Strips belangrijk voor ontwikkeling'
5
Cultuur&Kunst
verbekend gegeven in
krachtige voorstelling
'Ik moet in de trein zitten om over een bus
ZLn laatste
~kdleiding
0^nmuseum
Kunstenaars dichterbij op Dag van de Kunstuitleen
Stads televisie
te kunnen schrijven'
1 NOVEMBER 1996
"?mde Cubaanse schilder te gast in Leiden
1990 14. f C y CJ
1988 6.J
Lernert Engelberts (19) debuteert met verrassend rijpe gedichten
1989 10 »riand is zijn naam nog vrijwel onbekend, maar in
1989 12 !)oorteland Cuba wordt hij beschouwd als de he-
1992 t9.igSe picasso. zijn schilderijen behoren tot de vaste
'99<I29e van het Nationaal Museum en zijn keramische
l9953Hieren de wanden van ministeries en beroemde
i99? 16 ^avana- Alfredo Sosabravo (Cuba, 1930) is deze
99449|drie weken te gast in het Kunstcentrum Haagweg,
99215§ebmik maken van het gastatelier.
989129
gg3 18 jiNDRA SMALLENBURC
991 "tacten met Nederland
"112 ^eiggd ^oor de hotelke-
989 9.7rj Caribe. Voor een van
989 8 7Bls in Havana had Sosa-
99012.25 menukaarten ontwor-
■een expositie van zijn
nengesteld. De Neder-
irectie van de hotelke-
zo onder de indruk van
w ork dat ze hem zo snel
25° f naar Nederland wilde
750,omen. Het idee werd
250,- ;gd bij de Cubaanse am-
950,. en binnen vijf weken
Nederlandse verblijf ge-
Bovendien werden op
unijn twee exposities in
en Leiden georgani-
BBubaanse kunstenaar zit
beetje onwennig in het
lege atelier. „Ik denk
ik erg veel werk zal kun-
^^ftken," vertelt hij in een
flHig Engels vermengd met
iaanse woorden. „Twee
ileden verbleef ik drie
;n in Barcelona en heb
ie schilderijen gemaakt.
iJthilderwijze is heel pre-
vergt veel tijd. Hier in
gpjnhoop ik in elk geval een
^Slkleine acrylschilderijtjes
0J||iingen te maken."
^mjwerblijf in Leiden is vol-
Hwsabravo te kort om echt
U&de indruk te krijgen van
ierlandse cultuur. „Dan
minstens een jaar moe-
^ïiren," lacht hij. „Maar ik
AAN DEN RUN
Iide zaterdag 2 november
iet liftenmuseum aan de
380 in Alphen aan de
[een laatste rondleiding
iubliek meer. In oktober
iet museum officieel ge-
Het verhuist naar Am-
m.
Op de fiets langs kunstobjecten in Leiden, met een
kunstenares. Morgen, op de Dag van de Kunstuideen,
geeft beeldend kunstenaar Leontien Sies een rondlei
ding voor mensen die meer willen weten over de kunst
werken die Leiden rijk is. Zij bezoekt onder meer het
vredesmonument op de Garenmarkt van Piet Hein Stu-
lemeyer en het gemeentearchief van Jan Kleingeld. Sies
heeft zelf de beelden uit Leiden gekozen, maar de ach
tergrondinformatie die zij gebruikt, komt merendeels
uit het boekje 'Fietsroutes langs beelden in Leiden' wat
te koop is bij het de Leidse kunstuitleen.
Ruim tachtig kunstuitlenen, waaronder het Centrum
Beeldende Kunst (CBK) in Leiden, houden morgen
open huis. Het thema van dit jaar is 'Meegenomen
worden met de kunstenaar'. Het CBK heeft om dat
waar te maken, verschillende ontmoetingen met kun
stenaars op het programma staan. In het CBK kunnen
bezoekers eveneens onder leiding van beeldend kun
stenaar Arjenne Fakkel zelf op een drukpers een een
voudig houtdrukje maken. Verder wordt in de grafiek-
plaats 'De Bange Duivel' een demonstratie gegeven van
enkele druktechnieken. Ook is in de tentoonstellings
zaal van het CBK een overzicht te zien van recente aan
kopen van kunstenaars uit Leiden.
Niet elke kunstuitleen is blij met het thema van dit
jaar. Kunstuitleen SBK Rijnstreek in Alphen aan den
Rijn doet deze keer niet mee, omdat het thema niet
aansprak. Ook kost het de Alphense kunstuideen teveel
tijd en geld, terwijl ze alles nodig hebben voor hun
twintigjarig jubileum volgend jaar.
