Mensen hebben een ziel, dieren niet
Huisdier moet heel wat
kindergeheimen aanhoren
Wetenschap Techniek
DONDERDAG 19 DECEMBER 1996
REDACTIE: SASKIA STOELINGA 023-5150265
JOHAN LAMORAL GPD
Door de geschiedenis heen
heeft de mens zeer uiteenlo
pend gedrag tegenover dieren
vertoond. Het denken en de
houding van de mens ten over
staan van dieren is getekend
door felle extremen, van ver
goddelijking en vermenselijking
tot uiterste minachting en zelfs
schaamteloze uitbuiting.
Drs. Johan Braeckman van het
Gentse Centrum voor Milieufi
losofie en Bio-ethiek binnen de
vakgroep Wijsbegeerte en Mo
raalwetenschap, heeft na een
uitgebreide bronnenstudie een
historisch overzicht van het
menselijk dierdenken samenge
steld. Zijn studie kan relevant
zijn voor actuele en dikwijls
controversiële problemen rond
dierenbescherming, dierproe
ven, vivisectie, bescherming van
bedreigde soorten, massale vee
houderij, genetische manipula
tie en soortveredeling.
Volgens Braechman wijkt het
westers-christelijke denken op
vele punten af van onder meer
het oosterse denken over die
ren. De onderzoeker heeft zich
beperkt tot onze westerse be
schaving en dus tot de pijlers
ervan, zijnde het joodse,
Griekse en Romeinse denken.
Ook stelt hij dat het christen
dom een belangrijke - zij het
soms onduidelijke en twee
slachtige - rol heeft gespeeld in
de evolutie van de visie op en
de plaats van het dier in onze
samenleving. De veelgepreekte
naastenliefde tot de medemens
Een veelgehoord argument is dat het welzijn van de dieren ook dat van de mensen is en dat wie goed is voor
de dieren ook goed voor de mensen kan zijn of omgekeerd. foto gpd
is dikwijls ver zoek wanneer het
om de 'schepselen zonder ziel'
gaat en de bijbelse opdracht
van 'gaat en onderwerpt deze
wereld' wordt maar al te dikwijl
als onbarmhartig alibi gebruikt.
Braeckman constateert dat in
de oudtestamentische teksten
en later ook bij de Griekse en
Romeinse filosofen weinig of
geen sporen te vinden zijn van
enig ethisch nadenken over het
menselijk gedrag tegenover die
ren. Mensen konden naar eigen
goeddunken over dieren be
schikken. In het vroege chris
tendom, bij de kerkvaders en in
de Middeleeuwen heerste nage
noeg dezelfde onverschilligheid.
Dat had in hoofdzaak te maken
met de 'zielsnode': mensen
hebben een ziel, dieren niet en
dus passen op dieren geen mo
rele arugumenten en is het
menselijk gedrag ten opzichte
van dieren niet goed of niet af te
keuren.
In de Renaissance is er met
Montaigne even een ander ge
luid: „Mensen zijn wij recht
vaardigheid verschuldigd en
ook alle andere schepselen die
daarvoor ontvankelijk kunnen
zijn moeten wij mildheid en
welwillendheid betonen.Met
het rationele denken van Des
cartes worden dieren echter
weer als 'gevoelloze machines'
beschouwd, waardoor weten
schappelijk onderzoek en vivi
sectie op dieren wordt gelegiti
meerd.
Voltaire en de Britse filosofen
(eind 18de eeuw, begin 19de
eeuw) reageren daarop. Zij stel
len dat dieren in moreel opzicht
belangrijk kunnen zijn, omdat
zij ook pijn en andere gevoelens
kunnen ervaren. Vandaar dat
het menselijk gedrag tegenover
dieren wel vatbaar is voor goed-
of afkeuring.
De doorbraak in de Westerse
wereld komt pas in de jaren
zestig en zeventig van deze
eeuw, wanneer filosofen als Pe
ter Singen en Tom Regan de
draad weer opnemen. In de
westerse wereld groeit de me
ning dat dieren geen nodeloos
leed mag worden berokkend.
