'Het was af en toe afzien'
Boerhaave zet
Kerstmis in
speciaal licht
Undelijk eerbetoon aan Leidse architect Jesse
Cultuur&Kunst
!oncert Vox Humana
afspiegeling van
moderne kerstgevoel
erst-cd jubilerend koor
)e-
'Eigen Wijs'
onbetaalbaar
[ERDAG 21 DECEMBER 1996
Honderd zonsondergangen van Annie Goddijn in De Lakenhal
le
'ank
slkaa
en IJ RECENSIE SUSANNE LAMMERS
altijl concert: RCM Vox Humana m.n
(ie Ginczinger (sopraan), Henk v
(ink (bas-bariton), Peter Bontje (p
)iik Out (orgel) e.a. Gehoord 20/W,
gehoorzaal. Leiden. Nog te horen:
!n g| .IJ
te vftmis is het feest van saam-
j gheid, gezelligheid en, de
tatie >ie jaren meer en meer, een
tje glamour. Het kerstcon-
•lijsu van V°x Humana is een
le„ ie afspiegeling van het mo-
f. j\]j je kerstgevoel. Het hon-
jvotj Ikoppige mannenkoor on-
niei leiding van Sander van Ma-
erer zingt de bekende oude
tr ha (liederen, maar ook veel En
ken talige- musicalachtige liede-
Artü waar f°rs bij uitgepakt
dt. Vox Humana is op z'n
tals het uit volle borst mag.
intieme aangelegenheid is
kerst van dit koor niet. Het
e, het ingetogene laat het
aan de solisten en vooral
S'trumentalisten. Het reper-
(omt uit de wijde omtrek,
en presenteert dat met het
gebaar, om niet te zeggen
ifalistisch. Het is een groot
dus kerst vieren ze ook op
schaal.
j hebben de kaarsen ont-
vrede voor u en voor
longen de mannen terwijl
Stadsgehoorzaal binnen
in met kaarsen in de
Toen volgden traditionele
lederen, afgesloten met de
nzang 'Ere zij God',
afwisseling trad een de-
itrice op die zich gespecia
liseerd had in Nel Benschop
met een nogal zalvende voor
dracht. Beter in staat teksten
voor het voetlicht te brengen
bleek bas-bariton Henk van den
Brink, die een zeer levendige
expressie aan de dag legde en
'Go tell it on the mountain' zeer
direct en aansprekend zong.
Ook sopraan Maijorie Ginczin
ger ontbreekt het niet aan zeg
gingskracht. Haar stem heeft
precies die puurheid die voor
dit repertoire nodig is. Het solis
tenduet ('Maria's Wiegenlied'
van Max Reger) was een juweel
tje van innigheid en sfeer. Gin
czinger blijkt bovendien in staat
zich uitstekende staande te
houden in de stormen die hon
derd mannen, een orgel en een
piano kunnen veroorzaken.
Erg fraai was het aloude
'Mary's Boy Child', waarbij de
solisten overigens niet Van Ma
rions tekstaanpassing volgden,
maar gewoon de gebruikelijke
laatste zin zongen. Het meest
bijzondere en boeiende stuk
was het 'Gloria' van John
Maunder. Een soort operaatje,
dat begint met het oproepen
van de stille nacht in Bethle
hem. Het sneeuwt, alles en ie
dereen is in diepe rust en dan
komt de engel die de herders
het blijde nieuws vertelt. Vox
Humana zong overtuigend de
rol van de verbaasde en lichtge-
schrokken herders die, als de
boodschap goed tot hen door
dringt, in groot gejubel losbar
sten. En Marjorie Ginczinger
zong natuurlijk als de spreek
woordelijke engel.
Zonsondergangen hebben vaak een zoete bijsmaak: ze
doen denken aan romantische B-films of kitscherige an
sichtkaarten. Meestal spelen dit soort zonsondergangen
zich boven zee af, dan zijn ze immers het mooiste, rood
reflecterend in het water. Het getuigt van lef als je als
kunstenaar dit enigszins beladen tafereel als thema voor
je werk gebruikt. De Leidse kunstenares Annie Goddijn
schilderde niet één, maar honderd zonsondergangen aan
het strand van de Wassenaarse Slag. Haar werk is vanaf
vandaag te zien in Stedelijk Museum De Lakenhal.
jarig bestaan. Op de nieuwe cd
staan oude en moderne kerst
liederen in verschillende talen.