De fietsroute begint bij het gebouw van het CBK om
13.00 uur. Aanmeldingen en meer informatie bij het
CBK, Hooglandse Kerkgracht 19-21, Leiden, tel: 071-
5165369.
zal wel indrukken krijgen van de
omgeving - de rivieren, de plan
ten en de dieren - en die in mijn
schilderijen verwerken.
De schilderijen en beelden
van Sosabravo verraden duide
lijk zijn Cubaanse afkomst. De
kleuren zijn fel en de vormen
strak en lineair, waardoor de
schilderijen een sterk grafisch
karakter hebben. Vissen, vlin
ders en vogels uit het Caribisch
gebied komen in bijna alle wer
ken voor. Zijn stijl is naïef, maar
lijkt ook sterk beïnvloed te zijn
door het symbolisme en ma
gisch realisme.
„Een van mijn grote voor
beelden is de Franse schilder
Chagall, naar hem heb ik veel
gekeken. Maar ik ben ook beïn
vloed door minder voor de
hand liggende voorbeelden,
zoals stripboeken. Strips zijn
heel belangrijk voor de vorming
van het kind. Tijdens mijn stu
die heb ik veel strips gelezen en
dat is zeer bepalend geweest
voor de ontwikkeling van mijn
stijl."
De meeste schilderijen en
beelden van Sosabravo zijn, net
als strips, humoristisch bedoeld.
Maar soms hebben zijn werken
een serieuze ondertoon en zijn
ze eerder tragikomisch te noe
men. Een voorbeeld is de zeef
druk 'Butterfly City', waarop
een vlinder is afgebeeld die zijn
vleugels spreidt. In het patroon
van de vleugels is echter een
grauwe, donkere stad met hoge
De stijl van Alfredo Sosabravo is naïef. Veel vissen, vogels en vlinders uit het Caraïbische gebied. foto dickhocewoninc
flatgebouwen te herkennen.
Sosabravo is in het arme Cu
ba een van de weinige kunste
naars die van zijn werk kan le
ven. „Eigenlijk is het net als in
Nederland. Ook hier kan maar
een select groepje kunstenaars
zijn brood verdienen in de
kunst. Veel kunstenaars in Cuba
hebben er verschillende andere
banen naast."
Toch wordt er volgens de Cu
baan in zijn land veel aandacht
besteed aan hedendaagse
kunst. Hij heeft nooit proble
men ondervonden met een
door het communistische regi
me opgelegde censuur. „Je bent
in Cuba vrij om te schilderen
wat je wilt. Alle stijlen zijn er
vertegenwoordigd," aldus Sosa
bravo. Maar zijn werk is dan
ook niet politiek geladen. De
enige kritiek die de kunstenaar
uitspreekt is op de manier
waarop de mens met de aarde
omgaat, en dat betreft niet al
leen de Cubanen.
Schilderijen en etsen van Alfre
do Sosabravo zijn t/m 10 no
vember te zien in Galerie Men-
no Meijer, Achter de Kerk 17 in
Gouda en van 11 t/m 16 no
vember in Kunstsalon de Prin-
cehof, Rapenburg 8/10 in Lei
den.
19
CHEF GERT VISSER. 071-5356441PLV -CHEF JAN RIJSDAM, 071 -5356444
Al enige jaren sleept zich, ook in
Leiden, de discussie voort over
vernfeuwing van het lokale be
stuur. Algemeen worden drie
middelen aangeprezen om bur
gers meer bij het bestuur van de
eigen gemeente te betrekken. Het
eerste middel
betreft het la
ten kiezen van
de burgemees
ter door de be
volking.
Waarschijn
lijk volgt de
huidige WD-
gedeputeerde
Ted Jansen
vrijwel geruis
loos Cees Goe-
koop op. De
Leidse bevol
king zal hier
niet aan te
pas komen.
Onze stadsbe
stuurders is
dat evenwel
niet te verwij
ten. Zij mogen
de Leidse be
volking geen
zeggenschap
over hun ei
gen burge
meestergeven.
Wel past forse kritiek op de
wijze waarop onze Leidse politi
ci omgaan met het tiveede mid
del, het referendum. Leiden was
de eerste gemeente in Nederland
waar op initiatief van de eigen
burgers een referendum is ge
houden. Wat zou ik als stadsbe
stuurder daarop trots zijn ge
weest! Zo niet de Leidse politici.
