Bedreigd door annexatie
'Zoeterwoude moet zich mobiliseren'
Kater in Rosmalen
'Met een volksbeweging
red je het niet'
ZATERDAG 30 NOVEMBER 1996
Zoeterwoude wordt bedreigd. De groene, landelijke gemeente aan de rand van het Groene Hart oefent een
grote aantrekkingskracht uit op Leiden, dat op zoek is naar ruimte om duizenden huizen te bouwen. De
provincie wil de Grote Polder daarvoor aanwijzen en staatssecretaris Van de Vondervoort vindt dat grote
centrumgemeenten de mogelijkheid moeten hebben om gebieden te annexeren als er ruimtenood is.
Ln afwachting van de discussie over gemeentelijke herindeling wordt burgemeester Houdijk na zijn
pensionering vervangen door een waarnemer. Alleen minister De Boer van ruimtelijke ordening en milieu
schaart zich aan de kant van het dorp: bebouwing van het Groene Hart is en blijft voor haar
onaanvaardbaar. Wat kan Zoeterwoude doen om de herindelingsdans te ontspringen?
De skyline van Zoeterwoude, gezien vanuit de Weipoort.
Marcel van Dam weet bij voor
baat wat er gebeurt als Zoe
terwoude de zelfstandigheid
verliest. „Dan durf ik te voorspellen dat Zoe
terwoude een half jaar lang Sinterklaas
speelt. Dan wordt er schaamteloos pot ver
teerd, bengklengerdebertg, een nieuw zwem
bad, een betere bibliotheek. Dat zie je vaak
bij gedwongen herindeling, doordat men
denkt dat de burgers anders niets van hun
geld terugzien. En Leiden ziet dat dan met le
de ogen aan."
Van Dam deed onderzoek naar de samen
voeging van Rosmalen met Den Bosch en de
dreigende annexatie van Vleuten door
Utrecht. Volgens hem kan Zoeterwoude veel
argumenten en acties in de strijd gooien om
het pleit te winnen en de zelfstandigheid te
behouden. Zo is een referendum een onmis
baar middel. „Als negentig'procent van de
bevolking tegen herindeling is, dan voelt dat
voor de Kamer toch niet gemakkelijk. Zoeter
woude moet in elk geval de mensen mobili
seren. Als je dat niet doet, pleit het tegen je
en je als je het wel hebt gedaan is het handig.
De volkswoede is vrij snel op te wekken. Je
moet alleen zorgen dat zo'n groep geen ac
tiegroep van gemeentebestuur is, maar uit de
bevolking komt. De gemeente kan wel facili
teiten beschikbaar stellen, zoals een verga
derzaaltje."
Zoeterwoude kan ook met alternatieven
komen en kan in de regio een andere herin
delingspartner zoeken, stelt Van Dam. „Je
moet daarvoor een scenario.bedenken. Voor
een defensieve herindeling, waarin een aan
tal kleintjes samen een strategische alliantie
vormen. Dat is heel riskant, want je moet nog
maar zien of de 'pokermaat' dan oprecht
blijft handelen. Stel dat Zoeterwoude met
Leiderdorp samen wil en Leiderdorp doet
alsof het een heel goed plan is. Maar op het
laatste moment trekt Leiderdoip zich met
veel lawaai terug, dan is Zoeterwoude nog
verder van huis. Je moet een partner hebben
die je kunt vertrouwen, omdat die zelf ook
bedreigd wordt."
Voorbeeld
Zoeterwoude moet in elk geval een voorbeeld
nemen aan Rosmalen, dat het toonbeeld is
geworden van een gemeente die met harts
tocht vocht voor haar zelfstandigheid. „Het
was vooral een harde kern die actie voerde",
weet Van Dam uit zijn onderzoek. „Maar die
acties werden wel breed gedragen. Het gros
■OTO HIELCO KUIPERS
Zoeterwoude moet de bevolking mobiliseren om
geloofivaardig de strijd tegen gemeentelijke herindeling
aan te kunnen gaan. Daarnaast moet de Groene Hart-
gemeente zorgmddig bedenken welke argumenten tegen
haar kunnen worden gebruikt en hoe die aangevochten
kunnen worden.
