hand van anatomische pre
paraten de effecten laat zien
van eenzijdige voeding of van
geslachtsziekten.
HEINZ
OPGAVE OPLOSSING
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Langs de westkust af en
sneeuw, elders meest
g. In het noorden een
stormachtige wind, mor
gen later op de dag afne
mend. Maxima van rond
het vriespunt langs de
zuidwestkust tot plaatse
lijk -12 langs de Zweedse
Zweden:
Vandaag wolkenvelden en
n het zuiden zon. Morgen
kans op een sneeuwbui.
name morgen in de
noordelijke helft een har
de wind. Temperatuur va-
rierend van -5 in het zui
den tot -20 in het noor-
Denemarken:
Wolkenvelden en af en toe
wat lichte motsneeuw.
Middagtemperatuur onge
il--2 graden.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Wolkenvelden, met name in Engeland
en Schotland plaatselijk wat
motsneeuw, of morgen motregen. In Ier
land vandaag ook af en toe zon. Morgen
in Ierland geleidelijk meer bewolking
maar tot de avond droog. Middagtempe
ratuur vandaag van 0 graden in Enge
land tot 6 in Ierland. Morgen in Enge
land lichte dooi.
België en Luxemburg:
Bewolkt en vandaag af en toe sneeuw.
Morgen meest droog en later op de dag
enkele opklaringen. Middagtemperatuur
rond -3 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Bewolkt en vandaag in het westen en
midden enige regen of ijzel. In het noor
den en noordoosten sneeuw. Morgen ge
leidelijk droog en later op de dag enkele
opklaringen. Middagtemperatuur tussen
-1 en 4 graden.
Portugal:
Vandaag nog enkele buien, mogelijk met
onweer. Morgen bijna overal droog. Zo
wel vandaag- als morgenmiddag kans op
zon. Maximumtemperatuur uiteenlo
pend van 14 graden in het noorden tot
18 in het zuiden.
Madeira:
Perioden met zon en droog. Middagtem
peratuur ongeveer 18 graden.
Spanje:
Vandaag met name in het midden en
zuiden enige tijd regen, boven de 900
meter sneeuw. Morgen in het zuiden af
en toe zon, in het midden en noorden
wolkenvelden en nu en dan regen. Maxi
ma tussen de 8 en 15 graden, morgen in
het zuiden bij zon mogelijk 20 graden.
Canarische Eilanden:
Flinke perioden met zon en droog. Mid
dagtemperatuur morgen plaatselijk 25
graden op de zuidstranden.
Marokko:
Westkust: Vandaag nog wolkenvelden en
in het noorden enkele buien. Naar het
zuiden toe droger en meer zon. Morgen
overal droog en zonnige perioden. Mid
dagtemperatuur tussen 18 en 23 gra-
Tunesië:
Vandaag wolkenvelden en mogelijk wat
regen. Morgen zon afgewisseld door en
kele pittige buien, mogelijk met onweer.
Maxima van 16 graden in het noorden
tot 20 in het zuiden.
Zuid-Frankrijk:
Vandaag bewolkt en vooral langs de
Middellandse Zee regen. Morgen bijna
overal droog en af en toe zon. In de Py-
leën morgen nog wel kans op
5uw of regen. Middagtemperatuur
tussen de 5 en 10 graden. In de Alpen
en Pyreneeën temperatuur op 2000 me
ter hoogte vandaag rond -4 graden, in de
Alpen morgen wat kouder.
Mallorca en Ibiza:
Enkele buien, mogelijk met onweer.
Vooral morgen meer zon en droger. Mid
dagtemperatuur ongeveer 15 graden.
Italië:
Vandaag flink wat bewolking en stevige
buien, soms met onweer. In het noorden
enige tijd regen. Morgen af en toe zon,
maar met name in het zuiden ook buien.
Middagtemperatuur uiteenlopend van 5
graden in het noorden tot 16 in het zui-
Corsica en Sardinië:
Bewolkt en enkele pittige regen- of on
weersbuien. Morgen in de loop van de
dag meest droog en zonnige perioden.
Middagtemperatuur rond 14 graden.
Malta:
Zon afgewisseld door enkele buien, mo
gelijk met onweer. Middagtemperatuur
ongeveer 16 graden.
Griekenland en Kreta:
Zowel vandaag als morgen op veel plaat
sen droog. Alleen langs de westkust
morgen enkele buien. Verder zon, maar
in de noordelijke helft ook flinke wol
kenvelden. Middagtemperatuur meest
tussen 10 en 15 graden.
Turkije en Cyprus:
Kusten: Vandaag wolkenvelden en enke
le buien, soms met onweer. Met name
langs de westkust ook zon. Morgen op
veel plaatsen droog en perioden met
Middagtemperatuur van 12 graden
op de Dardanellen tot 18 op Cyprus.
Duitsland:
Veel bewolking en plaatselijk mist. In de
hogere bergen ook af en toe zon. In het
zuiden en in de Alpen van .tijd tot tijd
sneeuw en mogelijk ijzel, elders lokaal
lichte motsneeuw. Middagtemperatuur
rond -5, in het zuiden tijdelijk rond het
vriespunt. Temperatuur op 1500
dalend naar -3 graden.