Zij gedragen zich alsof zij het re
ferendum over het Koninklijk
Militair Invalidenhuis van hun
burgers hebben verloren. Ge
kwetst doen zij nodeloos s lacht-
offer ig door een speculant geld
toe te schuiven waarop deze vol
gens juristen van de universiteit
geen enkel recht heeft. Arrogant
wordt een verzoek van de pro
vincie om opheldering zoekge
maakt. Rancuneus schaffen de
politici het referendum af. Niet
met open vizier, maar op Oost-
Europese wijze. Op papier lijken
de burgers nog wel een mooi
recht te hebben, maar in de
praktijk is het niet meer uit te
oefenen.
Het derde aanbevolen middel
om de burgers bij de stad en het
bestuur te betrekken is van cul
turele aard. Het gaat om lokale
televisie, evenals bestuurlijke
vernieuwing deel van de porte
feuille van wethouder Pex J.
Langenberg. Lokale televisie
(vaak Stads-TVgenoemd) is niet
alleen voor de grote steden. Een
middelgrote stad als Deventer
heeftal tientallen jaren stads- en
zelfs wijktelevisie.
In Europa zijn meer dan dui
zend lokale TV-zenders. Onlangs
(13 oktober) konden we in Lei
den kijken naar de Lakenfeesten
van de afgelopen zomer en de 3
Octoberviering van tien dagen
daarvoor.
Velen zullen
gedacht heb
ben: waarom
is er maar zo
weinig stads-
TV in Lei
den? Uitzen
dingen met
informatie
en discussie
over actuele
Leidse be
leidskwesties
zijn er al he
lemaal niet.
Via de stads-
TV zouden
raadsleden
rechtsstreeks
in discussie
kunnen gaan
met burgers.
Het bleke
profiel van
de Leidse po
litici zou zich
tot gezagheb-
berid kunnen
ontwikkelen. Iniatieven van
burgers zouden kunnen worden
belicht: ervaringen met wijkbe
heer kunnen worden uitgewis
seld.
De ambtelijke cultuurnota
'Leiden in kunst' onderkent het
belang van stadstelevisie. Burge
meester en wethouders echter
melden in hun prioriteitennota
over kunst- en cultuurbeleid al
leen dat zij 'de ontwikkelingen
nauwlettend zullen volgen'. Echt
gemotiveerd en geïnteresseerd
klinkt dat toch niet. Geen won
der dat de afdeling communica
tie van de gemeente niet op
schiet met de aangekondigde
'plannen voor een lokale/regio
nale omroep TV Leiden'. De
Leidse politiek is er niet echt op
uit om tot actief burgerschap
aan te moedigen. Zij beperkt
zich tot het tevreden houden van
de bevolking als consumenten
van gemeentelijke diensten.
Inmiddels doet het er minder
toe wat de Leidse politiek van lo
kale TV vindt. Dit weekend start
TV West, de regionale televisie
zender voor Zuid Holland
Noord. Elke dag zal er een half
uur TV-nieuws uit Leiden en
omstreken zijn. Hoe deze nieuwe
zender voor de Leidse regio zich
zal ontwikkelen, hangt mede
van de burgers af. De zender kan
in elk geval bijdragen aan be
stuurlijke vernieuwing, zelfs op
regionaal niveau.
CENSIE MAARTEN BAANDERS
telling: 'Welk een eer voor het va-
d te mogen sterven' door Conny
■n danst... Gezien 31/10 Schouw
burg, Leiden.
ggelbaar zijn de voorstellin-
|4|die gemaakt zijn over het
^^van de oorlog en nu doen
•eografe Conny Janssen en
dansgroep het opnieuw,
k een eer voor het vader-
Bte mogen sterven' luidt
tel. Deze woorden druk-
;en uitgeholde romantiek
aar we tegenwoordig au-
atisch met ironie tegen
tijken. Zoiets maakt be-
iwd of je iets nieuws te
Q krijgt, of het thema op
persoonlijke, originele
lier is uitgewerkt,
pnny Janssen is daar over-
end in geslaagd. Hardheid,
Hing, kwetsbaarheid, een-
I mheid, opstandigheid: we
f nen het allemaal allang,
Lr de kracht van deze voor-
[ing is dat er bewegingen
3likt worden waardoor je
verbekende op een nieu-
anier ondergaat,
t is direct aan het begin al
Qelijk. Twee mannen staan
hoge zuilen, opgebouwd
olievaten. Andere dansers
ven de zuilen met donde-
d geweld om en de twee
nnen blijven aan touwen
hun bekkens in de lucht
igen. Hun fascinerende ge
baren drukken tegelijk kracht
en machteloosheid uit. Ze
doen een poging het publiek
in te rennen. Heroïsch verhef
fen ze zich, maar ze worden
willoos teruggetrokken. Ze wil
len los, maar worden vastge
houden. De bewegingen die in
deze openingsscène ontwik
keld worden, komen later, als
de touwen weg zijn, op een
prachtige manier terug te mid
den van andere bewegingen.
