Geschoold in het katholieke geloof
TT
'Rein aangezigt,
zuivere haren'
C
De opleidingsschool aan het Rapenburg met jongens die goed kunnen leren, circa 1922. foto archief s/WDfRS, Amsterdam Groep drie anno 1996 van basisschool De Singel aan de Lusthoflaan: een kwart van de kinderen is moslim. fot(
Honderdvijftig jaar SKOL in Leiden
Aan de Leidse Van der Werfstraat-
Pelikaanstraat werden vanaf 1846
de eerste katholieke bewaarscholen
opgericht, daarna gingen de meis
jes en de jongens naar aparte scho
len, vanaf 1929 gemengd. De Zus
ters van Liefde uit Tilburg, verzorg
den de lessen en drukten, met hun
donkere jurken en witte kappen,
tot 1958 een belangrijk stempel op
het katholieke onderwijs. Op de
jongensscholen zwaaiden de paters
de scepter.
In 1852 kon je als katholiek naar
de armenbewaarschool, de burger-
bewaarschool, de linnen-naai
school, de burgerschool, de armen
school, de breischool en de diaco
nieschool. Ouders betaalden naar
vermogen schoolgeld. De financië
le problemen werden opgelost
door uitgifte van aandelen en lote
rijen. In 1920 werd het bijzonder
en openbaar onderwijs gelijkge
schakeld en kregen de scholen geld
van de overheid.
Door de bemoeienis van de over
heid met de kwaliteit van het on
derwijs, gingen de scholen steeds
meer op elkaar lijken. Langzaam
maar zeker verdween de nadruk op
de katholieke godsdienst. Het be
stuur ging met zijn tijd mee: de
geestelijken bestuurden de stich
ting tot in 1957, vanaf die tijd is er
een lekenvoorzitter. Momenteel is
notaris A. Mulders voorzitter van
de SKOL.
opgerichte Diaconieschool op het Noordein
de was alleen voor jongens die goed konden
leren. De meisjes bleven na hun bewaar-
schooltijd gewoon bij de zusters in de Peli
kaanstraat. De school voor de katholieke ar
men heette 'benedenschool' en de gegoeden
gingen naar de 'bovenschool'. Ook was er on
derscheid tussen de armenschool en de paro
chieschool, en later tussen de MULO en de
HBS. Ook nu nog hebben kinderen van hoog
opgeleiden betere kansen en is er nog een
sekse-onderscheid: jongens kiezen vaker
voor techniek dan meisjes.
In het Leidse katholieke onderwijs anno
1996 neemt Basisschool De Singel een aparte
plaats in: veel kinderen zijn van allochtone
afkomst. De Ligny: „Bij ons draait het vooral
om respect voor de ander, ook al heeft die
een andere huidskleur, een andere gods
dienst of ander eten op zijn bord. We willen
onze kinderen respect voor eikaars mening,
overtuiging en leefgewoonten bijbrengen. En
dat alles in een veilige en vertrouwde sfeer,
zonder discriminatie, ruzie en pesten. Als een
leerling schreeuwt: 'Jezus bestaat niet!', ver
tellen wij op school dat Jezus een profeet
was, net als Mohammed.
Het contact met de kerk is veel minder
hecht dan vroeger. Onze leerkrachten ken
nen nog wel de katholieke normen en waar
den en die worden ook overgebracht. Maar
dat komt ook omdat ze eigenlijk heel modem
zijn: het gaat erom dat je goed met elkaar
omgaat, de ander in zijn waarde laat, respect
en begrip hebt. Voor ons bestaan het Kerst
feest, Suikerfeest, Vasten-Carnaval, Slacht- en
Offerfeest naast elkaar."
Is er toekomst voor het Leidse katholieke
onderwijs? „Ik vind van wel", zegt SKOL-
voorzitter Mulders. „Onze scholen doen het
goed, sommige groeien flink. Ouders kiezen
voor ons vanwege de sfeer op school. Aan
hun betrokkenheid ontlenen wij ons be
staansrecht. Vroeger was het onderwijs alleen
voor de arme katholieke kinderen. Vandaag
de dag is er onderwijs voor iedereen. Goed
onderwijs en kansen voor iedereen: daar gaat
het om."
