Politie zat goed én fout tegelijk
'Nikkers' hebben het heel slecht in Amerika
Feiten &Meningen
Bedrag van handdruk
blijft onzeker
Parkeren
DONDERDAG 14 NOVEMBER 1996
NIEUWSANALYSE
Sorgdrager wil enkele elementen Zcianse verhoormethode behouden
Goud, zilver of blik, van welk metaal is de handdruk gesmeed.
Dat is de vraag nu rechterlijke vonnissen de afvloeiingsregeling
binnen het bereik van 'eenvoudige' werknemers hebben ge
bracht. Voor mensen die geen duur betaalde top-baas zijn, zal
het eerder een bronzen dan een platina handdruk worden.
Maar je kunt het zelf eenvoudig regelen.
Onlangs gaf de Vereniging Consument Geldzaken een toe
gankelijke hand- en inleiding 'De gouden handdruk in kort be
stek' uit. „We kregen zo veel vragen over het fenomeen, tien
procent van de telefoontjes van onze leden ging er direct of in
direct over", aldus A. Weenink, de verenigingsjurist.
Het handzame boekje verschijnt juist op een moment dat de
discussie rond de gouden handdruk hoog is opgelaaid. De kan
tonrechters spraken van de week af één lijn te trekken. Dit als
vervolg op de onderling sterk verschillende rechterlijke vonnis
sen, die de gemoederen in kringen variërend van de vakbewe
ging tot hoogleraren nogal iri beweging hebben gebracht.
De meningen in dit debat staan bovendien haaks op elkaar.
Aan de ene kant zegt hoogleraar arbeidsrecht P. van der Heij
den 'iedereen een gouden handdruk'. In het Nederlands Juris
tenblad spoog R. Hansma, hoofd arbeidszaken bij ABN-AMRO,
onlangs zijn gal over de 'buitenwettelijke sinterklazerij' van de
kantonrechter.
De grootste boosdoener is ons landsbestuur: al meer dan
twintig jaar worden dossiers verplaatst van bureau naar bureau,
kennelijk gevangen in één van 's lands langzaamst malende
ambtelijke molens. Met als gevolg een voor de betrokkenen
soms pijnlijke tombola. Waarom krijgt een ambtenaar die op
dracht geeft tot illegale slibstort 650.000 gulden, terwijl een me
dewerkster van een computerbedrijf na vijf jaar getreiter wordt
afgescheept met 15.000 gulden?
Door het gebrek aan daadkracht bij de overheid kunnen
werkgevers momenteel nog steeds op twee manieren van per
soneel afkomen. De ene loopt via een ontslagvergunning van
de directeur van het Arbeidsbureau (RBA heet dat tegenwoor
dig). De tweede mogelijkheid is ontbinding van de arbeidsover
eenkomst bij de kantonrechter, met vrijwel standaard de hand
drukwanneer de schuld vooral bij de werkgever ligt.
Het bedrijf dat van een medewerker af wil, komt daarmee
voor een moeilijke keus te staan. De vergunningsaanvraag bij
het Arbeidsbureau kan door de mogelijkheid van hoger beroep,
tot in cassatie bij de Hoge Raad toe, op een slepende en kostba
re procedure uitdraaien. De kantonrechter daarentegen gelast
vrijwel altijd ontbinding van de arbeidsovereenkomst als beide
partijen het eens zijn over een 'verstoorde arbeidsverhouding'.
De rechter heeft doorgaans niet meer dan zes weken nodig
en neemt een beslissing waartegen normaal gesproken geen
hoger beroep mogelijk is. Ontbinding via de rechter is daarom
voor de werkgever een overzichtelijke procedure, waarvan de
kosten vrij goed zijn in te schatten omdat er standaardformules
voor de hoogte van de afvloeiingsregeling worden gehanteerd.
Het vervelende voor de werkgever is dat de kantongerechten
- soms zelfs rechters binnen één kanton - verschillende formu
les hanteren voor de berekening. Of een rechter acht zelfs bij
zondere omstandigheden aanwezig om van de standaarden af
te wijken. Dan kan hij voor de onderneming een kostbare sur
prise in petto hebben.
ABN-AMRO-topman Hansma noemt het voorbeeld van een
55-jarige kantoordirecteur die na een dienstverband van 29 jaar
250.000 piek ving. De man was nota bene ontslagen omdat hij
vijf vrouwelijke collega's seksueel had geïntimideerd. „Daar kan
ik met mijn verstand niet bij." Sommige rechters kennen zelfs
een vergoeding toe bij ontslag na het plegen van regelrechte
fraude.