Universitair docent bestuurskunde Marcel van Dam
durft geen garanties te geven vooreen methode om de
zelfstandigheid te behouden. Maar hij stippelt wel een
strategie uit. Zijn advies: Wed niet op een paard.
ditionele PvdA-lijn. Zij hangt heel sterk aan
het dogma van drie bestuurslagen. Vanuit dat
perspectief is het moeilijk te zien dat een
kleine gemeente ook waarde heeft. Ook al
geeft geen enkele studie aan dat een grote
gemeente beter is dan een kleinere. Sterker
nog, elke studie bevestigt het tegendeel. Het
is moeilijk om daar doorheen te breken.
De discussie is een grabbelton geworden.
Het is dus zaak als gemeente om heel goed in
de gaten te hebben welke partij wat roept.
Zoeterwoude moet per partij nagaan waar de
voorkeuren liggen. Bovendien moet de ge
meente doorgronden in welk pakket de sa
menvoeging naar de Kamer zal gaan. Gaat
het alleen om Zoeterwoude en Leiden of
komt er een enorme lijst van herindelingen?"
Dat zou behoorlijk uitmaken in de manier
waarop Zoeterwoude actie kan voeren, legt
Van Dam uit. „Als het alleen om Zoeterwou
de gaat, vallen de pfo testen wel op. Je kunt
dan alle Kamerleden afgaan.
Als er een groot aantal bedreigde gemeen
ten is, gaan er veel mensen naar Den Haag.
Dan kan het protest van Zoeterwoude verlo
ren gaan. Maar het is dan ook waarschijnlij
ker dat Van der Vondervoort niet op alle ter
reinen gelijk krijgt." Dus heeft Zoeterwoude
ook in dat geval nog een kans.
tegen herindeling."
De argumenten die de Rosmalenaren aan
voerden tegen annexatie door Den Bosch, lij
ken op de protesten die nu in Zoeterwoude
klinken. „Ze wisten dat de onroerende zaak
belasting hoger zou worden en ze ageerden
ertegen om deel te worden van een stad. Ze
wezen op het grote aantal verenigingen in
het dorp en op het hoge kerkbezoek. Dat het
ons-kent-ons-gevoel verloren zou gaan als
Rosmalen werd opgeheven. En dat de af
stand tot het bestuur veel groter zou zijn."
Bij de verdediging van de zelfstandigheid
moet Zoeterwoude meerdere ijzers in het
vuur houden. „Er is een rationele kant, met
als vraag: is het slim en zinvol om een kleine
gemeente te laten opgaan in een grotere? En
er is de politieke dynamiek die meer wil dan
nodig is. Een gedeeltelijke herindeling was
ook voldoende geweest .om Den Bosch soe
laas te bieden voor de komende jaren, en
toch volgde een massale herindeling."
Volgens de bestuurskundige moet Zoeter
woude oppassen voor staatssecretaris Van de
Vondervoort (binnenlandse zaken). Het vori
ge kabinet redeneerde van onderop en zag
meer de waarde van kleine gemeenten, be
toogt Van Dam. „Van de Vondervoort heeft
dat idee helemaal losgelaten en volgt de tra
Doorslaggevende argumenten om voor
herindeling te pleiten, zijn er volgens Van
Dam over het algemeen niet. „Er zijn econo
mische argumenten. Je kunt bijvoorbeeld
wijzen op het 'liftersgedrag' van randge
meenten: Zoeterwoudenaren maken gebruik
van de Stadsgehoorzaal en het Stedelijk
Gymnasium. Dat klinkt plausibel, maar dat
verschil wordt al rechtgetrokken door het
grotere bedrag dat centrumgemeenten van
het rijk krijgen. Er wordt gezegd dat een gro
tere schaal goedkoop is, maar dat geldt niet
voor alle producten. Bij de concrete dienst
verlening moet je juist zorgen dat de schaal
niet al te groot wordt en moeten er korte lij
nen zijn."
Stammenstrijd
„Samenvoeging resulteert eerder in schaal-
nadelen", oordeelt Van Dam.
„Bureaucratisering, meer diensten en dus
meer afdelingen. Dat zorgt weer voor een
ambtelijke stammenstrijd. De burger merkt
vertragingen op, wordt van het kastje naar de
muur gestuurd en dreigt te verdwalen. Het
argument van ruimtenood voor woningbouw
en bedrijfsterreinen van de grote stad, dat
snijdt wel hout. Maar moet dat allemaal in
die ene gemeente Leiden gerealiseerd wor
den? Wordt dan over twintig jaar Alphen op
geslokt tot heel Nederland één grote ge
meente is? Daar zit weinig visie achter. Je
kunt toch ook Zoetefwoude de bouwop
dracht geven, want de wereld houdt niet op
bij gemeentegrenzen."
