Op de bres voor bajesklanten
De vrouw als schuldobject
ZATERDAG 30 NOVEMBER 1996
'Het huidige systeem heeft een averechts effect'
De stichting 'Themis' in Almere-Haven
behartigt de belangen van de 13.000
gedetineerden in Nederland en het
buitenland. 'Van kruimeldief tot Hakkelaar,
wit, zwart of bruin', aldus de 50-jarige
Themis-voorzitter Eef Hoos. Zeifis hij ooit
als brandstichter en bommengooier tot tien
jaar cel veroordeeld in de Haagse
Toetanchamon-zaak. Nu leidt hij als vrij
man zijn bolwerk met de bezetenheid van
een Frits Bom en de vastberadenheid van
ex-Philips-topman Timmer.
Voor wie niet is ingevoerd in de 'ba-
jestaal' is een gesprek met de
flamboyante voorman van de ge
detineerdenvakbond Themis even wennen.
Uitspraken als 'handkarren' (masturberen),
'niet de stengun maar de pengun', 'klaprozen
en brandnetels' (bommen en brandstich
ting), en de 'medische hulp in de gevangenis
is minder dan in de Derde Wereld' wisselen
elkaar in snel tempo af.
De vijftigjarige Eef Hoos is de onbetwiste
leider van Themis. Zijn onorthodoxe com
mando's in het hightech hoofdkwartier wor
den door de twaalf vrijwilligers - op de secre
taresse na allemaal ex-gedetineerden - blin
delings opgevolgd. „Maak effe twee kopieën
en zet dat met ons officiële briefpapier op de
fax." Gevestigd aan het Plein 48 in Almere:.
Haven, een prima plek voor een ex-Hage
nees. „Ik wilde het huisnummer 140 (art. 140
Wetboek van Strafrecht: Lidmaatschap van
een criminele organisatie, red.), maar dat kon
jammer genoeg niet", zegt de met goud be
hangen vakbondsman.
Wat bij sommigen misschien een gevoel
van walging naar boven kan brengen - Hoos'
manier van praten - bepaalt voor de Themis-
voorman juist zijn kracht en waarde voor ge
detineerd Nederland. Het beste bewijs dat hij
wordt gerespecteerd door zijn achterban,
blijkt uit de honderden brieven uit binnen-
en buitenland die wekelijks bij Themis bin
nenkomen.
Een man die de taal van gedetineerden
spreekt en die zich bovendien, na zes jaar en
acht maanden cel, naadloos in het lot van de
bajesklant kan verplaatsen.
'Tegenwerking'
Eef Hoos bestookt het openbaar ministerie
met grof (verbaal) geschut. Diplomatieke taal
is volstrekt overbodig. Woorden als corrupt,
uitlokking en misdadig vliegen in hoog tem
po over de tafel.
Met name justitie-topman en oud-BVD-di-
recteur Docters van Leeuwen moet het zwaar
ontgelden. „Een dictator. Vroeger zag-ie on
der iedere putdeksel een spion en nu een cri
minele organisatie. In ons blad The-mis-Take
is hij een stripfiguur die we Porgy noemen",
zegt Hoos. „Neem de IRT-affaire. Daaruit
blijkt toch dat de politie en jüstitie de groot
ste drugsdealers van Nederland zijn! Zij heb
ben ik dus vreselijk mee gaan vechten, met
die stoel. Kijk, dat stelt zo'n jongen dan weer
helemaal op zijn gemak en dan kan hij zijn
verhaal kwijt." De Themis-voorman geeft re
gelmatig lezingen en voordrachten op scho
len en universiteiten.
First-offenders of recidivisten die zijn op
gepakt, kunnen de stichting Themis inscha
kelen. „Een verdachte in Nederland heeft een
aantal rechten, maar justitie en politie ne
men het niet altijd zo nauw. Ik ken gevallen
waar verdachten op onrechtmatige wijze on
der druk zijn geweest of (te) lange tijd zonder
eten zaten. Of minderjarigen die verhoord
werden op tijdstippen die verboden zijn."
