Worstelen
met extreem-rechts
Politie moet
- ninder op de
pers leunen
Aanvallen
in plaats van
verbieden
E
ZATERDAG 16 NOVEMBER 1996
EEK1n*>;ii'MHS3
,u
et strafrecht is een bruikbaar
I middel om rechts-extremisti-
sche randgroeperingen de
icht aan te zeggen als zij de grenzen van de
(overschrijden. Maar dat vereist dan wel
datief en waakzaamheid van Justitie en
[itie. Niet de journalisten die verslag doen
de verbale uitspattingen van extreem-
hts zijn verantwoordelijk voor de opspo-
gvan strafbare feiten, dat zijn alleen de in-
nties die met de rechtshandhaving zijn be-
)aar schort het kennelijk nogal aan de ver
te waakzaamheid, getuige de gang van za-
rond de aanhouding van de rechtse ex-
mist Glimmerveen. De politie was natuur-
net zo goed op de hoogte van de bijeen-
Schiedam (waar Glimmerveen be-
igende uitspraken deed) als de verslagge-
die de bedreiging wereldkundig maak-
Toch werd er niet ingegrepen.
•as nadat de publiciteit haai* werk had ge-
daardoor ook in politiek Den Haag
ontvvaardiging was ontstaan - kwam er
onderzoek op gang dat woensdag uit-
ndde in de, aanhouding van Glimmer-
n Deze kan wegens 'bedreiging met enig
sdrijf tegen het leven gericht' worden ver
deeld tot maximaal twee jaar gevangenis-
B'
is de politie in de tussenliggende da-
mee bezig geweest? Natuurlijk met het
zamelen van bewijs, dat moest worden
kregen door bij radio Rijnmond een cas
ebandje met de toespraak van Glimmer-
op te eisen. Ook benaderde de politie
slaggevers die de neo-nazi-bijeenkomst
jonden met de vraag of zij waren uitge-
gd. Dat is namelijk van belang omdat
I worden vastgesteld dat Glimmerveen
uitspraken in het openbaar heeft gedaan,
vervolging wegens bedreiging is dat
r geen vereiste, maar openbaarheid
sel een voorwaarde om hem ook beledi-
/an het Kamerlid Varma en het aanzet-
it rassenhaat ten laste te kunnen leggen,
feiten zijn namelijk alleen maar straf-
rals ze in het openbaar worden gepleegd,
ournalisten worden dus weer eens geacht
politie van materiaal te voorzien, omdat
het zelf niet de moeite waard had ge
lden ter plekke proces-verbaal op te ma
te grijpen. Persoonlijk zullen de
uwsjagers die zich onder het gehoor van
merveen hadden geschaard ongetwijfeld
veel weerzin jegens hem voelen als an-
fatsoenlijke mensen. Persoonlijk zullen
uj, zo valt aan te nemen, de rechtse ex
ist met vreugde achter de tralies zien
lwijnen. Maar in de uitoefening van hun
oep horen journalisten daar niet aan mee
(erken. En van hun kant moeten politie en
ilie niet proberen de pers tot hun verleng-
maken.
et gaat daarbij niet om het geval-Glim-
veen, maar om het principe. Journalisten
vaak aanwezig bij bezettingen van ge
wen of blokkades door actiegroepen. Zij
den hun werk niet of minder goed kun-
iverrichten als zij door de betrokkenen als
of halve, gewilde of ongewilde informan-
van de politie worden beschouwd. Uit
'essioneel oogpunt maakt het geen ver
lof Justitie een cassetteband met de toe-
Glimmerveen opeist of foto's van
lonstranten of video-opnamen van voet-
andalisme.
overheid behoort de nieuwsgarende
nalist ongemoeid te laten. Vanzelfspre-
d zijn er uitzonderingen. Als het achter
den van strafrechtelijk relevante informa-
nevenredige schade teweeg zou brengen,
;en journalist meewerken met de
üe. Maar in het algemeen is dat uit den
wegens het belang dat een democrati-
samenleving heeft bij een onbelemmer-
ieuwsgaring. Laat pers en politie elk hun
iwerk doen.
een bij de Tweede Kamer aanhangig
voorstel ter invoering van een journalis-
privilege (dat inmiddels in de rechts-
ak grotendeels al erkenning heeft gevon-
een verbod opgenomen om bij jour-
den aantekeningen, documenten, casset-
foto- en filmmateriaal in beslag te
ien. Hieraan ligt het principe ten grond-
dat de nieuwsgaring niet mag worden
nderd en journalistieke bronnen moeten
len beschermd.
de zaak-Glimmerveen is de handhaving
dit principe extra pikant, aangezien het
bene een journalist is - Jan Schinkels-
die door de neo-nazi met ophanging
'bedreigd. Omdat dit een poging tot inti-
atie van de pers betekent, heeft de" Ne-
indse Vereniging van Journalisten (NVJ)
fte gedaan tegen Glimmerveen. Er valt
oor te zeggen dat de journalistiek een
1 belang heeft bij diens veroordeling,
dan wel op grond van politie- en Justi-
mderzoek, niet aan de hand van het werk
'erslaggevers.