Het ensemble werd in 1972
opgericht. Sinds die tijd brengt
het koor, dat dertig leden telt,
kerkmuziek uit alle eeuwen ten
gehore. De leiding is al 25 jaar
in handen van dirigent Theo
Tobé. De cd 'O magnum myste-
rium' is te bestellen bij de fam.
Kortleve tegen betaling van 25
gulden. Telefoon: 071-5156825.
vocaal kerkmuziekensem-
appella pro Cantibus' uit
»eest heeft vooruitlopend
25ste verjaardag in okto-
997 een cd uitgebracht met
el 'O magnum mysterium'.
istrumentale begeleiding
verzorgd door de koper-
>rs van 'Tell-Brass'. Het
r bracht al eerder een cd uit,
jelegenheid van het twintig-
[toonstellingen in drie gemeenten en monografie
LEIDEN SANDRA SMALLENBURG
In de periode zomer 1995 tot
najaar 1996 maakte Annie God
dijn (1939) pakweg om de drie
dagen een tocht naar zee, niet
op een moment dat het haar
uitkwam, maar steeds een half
uur voor de zon zou ondergaan,
's Zomers kon dat om elf uur 's
avonds zijn, in de winter om vijf
uur 's middags. Zo ontstonden
honderd schilderijen van elke
keer dezelfde zon en hetzelfde
strand, maar in heel verschillen
de toonaarden en kleuren.
„Het klinkt als een dwangma
tige zelfopgelegde opdracht,
maar dat was het niet," aldus de
Leidse kunstenares. „Ik ging al
tijd al graag naar het strand, om
uit te waaien of tot rust te ko
men. Toen ik eind 1994 uit Bos
nië terugkwam, waar ik in op
dracht van het Delftse Leger
museum de gebeurtenissen in
oorlogsgebied had vastgelegd,
had ik sterk de behoefte weer
tot mijzelf te komen. Ik ging
vaak naar het strand om de
zonsondergangen vast te leg
gen. Wat begon als een grap,
werd steeds meer een obsessie.
In eerste instantie was het mijn
bedoeling twintig zonsonder
gangen te schilderen. Ik dacht
dat dat wel genoeg zou zijn."
De eerste tien werken werden
in de tentoonstellingsruimte
van De Burcht geëxposeerd en
opgemerkt door medewerkers
van museum De Lakenhal, dat
meerdere schilderijen van God
dijn in haar collectie heeft. „Ik
had toen al mijn zinnen gezet
op het maken van honderd
zonsondergangen", vertelt God
dijn glimlachend. „Ik wilde de
schilderijen gezamenlijk expo
seren, bijvoorbeeld in een oude
fabriekshal. Op dat moment
kwam De Lakenhal met het
voorstel de 100 schilderijen in
een van de grote zalen van het
museum te hangen. Een betere
plek had ik natuurlijk niet kun
nen wensen."
De tentoonstelling in de lange
bovenzaal van het museum
toont schilderijen van uiteenlo
pend formaat, dicht boven en
naast elkaar gehangen. Lopend
van links naar rechts kunnen
bezoekers de verschillende jaar
getijden waarnemen. Eerst zie
je de felle kleuren van de zomer,
met veel rode-, oranje- en geel-
tinten. Iets verderop doet de
winter zijn intrede met grijze,
mistige luchten. In sommige
zonsondergangen drijft het ijs
op zee. Goddijn moet dus onder
barre omstandigheden haar
schetsen hebben gemaakt.
„Het was af en toe wel afzien
ja," vertelt de kuntenares. „Ik
ben wel eens tot aan mijn knie-
en door het bevroren zand ge
zakt. Maar het voordeel van de
ze koude dagen was dat er geen
hond op het strand was en ik in
alle rust kon tekenen. Dat is ook
de reden waarom ik het strand
van de Wassenaarse Slag heb
gekozen. Er is daar geen boule
vard, zoals in Noordwijk of
Scheveningen, die de aandacht
kan afleiden. Je wordt alleen
omgeven door duinen."