Hoos komt in actie als de verdachte of zijn
familie contact met hem zoeken.
Themis-voorzitter Eef Hoos. „Ik ben voor ingrijpende hervormingen in het strafrecht. Geef alle gedetineerden in principe maximaal twee jaar gevangenisstraf.
Het eerste jaar onder een streng regime; in het tweede jaar moet worden toegewerkt naar de invrijheidstelling. foto cpd ton kastermans
ben tachtig procent van het bewijsmateriaal
in strafzaken met liegen en bedreigen verkre
gen."
Hoos klaagt over tegenwerking. „Ze probe
ren ons blad uit de gevangenissen te weren.
Eerst weigerden ze het te verspreiden. Het
moest op naam worden geadresseerd. Om
aan de adressen te komen, hebben we in ons
blad een prijsvraag opgenomen. Een gevan
genisdirecteur die beweerde dat een vrouw -
de prijswinnares - niet bij hem was gedeti
neerd, moest een dag later bij ons zijn excu
ses maken."
Hoos als voorvechter van de persvrijheid.
Het is even slikken, gelet op zijn veroordeling
voor bomaanslagen tegen de Haagsche Cou
rant, na artikelen die hem niet zinden. Hoos
blijft overigens zijn rol in die aanslagen hard
nekkig ontkennen.
Hij is er ook heilig van overtuigd dat de
BVD het kantoor in Almere-Haven op alle
mogelijke manieren in de gaten houdt. „Ze
luisteren onze telefoons af en halen bestan
den uit onze computers. Ze laten ook merken
dat ze geweest zijn. Bijvoorbeeld door de
lichten te laten branden of ramen open te
zetten. Pure provocatie. We hebben ook be
wijzen van hun bezoeken, maar die houd ik
achter de hand. Je kunt nooit weten."
Dat de stichting Themis - de naam staat
voor de Griekse godin van orde' en bescher
ming - niets van subsidies moet weten, heeft
een reden. „Dan krijg je alleen maar potten
kijkers van justitie. En we willen onafhanke
lijk zijn. Ik heb al mijn eigen geld en dat van
mijn vrouw in de inrichting van dit pand ge
stoken. Wij draaien verder volledig op dona
ties en vrijwilligers. Tja, en we vinden wel
eens een envelop met inhoud in de bus."
Wie verder kijkt dan de retoriek, ziet ook
een andere Eef Hoos. Een belangenbeharti
ger met een genuanceerde kijk op het straf
recht en het gevangeniswezen. Zijn visie lijkt
nog het meest op die van de abolitionisten.
Deze groep is voorstander van het afschaffen
van het strafrecht. Resocialisering in plaats
van wraak, dat is zowel in het belang van de
gedetineerde als in het belang van de samen
leving. „Criminelen maken, of wij het willen
of niet, deel uit van de maatschappij. Crimi
naliteit geheel uitbannen lukt nooit, ook niet
met hoge(re) gevangenisstraffen. Wij moeten
daarom als maatschappij weten hoe met ge
detineerden om te gaan", aldus Hoos.
Hij is van mening dat het gevangeniswezen
in Nederland niets anders doet dan het ver
der 'onthechten' van de gedetineerde crimi
nelen. „Iemand die in de cel belandt, gaat
peinzen, doemdenken. Het is van groot be
lang dat gedetineerden hun contacten met
partners, kinderen, vrienden en familie in
stand kunnen houden. De gevangenissen
doen echter niets anders dan relaties kapot
maken. Rare bezoektijden, het opleggen van
beperkingen (zoals in de extra beveiligde in
richtingen waar gedetineerden hun kinderen
alleen een hand mogen geven) of het op
schorten van bezoek als straf.