Schreuders is jurist te Amsterdam, en als
'werker verbonden aan de dagbladcom-
tie GPD waarbij ook deze krant is aange-
In de discussie over het aanpakken van ultra-rechts, heeft afgelopen week het wettelijk
verbieden van extremistische partijen centraal gestaan. Tot degenen die een verbod weinig
zinvol achten, behoort Jan Schinkelshoek, de journalist tegen wie Joop Glimmerveen zich
vorige week zaterdag zo bedreigend richtte dat hij werd opgepakt. 'Niet doodzwijgen, niet
verbieden', stelt Schinkelshoek, 'maar actief weerspreken en weerleggen'.
Gijs Schreuders - juridisch medewerker van deze krant - is in de kwestie extreem-rechts
van mening dat er iets mis is met de (werk)verhouding tussen de pers en de gezagsdienaren.
'Justitie en politie moeten journalisten niet tot verlengstuk maken.
Extreem-rechts in Nederland
Extreem-rechts in Nederland kent vele gedaanten. Naar
schatting zijn er 35 k 40 organisaties die een rechts-radicaal
gedachtengoed uitdragen. De aanhang overlapt elkaar vaak. De
organisaties die zich momenteel het sterkst manifesteren, zijn
hier in kaart gebracht De radicale vleugel van CP'86, het ANS,
de NVU en de FAP Arbeiderspartij dragen het nationaal-
socialisme of een nauw verwante ideologie uit De overige
organisaties gelden als racistische protestpartijen, zonder een
duidelijk te definiëren grondslag. De genoemde omvang van de
aanhang is gebaseerd op schattingen zoals vermeld in diverse
publicaties over extreem-rechts.
Centrumdemocraten
leiding: H. Janmaat
geschatte aanhang: ±1200
jaar van oprichting: 1984
Bezet drie zetels in de Tweedê Kamer,,
drie in de Provinciale Staten;--
77 in gemeenteraden en -
18 in Rotterdamse deelraden.
AP Arbeiderspartij
riding: E.Vioman en C, Kusters
;chatteaanhanG:'; onduidelijk
cr van oprichtind; 1995
het ANS.
CP '86
leiding: Door interne strijd onduidelijk
geschatte aanhang: ±500
jaar van oprichting: 1986
Politieke partij
Bezet 9 raads- en 10 deelraadzetels.
Nederlandse Volksunie
JG: J. Glimmerveen
■iatte aanhang: énkele tientallen
van oprichting: 1971
Politieke partij
Is sinds medio jaren '80 wéinig actief.
INederlands Blok
W. Th. Vreeswijk
fte aanhangs, onduidelijk
n opr^c^frlng: 1992
Pófliéke partij - i- ,J
Bezet één' f^apszeteL
kktiefront Nationale Socialisten
E Homan
eschatte aanhang: enkele tientallen
*n oprichting: 1984
Speelt belangrijke rol in organisatie van
Duitse rechts-extremisten. Duikt c|okj>p
onder andere namen als Nationaal Socialistische
Nederlandse Arbeiderspartij (NSNAP).
Geldt als Nederlandse tak van de internationale
NSDAP/Auslands und Aufbau Organisation.
L V'V
rmranffii
l en hele geruststelling: in de Tweede Kamer
I i zou hij in elk geval zijn afgehamerd. Waarne-
mend parlementsvoorzitter Zijlstra maakte
zich deze week, te midden van alle opwinding over ex-
treem-rechts, een tikkie belachelijk. Publiekelijk wond hij
zich op over de centrumdemocratische parlementariër
Zonneveld, die - als gemeenteraadslid in Schiedam - de
bedreigingen van zijn geestverwant Glimmerveen aan het
adres van een kamerlid en een hoofdredacteur nog eens
dunnetje overdeed. Overijverig distantieerde de vervan
ger van Kamervoorzitter Deetman zich 'scherp' van die
uitlatingen. Om er nogal hol aan toe te voegen dat Zon
neveld 'tot de orde zou zijn geroepen' als hij zijn uitspra
ken in de Tweede Kamer zou hebben gedaan.
Nederland heeft het moeilijk met extreem-rechts. Hoe
te reageren? Zijn acute tegenmaatregelen nodig? Of dreigt
er een overreactie? Sinds enige tijd is de radicale kern
rond splintergroepen als de Nederlandse Volksunie en
CP'86 druk aan het provoceren. Wat begon als een een
persoonlijke, racistische aanval op een kamerlid-van-Su-
rinaamse-afkomst, is twee weken later uitgelopen op een
reeks grove, intimiderende uitvallen naar alles en ieder
een die extreem-rechts voor de voeten komt. Het is pas
een opmaat voor 'hardere acties', wordt voorspeld.