De schetsboekjes, waarin
Goddijn haar notities maakte,
zijn ook te zien op de tentoon
Annie Goddijn in De Lakenhal: „Een betere plek had ik natuurlijk niet kunnen wensen."
stelling. Ze zijn zo klein als een
zakagenda en bevatten wonder
baarlijk genoeg alleen maar
zwarte lijnen die de compositie
aangeven. De kleuren zijn door
middel van woorden aange
duid: „Geel, grijs, oranje, grijs li
la (boven de horizon, eronder)
lichtgroen, oranje, oranje", no
teert ze op 30-5-'96.
Goddijn: „De woorden en lij
nen vormen een geheugen
steuntje. De rest staat op mijn
netvlies gebrand. Ik moet wel
op deze manier te werk gaan,
want binnen een half uur gaat
de zon onder. Binnen enkele se
conden kan ook een wolk voor
de zon komen en dan ontstaat
een heel ander beeld. Eigenlijk
zijn de schetsjes een soort mo
mentopnames. Pas in het atelier
worden ze uitgewerkt tot schil
derijen."
Het is een manier van werken
die goed past binnen de tradi
tionele Hollandse landschap
schilderkunst. De dramatische
wolkenluchten en zeegezichten
van Annie Goddijn sluiten dan
ook mooi aan bij de tentoon
stelling van Jan van Goyen, die
nog tot 13 januari in De Laken
hal te zien is.
De tentoonstelling '100 zons
ondergangen' van Annie God
dijn is te zien tot 31 maart
1997 in Stedelijk Museum De
Lakenhal, Oude Singel 28-32 in
Leiden. Bij de tentoonstelling
is een catalogus verkrijgbaar
voor 19,50.
CHEF JAN RIJSDAM. 071 -5356444
MUZIEK
RECENSIE LI DY VAN DER SPEK
Kerstconcert door het Kinderkoor 'Eigen
Wijs' en het Jeugdkoor 'Opmaat' van de
Streekmuziekschool Leiden, o.l.v Wim de
Ru, m m v Rijk Jansen, orgel. Gehoord:
20/12 in de Hooglandse kerk te Leiden.
Het kostte een tientje. Maar al
die honderden vaders en moe
ders met evenzoveel klein ge
spuis zullen het met mij eens
zijn, dit Kerstconcert was onbe
taalbaar. Drie koren, 80 mens
jes: rechts de 'Eigenwijze' piep
jes, links de 'Eigenwijze' grote
ren, geflankeerd door 'Opmaat',
jeugd tussen 12 en 17. Samen
maakten ze de avond, onder lei
ding van Wim de Ru. Bij hem
op de Streekmuziekschool heb
ben ze geleerd om lekker te zin
gen. En al die kleine kleutertjes
stonden me daar te zingen, nie
mand hield z'n mond dicht, al
lemaal hielden ze (min of meer)
wijs, niemand krijste er boven
uit. 'Kling klokjes, klingelinge-
ling' zongen ze als echte zilver
klokjes. En Japke van 8 is de
voorzanger en ze zingt op haar
mooist 'Er is een Kindeke, gebo
ren in 't strooi.'
Koor twee (9-12 jaar) heeft al
geleerd zuiver te zingen, op de
dirigent te letten, die daar na
tuurlijk niet voor niks staat te
zwaaien. Lotus en Elke zingen
van die stille, heilige nacht, met
het Kindeke dat het zo koud
heeft, 'zijn ledekens beven'.
En dan het Jeugdkoor met
vier voortrekkers (Hieke klinkt
als een bronzen klok) die prach
tige soli zingen, perfect hun ta
len uitspreken, inclusief Latijn,
en de hele meute, klein en groot
meetrekken.