De eerste actiegroepen voor
dierenbescherming laten van
zich horen en in de loop der ja
ren wordt alles wat met dieren
welzijn te maken heeft een zeer
actueel en tegendraads thema.
„Dieren worden nu langzaam
maar zeker in de 'morele cirkel'
opgenomen," zegt Johan
Braeckman, „en dat zorgt voor
maatschappelijke spanningen
en dikwijls verhitte debatten.
Een veel gehoord argument is
dat het welzijn van de dieren
ook dat van de mensen is en dat
wie goed is voor dieren ook
goed voor mensen kan zijn of
omgekeerd."
Dat het denken over dieren in
andere culturen afwijkt van het
westers denken, geeft Braeck
man grif toe. Zo is het niet on
denkbaar dat de groeiende in
vloed van onder meer oosterse
religies en filosofieën ons wes
ters denken over dieren heeft
beïnvloed. Er is immers het
boeddhisme, het hindoeïsme en
de réïncarnatieleer met zijn eer
bied voor alle levende wezens.
Want als je herboren kan wor
den in de gedaante van een
dier, zijn dieren sowieso onaan
tastbaar.
Steentijd-mens
kan voorgangers
hebben ontmoet
DEN HAAG ANP
FREDERIKE KROMMENDIJK GPD
Een huisdier is zo goed voor
kinderen. Met dat argument be
sluiten veel mensen om een
hond, kat, konijn of ander dier
in huis te halen. Maar hoezo
goed? Waarom eigenlijk? Die
vragen intrigeren dr. Nienke
Endenburg, verbonden aan de
Vakgroep Geneeskunde van Ge
zelschapsdieren in Utrecht. Zij
verdiepte zich in de materie en
begon een onderzoek. De ko
mende vijfjaar worden zeven
honderd kinderen gevolgd. Zo
moet wetenschappelijk worden
aangetoond welke invloed het
houden van een gezelschaps
dier heeft op de ontwikkeling
van een kind.
Voor de sociaal-emotionele ont
wikkeling van kinderen is het
belangrijk dat ze zichzelf leren
waarderen. Als een kind taken
kan uitvoeren die bij zijn leeftijd
passen, dan wordt het daar zelf
verzekerder van. „Bij het hou
den van huisdieren moet je
daar ook rekening mee houden.
Je kunt een kind van drie niet
met een rottweiler laten lopen,
maar de waterbak laten vullen
kan wel", verklaart Endenburg.
Onderzoek heeft aangetoond
dat kinderen met een huisdier
een hogere zelfwaardering heb
ben dan kinderen zonder. Maar
voorwaarde daarvoor is wel dat
het kind echt gehecht is aan het
dier. Dat is belangrijker dan het
bezit op zich. „Dat betekent dat
je een dier moet nemen dat
echt bij het kind past en niet je
kind iets moet opdringen wat jij
vreselijk leuk vindt.
Een kind moet leren zich in te
leven in de gevoelens en be
hoeften van anderen. Een huis
dier is helemaal afhankelijk van
de eigenaar en het kind leert
daardoor op te letten. „Moet
het konijn geen nieuw water,
moet de hond niet uit? Doordat
een kind zich dat afvraagt, leert
het zich inleven in de behoeften
van een ander."
Als honden, katten, konijnen en
cavia's konden praten, zouden
ze ouders heel wat kunnen ver
tellen over de zieleroerselen van
hun kinderen. Kinderen noe
men regelmatig dieren als 'per
soon' waar ze heen kunnen
gaan met problemen. Dieren
accepteren mensen, en dus ook
kinderen, onvoorwaardelijk. Ze
veroordelen niet. En daarmee is
het een aantrekkelijke gespreks
partner.