Gedetineerden moeten hun tijd vullen met
allerlei nutteloze arbeid, zoals het maken van
knijpers. Zij moeten echt werk kunnen doeri,
geen bezigheidstherapie. Niet figuurzagen of
klosjebreien. Knijpers maken of iets derge
lijks is geestdodend werk, dat de gedetineer
de alleen maar verder in zijn isolement
brengt. Zij kunnen er maximaal 23 gulden
per week mee verdienen. Daarvan gaat 6,50
op aan de huur van een tv, 1,50 naar de lief
en leedpot. Van de resterende vijftien gulden
kan een pakje shag worden gekocht en een
telefoonkaart. Dat is slecht voor het zelfbeeld
van de gevangene.
De televisie wordt door bewaarders ook
nog eens gebruikt als strafmiddel. Willen ze
je pesten, dan gaat de televisie de cel uit. En
dat gedoe over Filmnet. Een aantal politici
wil niet dat gevangenen naar pornofilms
kunnen kijken, terwijl dat juist een manier
voor gedetineerden is hun spanning een uit
weg te geven. Het is ook goed voor de sfeer in
een inrichting.
De staat beweert dat het regime in gevan
genissen zo is ingericht dat gedetineerden er
beter uitkomen dan dat zij er ingingen. Dat is
klinkklare onzin. Het huidige systeem van
straffen en gevangenissen heeft een ave
rechts effect. First-offenders, mensen die
voor de eerste maal met justitie in aanraking
komen, en zware criminelen zitten gewoon
door elkaar. Kijk bovendien eens naar de cij
fers over de recidive, het aantal gedetineer
den dat na hun vrijlating weer in hun oude
fout vervalt. Dat is iets van 75 procent. Justi
tie zou aan dat terugkeerproces meer aan
dacht moeten geven. En niet bezuinigen,
zoals de laatste jaren op de reclassering. Die
instantie kan weinig of niets meer doen."
Pleidooi
„Ik ben voor ingrijpende hervormingen in
het strafrecht. Geef alle gedetineerden in
principe maximaal twee jaar gevangenisstraf.
Het eerste jaar onder een streng regime; in
het tweede jaar moet worden toegewerkt
naar de invrijheidstelling. Bepaal in die twee
de periode per gedetineerde wat zijn moge
lijkheden zijn en biedt de gelegenheid een
vak te leren of een diploma te halen. Laat ze
desnoods net zo lang zitten totdat ze dat di
ploma hebben gehaald. Als zij eenmaal op
vrije voeten zijn, zorg dan voor een echte of
een vrijwilligersbaan. Geen uitkering zonder
werk, want dan worden zij weer crimineel.
Voor een bepaalde categorie gedetineer
den, zoals daders van moord, aanranding,
verkrachting en dergelijke moet een andere
regeling komen. Zij moeten na die twee jaar
gevangenisstraf eerst worden opgenomen in
een resocialiseringsinstituut. Een gebouw
zonder afsluitbare cellen, maar wel met een
muur er omheen. Want zeg nu zelf; iedereen
die dergelijke erge misdrijven pleegt is ziek.
Het gedrag in dat instituut moet bepalend
zijn voor het moment van vrijlating."
De stichting Themis maakt zich hard voor
de belangen van de individuele gedetineer
den, die dag en nacht een beroep op Hoos en
zijn staf kunnen doen. Bijvoorbeeld als een
gedetineerde niet de medische hulp krijgt,
die hij denkt nodig te hebben. „Dat komt re
gelmatig voor. Ik weet dat nog uit eigen erva
ring. De medische hulp in de gevangenissen
is slechter dan in de Derde Wereld. Met uit
zondering van de goede artsen die met be
perkte middelen proberen zo veel mogelijk te
doen."
Hij noemt voorbeelden van een gedeti
neerde die klaagde over pijn in zijn buik, dat
werd afgedaan als 'indigestie'. De man over
leed later aan een uit de hand gelopen
blindedarmontsteking. Of de zwangere gede
tineerde die om een cel op de begane grond
vroeg, zodat zij niet steeds trappen hoefde te
lopen naar de bovenste. Het verzoek werd af
gewezen en de vrouw kreeg later een mis
kraam.