Ook democratische argumenten pleiten
eerder tegen dan voor gemeentelijke herin-,
deling. „De afstand tussen burger en bestuur
wordt groter naarmate gemeente groter
wordt. Een grote gemeente krijgt dan wel
weer wijkbeheer of een dorpsraad of stadsde
len, maar dan is er weer een bestuurslaag
bij."
Volgens Van Dam móet Zoeterwoude aan de
hand van al die argumenten afwegen wat de
kansen zijn op het behoud van zelfstandig
heid. „In Den Haag wordt aan een aantal ar
gumenten zwaarder getild en daarmee kun je
inschatten wat je positie is. Tenzij Zoeter
woude denkt niet zelfstandig te kunnen bou
wen, omdat het een verdubbeling van de ge
meente zou betekenen. En als Zoeterwoude
geen extra ambtenaren krijgt om zelf die
bouw te kunnen begeleiden, dan wordt de
discussie ook lastig. Dan heeft Zoeterwoude
een probleem."
en dramatische i
- Rosmalen. Op de laatste
1995 legde de burge
de gemeente zijn
ambtsketen af en werd het licht
in het gemeentehuis uitgedaan.
Het waren gebaren die symboli
seerden dat om middernacht de
gemeente ophield te bestaan.
Rosmalen hoorde vanaf dat mo
ment bij 's Hertogenbosch.
De Rosmalenaren vochten tot
het einde voor hun zelfstandig
heid, maar verloren uiteindelijk
doordat in de Eerste Kamer een
kleine meerderheid voor de her
indeling werd gevonden. Toch
weet voorzitter Theo Rasenberg
van het voormalig comité Be
houd Rosmalen, dat het de actie
voerders in het dorp niet kwalijk
kan worden genomen. „We heb
ben steeds gezegd: we moeten
ervoor zorgen dat nooit het ver
wijt kan komen dat we niet alles
uit de kast hebben gehaald", al
dus Theo Rasenberg. „Hoe nega
tief alles ook leek, we hebben het
altijd positief benaderd. We heb
ben de hoffelijkheid hoog in het
vaandel gehouden. We hadden
gemakkelijk de rijksweg kunnen
blokkeren, maar dan waren we
verkeerd bezig geweest. Je pioet
geen dingen doen die tegen je
gebruikt kunnen worden."
De situatie waarin Rosmalen
zo'n zes jaar geleden terecht
kwam, lijkt op die waarin Zoeter
woude zich nu bevindt. De sa
menvoeging van Den Bosfh en
Rosmalen was volgens de voor
standers noodzakelijk, omdat de
stad behoefte had aan ruimte
voor grootschalige woningbouw.
Op Rosmalens grondgebied lag
een polder die ruimte bood aan
tenminste 10.000 woningen. De
tegenstanders vonden dat Den
Bosch zelf voldoende ruimte
had. „De gemeente telde zo'n
30.000 zielen en draaide prima.
Er was een perfecte relatie met
de burger, de afstand naar de po
litiek was heel kort, de betrok
kenheid van de gemeente bij de
instellingen was optimaal. Er was
geen enkele noodzaak om ons op
te slokken om samen met Den
Bosch een nieuwe gemeente te
Manifestatie
Toen de eerste geruchten over
annexatie klonken, reageerde
Rosmalen direct. „De burge
meester haalde zo'n vijftig men
sen uit de gemeente bij elkaar
om te praten over hoe we actief
konden zijn. Die mensen verte
genwoordigden wijkraden, ver
enigingen, parochies en instellin
gen. Daaruit ontstond het comité
'Behoud Rosmalen', een groepje
van acht. Wij hebben er alles aan
2 mobili-
i dat i
ie wilden duidelijk
gesteund werden
et comité peilde de mening
de bewoners door enquêtes,
bleek dat negentig pro
cent tegen herindeling was. De
Rosmalenaren konden een stan
daardbrief gebruiken als be
zwaarschrift. „Er zijn driedui
zend bezwaren ingediend en op
de hoorzittingen waren 1500
mensen aanwezig. Voor die
hoorzittingen hadden we bussen
ingezet en er gingen ook mensen
vanuit verschillende kanten van
de stad op de fiets naar het pro
vinciehuis in Den Bosch. Dat
trok de nodige publiciteit."