„Aan een dier kun je alles kwijt,
en ook al vertel je iets tien keer
dan is het nog niet erg. En wat
belangrijker is: je hoeft niet
bang te zijn dat het verder
wordt verteld." Vooral in gezin
nen met veel problemen kun
nen dieren een belangrijke
steun zijn. Kinderen die weinig
sociale steun krijgen van hun
ouders, kunnen ook niet zo
Onderzoek heeft aangetoond dat kinderen met een huisdier een hogere
zelfwaardering hebben dan kinderen zonder. foto pr
goed gebruik maken van de on
dersteuning die dieren kunnen
geven.
Of de taalontwikkeling en de
verbale vaardigheden van een
kind ook vergroot worden door
het hebben van een huisdier,
zoals door sommige mensen
wordt beweerd, is twijfelachtig.
Wetenschappelijk is dat in ieder
geval niet aangetoond.
Of er wel of niet een kat, hond,
cavia of ander huisdier wordt
aangeschaft is uiteraard de be
slissing van de ouders. Want
hoe dol een kind ook op een
dier is, de verzorging en verant
woordelijkheid komt toch voor
het grootste deel op de volwas
senen neer. Studies laten zien
dat mensen die in hun jeugd
zelf een huisdier hebben gehad
eerder tot aanschaf overgaan.
Die ouders hebben een positie
vere houding ten opzichte van
dieren en begrijpen de signalen
beter. Veel ouders vinden het
vooral waardevol dat huisdieren
kinderen confronteren met le
ven en dood.
De steentijd-mens heeft moge
lijk zijn eigen verre voorgangers
ontmoet. Ongeveer 30.000 jaar
geleden, toen de Homo sapiens
door Azië trok op weg naar
Australië, kan hij de Homo
erectus zijn tegengekomen.
Het bewijs van een kortstondige
ontmoeting hebben Amerikaan
se wetenschappers gevonden
tijdens een nieuw onderzoek
van een aantal fossielen die be
kend staan als 'Java-mens'. De
Nederlandse paleontoloog Eu-
gène Dubois vond deze fossie
len in 1891 op twee plaatsen op
Java. De bevindingen van Carl
Swisher van de Universiteit van
Californië en collega's in
Noord-Amerika en Indonesië
zijn vorige week gepubliceerd in
het Amerikaanse tijdschrift
Science.
Het verhaal begint als de mo
derne mens Homo sapiens be
zig is de wereld in bezit te ne
men. Naar nu blijkt leefde Ho
mo erectus, twee miljoen jaar
ouder, toen nog in een hoekje
van de wereld.
Dubois vond de fossiele been
deren en een schedel die nog al
tijd in Leiden zijn te bewonde
ren, op een terras bij de rivier
de Solo op Java. Hij deelde ze in
bij de overgangssoort Pithe
canthropus erectus (rechtop
gaande aapmens). Ze werden
geschat op 700.000 tot 500.000
jaar oud.
De Amerikaanse wetenschap
pers hebben de beenderen van
deze Homo erectus opnieuw
gedateerd op basis van kiezen
van vee die erbij werden aange
troffen. De ouderdom stellen zij
op 27.000 tot 53.000 jaar. Twee
andere vindplaatsen toonden
aan dat de fossielen mogelijk
meer dan 400.000 jaar jonger
zijn dan Dubois meende.
„Homo erectus heeft mogelijk
250.000 jaar langer op Java ge
leefd dan op het Aziatische vas
teland, en mogelijk een miljoen
jaar langer dan in Afrika", aldus
dr. Swisher. „Dit maakt het mo
gelijk dat Homo erectus en de
anatomisch moderne mens el
kaar in Zuidoost-Azië overlap
ten."
De bevindingen lijken een on
dersteuning voor de „vanuit
Afrika"-theorie dat de moderne
mensen allen afstammen van
een kleine groep oer-mensen in
Afrika. „De datering, als zij
klopt, geeft verbazingwekkend
genoeg aan dat Homo erectus
er nog honderdduizenden jaren
langer was, terwijl werd gedacht
dat hij was uitgestorven", ver
klaarde Chris Stringer van het
Britse Museum voor natuurlijke
historie. „We lijken hier een pa
rallel te hebben met de situatie
in Europa, waar de Neandertha
lers het nog lang uithielden in
Noordwest-Europa, terwijl Ho
mo erectus nog doorleefde in de
zuidoost-hoek van de wereld.
