Breuklijn
in België
op barsten
Brussel-Bruxelles
via UKKei-Uccle
Gent-Gand
Antwerpen-Anvers
Brussel-Bruxelles
wa Anderlecht
Namen-Namuq
Luik-Liège
Drogenbos
Buitenland
ZATERDAG 16 NOVEMBER 1996
Zou België kunnen barsten en zo ja,
wanneer? Deze vraag is al lang niet meer
het exclusieve domein van zwartkijkers en
fanatieke Vlaamse nationalisten. Steeds
meer vooraanstaande Belgen, die eigenlijk
niets liever willen dan het voortbestaan
van de federale staat, uiten hun twijfels
over de overlevingskansen van het
Vlaams-Waals samenlevingsverband. Als
twee aardschollen drijven de taalgebieden
langzaam uit elkaar, en op de breuklijn
registreren politieke seismografen steeds
krachtiger bevingen. Ook buitenlandse
diplomaten en zakenlieden beginnen zich
zorgen te maken over de toekomst van het
koninkrijk, dat vorige maand bij de 'Witte
Mars' nog zo verenigd leek.
Federale staat haalt 2000 mogelijk niet
De tweetalige wegwijzers mogen dan een van de mooie voorbeelden zijn van de legendarische Belgische compromiscultuur, in 1999 komen de Vlaamse leeuw en de Waalse haan (tekening onder van Edit Buenen)
volgens velen lijnrecht tegenover elkaar te staan. archieffoto anp
BRUSSEL PAUL KOOPMAN
CORRESPONDENT
„Vlaanderen moet de internationale di
plomatieke wereld discreet en infor
meel geruststellende opsplitsingsscena
rio's voor België voorleggen. Want tot in
de Verenigde Staten toe maakt men
zich zorgen over de kans dat België ver
dwijnt." Dit advies formuleerde de Bel
gische diplomaat Marcel Gunst eind
september in een open brief in de
Vlaamse krant De Standaard. „Tevens
moet de Vlaamse regering de angst voor
grensconflicten wegnemen", ging hij
verder. „De bestaande taalgrens wordt
staatsgrens. En Vlaanderen eist de soe
vereiniteit op ten noorden van die taal
grens."
In menig land zou*zo'n openlijke op
roep tot het opblazen van de nationale
staat en dan nog wel door een diplo
maat in dienst van de federale rege
ring onmiddellijk tot vijandige daad
worden bestempeld. Maar Gunst werd
niet tot de orde geroepen en evenmin
wegens staatsgevaarlijke opruiing ach
ter de tralies gezet. Schouderophalend
werd zijn open brief gevoegd bij de da
gelijks groeiende
stapel opsplitsings
scenario's.
Waalse politici die
pleiten voor aan
sluiting bij Frank
rijk, het Vlaamse
parlement dat een
eigen grondwet in
ontvangst neemt, de
Waalse minister
president die zijn
Vlaamse collega van
'separatisme'be
schuldigt het is in
België al lang geen
voorpaginanieuws meer. Het artikel van
Gunst kreeg wèl een repliek. „De af
schaffingvan het federale België is de
enige kans om een vreedzame samenle
ving op te bouwen", concludeerde Ka-
miel Criel, ere-ambassadeur van België.
Ook die opmerking werd voor kennis
geving aangenomen.
Het is oud-premier Wilfried Martens
niet ontgaan dat er iets mis is in het ko
ninkrijk. „Ik maak me "grote zorgen over
ons staatsverband", zegt hij. „België
hebben we in twintig, dertig jaar langs
democratische weg langzaam omge
bouwd van een gecentraliseerde staat
naar een federale unie. Maar er moet
een keer een eindpunt in dit proces
worden bepaald. Ik heb de-indruk dat
Vlaamse politici er een geheime agenda
op nahouden. Zij willen afsplitsing van
België, maar hebben nog niet de moed
om dat openlijk te zeggen. Ik voorspel:
als er geen adempauze wordt ingelast,
als de onderhandelingen over staats
hervormingen maar doorgaan, dan is
het straks afgelopen met ons land. Dat
is nefast!"
