Strijdlust orthodoxe joden Israël ontwaakt
Slowakije zoekt weg uit groeiend isolement
Christiana bloeit na 2*
jaar als 'hippiemuseun
Buitenland
VRIJDAG 15 NOVEMBER 199634?
Yehezkel Farbstein kan met moeite zijn vrouw en twee
kinderen onderhouden. Op zijn 26ste studeert hij vijftien
uur per dag godsdienst, leeft hij van een magere bij
standsuitkering en onthoudt hij zich van ontspanning.
Maar hij vindt het prima zo, en hij verlangt naar de dag
dat alle joden als hij zullen leven. „Ik zou er alles voor
over hebben als seculiere (niet-religieuze, red.) joden op
deze manier leefden", zegt hij, zijn stem verheffend om
boven de herrie in de Mir Yeshiva uit te komen. Als het
mogelijk was andere joden zonder geweld tot een gods
dienstig leven te dwingen, zegt hij, „zou ik niet tegen
dwang zijn".
JERUZALEM DAN PERRY
AP-VERSLAGGEVER
Hoewel veruit in de minderheid
tegenover de seculiere joden, is
een nieuwe strijdlust bij de ul
tra-orthodoxe joden ontwaakt.
Die is geboren uit hun toene
mend aantal, hun politieke in
vloed en het nieuwe gevoel tot
de ware ziel van Israël te beho
ren. De afgelopen maanden
hebben orthodoxe joden de po
litie met vuile luiers bekogeld,
vrouwen aangevallen die zij er
te bloot bij vonden lopen en er
voor gezorgd dat de liberale
voorzitter van het hoogge
rechtshof, Ehud Barak, alleen
nog in gezelschap van lijfwach
ten over straat kan gaan.
De reactie van de seculieren
blijft vooralsnog verbaal, maar
de term 'culturele oorlog' is niet
van de lucht. De prominente ra
diopresentator Razi Barkai zegt
dat hij 'niets kan' met de reli
gieuzen. Anderen schelden de
ultra-orthodoxen uit voor para
sieten, omdat zij van de steun
leven en militaire dienst weige
ren. „Er is een enorme span
ning tussen religieuzen en secu
lieren", schreef de seculiere au
teur Haim Beer in de krant Ye-
diot Ahronot. „En die spanning
zal op geweld uitdraaien."
Oppervlakkig gezien is er sprake
van een belangenconflict: De
ultra-orthodoxen, die vaak hun
hele leven de Torah blijven be
studeren, kunnen niet voor
zichzelf zorgen en moeten wor
den onderhouden met belas
tinggeld dat door de seculiere
joden wordt opgebracht. Maar
daaronder is een fel filosofisch
debat aan de gang: Zijn joden
een natie of een religie? Kan een
jood seculier zijn? Kan een de
mocratie zich definieren als een
'joodse staat'? Moeten politiek
en godsdienst ongescheiden
zijn?
Aanvankelijk waren het de ul
tra-orthodoxen die zich tegen
de oprichting van de joodse
staat verzetten. Zij meenden dat
Israël alleen kon worden geves
tigd door een Messias die nog
moest komen, en hebben zich
jarenlang verre gehouden van
de joodse staat. De seculiere lei
ders van Israël gingen zij uit de
weg als waren het buitenlandse
despoten. De ultra-orthodoxen
hebben echter een metamorfo
se ondergaan, en nu zien de se
culiere Israëliërs met lede ogen
aan hoe hun pogingen een libe
rale democratie op te bouwen
door andere joden dreigen te
worden ondermijnd.
De ultra-orthodoxe joden wo
nen geconcentreerd in Noord-
Jeruzalem en Bnei Brak, een
voorstad van Tel Aviv. Zij zijn
makkelijk te herkennen: de
mannen door de pijpenkrullen
aan weerszijden van het hoofd
en de zwarte jas en hoed, de
vrouwen door de lange jurken
en hoofddoeken.
Een hoog geboortecijfer ge
zinnen met acht kinderen zijn
niet ongewoon heeft de aan
vankelijk kleine minderheid tot
een flinke gemeenschap doen
uitgroeien. Nu vormen de ultra
orthodoxen nog slechts 6 pro
cent van de 4,7 miljoen joden,
maar volgens het ministerie van
onderwijs is het aantal ortho
doxe kinderen op de basisscho
len sinds 1980 gestegen van 5,7
tot 10,3 procent.