PUZZEL
OPGAVE
OPLOSSING
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
1. Werkelijk voorde betekenis
(6); 4. Slome knol of een snel
roofdier (8); 6. Zijn gespring be
zorgt ons de kriebels (3); 7. Niets
ouder geworden vrouw (3); 9.
Nam een cursus weg in de
schouwburg (7); 11Zo'n ver
zoek is maar bijzaak (5).
Verticaal:
1Huilt omdat zijn gebit eraan
gaat (4); 2. Gezocht door vluch
telingen die honds worden be
handeld (5); 3. Warhoofdig
beestje (4); 5. Wat een leven als
men door drank aan de grond zit!
(6); 6. Zelfs zonder haar blijft het
een sluw dier (3); 8. Rijdt en
glijdt (4); 10. Lap die niet meer
in Duitsland leeft (3).
KRUISWOORDRAADSEL
vork-lust
ale-o-koe
km-sip-me
--strak--
nipa-rood
o-om-ad-o
klep-dank
- -lelijk- -
re-ras-vv
ore-k-uri
baby-zwijn
a10£//-'jk£ t/jpp/v z/j/v p£
v<x>/? p£z£ v.
augcoti/o
/-/£££t
p££ 0/j moo/£ ££t
kp££<$ koop 7&£
op ook /voo
TOMPOES
Tom Poes en de Niks
Joost schoof de grendels terug en
opende behoedzaam de buitendeur.
Een kille wind gierde naar binnen en
een met verf besmeurde ezel werd
over de drempel geschoven.
„Hallo, zeg", sprak de late bezoeker.
„Ik kom een schilderij verkopen." De
gevoelens van de trouwe bediende
laten zich moeilijk beschrijven.
„Een schilderij", herhaalde de kun
stenaar. „Ik heb mij er op uitgedrukt
en nu moet ik geld hebben, want ik
heb trek in anijsmelk."
„Deze brutaliteit gaat te ver, als u mij
toestaat", zei de knecht, die zich in
de frisse bries snel herstelde. „Ik
koop geen schilderwerk aan de deur
- en zeker niet op dit uur van de
nacht."
„O, hihihi", hernam Waggel, „ik wil
de het ook niet aan jou verkopen,
hoor. Het is voor Bommel. Kijk, mooi
hè?"
Met deze woorden keerde hij het
kunstwerk in het licht en nu kreeg
Joost een schok. Het was vreemd,
maar de dikke massa verfklodders
die het doek bedekten kwamen hem
bekend voor en ze waren verbonden
met een vage angst.
„D-dat lijkt op iets...", stamelde de
bediende. „Iets engs, als ik mij zo
mag uitdrukken.
„Het lijkt nergens op hoor", zei de
schilder troostend. „Het is zomaar
een uitgedrukt gevoel."
Met deze woorden stapte hij monter
langs de verstarde knecht en wendde
de schreden naar de grote kamer van
Bommelstein. En voordat Joost ge
heel tot zichzelf was gekomen had
Wammes de meubelen reeds op el
kander gestapeld en terzijde gescho
ven om ruimte voor de ezel te ma
ken.
„Dan kan je het beter zien", zo ver
klaarde hij tot heer Ollie, die op het
lawaai naar beneden was gekomen.
W
DOOR JAN VISSER
Zachte luchtmassa's zijn tijdens het afgelopen etmaal tot
ons land doorgedrongen. Gisteravond was de temperatuur
nabij Leiden gestegen tot 7,5 graad, Schiphol 7,4 en in
Bloemendaal 7,2. Nog zachter werd het in Zeeuws Vlaan
deren. Daar steeg het kwik tot ruim 11 graden en zo zacht
is het in den lande sedert Sint Maarten niet meer geweest.