Het programma heeft leuke
nieuwe Kerstliederen die direct
aanspreken, in welke taal dan
ook, 't gaat in de eerste plaats
om de klank, het spel met de
woorden. De begeleiding is
functioneel, uitnodigend. Ro
bert de fluitist met ervaring
speelt over en door alles heen
als een glinsterende kerstslin
ger. Hara speelt al heel goed
viool, ze moet soms dwars door
de kerstliedjes een prachtige te
genstem strijken. Daan en Rijk
op cello en piano houden de
structuur erin en op de ahter-
grond klinkt de tamboerijn. Een
fantastische avond.
«SANDRA SMALLENBURG
iderd jaar geleden was de
sburgerweg al een belang-
toegangsweg naar de bin-
stad van Leiden, maar hui
stonden er nog nauwelijks,
deze eeuw werden hier
irste woningen en villa's
ïwd, die ook nu nog door
voorbijgangers worden be-
lerd vanwege de karakte-
ke gevels en de speelse to-
jes. Slechts weinigen zullen
Sn dat het de Leidse archi-
Hendrik Johannes Jesse
is die in belangrijke mate
itwoordelijk is voor het ge-
van deze drukke weg.
kreeg vanaf 1893 op-
iten van de Leidsche
^maatschappij en particu-
om woonhuizen en villa's
itwerpen voor de Rijnsbur-
Het getuigt van eigen-
en stedebouwkundig
it dat de architect alle wo-
vlakt d,
'erscl
hen o)
deni
gk«' l._
en. I ise
iigni J,,
Jecli
de: jg|
z Mi B
hingen tien meter verder naar
achter heeft gezet dan de vast
gestelde rooilijn toeliet. Hier
door werd de weg veel breder
dan de gemeente voor ogen
stond. Had Jesse zich wel aan
de richüijnen gehouden, dan
zou de drukke verkeersader
vandaag de dag veel te smal zijn
geweest voor alle bussen en au
to's die Leiden in- en uitrijden.
Maar de invloed van Jesse
gaat veel verder dan zijn ont
werpen voor de Rijnsburger-
weg. Tussen 1883 en 1943 ont
wierp hij voor Leiden en omrin
gende gemeentes een ontelbaar
aantal woonhuizen, kerken,
winkels, raadhuizen, villa's en
landhuizen. Voorbeelden zijn
de Nederlands Hervormde kerk
in Katwijk, hef raadhuis van
Oegstgeest, de Nederlands Her
vormde kerk in Rijnsburg, ver
schillende winkelpanden aan de
Breestraat en de Leidse woon
wijk De Kooi. Hiermee heeft
Jesse een duidelijk, stempel ge
drukt op de bebouwing in Lei
den en omgeving. Toch heeft de
architect nooit de waardering
en erkenning gekregen die hij
verdient. Jesse is altijd in de
schaduw blijven staan van be
roemde tijdgenoten als Berlage,
Cuypers en Dudok.
Daar komt binnenkort veran
dering in, hoopt de Leidse ar
chitect Fons Verheijen. Samen
met een groep architecten en
kunsthistorici bereidt hij een
grote tentoonstelling voor over
het werk van Hendrikus Johan
nes Jesse. In Leiden, Katwijk en
Oegstgeest - de drie gemeentes
waar Jesse het meest actief is
geweest - zullen volgend jaar
exposities te zien zijn met foto
materiaal, bouwtekeningen,
aquarellen, plattegronden en
maquettes. Ook wordt gedacht
aan het opzetten van fiets- en
wandelroutes langs de architec
tuur van Jesse. Om dit alles te
realiseren wordt binnenkort de
Stichting Jesse opgericht.
Krullenjongen
Kunsthistorica Joyce Hoog-
eveen schrijft een boek over de
architect, dat door de Stichting
Jesse in samenwerking met het
Nederlands Architectuur Insti
tuut wordt uitgegeven. Hoog-
eveen studeerde acht jaar gele
den af met een scriptie over Jes
se. Ze is altijd al gefascineerd
door de schoonheid van de ge
bouwen van Jesse. „Als je een
maal bekend bent met zijn stijl,
dan ontdek je in bijna elke
straat in Leiden wel een gebouw
van zijn hand", aldus Hoog-
eveen.