In duetten zien we bijvoor
beeld dat de één de ander aan
de broekriem vasthoudt, belet
te ontsnappen en zo zijn be
wegingen bepaalt.
Ook in de groepsdansen is
kracht op een indrukwekken
de manier vermengd met
angst en weerloosheid, vooral
als een individu zich tijdelijk
los weet te maken van de
groep. Vertrouwde oorlogs
beelden, zoals iemand die ge
troffen neervalt, zijn prachtig
in de bewegingsreeksen ver
werkt. Uiteindelijk zien we in
een reeks solo's individuen die
op zichzelf teruggeworpen zijn
en met geconcentreerde be
wegingen een grote dramatiek
oproepen.
Aan het eind lijkt de chreo-
grafe de uitgangspunten van
haar bewegingen minder
trouw te blijven, waardoor de
spanning afneemt, maar je
verlaat de zaal toch met het
gevoel dat je iets meegemaakt
hebt.
igisseur Marcel Carné overleden
'ranse regisseur Marcel Car-
lie in de jaren veertig de le-
larische film Les Enfants du
idis maakte, is donderdag
)0-jarige leeftijd overleden.
en(lé, die aan de wieg stond
mJde Franse Film noir, werd
In iemd met klassiekers als
°ezj des Brumes en Hotel du
i in de jaren veertig. Zijn
ïndste film is waarschijnlijk
Ènfants du Paradis, over het
straatleven in Parijs in de ne
gentiende eeuw.
Na de oorlog richtte Carné
zich op poëtisch realisme met
films als Les Portes de la Nuit en
Therese Requin, waarmee hij in
1953 de Gouden Leeuw won op
het festival van Venetië. In de
jaren zestig overschaduwen
films van nieuwe regisseurs als
Francois Truffaut en Louis Mal
le het werk van Carné. In 1988
ging hij na een reeks commer
ciële flops met pensioen.
Lernert Engelberts. Met zijn ne
gentien jaren is hij ongetwijfeld
de jongste dichter van dit de
cennium. Een Jacques Perk,
maar dan nuchterder. Zijn de
buut 'Oedipoes werpt jongen',
dat onlangs is verschenen bij
uitgeverij De Harmonie, is zeker
geen jeugdzonde. Dood en ver
gankelijkheid spelen er een pro
minente rol in. „Ik denk veel na
over de dood. Als je jong bent,
kun je je 'dat permitteren. Je
bent nog zo ver van de dood
af."
De bundel van Engelberts
opent met een gedicht over suï
cide. De vriend die zich ver
hangt, houdt de ik-figuur in het
vers twee touwen voor en vraagt
welk touw het stevigst is. In het
volgende gedicht noemt Engel
berts de dood 'de mooiste van
alle mogelijkheden'.
„De dood fascineert mij",
zegt Engelberts. „Maar dat im
pliceert niet dat ik dood zou
willen. Ik probeer alleen het ge
voel dat die mogelijkheid om
weg te raken bij me oproept te
verwoorden. In zekere zin heeft
mijn bundel daarmee een
zwartgallige toon gekregen. De
kritiek heeft mij wel een post
moderne Frits Egters genoemd
en daarin hebben ze wel gelijk.
Maar niet ikzelf laat me in dit
gedicht van die donkere kant
zien, het zijn de personages die
ik beschrijf."
Waal
Engelberts woont momenteel
met zijn ouders in het plaatsje
Hellauw, dat ligt aan de Waal.
Die omgeving komt af en toe te
rug in zijn gedichten. „Ik woon
vlak adn de dijk", zegt Engel
berts. ,,Als ik de hond ga uitla
ten, zie ik dat landschap en die
rivier. Maar ik probeer die om
geving zoveel mogelijk uit mijn
gedichten te weren. Dat vind ik
te gemakkelijk. Je moet als dich
ter beschrijven wat je niet ziet.