Van die provocaties gaat iets heel dreigends, iets heel
angstaanjagends uit. Vandaar dat iedereen om actie te
gen extreem-rechts begint te roepen. En niemand meent
te kunnen achterblijven.
Hoe groot is het gevaar eigenlijk? Door al dat r
die drukte en al dat lawaai, lijkt het risico groter dan het
in werkelijkheid is. Extreem-rechts is bedreigend, maar
niet bedreigender dan, pakweg, een of twee jaar geleden.
Vermoedelijk is er niet veel meer aan de hand dan een
wat troebel partijtje touwtrekken tussen wat je de 'gema
tigden' en de 'radicalen' zou kunnen noemen, de vreem
delingenhaters en de nauwelijks verbloemde nazi-sym
pathisanten. Lange tijd had de ogenschijnlijk gematigde
vleugel, vooral sterk in Janmaats CD, de overhand. Maar
er zijn enige tekenen die wijzen op een radicalisering,
waardoor obscure types als Glimmerveen en Mordaunt
een kans krijgen. Luidruchtig presenteren zij zich als een
krachtig alternatief.
Het beeld wordt er bepaald niet frisser op. Maar daar
om is er nog geen extreem-rechtse 'Machtübernahme' op
handen.
Die extreem-rechtse provocaties veroorzaken aan het
Binnenhof verwarring, nerveuze onzekerheid zelfs. De
PvdA dringt aan op een verbod van partijen als NVU en
CP'86. De WD wil het wetboek van strafrecht aanscherp
en. Het CDA pleit voor een steviger, minder vormelijk op
treden van politie en justitie tegen lieden als Glimmer
veen. En D66 werkt aan voorstellen om iemand die we
gens discriminatie is veroordeeld het kiesrecht af te ne
men. Minister Dijkstal (binnenlandse zaken) denkt meer
aan maatregelen als het stopzetten van subsidie en tijde
lijke beperking van zendtijd op radio en tv.
Maar werkt een tegenoffensief niet averechts? Is een al
te stevige aanpak soms koren op de molen van lieden als
Glimmerveen? Maakt het geen martelaren?
Hoe moet een democratie omgaan met anti-democra
tische elementen? Hoe tolerant moet een tolerante sa
menleving zich opstellen tegenover intolerante menin
gen? Hoe serieus moet de democratie zichzelf nemen?
Gelden democratische grondrechten zoals de vrijheid van
meningsuiting, de vrijheid van vergadering en de vrijheid
van beweging ook voor anti-democratische krachten?
Dat is een van de lastigste problemen waarmee niet al
leen een land als Nederland worstelt. Wie afwijkende ge
luiden toelaat, loopt het risico mee te werken aan onder
mijning van wat hem lief en dierbaar is. Wie grijpt naar
krachtige tegenmaatregelen om anti-democratische op
vattingen te bestrijden, vervalt tot eenzelfde soort metho
den als waardoor dictaturen zich kenmerken.
Verbieden, doodzwijgen en openlijk attaqueren - dat
zijn ruwweg de drie meest gepraktiseerde bestrijdings
middelen. Lange tijd was negeren het meest populair. Als
Janmaat in de Tweede Kamer het woord nam, verliet ie
dereen demonstratief de zaal. Die methode is niet erg ef
fectief gebleken: extreem-rechts verdween niet.
Van de weeromstuit dreigt men in het andere uiterste
te vervallen: het verbieden van partijen die stelselmatig
de grenzen van democratie en rechtsstaat overschrijden.
Dat is een andere vorm om het probleem onzichtbaar te
verklaren, populair onder struisvogels: wat je niet ziet, is
er niet. Alsof een 'ondergrondse' Glimmerveen niet veel
gevaarlijker is.
Nee, de beste methode is het openlijk attaqueren van
alles wat zweemt naar anti-democratische en intolerante
opvattingen. Weerspreken, reageren, er tegen in gaan,
uitleggen hoe verderfelijk het gedachtengoed is, aanto
nen hoe zwak en weinig doordacht de aanpak is, het ware
gezicht onthullen - een democratie leeft bij dat soort pu
blieke debatten. Je moet de kracht van de democratie ge
bruiken om de zwakte van anti-democratische opvattin
gen bloot te leggen.
Vanzelfsprekend is zo'n democratische bestrijdingsme-
thode van extreem-rechts geen vrijbrief voor beledigen
de, opruiende, intimiderende en racistische taal en drei
gementen. Een rechtsstaat heeft grenzen, vastgelegd in
het wetboek van strafrecht. Het is de taak van politie en
justitie die grenzen te bewaken, minder angstvallig dan
vaak het geval is geweest.
Niet doodzwijgen, niet verbieden, maar actief weer
spreken en weerleggen. Wie ratten wil bestrijden, dwingt
ze toch ook uit hun holen te komen?
(Jan Schinkelshoek is hoofdredacteur van de Haagsche
Courant/Goudsche Courant)
Politie optreden tijdens een betoging van extreem rechts, op 22 september in Arnhem.
FOTO'ARCHIEF