De van origine subtropenlucht was vanochtend nog niet
van ons geweken. Om 8 uur was het in onder meer Lisse
nog 7 graden. Wel was het volop aan het regenen onder in
vloed van koude luchtmassa's die vanuit het noorden dich
terbij kwamen. In de nacht viel er zelfs veel regen in Zuid-
Holland. Tot 7 uur in Stompwijk 13 en op Valkenburg 11
mm tegen slechts 2 mm op Schiphol.
De verwachting is dat de koude lucht zich morgen over Ne
derland gaat uitbreiden. Midden op de dag is het dan bij
ons niet warmer dan nul graden. In het noorden valt dan
sneeuw, bij ons bestaat er kans op ijzel en 's middags ook
wat sneeuw. Wel neemt het neerslaggebied sterk in activi
teit af. Voor het gevoel is het overigens veel kouder dan de
thermometers aangeven omdat het flink blijft waaien. De
oostenwind is vrij krachtig tot krachtig uit het oosten.
Tijdens het weekeinde voeren de oostelijke winden drogere
lucht aan. Daardoor neemt de kans op zon toe. Tevens valt
er vrijwel geen neerslag meer. Het is echter wel koud met
in de nacht en ochtend lichte, plaatselijk matige vorst.
Ook tijdens de middaguren komt het kwik niet aan het
vriespunt toe. Na het weekeinde is er eerst kans op neer
slag maar tijdens kerst nemen de neerslagkansen onder in
vloed van een hogedrukgebied boven Scandinavië sterk af.
Tevens wordt belangrijk koudere lucht aangevoerd waar
door de kans op een van de koudste kersten van de afgelo
pen 30 jaar heel groot is. Compleet winter was het vooral
in 1964. Er lag toen een flink pak sneeuw en het vroor
streng.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
Noorwegen:
Vooral in de kustgebieden
ten noorden van Bergen
enkele sneeuwbuien. Mid
dagtemperatuur vlak aan
zee iets onder nul, landin
waarts matige tot strenge
Zweden:
Langs de Oostzee wellicht
sneeuw. Verder meest
droog en zowel bewolking
als opklaringen. Overdag
in het zuiden meest iichte
vorst, ten noorden van
Stockholm maxima plaat-
seljk beneden -10 graden.
Denemarken:
Overgang naar kouder
weer met naast wat zon
vooral in het zuiden ook
nog kans op sneeuw. Een
aantrekkende oostelijke
wind. Maxima dalend tot
iets onder het vriespunt.
Engeland, Schotland, Wales e
'n het algemeen bewolkt e
Ierland:
'an tijd tot
tijd regen. Met name in Oost-Engeland
kan veel vallen. De hogere delen van
Noord-Engeland en van Schotland ma
ken kans op sneeuw. Langs de Schotse
Oostkust een aantrekkende oostelijke
wind. Maxima van 2 graden rond Eding-
burgh tot rond 9 in Zuid-lerland.
België en Luxemburg:
Meest bewolkt en van tijd tot tijd regen.
Maxima van 4 tot 8 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
In het algemeen bewolkt en op beide da
gen kans op regen. Vandaag kan hoger
op in de Jura flink wat sneeuw vallen.
Morgen langs de westkust een aantrek
kende zuidelijke wind. Maxima tussen 7
en 11 graden.
Portugal:
Veel bewolking, veel regen en soms veel
wind'. Slechts af en toe wat zon. Middag-
temperatuur aan de kust van 12 tot 17
graden.
Madeira:
Op beide dagen veel bewolking en grote
kans op regen. Veel wind. Middagtem-
peratuurrond 18 graden.
Spanje:
Vooral in het zuiden aanhoudend veel
regen en soms flink wat wind. Langs de
oostkust geregeld zon. Middagtempera-
tuur aan zee rond 16 graden, vandaag
langs de oostkust enkele graden hoger.
Canarische Eilanden:
Vrij onbestendig met geregeld buien.
Middagtemperatuur rond 22 graden.
Marokko:
Westkust: onbestendig met op beide da
gen vooral'in het noorden flink wat re
gen. Morgen een stevige zuidwesten
wind. Middagtemperatuur tussen 15 en
20 graden.
