Een feestje met de drie baritons
Panorama Mesdag kan minstens weer een halve eeuw mee
Cultuur&Kunst
Mauritshuis restaureert
schilderij van Rembrandt
Teveel van hetzelfde op expositie bij Cellini
DINSDAG 29 OKTOBER 1996
Een gedeelte van het Panorama Mesdag: zee, strand, lucht en schepen en een deel van het dorp. foto pr
Eerst opende in Den Haag het
gerestaureerde Museum Mes
dag zijn deuren. Nu is, net om
de hoek, ook Panorama Mesdag
in oude luister hersteld. De ko
ningin viert het mee: zij is mor
gen op bezoek in de 'pillendoos'
aan de Zeestraat.
,,Het was zo prikkelend en fris
dat je niet kon geloven dat het
geschilderd was, dat de meeu
wen niet om je hoofd zouden
komen vliegen." Voor Jan Wol
kers was het bezoek aan Pano
rama Mesdag een bijzondere
ervaring. In 'De Walgvogel'
(1974) beschrijft hij hoe hij met
zijn vriendinnetje Lien 'die
duistere, hol klinkende trap'
omhoog neemt en dan plotse
ling bovenop het duin staat.
Lien is zo onder de indruk dat
ze voor het eerst uit zichzelf
tongzoent. Een van Wolkers'
ooms had gezegd dat hij er be
slist eens heen moest, naar Pa
norama Mesdag. Het was beter
dan de echte zee, beter dan de
echte duinen. „Daar liep je toch
maar te vernikkelen van de
kou."
'Gezicht op Scheveningen'
heet het cirkelvormige doek dat
Hendrik Willem Mesdag in 1881
voltooide. Hij werkte er nog
geen half jaar aan, samen met -
onder anderen - George Breit-
ner, B.J. Blommers, Theophile
de Bock en zijn vrouw Sientje
Mesdag-van Houten. Het was
een klus in opdracht: een Brus
selse panoramafabrikant betaal
de Mesdag er 100.000 Belgische
francs voor (toen een kleine
50.000 gulden), in de verwach
ting dat er aan het schilderij
goed te verdienen zou zijn. De
rijke Haagse bourgeoisie zou
zoiets moois zeker waarderen
en in groten getale komen kij
ken. Dat viel tegen. Het panora
ma, gehuisvest in de speciaal
gebouwde 'pillendoos' aan de
Zeestraat, leidde een kwijnend
bestaan.
Bijpassen
In 1886 kocht Mesdag het terug
en ging zelf toegang heffen. On
danks zijn zakelijk inzicht - de
schilder kwam uit een bankiers
familie - lukte het ook hem niet
om er financieel uit te springen.
Hij moest jaarlijks bijpassen.
Gelukkig was Mesdag vermo
gend. Zolang hij zijn levenspro
ject kon koesteren, was hij al
lang tevreden. Maar na zijn
dood moest de zorg doorgaan,
vond hij. Het leidde tot een op
lossing die tot de dag van van
daag werkt.
Om het panorama zo lang
mogelijk veilig te stellen, richtte
hij een naamloze vennootschap
op 'tot instandhouding en ex
ploitatie', met een maatschap
pelijk kapitaal van 33.000 gul
den. Na Mesdags overlijden
kregen alle 33 neefjes en nicht
jes Mesdag en Van Houten een
aandeel van 1.000 gulden. Nu
zijn het alweer de kinderen van
de kinderen van de kinderen
van de kinderen die aandeel
houder zijn. Dividend hebben
ze nooit gekregen; eens per jaar
een etentje, meer houden ze er
niet aan over. Maar het is een
eervol bezit natuurlijk. In de be
trokken families is het altijd
dringen tussen erfgenamen.
Niet verhandelbaar
Verkopen, 'vervreemden', is niet
mogelijk. Panorama Mesdag is
een en ondeelbaar. Hoe zou de
waarde trouwens moeten wor
den bepaald Het doek is niet
verhandelbaar. Het is - zonder
schade - niet eens verplaats
baar.
Ook tijdens de restauratie is
het panorama niet van zijn plek
geweest. 'Gezicht op Scheve
ningen' had neerhalen, oprollen
en transporteren niet door
staan.
In de ruim tien jaar dat het
hele proces duurde, is Panora
ma Mesdag steeds open geble
ven. „Doorgaans vonden bezoe
kers het juist aardig om te zien
wat er gedaan werd", zegt oud
directeur Herbert van der Donk,
die na zijn afscheid eind 1994
als projecüeider aanbleef.
De kassa moest doortikken:
dat was de belangrijkste reden.