Ook lastige gevangenen waarmee de peni
tentiaire inrichting geen raad weet, kunnen
op de hulp van Hoos rekenen. „Dan bellen ze
vanuit Scheveningen of ik komen kan, want
het gaat met een bepaalde jongen helemaal
fout. Die jongen ziet overal demonen. Ik
vraag dus eerst aan hem waar die duivel is.
Hij wijst in de richting van een stoel. Daar
Advocaten lijn
Een belangrijk actiepunt van Themis is de fa
lende advocatuur. „Verdachten krijgen op
grond van de wet een advocaat toegewezen,
maar het gebeurt regelmatig dat zo iemand
geen kaas heeft gegeten van strafrecht. Bij
voorbeeld een beginnend advocaatje dat al
leen verstand heeft van echtscheiding en zich
aanmeldt voor de (straf)piketdienst, omdat
hij voor iedere cliënt een vergoeding krijgt.
Themis kan ervoor zorgen dat de verdachte
alsnog een echte strafpleiter krijgt.
De stichting heeft daarvoor onlangs de
Strafrecht Advocaten Lijn Themis (SALT) in
het leven geroepen die 24 uur per dag bereik
baar is. De stichting kan een beroep doen op,
een aantal bekende strafpleiters. „Als de ver
dachte niet kan betalen, bieden zij gratis htm
diensten aan."
De strafpleiters vormen ook de commissie
van aanbeveling van de stichting. Op die lijst
prijken de namen van prof. F.H.L. Beyaert
(oud-directeur van het Pieter Baan Centrum)
en prof. dr. mr. Leyten (voormalig advocaat-
generaal van de Hoge Raad). Leyten heeft on
langs openlijk afstand genomen vap zijn
deelname aan de commissie van aanbeve
ling, waar hij niet officieel voor gevraagd zou
zijn. Beyaert blijft wel zitten. „Ik vind dat ze
voor een goede zaak opkomen. Overigens
was het Leyten die me benaderde voor die
commissie van aanbeveling."
Buitenland
Een aparte zorg voor Themis zijn de Neder
landers die in buitenlandse gevangenissen
zijn gedetineerd. Volgens recente cijfers van
het ministerie van justitie is er sprake van
ruim 1400 in het buitenland veroordeelde
landgenoten. Die verblijven vaak onder er
barmelijke omstandigheden in detentie, ver
stoken van familie, medische zorg en be
hoorlijke voeding.
„Van de ambassades hebben deze mensen
meestal niets te verwachten. De buitenlandse
vertegenwoordigingen spannen zich voorna
melijk in voor de Nederlandse handelsbe
trekkingen. Een klein aantal gedetineerden
slaagt erin zijn of haar in het buitenland op
gelegde straf in Nederland uit te zitten. De
meesten lukt dat niet."
Themis helpt de gevangenen bij deze be
roepsprocedure, maar organiseert nu ook
busreizen voor familieleden van de gedeti
neerden, zodat zij op bezoek kunnen. Omdat
vaak het geld ontbreekt voor een gezinsreis
naar het buitenland, maar ook om de band
tussen de in het buitenland gedetineerde cri
mineel en zijn gezin of familie in stand te
houden. De eerste reis gaat binnenkort naar
Marokko, maar er zijn ook plannen voor rit
ten naar andere landen en gevangenissen.
Hoos is er zich van bewust dat zijn uitspra
ken en beschuldigingen bij justitie kwaad
bloed kunnen zetten. „Ik durf te zeggen wat
waar is. Laten zij mij anders maar aanpak
ken. Ik hoor het wel."
Het begon allemaal
met Eva en die ap
pel. Door te eten
van de verboden vrucht en de
man ertoe te verleiden dit ook te
doen, werd de mens verstoten uit
het paradijs. Het is dus allemaal
de schuld van de vrouwen dat
het zo'n zooitje is op aarde. Zie
hier de hoogstaande gedachte
gang van kerkvader Tertullianus.