Na schoorvoetend de zionis
tische staat te hebben geaccep
Orthodoxen gingen eerder dit jaar met de politie op de vuist in hun streven de Bar-llanstraat in Jeruzalem op de sabbat verkeersvrij te krijgen. foto epa
teerd, beginnen de ultra-ortho
doxen zich Israeli te voelen en
meer deel te nemen aan het na
tionale leven. Dat werd heel
duidelijk na de verkiezingen van
mei, toen negen van de tien ul
tra-orthodoxen een stem uit
brachten op Benjamin Neta
nyahu en de Likud-leider daar
mee aan een kleine voorsprong
hielpen boven oud-premier Shi
mon Peres van Arbeid. Drie reli
gieuze partijen kregen ongeken
de steun en konden met 23 ze
tels in het parlement een beslis
sende rol spelen tussen de twee
grote seculiere partijen, die on
geveer gelijk opgaan. Als dank
benoemde Netanyahu enkele
religieuze politici op belangrijke
kabinetsposten.
De koers van het vredesproces
met de Arabieren, waarover de
seculiere partijen enorme con
flicten voeren, speelt voor de ul
tra-orthodoxe partijen slechts
een secundaire rol. Hun eerste
zorgen zijn het bewaken van
het religieuze karakter van Is
raël en het behartigen van de
belangen van hun gemeen
schap. „Door hun nieuwe irn
vloed zijn de ultra-orthodoxen
helemaal losgeslagen", zegt Or-
nan Yekutieli, gemeenteraadslid
in Jeruzalem voor de seculiere
Meretzpartij. „Ze hebben Neta
nyahu aan de macht geholpen
en nu vragen zij een prijs, net
als de maffia." Sinds mei heeft
Yekutieli 37 klachten genoteerd
van vrouwen die zeggen door
ultra-orthodoxe mannen te zijn
aangevallen vanwege hun kle
ding. De politie heeft er weinig
werk van gemaakt. Toen de
rechtbank een regeringsbesluit
ongedaan maakte om de Bar-
llanstraat in Jeruzalem, die door
een orthodoxe wijk loopt, op
e
sabbat te sluiten, gingen dmel
zenden ultra-orthodoxe de-:0
monstranten op de vuist meIC
politie. Seculieren klagen en
dat de regering goedkeuringe'
heeft gehecht aan de bouw e
duizenden gesubsidieerde!vt
ningen, die gereserveerd zij 1
voor ultra-orthodoxen.
Orthodoxe woordvoerders! 11
gen dat alle klachten in het ,r
vallen bij de inbreuken dit m
van seculiere zijde zijn geda
op het evenwicht dat vanoi
her tussen religieuzen en se
lieren heeft bestaan. Zij \vij]
op de vele nieuwe bioscope
restaurants die op sabbat o;
blijven, en de groeiende vra
naar civiele huwelijks- ense
dingsovereenkomsten. Del n(
raëfiers raken van hun culti n
en religieuze wortels vervre ei
door een televisie met 40 ki |R
len en allerlei andere westa
invloeden, zeggen zij.
„Seculier Israel is seculierdi Br
dan vroeger en dat maakt i
tra-orthodoxen ook militan jij
zegt Menachem Friedman e
cioloog aan de Bar-Ilan un c£
siteit. „Maar beide gemeen eI
schappen wantro uwen elk
Ik maak me zorgen over df
derzijdsedemonisering." -
Op het Mir-seminarie, waj L
2.000 leerlingen van de reg I
800 shekel (425 gulden) pei
maand ontvangen, heersti
dan minachting voor secu!
joden. „Ik mag dan een lag
levensstandaard hebben, c
zij leiden een volkomen let
ven", zegt Farbstein, eeni:
grant uit de VS die het jidd
van zijn ouders heeft verni -
voor modern Hebreeuws,!
broer Simha is het met hei
eens. „Ik beklaag ze echt,c
culieren. Het zijn niet eeni 1
den." Yehezkel zegt dat po
gen om de staat Israël opt itr
bouwen zonder religie ge- eks
doemd zijn te mislukken., ng
raakt volkomen vast in teg ni
stellingen. Religie is de eni lie
tioneleweg." ce
Het nieuwe vertrouwen va lige
gelovigen is zichtbaar in hi rst
toenemende bekeringspog ivig
gen en het groeiende aanti int
ligieuze radiostations. „On eld
doel is de hand te reiken a elv
ongelovigen", zegt Shlorao ces
nizri, een ultra-orthodoxp|ro|
mentslid. „U noemt onszitn.