ARCHIEFFOTO'S: persoonlijken Leids Ge
meentearchief, boek 'Van griffel tot muis, 150
jaar Stichting Katholiek Onderwijs Leiden',
1996.
De Leidse armen moesten naar
school, zo besloten enkele
gegoede katholieken 150 jaar
geleden. In 1846 werd met
eigen geld en inzet een 'Liefde-
Gestigt voor de arme
Roomskatholijcken' opgericht.
In dat najaar opende de eerste
'Bewaarschool voor arme en
mindervermogende katholieke
kinderen'aan de
PelikaansP'aat de deuren.
Vandaag de dag heejt het
begrip 'katholiek' op school een
andere lading gekregen.
„Het gaat om
verdraagzaamheid. Zo'n ruzie
in de Lustojlaan is nergens goed
voor. Ook al zie je er anders uit,
eet je anders en heb je een
ander geloof: je moet respect
voor elkaar hebben. Dat
brengen we onze leerlingen bij.
et bestuur van de Stichting Ka-
I B tholiek Onderwijs Leiden blikte
terug en keek voomit naar de -
ongewisse - toekomst. SKOL, dat gisteren in
de Pieterskerk het 150-jarig bestaan vierde,
constateert dat de ontkerkelijking nog steeds
voortgaat. Waren de kinderen op de bewaar
school 150 jaar geleden zonder uitzondering
katholiek, anno 1996 is een groot aantal leer
lingen van RK-basisschool De Singel aan de
Lusthoflaan van een ander geloof. „Een kwart
van de kinderen is Turks of Marokkaans,
slechts twee procent is katholiek", aldus di
recteur Annemarie de Ligny.
„Voor ons heeft het begrip 'katholiek' op
school nog wel degelijk een betekenis. Maar
wij gaan daarmee anders om omdat we in
een multiculturele samenleving leven. Als
een leerling bijvoorbeeld zijn of haar eerste
communie heeft gedaan, gaan we nog steeds
op huisbezoek om de ouders te feliciteren.
Maar we gaan ook naar een Marokkaans ge
zin dat het Suikerfeest viert."
In 1846 was er van een 'multiculturele sa
menleving' geen sprake. Wel was er een grote
kloof tussen arm en rijk. Leidse pastoors wil
den de armen verheffen: kinderen mochten
niet naar de fabriek, over straat slenteren,
stelen of in de kroeg rondhangen. Ze moes
ten katholieke normen en waarden leren. Het
ging erom hen „Meer Godsdienstige en zede
lijke begrippen in te prenten en zelfs het
schoone en noodzakelijke daarvan van lie
verlede te doen leeren kennen en beminnen
En er was meer, zo bleek uit de taken
van het bestuur: „Alle andere liefdewerken
welke ter verbetering van het lot der armen
en óngelukkigen kunnen uitgeoefend wor
den." Dat betekende: zorg voor je naasten,
hulpbehoevenden, ouderen, vrouwen en
Op school werd je vroeger vanzelf wel ka
tholiek. Goed en kwaad werden bijgebracht
met lezen en zingen. Ook rekenen, schrijven
en 'nuttige handwerken' (brei- en naailes
voor meisjes) waren vakken. De school wès
godsdienstonderwijs - katechese - en thuis
leerde je het Onze Vader. Vandaag de dag is
Meisjes in klas acht van de Sint Barbaraschool aan het Levendaal; circa 1948.
foto gemeentearchief leiden
dat wel anders. De meeste katholieke scholen
hebben nog wel een godsdienstuurtje in hun
lesprogramma, maar het inhameren van de
katholieke normen en waarden is er niet
meer bij.
Zo gaat het bij de godsdienstles vandaag
niet alleen meer om het christendom. „Ook
de andere godsdiensten komen aan bod",
vertelt directeur De Ligny van basisschool De
Singel. Directeur John Swildens van Leidse
Beroepencollege Het Gilde: „Kerkelijke bin
ding heeft weinig zin: daarin zijn de ouders
niet geïnteresseerd. Het katholieke van onze
identiteit zit voor ons vooral in het helpen
van kinderen in achterstandssituaties, kan
sen bieden en aandacht geven. Bidden doen
wij hier niet, wel besteden we aandacht aan
de religieuze betekenis van bijvoorbeeld het
kerstfeest. Het katholieke element is heel
subtiel aanwezig en moeilijk uit te leggen aan
een buitenstaander. Maar het helpen van
mensen in moeilijke posities is voor ons erg
belangrijk."