Tijdens een grote manifestatie
liet Rosmalen zien wat het waard
was. „Twee dagen lang heeft al
les en iedereen zich gepresen
teerd. We hadden Kamerleden
uitgenodig om te laten zien dat
Rosmalen een eigen identiteit
heeft en om duidelijk aan te ge-
door mocht gaan. Er kwamen
80.000 bezoekers op af. Er zijn
die dagen behoorlijk wat emoties
losgemaakt."
Vlaggen halfstok
De beslissing over de toekomst
van Rosmalen werd uiteindelijk
genomen in Den Haag. „Daar zij
we met 1500 man naartoe ge
gaan. In mei vorig jaar werd het
voorstel aangehouden omdat de
WD nogal wat vragen had. Toen
was er even stilte en we dachten:
nou zien ze in dat het pure onzin
is. Maar in september werd het
in de Eerste Kamer behandeld.
Toen het op stemmen aankwam,
werd eerst de lunch ingelast en
op dat moment voelden wij -en
bloc nattigheid, want het zag er
naar uit dat het voorstel niet
werd overgenomen. De voor
standers van annexatie hebben
tijdens de lunch nog lieden op
geroepen om te stemmen. Daar
door wonnen we niet met twee
stemmen meerderheid, maar
verloren we met twee stemmen."
Rasenberg praat nog altijd geë
motioneerd over de dag dat het
einde van Rosmalen werd beze
geld. „We kwamen in Rosmalen
aan en de vlaggen hingen overal
halfstok. Rosmalen is gewoon ge
offerd om de politiek tevreden te
stellen, want voor de politiek zou
het anders gezichtsverlies heb
ben betekepd." De rancune is
daarbij nog niet gesleten. „Wij
hadden hier eerst burgemeester
Burgers die altijd heeft gezegd
dat Rosmalen zelfstandig moest
blijven. Tot hij burgemeester van
Den Bosch werd, toen was hij in
eens voorstander van de herin
deling. Dat is toch niet te verko
pen?"
Als het aan de Zoeterwoudse burgemeester Houdijk ligt, gaat de
gemeente een actieve rol spelen in de strijd vo'or de zelfstandig
heid. Daarbij sluit hij niet uit dat de gemeente een referendum
houdt om de steun te peilen. „De gemeenteraad heeft inmid
dels 50.000 gulden apart gezet om de zelfstandigheid te bewa
ren. Dat is een vrij royaal gebaar. Ik ga er vanuit dat met dat
geld zaken als een referendum en enquêtes worden onder
steund, maar dan spreek ik op persoonlijke titel."
De gemeenteraad en ambtenaren denken nog na over de ma
nier waarop Zoeterwoude kan knokken voor zijn hachje. „We
willen niet overhaast beginnen, maar eerst kijken wat effect
heeft. We willen een team formeren om erover na te denken. En
we moeten niet wachten tot een officiële herindelingsprocedure
is begonnen, want dan is het te laat."
Houdijk heeft nog altijd niet de hoop verloren dat Zoeterwoude
de dans kan ontspringen. „Misschien kunnen we met regionale
samenwerking ervoor zorgen dat de provincie een herindeling
ongewenst vindt. En^samenwerken willen we ni
vege lijf te redden, dat vinden we hoe dan ook e
Want we hebben niets tegen Leiden, als het t
zeurt over de Grote Polder."
In een zogenoemde defensieve herindeling m
kleine gemeente in de regio, gelooft Houdijk n
gemeente zou dat dan moeten zijn? Stel dat w
samen zouden gaan en een grote groene gemeente zouden vor
men. Dan ligt Zoeterwoude toch aan het randje en blijft de drei
ging bestaan dat de Grote Polder wordt aangewezen als grote
bouwlocatie. In geval van nood zouden we misschien naar
Leidschendam kunnen kijken, want die heeft genoeg ruimte.
Maar ik zie niet zoveel heil in zo'n herindeling."
De burgemeester durft niet blind te vertrouwen op de actiebe
reidheid van de Zoeterwoudenaren. „In Rosmalen is het on
danks een perfecte, emotionele en kostbare reeks acties ook
mislukt. Je mag er niet vanuit gaan dat je met een volksbewe
ging de zaak redt."
t alleen om hel
n goede zaak.
?n andere
„Met welke
et Rijnwoude