lingen, wij noemen het juiatl;
me." khz
inh
psle
Stunt van journalist werd complete gemeenschap
AP-VERSLAGGEVER
Het begon in 1971 als een stunt, toen
een alternatief tijdschrift dat een bijzon
der voorpagina-artikel wilde een 'inva
sie' van een verlaten legerbasis op poten
zette. De journalist Jakob Ludvigsen, ge
wapend met luchtbuks en picknick
mand, toog op 26 september met vijf
vrienden naar het centrum van Kopen
hagen en riep de voormalige kazerne uit
tot 'vrijstaat'. Hij nam enkele foto's en
keerde huiswaarts. Ludvigsens tijd
schrift plaatste het verhaal, en riep jon
geren op de barakken te kraken.
Nadat hippies de Baadmandsstraede-
kazerne inderdaad hadden bezet, doop
ten ze de barakken om in Christiania.
Nu, 25 jaar later, kunnen zelfs de kra
kers van het eerste uur zich niet meer
herinneren waarom, destijds voor die
naam is gekozen. Een deel van de oude
garde woont nog steeds in de enclave bij
de gracht rond Kopenhagens oudste
verdedigingswerken. „Soms heb je het
gevoel alsof je in een hippiemuseum
woont", vertelt bewoonster Huider Ma-
der.
Ondanks het feit dat er nog steeds
mannen met paardenstaarten en vrou
wen op blote voeten rondlopen en het
onkruid er welig tiert, heeft de tijd in
Christiana niet stilgestaan. De gebou
wen zijn in vrolijke maar beslist niet
psychedelische kleuren geschilderd.
Naaktlopen in het openbaar is uit de
mode geraakt.
De bewoners, die herhaaldelijk te ho
ren hebben gekregen dat de overheid
overweegt het wooncomplex te sluiten
en daarom de autoriteiten te vriend wil
len houden, betalen keurig belasting.
Christiana is ook niet langer een vrij
plaats waar iedereen maar kan
neerstrijken. Sinds 1979 worden misda
digers geweerd, maar marihuana is nog
steeds vrijelijk verkrijgbaar.
Momenteel wonen er 760 volwasse
nen, 250 kinderen, ongeveer 150 hon
den en 14 paarden. Om de 24 hectare
groen en de ontspannen sfeer te bewa
ren mogen er geen nieuwe huizen wor
den gebouwd. Tussen een aantal bizarre
experimentele wooncomplexen staat
ook een tiental gewone bakstenen ge
bouwen. In het voormalige administra
tiegebouw is nu een concertcentrum an -
nex restaurant gevestigd. Er zijn 70
zaakjes in Christiania, waaronder een
aantal cafés en bars. Maar de beste za
ken worden gedaan in de slecht ge;
veide 'Dealerstraat'.
De economie van Christiana d
grotendeels op hasj en marihuana, c
al doet de politie zeker twee keer
maand eèn inval. Volgens hoofdi
missaris Jan Richman Olsen bren
verkoop van softdrugs jaarlijks
veer 1,7 miljoen gulden in het
Het is niet duidelijk hoeveel daarvi&M
de gemeenschapskas van Christ^J
vloeit. Iedereen moet maandelijks r
de 250 gulden huur afdragen, en
vast percentage over de opbrengst Zc
de diverse handeltjes betalen. Het|
wordt gebruikt voor gas, licht en ele
citeit, BTW-afdracht en de jaarli
huur aan het ministerie van defe p
van ruim 1,2 miljoen gulden. Fe
Ondanks alle regeltjes blijven de
woners van Christiana vasthouden n ja
veel idealen uit het verleden. Zo woi ikan
beslissingen nog steeds genomen op idsa
sis van consensus. Dat gebeurt tijii por
'algemene vergaderingen' waar iede onii
gelijk is en die sommigen horendol en n
ken. De vergaderingen waren en zij ivai
slopend dat zelfs de oprichter van <k i, vi;
meenschap, Ludvigsen, snel zijn bi ïisa
pakte. Hij vertrok al na drie maai eerc
en leidt momenteel een reclamebul Rusl
„Tijdens de algemene vergaderii iari
werd urenlang gediscussieerd over I nkk
onderwerp dat op de agenda sto
herinnert hij zich. „Iedereen wilde
of haar zegje doen. Zelfs de hom'
den mee."
Anderen moeten niet denken
trek. „Hoewel het niet meer zo te
als 25 jaar geleden, toen het
en te gek was, is hier mijn thuis",
Jorgen Tulipan, die een grafische
heeft Christiana is een pleisti
voor velen die elders niet konden;
en. Zeker 75 procent van de bi
van de voormalige kazerne leeft
of andere uitkering.