Het is nog de vraag of (en wanneer) deze tombola tot stil
stand komt met de 'landelijke formule' voor gouden handdruk
ken. die de Kring van Kantonrechters deze week afsprak. De
vrijheid voor de rechter om wegens bijzondere omstandighe
den van de afspraak af te wijken, is daarmee niet weggenomen.
Gezien het feit dat de rechters één van de duurste formules ko
zen is het neveneffect wellicht dat de grote toevloed van ont
slagzaken bij de kantongerechten wordt ingedamd.
P. van der Heijden bepleit afschaffing van de bureaucratische
gang van zaken op de arbeidsbureaus, zodat werkgevers min
der om die reden naar de rechter stappen. Werkgevers- en
werknemersorganisaties, verenigd in de Stichting van de Ar
beid, zien meer in de mogelijkheid van hoger beroep tegen het
vonnis van de kantonrechter.
Een derde mogelijkheid is het regelen van onvrijwillig ontslag
in de CAO. op vergelijkbare wijze zoals dat nu in sociale plan
nen bij reorganisaties en een aantal CAO's gebeurt. Daarvoor
pleit Hansma. Plus geen vergoeding als de werkgever niets te
verwijten valt.
Overigens kan de werknemer het nu zelf ook al afspreken met
zijn baas, gewoon in de arbeidsovereenkomst. Het is daarbij
zaak, geeft Weenink van Consument Geldzaken aan, dat ook
wordt gedacht aan pensioenschade.
In zijn boekje geeft Weenink verder nuttige tips voor de werk
nemer. Ook volgt de vraag aan de orde hoe de 'buit' moet wor
den ondergebracht als de gouden handdruk binnenkomt. Di
rect afrekenen met de fiscus kost namelijk 45 procent. En dat
terwijl er allerhande opties zijn om het geld zo uitgekeerd te
krijgen dat het als aanvulling op de WW of als voorziening voor
de oude dag van pas komt.
amsterdam raymond peil
WIM STEVENHAGEN
Het mag niet meer, de Zaanse verhoormethode.
Maar wil dat zeggen dat de politie fout zat door
die aanpak toe te passen? Ja en nee. Het ver
hoor had nooit zo ver mogen gaan dat een ver
dachte het delict opnieuw beleeft, vindt minis
ter Sorgdrager. 'Onwenselijk' en 'ontoelaat
baar', zijn de Haagse woordervom te zeggen dat
het mis was. Maar sommige aspecten van de
Zaanse methode moeten blijven, meent de mi
nister van justitie. Die zijn te goed om weg te
gooien.
De Zaanse verhoormethode is
een aanpak waarbij ontkennen
de verdachten van zware (ge-
welds-)misdrijven onder meer
onder psychische druk worden
gezet met het doel een bekente
nis los te krijgen. Het oogmerk
was de betrokkene in gedachten
terug te voeren naar het mo
ment van het misdrijf. Zo kreeg
een verdachte in een moord
zaak foto's van het lijk voor zijn
neus. De afbeeldingen waren op
een stuk karton geplakt waarop
ook de namen van de kinderen
van de verdachte waren ge
schreven. In een ander onder
zoek kreeg de verdachte de bak
steen op zijn schoot waarmee
het lijk van het slachtoffer tot
zinken was gebracht. Intussen
stelden rechercheurs vragen om
het geheugen van de verdachte
op te frissen.
Vanuit een regiekamer houden
collega's en een gedragsdeskun
dige via oortelefoontjes contact
met het verhoorkoppel. Het ge
sprek wordt vastgelegd op vi
deoband, waardoor de recher
che ook aandacht kan besteden
aan de lichaamstaal van de ver
dachte. Houding en bewegin
gen zeggen volgens deskundi
gen immers vaak meer over de
innerlijke gemoedstoestand van
een mens dan woordep. ,,0p
deze manier zetten we binnen
de grenzen van de ethiek en de
wet alles op alles om achter de
waarheid te komen", was de
theorie van justitie over de
werkwijze.
Omdat het bureau in Zaandijk
Sorgdrager legde het verhaal
neer bij de Recherche Advies
Commissie, die vindt dat het
'laten herbeleven van het delict'
de waarheidsvinding in de weg
staat. Met andere woorden: re
chercheurs mogen niet zo ver
gaan dat ze de film van het mis
drijf in het hoofd van de ver
dachte laten terugspoelen.