Hendrik Johannes Jesse werd
geboren in Zaltbommel, maar
verhuisde op zeventienjarige
leeftijd naar Leiden, waar hij
zich wist op te werken van
'krullenjongen' in een timmer
werkplaats tot vooraanstaand
architect. Zijn eerste ontwerpen
worden gekenmerkt door de
Hollandse renaissancestijl en
zijn geïnspireerd op vormen uit
de klassieke oudheid: zuilen,
frontons, pilasters en ornamen
ten. Het zijn vooral publieke ge
bouwen als kerken, raadhuizen
en scholen die hij vanaf onge
veer 1880 in deze stijl optrekt.
Rond de eeuwwisseling gaat
zijn voorkeur uit naar de toen
heel populaire Art Nouveau/Ju
gendstil. Voorbeelden van deze
stijl zijn een aantal woonwin
kelpanden aan de Breestraat,
waarin veel ijzeren balken en
grote vlakken glas zijn gebruikt
op een manier zoals de be
roemde Victor Horta dat deed
in winkelpuien in Brussel.
De Keet
Het meest bouwde Jesse in de
zogenaamde rationalistische
stijl, die wordt gekenmerkt door
soberheid en een nadruk op de
constructie. In deze stijl bouw
de hij veel van zijn lahdhuizen
en woningen, waaronder zijn
eigen woning 'De Keet' aan de
Rijnsburgerweg. Dit pand,
waarin nu een advocatenkan
toor is gevestigd, wordt gezien
als een van de hoogtepunten uit
zijn carrière. Typische Jesse-
kenmerken, zoals ronde boog
vormen voor ramen en deuren,
groen geglazuurde raamdorpel-
stenen, torens, grote vlakken
baksteen en verschillende
raamvormen, zijn hierin ruim
Ondanks de soberheid van de gebouwen verwerkte Jesse altijd speelse
elementen in zijn gebouwen. Ramen en deuren in verschillende vormen
en maten, en baksteenvariaties komen ook veelvuldig voor. foto pr
ver tegen woo rdigd
Tot het beste werk van Jesse
behoren volgens Joyce Hoog-
eveen ook de villa's en landhui
zen, zoals de villa Pomona aan
de Rijnsburgerweg, het landhuis
Duna in Noordwijk aan Zee (nu
een discotheek). „Ondanks de
soberheid van de gebouwen
verwerkte Jesse altijd speelse
elementen in zijn gebouwen.
De gevelindeling is bij de land
huizen bijna nooit symmetrisch
en hij gebruikte vaak ramen van
heel verschillende vormen en
maten. Maar wat Jesse ook zo
uniek maakt, is de geraffineerde
manier waarop hij het interieur
van de landhuizen ontwierp. De
huizen zijn van binnen ongelo
felijk ruim. Vaak bevatten ze
een monumentale trappartij en
een prachtige majolica schouw.
Grappig zijn ook de onverwach
te doorkijkjes: overal zitten deu
ren en hoeken die je niet zou
hebben verwacht.
Maar ook aan de arbeiders
woningen die Jesse in Leiden en
Katwijk ontwierp, besteedde de
architect veel aandacht. „Arbei
derswoningen uit die tijd lijken
vaak erg op elkaar", vertelt
Hoogeveen. „Jesse probeerde
die saaiheid te doorbreken door
geknikte gevelwanden, torentjes
en balkonnen toe te voegen.
Hierdoor kregen de huizen toch
een heel eigen karakter en wel
haast het uiterlijk van herenhui
zen. De wijken 'Het Rode Dorp'
in Katwijk en 'De Kooi' in Lei
den zijn hiervan goede voor
beelden. Helaas zijn veel van de
originele ramen en deuren on
dertussen bij renovaties van de
wijken vervangen.
Veel activiteiten in Leidse musea
De Leidse musea hebben in de
kerstvakantie veel extra activi
teiten. Het museum Boer
haave zet de donkere dagen
rond kerst in een speciaal
licht. Als uitgangspunt hier
voor dient de tentoonstelling
'Magische Optica', een exposi
tie rond het thema toverlan
taarns, kijkdozen en andere
vermakelijkheden op het ter
rein van de (licht)projectie.