Je niet laten beïnvloeden door
de omgeving. Zo werkt dat ten
minste bij mij. Ik moet in de
bus zitten om over een trein te
Lernert Engelberts (19): „Ik denk veel na over de dood". foto cpd
kunnen schrijven.
In tegenstelling tot dichters
van zijn generatie, dichters die
zich bijvoorbeeld hebben ge
groepeerd in de groep Rottend
Staal, heeft Engelberts een hel
der taalgebruik en zijn zijn ge
dichten toegankelijk. „Mijn
taalgebruik is misschien wel
oerdegelijk", zegt Engelberts.
„Maar ik hou ervan om helder
te schrijven en de dingen on
omwonden te zeggen. Als ik de
ik-figuur in het gedicht
'Verkeerde boekenwurm' op de
dag van zijn vaders begrafenis
een telegram naar zijn moeder
laat sturen en daarin schrijf:
'Mam, op de Dam zoek ik naar
Darwin, vader kan ik nog jaren
in mijzelf zoeken', is dat een
mededeling die dicht bij mezelf
staat."
Boksslagen
„In mijn gedichten lever ik zelf
kritiek. Dat vind ik een van de
functies die een gedicht voor
mij moet hebben. Dat ik mezelf
verbaal enkele boksslagen kan
toedienen. Kijk, materieel ge
zien heb ik nooit enige krimp
gehad. Ik heb erg weinig mee
gemaakt en nog niet zoveel ge
zien. Dan is het wel prettig als je
een en ander toch eens scherp
onder de loupe neemt. En wat
je schrijft, is altijd een bedrei
ging voor wat je weet. Er ont
staat iets nieuws onder je han
den en vernieuwing is altijd be
dreiging."
In een van de gedichten laat
Engelberts een egel verdrinken
in een teil waarin de ik-figuur
zich baadt. De vijf laatste regels
van dit gedicht luiden als volgt:
'Ik laat hem zakken in het vloei
baar glas. 'Kan je zwemmen.'
En ik geniet. Een verdrinkende
egel ziet men zelden of niet.'
Een sadistisch trekje, waarvan
er wel meer voorkomen in dit
debuut.
„Niet ikzelf doe dit soort din
gen, ik laat het mijn personages
doen. Ik maak me daar wel eens
bezorgd over, ja. Ha, ha, mis
schien moet ik wel in therapie."
Beschamend
Hoewel het debuut van Engel
berts er mag wezen, zegt hij zelf
dat zijn tweede bundel beter
wordt. „Maar ik vond het niet
nodig om nog langer te wachten
met publiceren. Ik leef nu. Ik sta
hier volledig achter, maar de
kans bestaat dat ik dit op mijn
vijfendertigste, gezien mijn on-
wikkeling, misschien wel be
schamend vind, maar dat zien
we dan wel. Ik heb nog hele
maal geen behoefte om in de
toekomst te kijken. Ik schrijf al
vanaf mijn vijftiende. Ik weet
nog dat ik een gedicht schreef
over een sneeuwvlok die op een
jas mee naar binnen ging en
daar smolt. Met dat soort ge
dichten heb ik afgerekend."
„Ik schreef ook wel in sonnet
vorm. Dan heb je, wat vorm be
treft, al snel dat de lezer denkt:
hé, een gedicht. Maar dat doe ik
dus niet meer. Nu schrijf ik vrije
verzen en dan gaat het echt om
de inhoud. Je kunt dan wel wat
witregels inlassen, zodat het op
poëzie lijkt, maar als je niets te
zeggen hebt, heeft de lezer dat
snel genoeg in de gaten."
„Door de bladspiegel, door
het feit dat een gedicht daar zo
geïsoleerd staat, krijgt het van
de lezer extra aandacht. Bij pro
za is dat veel minder. De dichter
is eigenlijk een verwende schrij
ver. Ik schrijf de dingen daarom
zo netjes en zo goed mogelijk
op. Gedichten vergen zoveel
aandacht. Daar schaam ik me
wel eens voor."
Dat is toch alleen voor wij
ven
Laat men mij toch niet verge
ten.
Ze kunnen toch een poging
doen.
Wanneer ik onder 't gras,
blauwgroen
lig weg te rotten. Zullen zij in
eens weer weten
van die jongen die lopend,
zelfs fietsend las?
Zullen zij zich herinneren dat
ik het was,
die bij het pogen een gedicht
te schrijven
tegen zichzelf zei:
'Dichten, dat is toch alleen
voor wijven.'
'Oedipoes werpt jongen', ge
dichten van Lernert Engel
berts, uitgeverij De Harmonie,
27,50.