„Door bij de herbeleving van de
verdachte gebruik te maken van
voorwerpen, geuren of geluiden
die niet direct op het delict be
trekking hebben, wordt in feite
extreme druk uitgeoefend. De
commissie acht dit verwerpelijk
en in het algemeen ontoelaat
baar", aldus Sorgdrager.
Toch zitten er ook pluspunten
aan de Zaanse aanpak, meent
de minister. Ze heeft het over
'bruikbare elementen' die bij
zwijgende en professionele ver
dachten van zware misdrijven
uit de kast gehaald kunnen wor
den. Het volgen van het verhoor
uit een regiekamer, bijvoor
beeld. Ook het inschakelen van
een gedragsdeskundige, het sa
menstellen van een speciaal
verhoorteam en het maken van
een gedegen verhoorplan ziet ze
wel zitten. „Ze vormen een aan
zet voor de ontwikkeling van
een nieuwe techniek voor ver
hoor in situaties waarvoor de
standaard verhoormethode
minder geschikt is."
De politie Zaanstreek/Water-
land wil geen commentaar ge
ven op de kwestie. „Omdat!
met de burgemeester en just]
is afgesproken", aldus de
woordvoerder van het korp,
Haarlemse officier van justitj
C. Hemmes vindt het logiscfc
dat Sorgdrager elementen^
de Zaanse aanpak wil vastho
den. „We hebben het overei
creatieve manier van verhon
waarbij nieuwe middelen ut
den ingezet om bij zware nt
daden achter de waarheid tt
men. Die methode kan nun
der worden ontwikkeld."
Dat de minister ook kantteb
ningen plaatst bij het ondei
druk zetten van verdachtea
rust volgens de officier op
vergissing dat de Zaanse vet
hoormethode synoniem isn
het onder psychische druks
ten van een verdachte'. „Ent
is het niet. Het verhoren volj
de nieuwe methode is altijd
beurd binnen de grondregel
van de wet." En in de geval
waarin de rechtbanken and-
oordeelden? „Dan is tenon
rechte gezegd dat het om dé
Zaanse verhoormethode gir:
Communicatiedeskundige
Hoenderdos, ontwikkelaar!
de Zaanse methode, wil een
het officiële rapport lezen\x
hij reageert. „Maar het ooré
van de minister klinkt mij p:
tiefin de oren."
zaanstad gpd
Op de lokale televisiezender AT5 werd
onlangs een debat uitgezonden waarin
Amsterdammers hun zegje konden
doen over het gemeentelijk parkeerbe
leid. Wethouder Ernst Bakker en lokale
politici kregen tijdens deze uitzending
een woedende klaagzang over ellenlan
ge wachtlijsten voor een parkeervergunning, over de in
voering van betaald parkeren in de avonduren en op
zondag en over de steeds hogere tarieven over zich uit
gestort.
Toegegeven: een deel van die felle reacties was begrij
pelijk. Want dat de vader van een meervoud^; gehandi
capt kind en de stewardess met onregelmatige diensten
een parkeerplaats vlakbij hun huis willen, spreekt van
zelf. Maar de woede over de bestuurlijke maatregelen
tegen de heilige koe maakte toch vooral een bijna hys
terische indruk. Kelderende omzetten van horeca en
middenstand zullen de hoofdstad spoedig aan de be
delstaf brengen, het is maar dat u het weet.
Uit eigen waarneming geloof ik daar niets van. Wie vrij
dag- en zaterdagavond laat langs de parkeergarage bij
het Leidseplein rijdt, ziet nog steeds een lange rij auto's
wachten tot er een plaatsje vrijkomt en de omliggende
straten staan bom- en bomvol. En Damrak, Rokin, Kal-
verstraat en Leidestraat zijn nog steeds zo druk dat je er
over de hoofden kunt lopen.
Ooit had ik een auto die me een paar duizend gulden
aan reparaties kostte vanwege de steeds terugkerff s
mankementen. In combinatie met de dagelijkse so iq
er een parkeerplaats voor te vinden werd mijn auti er(
tenslotte zo'n blok aan mijn been dat ik het dingfl iar
een diepe zucht van opluchting te koop heb aangf!
den. Sindsdien vervoer ik mezelf snel en stressloos
de hoofdstad per fiets, tram en taxi. Een leven zoffl on
auto in Amsterdam is al met al heel goed mogelijk
het is jammer dat nog steeds veel te weinig mense
ook niet uitproberen.
ei(
francoise ledeboer
als enige de tech
nische voorzie
ningen heeft op
dit gebied, kwa
men rechercheurs
van diverse korp
sen met verdach
ten die kant op.
Daardoor kreeg
de werkwijze de
naam 'Zaanse
verhoormethode'.