„Het gaat om de sfeer", benadrukken voor
zitter Mulders en secretaris Elly Vorst van de
SKOL. „De zorg voor hulpbehoevenden is
nog steeds belangrijk. Naastenliefde, aan
dacht voor de zwakkeren, solidariteit, sociale
bewogenheid: daar gaat het om. Je bent als
katholieke school maatschappelijk betrok
ken. Met aandacht voor de schepping: mens
en dier. Scholen doen soms speciale gods
dienstprojecten, maar het zal niet meevallen
het katholieke te ontdekken in bijvoorbeeld
een wiskundeles. Ouders kiezen een katholie
ke school vanwege de sfeer en de kwaliteit
van het onderwijs. Het woord katholiek hangt
niet meer op een reclamebord buiten aan de
gevel."
„We willen niet orthodox zijn", reageert di
recteur Ton Pleij van het Aquino College.
„Wel hebben we godsdiensles op school en
we besteden aandacht aan de feesten. Maar
het gaat vooral om de katholieke nestgeur: de
zorg voor elkaar, de hulp aan je naasten, per
soonlijke aandacht, bescheidenheid, antidis
criminatie, zorg voor degenen in achter
standssituaties. Dat is een moeilijke maar
boeiende opgave vandaag de dag. Maar het is
het waard om eraan te werken."
Wat de doelstelling van de gegoede katho
lieken en pastoors ook geweest is in 1846, het
onderscheid tussen rijk en arm, jongens en
meisje bleef heel lang bestaan. De in 1850
1 ragment uit het regle
ment voor de Bewaar-
school in het Gesticht
van Liefdadigheid voor de Katho-
lijken te Leiden, 1847: „Tot deze
school worden de kinderen van
behoeftige ouders geheel koste
loos toegelaten. Vereischten: De
kinderen moeten hun derde jaar
zijn ingetreden, en het zesde nog
niet voleind hebben. Zij moeten
alleen kunnen loopen en zinde
lijk zijn. Zij mogen aan geene ge
breken onderhevig zijn, die hen
voor onderwijs onvatbaar, of
voor andere kinderen schadelijk
maken. Zij moeten een getuig
schrift der gedane Koepok-inen
ting overhandigen.
De ouders moeten zorgdragen,
dat aangezigt en handen der kin
deren rein, en de haren op be
hoorlijke lengte en zuiver zijn.
Hunne kleederen mogen armoe
dig en gelapt, maar niet ge
scheurd noch morsig zijn. Ook
moeten de kinderen een zak
doekje bij zich hebben. De kin
deren moeten voorzien zijn van
een zindelijk zakje, hetwelk hun
vanwege deze Inrigting wordt ge
geven, en gemerkt met het num
mer, waaronder zij in het register
zijn ingeschreven; hierin moet
een boterham of iets dergelijks
zijn om des namiddags op eenen
bepaalden tijd te gebruiken: fruit
of snoeperij worden niet toegela
ten.
Doel van de Stichting op 26-
11-1846: „Het doel dezer inrig
ting is de uitoefening van onder
scheiden liefdewerken, zoveel
mogelijk door tusschenkomst
van de zoogenaamde Zusters van
Liefde, en bepaalt zich aldus tot:
Het Godsdienstig en Zedelijk
welzijn der armen en minvermo
genden kinderen te bevorderen
door het geven van godsdienstig
onderwijs en het oprigten van
brei- en naai- werk- bewaar- en
leerscholen(...)"
Anno 29-4-1993: 'De Stichting
(SKOL) heeft tot doel de bevor
dering van onderwijs en opvoe
ding in de gemeente Leiden en
omstreken. Zij beoogt daarbij
onderwijs te doen geven op ka
tholieke grondslag'.
De Zusters van Liefde in Leiden; 1939.
de Sint Barbaraschool
L
i Maria-ULO aan de Haarlemmerstraat, de negende klas doet examen; 1920.