De Sint-Michielsakkoorden, in 1993
met grote behendigheid door premier
Dehaene in elkaar gesleuteld, hadden
juist tot doel een eind te maken aan het
gehakketak over de staatsinrichting van
België. „Na anderhalve eeuw werd Bel
gië een federale staat, maar het bleef
een constructie die met touwtjes, wat
spuug en een staatshoofd aan elkaar
hangt", schreef publicist Geert van Is-
tendael in de essaybundel 'Het nut van
België' over de akkoorden.
België beleefde een grondige hervor
ming van zijn staatsbestel, die werd
doorgevoerd temidden van de grootst
mogelijke onverschilligheid, aldus Van
Istendael. Hugo Camps schamperde op
zijn beurt in Elsevier: „Anderhalve de
biel te na gesproken heeft niemand van
de tien miljoen Belgen ooit om zes re
geringen gevraagd." Maar de zes rege
ringen kwamen er, als trouvaille van de
legendarische Belgische compromiscul
tuur.
Uitholling
Wat Dehaene wellicht niet voorzag, was
dat de Vlaamse politieke elite, opge
tuigd met een eigen parlement en rege
ring, volkslied en vlag, onmiddellijk zou
gaan ijveren voor het verwerven van
méér macht, en dus voor de verdere
uitholling van de nationale regering.
Van de beoogde harmonieuze samen
werking tussen Wallonië en Vlaanderen
kwam verder zo goed als niets terecht.
Integendeel: de Vlaamse minister-presi
dent Van den Brande en zijn Waalse
evenknie Collig-
non spreken
slechts via de
media tot el
kaar, meestal in
weinig vleiende
termen.
De economi
sche teloorgang
van Wallonië en
de vefdere op
bloei van Vlaan
deren zetten de
solidariteit bin
nen België on
der toenemende
druk. Oud-CVP-voorzitter Johan van
Hecke joeg begin dit jaar de Waalse po
litici hoog in de gordijnen met zijn wei
nig vleiende opmerking dat de Belgi
sche staat niet eindeloos als melkkoe
voor het dorstige Wallonië kan blijven
fungeren.
„Het samenlevingsprobleem tussen
Walen en Vlamingen heeft behalve de
taal en cultuur ook een sociaal-econo
mische dimensie gekregen", zegt Guy
Verhofstadt, vice-voorzitter van de Bel
gische senaat en prominent lid van de
liberaal-democratische VLD. „Het over
heersende gevoel in Vlaanderen is dat
Walloniëpreciezer geformuleerd: de
daar almachtige PartiSocialiste de
ontwikkeling van Vlaanderen belem
mert. Er is in Vlaanderen een meerder
heid te vinden voor de modernisering
van de sociale zekerheid, verlaging van
vennootschapsbelasting,flexibilisering
van de arbeidsmarkt. Maar de PS blok
keert al deze hervormingen."
Volgens Verhofstadt staat de controver
se niet op zichzelf. „België ligt precies
op de Germaans-Latijnse breuklijn in
Europa. Je ziet dat landen in het zuiden,
zoals Frankrijk, moeite hebben hun ver
zorgingsstaat aan te passeh, terwijl lan
den in het noorden, zoals Nederland,
Denemarken en Groot-Brittannië daar
al een heel eind mee zijn opgeschoten.
In België botsen deze overtuigingen
met elkaar. Het land wordt erdoor ver
lamd. Het is ziek en bij tijd en wijle
zorgt dat voor
koortsstuipen."
Lieven de Winter,
politicoloog aan de
universiteit van Leu
ven, bevestigt dat
een meerderheid van
de Vlaamse politici
het 'conservatieve'
Wallonië ziet als oor
zaak voor de slechte
economische presta
ties van het land.