Rechtbanken oor
deelden wisselend
over de aanpak.
Nooit klonk een
nadrukkelijke af
wijzing van de methode, maar
in vonnissen werden wel vraag
tekens gezet bij het onder druk
zetten van verdachten. „Op zich
levert het intensief en indrin
gend ondervragen van een ver
dachte die vrijwel voortdurend
zwijgt, nog geen ongeoorloofde
pressie op", oordeelde de Am
sterdamse rechtbank in mei dit
jaar.
Toch zagen de rechters het con
fronteren van de verdachte met
foto's van het lijk als 'psychisch
drukmiddel'. Het gerechtshof in
Den Haag stelde in juni dat het
ophangen van foto's van een
slachtoffer rondom de verdach
te 'in strijd is met de eisen die
aan een eerlijk proces gesteld
moeten worden'. In september
werd in Groningen een ver
dachte vrijgesproken van dood
slag omdat zijn bekentenis na
omstreden druk
door de recher
cheurs was afge-
legd.
Met deze twijfels
bij de rechtbanken
en na vernietigende
oordelen van advo
caten en hooglera
ren was de Zaanse
verhoormethode
omstreden geraakt.
In afwachting van
een definitief oor
deel van hoger
hand, zetten justitie
en politie het afge
lopen voorjaar voorlopig een
punt achter de werkwijze. Die
was toen in ten minste veertien
zaken gebruikt. In hoeveel ge
vallen het tot bekentenissen
heeft geleid, is niet bekend. De
politie heeft in de publiciteit al
tijd gezwegen over'de werkwij
ze.
De politiek hield echter niet
haar mond. De Kamerleden
Dittrich en De Graaf (beiden
D66) en Marijnissen (SP) stel
den minister Sorgdrager van
justitie vragen over de gang van
zaken in de Zaanse recherche
kamers. Dittrich had het over
'een psychische marteling' van
verdachten. Ook zette het Ka
merlid vraagtekens bij de be
trokkenheid van communica
tiedeskundige H. Hoenderdos
uit Velserbroek, die de methode
heeft ontwikkeld.
Dominee Jackson roept op tot boycot van 'racistisch' Texaco
Texaco-topman Bijur tijdens een persconferentie. Hij heeft gezegd dat racistische uitlatingen niet worden ge
tolereerd. ARCHIEFFOTO EPA
grondig onderzoek en schorste
de twee directeuren. Hij zei dat
racistische uitlatingen en ge-
I drag bij Texaco niet getolereerd
zullen worden. Maar hij huurde
I ook een expert die de bewuste
I bandopnamen aan een grondig
onderzoek onderwierp. En
daaruit bleek dat de opmerkin-
d
gen misschien niet helema;
gedaan zijn.
In plaats van over 'nikkers':
de betrokkene het over 'St.!
colaas' hebben gehad, zij hi
een volgens zwarte leiderse
denigrerende verwijzing m. M
feestdagen in december ah
Hanukkah (joods) en Kwan
(voor de zwarte Amerikane
Ook volgens Bijur maakt dó
echter niets uit: er was spral
van racistische opmerking!
dat kan niet door de beuge!
beloofde een grondige hera r
ningvanhetpersoneelsbe! |e
van Texaco.
Volgens de honderden klai!
tegen de onderneming is dj 0(
alle reden voor. Texaco her
zoals opmerkelijk veel olie: e[
schappijen, een slechte rep
tie wat het personeelsbeleii e|,
aanzien van zwarten betrer
Hoewel één op de vijf Texa: j
werknemers zwart is, konn le(
minder in aanmerking voo: m
promoties, is slechts éénpi ne
cent van de diensthoofden ee
zwart en bevat de concern: |je
ding helemaal geen minde: ne
den. In alleTexaco-regleni: )n[
wordt raciale diversiteit bei acl
drukt, maar de praktijk isa |e
ders. et
Een manager van het Texa:
kantoor in Colorado die ee: en
klacht van een zwarte vver> an
neemster doorstuurde naai |P,
regionale hoofdkantoor in r01
Texas, kreeg van zijn supen ae
te horen dat 'ik die zwarte: os
meteen ontslagen zou heb! y
En op zijn verontwaardigd
actie volgde de opmerking oc
wij nikkers hier in het zuid 00
wat anders behandelen'. Ei |fa
klachten over racistischeui an
tingen die op spiegels in ba
mers werden getekend en:
vrouw die meldde dat haai r
ophetTexaco-parkeerterii r.
besmeurd was met de lette
KKK, van de racistische org
satie Ku Klux Klan.