Tunesië:
Flink wat zon, maar in het noorden ook
kans op eun bui. Middagtemperatuur
vandaag op veel plaatsen iets boven de
20 graden, morgen wat lager.
Zuid-Frankrijk:
Vandaag vooral in het zuidoosten flink
wat regen, in de Alpen sneeuw. Morgen
klaart het daar wat op, het westen krijgt
dan regen. Maxima van 8 graden rond
Lyon tot 16 bij Biarritz.
Mallorca en Ibiza:
Geregeld zon, misschien ook een bui.
Maxima ongeveer 17 graden.
Italië:
In het zuidoosten overwegend droog en
grootste kans op wat zon. Elders flink
wat bewolking en toenemende kans op
buiige regen, in de bergen op sneeuw.
Misschien ook onweer. Maxima rond 15
graden, in het noorden tussen 5 en 10.
Corsica en Sardinië:
In de loop van vandaag toenemende
kans op buiige regen, misschien met on
weer. Morgen vanuit het westen meer
kans op zon. Middagtemperatuur rond
16 graden.
Malta:
Vandaag geleidelijk meer bewolking en
kans op een regen- of onweersbui. Mor
gen weer geregeld zon. Middagtempera
tuur rond 17 graden.
Griekenland en Kreta:
Geregeld zon. vandaag rond Rhodos, en
morgen later op de dag in het westen
van Griekenland, kans op een regen- of
onweersbui. Maxima rond 16 graden.
Turkije en Cyprus:
Kusten: vooral vandaag enkele stevige
regen- of onweersbuien. Morgen toene
mende kans op wat zon. Middagtempe
ratuur van 15 graden rond de Dardanel-
len tot 20 op Cyprus.
Duitsland:
In het zuiden vrij zacht, soms een paar
opklaringen, ook bewolking en regen. In
het midden en noorden overgang naar
kouder weer met toenemende kans op
sneeuw of ijzel; bovendien een aantrek
kende oostenwind. Maxima in het zui
den rond 8 graden, elders dalend tot
rond nul graden.
Zwitserland:
Vooral in het zuiden en westen veel be
wolking en plaatselijk flink wat regen,
vanaf 1300 meter sneeuw. Maxima in
de dalen meest rond 6 graden.
Oostenrijk:
Flink wat wolkenvelden en op beide da
gen plaatselijk regen, boven de 1500
meter sneeuw. Middagtemperatuui
de dalen tussen 0 en 5 graden.
Polen:
Bewolkt en nu en dan sneeuw. Vooraf ',w
het noorden soms ook opklaringen
een aantrekkende oostelijke wind.Ks
der, met op steeds meer plaatsen te
peraturen overdag onder nul.
Tsjechië en Slowakije:
Overgang naar kouder weer met
kelijk regen, maar geleidelijk o
INDEN
Maxima vands
rond 4 graden, morgen slechts ii
Hongarije:
Wolkenvelden, hier en daar ook opt
ringen en plaatselijk regen. Middagkf Ie An
peratuur van 2 graden in het noorden! uder:
7 in het zuiden.
VRIJDAG 20 DECEMBER 1
Zon- en maanstanden
Zon op 08.45 Zon onder 16:
spet
Maan op 14.08 Maan onderOl rantl
ÖIUW
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 11:56 11.29»
Laag 07.40 19.55 07.21 191 an 1
Weerrapporten 19 december 07 ui
Amsterdam
De Bilt
Deelen
Eelde
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Vlissingen
Maastricht
Aberdeen
Barcelona
Boedapest
Bordeaux
Cyprus
Dublin
Frankfurt
Genève
Helsinki
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
Malta
licht bew.
half bew
regen
grondmist
zwaar bew. nnw4
Split z
Stockholm c
Warschau s
Wenen z
Zürich r
Bangkok I
Buenos Aires c
Casablanca 2
Johannesburg v
Los Angeles c
New Orleans 2
New York 2
Tel Aviv c
Tunis I
Vancouve I
i MC
MC