In Boerhaave geeft professor
Wagenaar, de nieuwe rector-
magnificus van de Leidse uni
versiteit, op zondag 29 decem
ber twee levendige, spannen
de en vermakelijke voorstellin
gen met de toverlantaarn. Wa
genaar is in zijn vrije tijd niet
alleen een fanatiek verzame
laar van alles wat met tover
lantaarn te maken heeft, maar
bovendien een bevlogen be
spelervan dit apparaat.
Een kleine week later, op
vrijdag 3 januari, verzorgen ex
plicateur Van den Akker en
lantaarnist Van der Poll een
voorstelling in de romantische
stijl van rond de eeuwisseling,
getiteld: Lanterna Magica. En
tussendoor geeft de toneel
groep Pandemonia een aantal
voorstellingen over een merk
waardige figuur die zijn pu
bliek meevoert van zijn tover
lantaarn naar de videoclip en
terug.
Het Rijksmuseum van Oud
heden (RMO) biedt kinderen
de gelegenheid om hun eigen
vervalsing te maken naar aan
leiding van de tentoonstelling
'List en Bedrog. Vervalsingen
in de archeologie'. Het RMO
rekent op tweede kerstdag bo
vendien geen toegangsprijzen
voor de expositie 'List en Be
drog'. De tentoonstelling gaat
over vervalsers en over hoe zij
ontmaskerd werden. Kinderen
kunnen uit klei een eigen ver
valsing maken. Elk gezin krijgt
bovendien een vakantiepak
ketje mee naar huis met een
bouwplaat van de Tempel van
Taffeh en twee boekjes. Verder
worden gratis rondleidingen
verzorgd.
Ook Het Rijksmuseum van
Volkenkunde en Rijksmusum
Het Koninklijk Penningkabinet
laten zich tijdens de kerstva
kantie niet onbetuigd. Zo ver
zorgt Volkenkunde op beide
Kerstdagen gratis rondleidin
gen en filmvertoningen rond
de tentoonstelling 'Sluiers
Ontsluierd'. Bovendien is er
op tweede kerstdag een
themaprogramma over hoe is
lamitische jongens en meisjes
tegen elkaar aankijken. Ter af
sluiting van de middag brengt
Sound of Salam muziek ten
gehore.
Bezoekers van de expositie
'De Euro van de Oudheid' in
het Penningkabinet krijgen
een minisetje euro-bankbiljet-
ten mee naar huis. Het gaat
hier om getrouwe kopieën van
het winnende ontwerp van de
Oostenrijker Robert Kalina.
PROGRAMMA
Museum Boerhaave: Wj\ Wa
genaar: 29 december om
14.00 en 15.30 uur. Latenia
magica: 3 januari om 14.00
en 15.30 uur. Pandemonia:
22, 27 december, 2, 5 en 19
januari om 14.00 en 15.00
uur. Kijkdozen maken: 24 en
31 december tussen 14.00 en
16.00 uur.
Rijksmuseum van Oudhe
den: Gratis rondleidingen en
vakantiepakketjes t/m 5 ja
nuari. Vervalsingen maken:
27, 28, 29 en 31 december en
2 en 3 januari, van 13.00 tot
16.00 uur.
Rijksmuseum voor Volken
kunde: Gratis rondleidingen:
25 en 26 december om 14.00
uur. Filmvertoningen: 25
(Moslims in Mango) en 26 de
cember (Blauwe mannen van
Marokko) 15.00 uur. Thema
programma: 26 december
van 12.30 tot 13.45 uur.
Sound of Salam: 26 december
van 15.45 tot 16.30 uur.
Rijksmuseum Het Koninklijk
Penningkabinet: Kinder
speurtocht en minisetje euro
biljetten: 21 december t/m 5
januari.
eristieke woonhuizen van architect Jesse zijn in belangrijke mate verantwoordelijk voor het gezicht
Rijnsburgerweg. foto pr