Zwitserland:
Veel bewolking en van tijd tot tij
sneeuw. Aan de zuidflank vandaag
sneeuw, beneden 600 meter oven
in regen. Middagtemperatuur -2 a
noordzijde en +4 aan de zuidkant
peratuur op 2000 meter -6 graden
Oostenrijk:
Meest bewolkt en van tijd to
sneeuw, morgen vooral aan de zuig
Temperatuur 's middags -3 gi
Temperatuur op 2000 meter d
naar-9 graden.
Polen:
Wolkenvelden en plaatselijk mist.
daag vooral langs de kust kans o
sneeuwbui, elders mogelijk
motsneeuw. Maxima ongeveer -S
Tsjechië en Slowakije:
Bewolkt en kans op mist of motsn
Middagtemperatuur rond -5 grader
Hongarije:
Wolkenvelden, maar vandaag ooi
Morgen met name in het zuiden i
ijzel en in de hogere delen sn
Temperatuur 's middags rond het
VRIJDAG 10 JANUARI 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 08.45 Zon onder i
Maan op 09.10 Maan onderi
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 04.10 16.26 03.43
Laag 00.10 12.15 23.51
Weerrapporten 09 januari 07 uur:
Rotterdam
Twente
Vlissingen
Maastricht
Aberdeen
Barcelona
Boedapest
Bordeaux
Dublin
Frankfurt
Genève
Helsinki
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas
Lissabon
Rome regen
Split half bew
Stockholm sneeuw
Warschau zwaar bt
Wenen zwaar bt
Zurich zwaar be
Bangkok licht bee
Casablanca zwaar be
Johannesburg regen
Los Angeles licht bee
New Orleans zwaar be
New York onbew.
J£ &££/s/ <AA&T
&££TL/C&£, JOPOCUS
A/£& A£/£A1AAL A/f£MANP
££AY /<AA/<T &£<jUt//ZP
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
I. Bieden onderdak bij ruzie met
een meisje (6); 4. Verplichte op
gave van de wiskundeleraar (8);
6. Duitser uit Kiel (3); 7. Minder
brutaal dan een minnaar (3); 9.
Voor korte tijd onderzoeken (7);
II. In orde met die zandplaten
(5).
Verticaal:
1Haar grillen worden gevolgd
door gekken (4); 2. Thee voor de
wedstrijd volgens tekening (5);
3. Bevindt zich tijdelijk in het
theater (4); 5. Zendt de reputatie
van het ministerie uit (6); 6.
Springvogel (3); 8. Gemeente
huis (4); 10. Zij heeft de naam
van een ouderloze verworpeling
(3).
KRUISWOORDRAADSEL
last-club
eli-d-die
n--rem--e
st-oma-vr
-artikel-
stug-reis
-etagere-
sr-noe-go
e--sol--o
lik-i-hei
anti-vent
Niks verdween met een lichte plof in
een punt. Voordat Joost van zijn ver
bazing over dit verschijnsel bekomen
was zat het ventje echter reeds weer
aan de tafel. ,,Ik heb gekijkt", verklaar
de het voldaan. „Ik heb alles geziet van
de toto." „Dat is verblijdend", zei Joost
met een zenuwtrekje om de mond.
„Als u mij toestaat zal ik opschrijven
wat u mij dicteert, want ik neem aan,
dat u de uitslagen van de voetbaltoto
uit het hoofd geleerd hebt. Dus nu
maar snel aan het werk, voordat heer
Olivier terugkomt en voordat u de juis
te opstelling vergeten bent." „Ik ben
flits-rappe Niks, die niks vergeet", her
nam de ander. „Schrijf maar mooie
krasjes op de papier, hè? Dan zal ik jou
alles verhalen. En als ik de toto goed
gezegd heb, ga jij de verfschilderij in
barreltjes maken. Afgespreekt?" „Afge-
spreekt", zei Joost met bevende stem.
„Afgesproken, meen ik." Hij zette zich
aan de tafel, trok een haartje uit zijn
kroontjespen en begon zenuwachtig in
te vullen wat het witte mannetje hem
voorzei. Heer Bommel was intussen
naar buiten gelopen om tot andere ge
dachten te komen. Zijn mislukte le
zing zat hem danig dwars en zijn
stemming was dan ook héél bitter
toen hij bij een boomgroepje Tom
Poes ontmoette. „Het leven heeft voor
mij geen waarde meer, jonge vriend",
sprak hij met doffe stem. „Dit figuur
kom ik nooit te boven; en dat is de
schuld van die Niks." „U hebt hem
toch niets gedaan?" vroeg Tom Poes.
„U hebt dat schilderij toch nog?"
„Hoezo?" vroeg heer Ollie, nog meer
betrekkend. „U moet Niks goed in het
oog houden", zei Tom Poes. „Zijn toe
komstvoorspellingen zijn waardeloos,
maar hijzelf is belangrijk." Deze woor
den verbaasden heer Bommel. Zijn
mond zakte open en hij had niet in de
gaten, dat Joost zich op de achter
grond naar een brievenbus spoedde
om het totoformulier te posten.
Tom Poes en de Niks
TOMPOES
W-O-V D-A-AA W-AS /-£
V-A-Aj £>-/-£ A-AAP-£-K-£ H-E-/AAZ-
£>-/-£ /-/< AC-£A/.
A/-A-L-£0 A/-£-/-A/-Z.' /S-0-6 £-£-
P-A-/V-XZT V- O-O-R £>-£ Ad-O-0-f-£
M-/£- U- HAJ- A -A -£-££■- A -A T P-/£
J-£ M-£ &£-S-T. U-O-R-D -H-£-B-Tf