In 1987 erkende de regering
na als een 'maatschappelijk
ment', en vier jaar later gaf zij de
ners toestemming om voedsel op
land te verbouwen. Nu de gemeens
haar plaats heeft veroverd in het Dt
leven, herinneren de oprichters zit
dagen dat ze jong en vol revolutie!
ideeën waren. „Christiana is een« nen
der", zegt Leonard, die zijn grijze
op schouderlengte draagt en we|r 20(
zijn achternaam te noemen. „Kijk ar;
hoe alles groeit en bloeit"
Ondemocratische regeerstijl overschaduwt economisch succes Meciar
BRATISLAVA HANS GERTSEN
„Slowakije is in economisch op
zicht snel volwassen aan het
worden. Maar politiek gezien is
het land de kleuterschool-fase
helaas nog niet ontgroeid." Zo
omschrijft een Europese diplo
maat in Bratislava de situatie in
het kleinste land van Centraal-
Europa beeldend. Het amper
vijf miljoen inwoners tellende
land, dat na het uiteenvallen
van Tsjechoslowakije op 1 janu
ari 1993 ontstond, heeft de in
ternationale gemeenschap de
afgelopen vier jaar menigmaal
voor verrassingen gesteld.
In positieve zin omdat het land
zich, tegen de overwegend som
bere prognoses uit 1992 in. eco
nomisch zeer snel ontwikkelt.
In negatieve zin omdat de ont
wikkeling van een democrati
sche cultuur in Bratislava, voor
zichtig gezegd, nog niet echt wil
vlotten. Vanwege de zeer auto
ritaire regeerstijl van premier
Vladimir Meciar, de onbetwiste
'sterke man' van Slowakije,
heeft het land de afgelopen
twee jaar heel wat kritiek te ver
duren gekregen.
Zowel de Europese Unie als
de Verenigde Staten heeft Meci
ar herhaaldelijk openlijk en
nog vaker in de wandelgan
gengesommeerd meer respect voor de
democratisch spelregels te tonen. Tot nog
toe zonder al te veel resultaat. De parle
mentaire oppositie wordt naar eigen
zeggenhet werken systematisch onmo
gelijk gemaakt. De belangrijkste media wor
den strak gecontroleerd door de regering,
terwijl oppositiebladen het leven financieel
zuur wordt gemaakt. Ook de 'politieke
loopgravenoorlog' die Meciar tegen presi
dent Michal Kovac heeft ontketend, wekt in
Washington, Brussel en andere Europese
hoofdsteden grote bezorgdheid. Meciars
belangrijkste bezwaar tegen zijn vroegere
politieke vriend Kovac lijkt dat het staats
hoofd weigert zich in de rol van marionet te
schikken.
Kovac heeft zijn grondwettelijke ve
torecht verschillende keren gebruikt om
wetsvoorstellen en benoemingen tegen te
houden die volgens hèm niet door de beu
gel konden. Een redelijk recent voorbeeld is
de zeer omstreden wet op het 'verspreiden
van laster en het ondermijnen van de staat'.
Volgens waarnemers is die wet bedoeld om
politieke tegenstanders en kritische journa
listen het werken verder te bemoeilijken.
Dat, gevoegd bij het feit dat Kovac in het
voorjaar van 1994 een actieve rol speelde in
het ten val brengen van Meciars tweede ka
binet, maakt hem in de ogen van Meciar en
Vladimir Meciar, de onbetwiste 'sterke man' van Slowakije met de iteer autoritaire regeerstijl.
zijn partijgenoten van de HZDS (Beweging
voor een Democratisch Slowakije) tot niet
veel minder dan een vijand van de staat.
Laconiek
Tot voor kort legde de Slowaakse regering
alle internationale kritiek nu eens arrogant,
dan weer uiterst laconiek naast zich neer.
Het westen zou de Slowaakse realiteit niet
begrijpen en te veel afgaan op tendentieuze
informatie van de oppositie, een aantal
slecht geïnformeerde of ronduit kwaadwil
lende journalisten en de aanzienlijke Hon
gaarse minderheid, zo luidde het verweer
steevast.