Zijn denken had grote invloed op
het nog jonge christendom in het
jaar 200.
In tweeduizend jaar is er lang
niets veranderd. Pas in 1956 was
in Nederland de vrouw niet lan
ger 'handelingsonbekwaam', zo
dat ook zij bijvoorbeeld een hy
potheek kon afsluiten. De Staat
kundig Gereformeerde Partij
(SGP) wil de vrouw nog steeds
geen stemrecht geven. Dat vrou
wen als minderwaardig gezien
worden, is echter niet iets typisch
christelijks. En ook dat zij de
schuld krijgen van het kwaad op
de wereld is niet uniek. Bij de ou
de Grieken was het de vrouw
Pandora die haar nieuwsgierig
heid niet kon bedwingen, de
doos opende en zo het boze liet
ontsnappen dat zich verspreidde
over de wereld.
Cultuurhistoricus Jacob Sla
venburg schreef een boek over
de vrouwenhaat in het christen
dom, De Mislukte Man. De titel
slaat op de opvatting van een an
dere kerkvader: Albertus Mag
nus. Die schreef dat de vrouw
een mislukte man is, die vergele
ken met de man een gebrekkige
„Die priesteressen moeten als heksen op de
brandstapel worden verbrand. Als ik mijn zin
kreeg, zou ik de fik in die rotivijven steken.Dit
is geen uitspraak van een inquisiteur uit de
Middeleeuwen, maar van een anglicaanse
pastoor uit 1994 in diens strijd tegen het
vrouwelijke priesterschap. Het citaat is
afkomstig uit het boek 'De Mislukte Man
Schrijver Jacob Slavenburg op onderzoek.
Vrouwenhaat binnen het christendom.
De oorzaak voor het afwijken
van de oorspronkelijke leer van
het Jezus door het latere chris
tendom, verklaart de auteur uit
een diep gewortelde vrou
wenangst die in mannen huist.
„In oude heidense godsdiensten
stond de vrouw symbool voor de
vruchtbaarheid, het gevoel", zegt
hij. „Toen de mens rationeler
ging denken, werd het denken
boven het gevoel gesteld. De
vrouw werd zo als minderwaar-
en foutieve natuur bezit. Vrou
wen waren 'eigenlijk mannen
wier geslachtsorganen niet wa
ren uitgezakt'. En dat ze zo dom
en onbetrouwbaar waren, dat
viel ook te bewijzen.... Magnus:
„De vrouw is ongeschikter voor
de deugdzaamheid dan de man,
omdat ze meer vloeistof bevat
dan de man. Een eigenschap van
vloeistof is nu: moeilijk vast te
houden. Het is daarom dat vrou
wen wispelturig en nieuwsgierig
zijn. De vrouw kent geen trouw."
Slavenburg is al enige tijd ge
fascineerd door de rigide vrou
wenhaat bij de vroege kerkva
ders. „Vooral omdat die vrou
wenhaat niet bestond bij de
grondlegger van het christen
dom: Jezus. Uit geen enkele his
torische bron blijkt dat hij onder
scheid maakte tussen man en
vrouw. Het is ook zeer waar
schijnlijk dat hij gewoon ge
trouwd was met Maria Magda-
lena. En dat terwijl zijn latere
volgelingen het liefkozen van een
vrouw afzworen. Een invloedrijke
kerkvader als Hieronymus
noemde het huwelijk zelfs ver
derfelijk."
Maar de angst zit eigenlijk nog
dieper volgens Slavenburg. „Ik
denk dat de mannen in die tijd
seksueel gefrustreerd waren. Ze
stelden de ratio boven alles. Tij
dens de coïtus verlies je je ratio
echter en geef je je over aan lust.
Dat werd als bedreigend ervaren.
Aan de ene kant vonden ze seks
verwerpelijk, aan de andere kant
voelden ze zich toch aangetrok
ken tot vrouwen. De mannen
waren bang voor die gevoelens
en projecteerden hun angst op
de vrouw. Zij was schuldig."