Jesse Jackson en Kweisi Mn
waren dinsdag na een ontn
ting met topman Bijur ben M
digd, maar Jackson was ni< l"~
reid van een oproep tot eer e
boycot af te zien. „Zodra Ti (js
bereid is tot een schikking )nj
rechtszaak en een personei g,
beleid instelt dat gericht is |e
het bevorderen van de kar jei
van zwarte werknemers, la ?n
wij de boycot af', aldus Jat aa
A<
washington hans de bruun.
correspondent eer
enl
er
ifé
De ene directeur noemde zijn
zwarte werknemers 'flicking
niggers', de andere had het over
'zwarte bonen die onder in de
zak zitten'. Wat zij niet wisten,
was dat de derde deelnemer
aan het gesprek in het hoofd
kantoor van Texaco hun con
versatie op band had opgeno
men. Nu, twee jaar later, vormt
dat bandje de kern van wat een
landelijk schandaal is geworden
rond het personeelsbeleid van
Amerika's derde oliemaat
schappij.
De zwarte dominee Jesse Jack
son riep eergisteren op tot een
nationale T exaco-boycot. Vanaf
zaterdag zullen duizenden
zwarte vrijwilligers posten bij
Texaco-tankstations in de Vere
nigde Staten, om te protesteren
en de consumenten ertoe te be
wegen ergens anders te gaan
tanken. De voorzitter van de or
ganisatie van zwarte burge
meesters vraagt Öe Amerikanen
uit protest hun Texaco-krediet
kaarten door te knippen en aan
de maatschappij terug te stu
ren.
Texaco is in enkele dagen het
middelpunt geworden van een
nationale discussie over het
personeelsbeleid van grote on
dernemingen ten aanzien van
zwarte werknemers. „Het ge
drag van de Texaco-directeuren
is symptomatisch voor de stem
ming in de bestuurskamers van
Amerika's bedrijven", zegt
Kweisi Mfume, oud-Congreslid
en voorzitter van de zwarte bur
gerrechtenorganisatie NAACP.
Jesse Jackson spreekt over 'een
patroon van sekse- en rassen
discriminatie'.
Bovenop de controverse rond
Texaco kwam gisteren het be
richt dat een directeur van een
reeks autoverhuurbedrijven van
het Avis-concern in North-Ca
rolina zijn werknemers uitdruk
kelijk instrueerde hoe zij zwarte
klanten moesten weigeren.
Werknemers die daar niet aan
wilden meedoen werden op
hun salaris gekort. „We werden
getraind in het selecteren van
klanten op basis van hun uiter
lijk en ras", aldus een balieme
dewerker van Avis.
De onthullingen komen kort na
de Amerikaanse verkiezings
campagne, waarin de kwestie
van 'positieve discriminatie' van
zwarten in het bedrijfsleven en
het onderwijs aen belangrijke
rol speelde. President Clinton is
nadrukkelijk voor het handha
ven van een systeem waarbij
zwarten worden voorgetrokken,
teneinde gelijke kansen te heb
ben als blanken. Zijn Republi
keinse opponent Bob Dole was
daartegen, mede omdat zwar
ten al gelijke rechten zouden
hebben en het juist tot discrimi
natie van blanken zou kunnen
leiden.
De gebeurtenissen bij Texaco
en Avis bewijzen maar weer
eens dat zwarten in de Ameri
kaanse samenleving nog een
lange weg naar gelijke berechti-
ging te gaan hebben. „De boos
heid over deze zaken is groter
dan alles wat ik sinds de jaren
zestig heb meegemaakt", zegt
Emmanuel Cleaver, de zwarte
burgemeester van Kansas City.
De rel rond Texaco komt niet
uit de lucht vallen. Al enkele ja
ren geleden is door zwarte
werknemers een rechtszaak te
gen het olieconcern aangespan
nen, waarbij meer dan 850 mil
joen gulden aan smartegeld is
geëist. Het bandje met de geci
teerde fragmenten is de weerga
ve van een gesprek tussen
Texaco-directeuren over juist
die zaak. De man die de opna
me maakte, deed dat als notu
list. Maar toen hij later ontsla
gen werd, besloot hij de infor
matie tegen zijn vroegere werk
gever te gebruiken.
Texaco-topman Peter Bijur was
geschokt door de verhalen,
vooral toen bleek dat Texaco-
directeuren zouden hebben sa
mengespannen om in verband
met de rechtszaak de bedrijfs-
documenten over het aanne
men van minderheden te ver
nietigen. Bijur beloofde een