„Men zegt: we kun
nen niet vooruit, de
Walen houden ons
tegen. Intussen ha
meren de Vlaamse
media de overtuiging
erin dat Walen profi
teren, en lui zijn en
dat Vlamingen slim
mer zijn en harder
werken. Dat is een
gevaarlijk proces.
Volgens De Winter is met de stichting
van de Vlaamse regering en parlement
het paard van Troje binnengehaald.
„Het uit elkaar drijven van Wallonië en
Vlaanderen heeft te maken met de poli
tieke structuren in dit land. De Vlaamse
regering eist steeds meer bevoegdhe
den op en dat leidt weer tot verkrampte
reacties in Wallonië. Er is intussen bijna
geen instelling meer die echt Belgisch
is. De partijen die de federale regering
vormen, hebben elk hun eigen etnische
achterban, Walen en Vlamingen lezen
eikaars kranten niet, luisteren niet naar
eikaars radiozenders en kijken niet naar
dezelfde televisieprogramma's. Dat cre-
eert een kloof die steeds dieper wordt."
Oud-premier Martens vult aan: „Als je
de Vlaamse en Waalse media met el
kaar vergelijkt: dat zijn twee totaal ver
schillende werelden, hè?" Verhofstadt:
„Er hebben zich in dit land twee ver
schillende publieke opinies gevormd."
René Los, politiek secretaris van de
groene partij Agalev, de meest 'unitaire'
partij in Vlaanderen, stelt dat als gevolg
van de verarming van Wallonië aan de
andere kant van de taalgrens het groep
segoïsme de kop heeft opgestoken. Los:
„Vlaanderen wil via een splitsing van de
sociale zekerheid en fiscaliteit een eind
maken aan de geldoverdracht naar Wal
lonië.
Maar deze solidariteit is nu juist het
fundament onder de staat België. Daar
bij komt dat de nationale staat op vrij
wel alle niveaus zeer slecht functio
neert. Kijk maar naar de zaak-Dutroux,
de wanorde in het gerechtelijk apparaat
en de nationale schuld die tot 130 pro
cent van het bruto nationaal produkt is
opgelopen. De federale staat doet er, tot
mijn spijt, weinig aan om zich bij de ge
middelde Belg geliefd te maken."
Duivelsgetal
Diezelfde federale staat wordt in het
jaar 1999 opnieuw op de schop geno
men, zo is in 1993 afgesproken. Het jaar
1999 heeft daardoor langzamerhand de
bijklank van een duivelsgetal gekregen.
Niet alleen gaan de onderhandelingen
over de staatshervorming een nieuwe
ronde in, maar ook heeft premier
Dehaene aangekondigd dan af te tre
den, zal de Belgische frank voor de euro
Joseph Maraite, premier van
Duitstalig België: „Ik pleit niet
voor een 'Anschluss' als ik mijn
zin niet krijg."
foto gpd frits widdershoven
worden verruild en zijn
er verkiezingen voor al
le instellingen (met een
gevreesde monsterzege
voor het Vlaams Blok).
„De christen-democra
ten en socialisten wil
len de problemen in
een kommeke lauw
water laten pruttelen,
au bain marie, maar in
1999 komen de Vlaam
se leeuw en de Waalse
haan lijnrecht tegen
over elkaar te staan",
voorspelde de liberale
partijvoorzitter De
Croo onlangs in het
weekblad Humo.
Zo handenwrijvend als
sommige Vlaamse po
litici uitzien naar de
eeuwwisseling, zo ner
veus bereidt de Waalse
politieke klasse zich voor op het sleutel
jaar 1999. „Ik ben ervan overtuigd dat
een institutionele stop vandaag nog
noodzakelijk is, anders is het einde van
België in zicht. Ik verkies een zakelijke
breuk van België boven een nieuwe
ronde van vernederende onderhande
lingen", waarschuwde de minister-pre
sident van het gewest Brussel, Charles
Picqué, in de Waalse krant La Libre Bel-
gique.