Slavenburg stelt vast dat Jezus
revolutionair was in zijn opvat
tingen over vrouwen. „Hij zette
man en vrouw gelijk", zegt de
onderzoeker.' „Na zijn dood val
len zijn volgelingen echter terug
in het oude cultuurpatroon.
Vrouwen krijgen zelfs de schuld
van zijn dood in de schoenen ge
schoven. Als zij de zonde niet op
aarde hadden gebracht, had
Christus niet voor onze zonden
hoeven sterven, zo werd gerede
neerd."
Jacob Slavenburg, auteur
Hypocrisie was de vooraan- tje. Zijn vrouw en zoontje liet hij
staande christenen daarbij niet in de steek om te kunnen trou-
vreemd. Zo had Augustinus, een wen met een dame van stand,
van de invloedrijkste denkers Maar ook zijn nieuwe echtge-
binnen het christelijke geloof, al- noot was hij niet trouw. En dan
les behalve een smetteloos ziel- ziet hij ineens het licht. Hij laat
zich dopen en gaat hel en ver
doemenis preken. „Niets haalt
de mannelijke geest van zijn
hoogten zo naar beneden dan
het liefkozen van een vrouw", zei
hij. En dat hebben de vrouwen
geweten ook.
In steeds meer christelijke ge
meentes wordt vanaf dan het ce
libaat ingevoerd. „Priesters die
met hun vrouw slapen, zijn als
honden die naar hun eigen
braaksel terugkeren." Daar kon
het vrouwelijke geslacht het mee
doen. Ze werd verboden nog
vooraanstaande functies in de
kerk te bekleden. Maagdelijkheid
werd tot hoogst haalbare ideaal
verheven. En seks mocht alleen
nog maar plaatsvinden om de
voortplanting.
Slavenburg: „De kerk nam een
centrale plaats in in de Middel
eeuwse samenleving. De mensen
werd een zondengevoel aange
praat. Tot wat voor excessen dat
kan leiden, bewijst de heksen
jacht."
De vrouw, toch al vatbaar voor
het boze, kreeg de schuld van
misoogsten en epidemieën. On
der extreme martelingen werden
veel meisjes en oude vrouwen
gedwongen te verklaren dat zij
heksen waren. Ze waren zelfs on
derdeel van een wereldwijd com
plot: ze paarden met de duivel en
bevolkten zo de aarde met nog
meer heksen. „De schattingen
lopen uiteen, maar zeker is dat
meer dan een miljoen vrouwen
in Europa als heks op de brand
stapel zijn gezet", zegt Slaven
burg. „Sommigen praten zelfs
van negen miljoen."
Het was voor vrouwen vrijwel
onmogelijk onder de verdenking
van de heksenjagers uit te ko
men. „Op alle vrouwen moet bij
zonder gelet worden", schreef
een inquisiteur in die dagen.
„Een vrouw die zelden naar de
kerk gaat is verdacht, een vrouw
die geregeld een kerkdienst bij
woont nog veel meer, want ze
heeft zeker reden om te doen als
of."
„Met de komst van het pro
testantisme veranderde er weinig
voor de vrouwen", vindt Slaven
burg. „Ook Luther zag de vrou
wen als minderwaardig, hij was
zelfs nog zwartgalliger in de zon-
denleer dan zijn katholieke te
genhangers."
Toch heeft er in de christelijke
samenleving de laatste decennia
een cultuuromslag plaatsgevon
den. Slavenburg: „De discussie
over het vrouwelijk priesterschap
in de katholieke en anglicaanse
kerk is weer opgelaaid. De ver
worvenheden die het feminisme
heeft bereikt, zullen niet meer
worden opgegeven. Het is nog
niet zo dat de vrouw in brede la
gen van de samenleving als ge
lijkwaardig wordt gezien. Maar
ze wordt niet meer door institu
ties van bovenaf onderdrukt."