Toen de Duitse bondskanselier Helmut
Kohl, gefrustreerd over het uitblijven van
enige verbetering in Bratislava, in juli hard
op zei dat Slowakije nog niet rijp is yoor het
lidmaatschap van de EU, maakte ook dat
geen zichtbare indruk. „Kohl is geen Slowa-
kije-specialist", zo zei Dusan Slobodnik,
voorzitter van de parlementsommissie voor
buitenlandse zaken en één van de kopstuk
ken van Meciar's partij.
De laatste maanden is het ook de rege
ring van premier Meciar duidelijk geworden
dat Slowakije politiek steeds verder geïso
leerd raakt. Een paar jaar geleden nog leek
het land samen met de buurlanden Polen,
Hongarije en Tsjechie als eerste in aanmer
king te komen voor het felbegeerde lid
maatschap van de NAVO en de Europese
Unie. Slowakije heeft het contact met de
overige drie leden van de 'kopgroep' duide
lijk verloren, omdat het politiek te ver uit de
pas loopt naar de zin van Brussel en Was
hington.
Staatssecretaris van buitenlandse zaken
Josef Sestak erkent schoorvoetend dat Slo
wakije een probleem heeft. „Een deel van
de kritiek die we de afgelopen tijd gekregen
hebben, is terecht. We zijn nu eenmaal een
jonge democratie en we willen niet bewe
ren dat alles hier perfect is", zo vertelt Se
stak. Maar in zijn ogen is het werkelijke
probleem van Slowakije hoofdzakelijk een
imago-probleem.
Het negatieve imago van Slowakije zou
vooral het gevolg zijn van tendentieuze
danwel foute berichtgeving. „We hebben
hier bovendien te maken met een aantal
zeer luidruchtige oppositiepartijen", zo ver
zucht de staatssecretaris. „We zijn als rege
ring niet erg succesvol geweest als het om
public relations gaat", constateert hij ver
der. „Dat moeten we duidelijk beter gaan
doen."
Oppoetsen
Dat de Slowaakse regering het slechte
imago van het land wil verbeteren, blijkt
onder andere uit de benoeming
van een nieuwe minister van
buitenlandse zaken, Pavol Ham-
zik. Die nam eind augustus de
portefeuille van de tamelijk
kleurloze en internationaal oner
varen socioloog Juraj Schenk
over. Meciar hoopt dat Hamzik,
een ervaren diplomaat die onder
meer ambassadeur in Bonn is
geweest, het geschonden imago
van het land wat kan oppoetsen.
Miroslav Dzurinda is al op
voorhand sceptisch over de
slaagkans van Hamzik. „Het
werkelijke probleem van Slowa
kije is het ontbreken van echte
democratie. We hebben als op
positiepartijen nauwelijks in
vloed op het beleid. Zelfs discus
siëren is in het parlement vrijwel
onmogelijk, omdat discussies
die de regeringspartijen niet zin
nen onmiddellijk worden afge
kapt", zo vertelt de voormalige
minister van transport, die nu
één van de leiders van de oppo
sitiepartij KDH (Christen-Demo
cratische Beweging) is.
Oud-minister van buitenland
se zaken Eduard Kukan, nu lei
der van de liberale oppositiepar
tij DU, vreest net als Miroslav
foto»epa Dzurinda dat Slowakije de Eu
ropese boot gaat missen als de
huidige regering haar beleid niet
drastisch verandert. „Het trieste
is dat zelfs veel leden van de regeringspar
tijen in privé-gesprekken toegeven dat de
democratie hier ernstig tekort schiet. Maar
ze zijn tegelijkertijd niet bereid om meer
naar Europese normen te handelen. Meciar
en de zijnen weten dat ze de grip op het
land en de macht dan verliezen. Daartoe
zijn ze niet bereid", zo meent Kukan.
PR-operatie
De benoeming van Hamzik ziet ook hij als
'een tot mislukken gedoemde PR-operatie'.
„Meciar hoopt dat Hamzik voor hem de
deur naar Kohl kan openen. Het is een pu
bliek geheim dat het Meciar ongelooflijk
steekt dat hij door de meeste Europese re
geringsleider nog steeds niet met alle
égards wordt behandelt. Hij snakt er naar
officieel te worden ontvangen door mensen
als Helmut Kohl en John Major, maar die
laten hem tot nu toe opvallend in de kou
staan."
Meciar is de afgelopen maanden twee
keer in Duitse deelstaten op bezoek ge
weest, maar Helmut Kohl nodigde hem
zelfs niet uit voor een kort beleefdheidsbe
zoek. „Zoiets is in de internationale diplo
matie hoogst ongebruikelijk en het tekent
het isolement van Slowakije zeer pijnlijk",
meent Kukan.