Louis Michel, voorzitter van de Waalse
liberale partij PRL stelde in de Franse
krant Le Figaro: „Als ik moet kiezen om
Waal te zijn in een socialistische staat
(bedoeld wordt: een door de Parti Soci-
aliste gedomineerd Wallonië, red.) of
Fransman, dan wil ik bij Frankrijk aan
sluiten."
Eén ding is zonneklaar: het taboe dat
twintig jaar lang rustte op het spreken
over een gesplitst België, is deze zomer
doorbroken. Met een bijna frivole zor
geloosheid bespreken columnisten, po
litici, wetenschappers en filosofen de
mogelijke pro's en contra's van een
boedelscheiding. „Ik vrees dat de boel
springt als dit blijft voortduren", waar
schuwde Paul Claeys, directeur van het
Waalse Institutde Sociologie in het
weekblad Knack. Politiekjournalist
Martine Dubuisson van de Waalse
krant Le Soir schreef: „De splitsing van
het land is voortaan een aanvaardbare
hypothese. Het is een werkscenario dat
zich nestelt in de geesten als een moge
lijke toekomst."
In het manifest Choisir l'avenir (Kiezen
voor de toekomst) stelden vier vooraan
staande Waalse academici verder dat
Wallonië en Brussel de opvolgers van
België moeten worden, in het geval
Vlaanderen bij de staatshervorming van
1999 aan onredelijke eisen vasthoudt.
Zoals diplomaat Gunst al signaleerde,
worden de voorbereidende schermutse
lingen tussen de Waalse haan en de
Vlaamse leeuw ook in het buitenland
opgemerkt. De Europese landen die 166
jaar geleden de staat België vooral om
geo-politieke redenen van het stempel
'goedgekeurd' voorzagen (België werd
gezien als welkome buffer tussen
Frankrijk en Duitsland), vragen zich nu
bezorgd af of het land, dat volgens som
mige historici uit een 'misverstand'
werd geboren, als gevolg van een ander
misverstand weer zal ophouden te be
staan.
Onder Europese diplomaten circuleert
sinds kort een vertrouwelijke analyse
waarin wordt gewezen op de mogelijke
dramatische gevolgen van een opsplit
sing. België, niet alleen zetel van de Eu
ropese Commissie en het Europees Par
lement, maar ook van de NAVO en
West-Europese Unie, verkeert in een
crisis, aldus deze analyse. Als de thuis
basis van de Europese Unie uit elkaar
spat, hoe moet het dan met Corsica in
Frankrijk, Catalonië en Baskenland in
Spanje, Padania in Italië en Schodand
en Wales in het Verenigd Koninkrijk?
Gaat de doos van Pandora dan in Euro
pa open?
Gunst ziet dat gevaar overigens ook:
„Het opsplitsen van België langs de Eu
ropese taalgrens zou het hele Europese
eenmakingsproces wat in wezen een
Latijns-Germaanse samenwerking is
een psychologische schok geven",
schrijft hij.
De vraag dringt zich op of de Belgische
burgers blijkens talloze enquêtes al
lesbehalve voorstander van een split
sing van hun land in een Frans- en Ne
derlandstalig
deel hun poli
tici bijtijds tot de
orde zullen kun
nen roepen. In
de nasleep van
de Witte Mars te
Brussel versche
nen veel inge
zonden brieven
waarin de politici
dringend werden
opgeroepen op te
houden met hun
machtsspelletjes,
en nu eens ein
delijk de 'echte problemen van het
land' onder handen te nemen.
Politicoloog Lieven de Winter maakt
zich echter niet al te veel illusies. „De
Belg is veel wan trouwender en apolitie-
ker dan de gemiddelde Europeaan",
stelt hij. „Hij wantrouwt de overheid en
zijn instellingen tout court, hij identifi
ceert zich er niet mee." Rene Los van
Agalev oppert: „De stille kracht van Bel
gië is dat de burger nooit in opstand
komt, zolang hij maar met rust wordt
gelaten en zijn eigen gang kan gaan. Ik
zie de Belgen nog niet de straat op gaan
om voor het behoud van België te strij
den." Oud-premier Mariens: „Ik zal het
hard zeggen: België wordt door velen
niet als vaderland ervaren. Toch hoop
ik dat de bevolking op het cruciale mo
ment tegen de politici zal zeggen: het is
niet verantwoord wat ge daar doet."
Tsjechoslowakije
In 1992 bleek bij een Slowaaks referen
dum dat 84 procent van de bevolking
tegen een afscheiding van Tsjechië was.
Toch gingen Slowakije en Tsjechië een
jaar later uit elkaar. Hoewel de Tsje-
chisch-Slowaakse breuk en België niet
helemaal vergelijkbaar zijn, is het vol
gens De Winter mogelijk dat België
barst zonder dat de bevolking dat wil.
Hij verduidelijkt: „Het vormen van een
federale regering met vier tot zes partij
en zal in 1999 zeer moeilijk worden, zo
niet onmogelijk. Het kan maanden aan
slepen en mogelijk wordt intussen in
Vlaanderen wél een regering gevormd.
Dat maakt de situatie nog gecompli
ceerder, zeker als sommige Vlaamse
partijen hun steun voor de federale re
gering koppelen aan bepaalde eisen bij
de staatshervorming.
Enigszins geruststellend is wel dat de
problemen die opdoemen bij een
Vlaams-Waalse boedelscheiding niet
onderschat moeten worden. Zowel
Vlaanderen als Wallonië claimen de
hoofdstad Brussel, de splitsing van de
staatsschuld zorgt verder voor hoofd
brekens en het is nog maar de vraag of
Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittan-
nië de Belgische brokstukken zullen
willen erkennen.
Bovendien is ondanks alle Waalse
alarmsignalennog steeds niet gezegd
dat een meerderheid van de Neder
landstalige politici al dan niet heimelijk
afscheiding van Vlaanderen nastreeft.
Senator Verhofstadt bestrijdt dat laatste
in elk geval: „Met een eigen fiscaliteit
en sociale zekerheid voor de gewesten
zullen de spanningen snel afnemen.
Vlaanderen en Wallonië kunnen dan
immers elk hun eigen sociaal-economi
sche politiek voe
ren."
Joseph Maraite, die
zich dankzij de Sint
Michielsakkoorden
sedert 1993 'minis
ter-president'van
de amper 70.000
Duitstalige Belgen
in de Oostkantons
mag noemen, heeft
eveneens nog enig
vertrouwen in de
toekomst van Bel
gië. In zijn werkka
mer, uitziend over
het plein van het plaatsje Eupen, leunt
hij behaaglijk achterover in zijn bureau
stoel. Achter hem hangen de Duitse
vlag en het vaandel van de Oostkantons
naast elkaar gedrapeerd.
Ook Maraite eist, net als zijn Vlaamse
collega Van den Brande, bij de nieuwe
ronde in de staatshervorming meer be
voegdheden, zoals zeggenschap over
het toerisme en de ruimtelijke orde
ning. „Maar dan is het ook een keertje
klaar. Daarna hoort u mij niet meer",
zegt hij.
Nooit weer
Waalsè politici die ermee dreigen des
noods aansluiting te zoeken bij Frank
rijk, weten niet waarover zij praten, al
dus Maraite. „Wij zijn hier in de Oost
kantons tweemaal van nationaliteit ver
anderd en dat is ons niet erg goed be
vallen. De bevolking hier zegt: 'dat
nooit weer!'. Men moet beter nadenken
voordat men zo'n idee in de wereld zet.
Wij voelen ons hier in Duitstalig België
heel goed thuis in het federale verband.
Ik ga in elk geval niet pleiten voor een
Anschlussbï) Duitsland als ik mijn zin
niet krijg."
Uit de 'Witte Mars' in Brussel put Ma
raite zijn voornaamste hoop: „Vóór de
affaires-Dutroux en Cools was de Belgi
sche bevolking vrij passief. Maar nu
heeft men toch laten zien dat men niet
met zich laat spelen."