Een particulier museum, en dat
is Panorama Mesdag in feite,
moet het van de kaartverkoop
hebben. Elke bezoeker levert
weer zes gulden op. Het geld
was hard nodig om een eigen
bijdrage te leveren aan de op
knapbeurt. Halverwege de jaren
tachtig kwam het panorama
van ellende bijna naar beneden.
Nu kan het weer tot het midden
van de volgende eeuw mee en
vermoedelijk veel langer. Mes
dag zou verbaasd zijn. Het doek
is veel ouder geworden dan hij
voorzag.
Panorama Mesdag (Zeestraat
65), Den Haag: 'Gezicht op
Scheveningen'. Geopend: op
werkdagen van 10.00 tot 17.00,
op zon- en feestdagen van
12.00 tot 17.00.
Liefde is lijden
in La Musica II
THEATER
Pas volgende eeuw nieuw 'Sonsbeek'
arnhem» Arnhem organiseert pas in 2001 weer een internationa
le openlucht-tentoonstelling van beeldende kunst in park Sons
beek. Drie jaar geleden vond de laatste 'Sonsbeek' plaats, de niet
bijster succesvolle Sonsbeek '93 van de Amerikaanse kunsthisto
rica Valery Smith. Dat was toen de achtste aflevering in de le
gendarische tentoonstellingenreeks. Wie Sonsbeek 2001 vorm
mag geven, is nog niet bekend. Sonsbeek viert overigens in 1999
het eeuwfeest als stadspark. Arnhem krijgt in 2001 nog een inter
nationaal cultureel evenement: het internationaal koren-festival.
Dat werd in 1995 voor het laatst, eveneens in de Gelderse hoofd
stad gehouden.
1,5 Miljoen voor Nederlandse boek
zoetermeer Nederland en Vlaanderen geven elk acht ton voor
de Nederlandse deelname aan de boekenbeurs van het Zweedse
Göteborg, volgend najaar. Met het geld moet een literair-cultu-
rele manifestatie worden bekostigd. Daarmee moet de -vertaal
de- Nederlandstalige literatuur een grotere plaats in het Scan
dinavische taalgebied veroveren.
Boijmans zet deel collectie op cd-rom
Rotterdam Museum Boijmans Van Beuningen heeft een deel
van de collectie op cd-rom gezet. De uitgave geeft een represen
tatief beeld van de museumverzameling. Op de cd-rom staan
333 werken, verdeeld over de afdelingen oude kunst, moderne
kunst, prenten tekeningen en kunstnijverheid vormgeving.
Alle kunststukken zijn ook en detail te bekijken. Het computer-
schijfje bevat eveneens informatie over de werken, het museum
en het museumgebouw. Het museum heeft al een cd-i waarin
het werk van Pieter Brueghel, Jeroen Bosch, Peter Paul Rubens
en Pieter Saenredam interactief worden toegelicht.
Bassie en Adriaan in Warmond
leiden. Bassie en Adriaan komen met hun 'L^chspektakelshow'
naar Warmond. Op zondag 17 november staat het populaire
duo in Sportzaal Klim Op aan de Endepoellaan 9. Aanvang:
14.00 uur. Kaarten zijn te koop bij sigarenmagazijn Onder de
post aan de Dorpsstraat 92 in Warmond.
Bassie en Adriaan. foto pr
Marco Bakker, Ernst Daniël Smid en Henk Poort samen op de podia
Ze hebben alledrie hun sporen verdiend in de opera-,
operette- en musicalwereld. De komende weken staan ze
weer samen op de Nederlandse podia: Marco Bakker,
Ernst Daniël Smid en Henk Poort, tezamen beter bekend
als 'De drie baritons'.
De drie baritons: Ernst Daniel Smid, Henk Poort en Marco Bakker (v.l.n.r.).
gpd/roy beusker
den haag anp
Het Mauritshuis in Den Haag
gaat 'De anatomische les van
Dr. Nicolaes Tulp' (1632) van
Rembrandt restaureren. Ter
voorbereiding daarvan vindt
momenteel een restauratie-on
derzoek plaats. Het doek zal
drie weken niet te zien zijn. De
eigenlijke restauratie begint half
1997.
De opknapbeurt is noodzake
lijk gezien de toestand van het
schilderij. De vernislaag is sterk
verkleurd en op bepaalde plaat
sen dof geworden. Ook zijn de
overschilderingen en retouches
die bij eerdere restauraties wer
den aangebracht, erg verkleurd.
De restauratoren van het
Mauritshuis hopen tijdens het
voorbereidend onderzoek in
zicht te krijgen in de restaura
tiegeschiedenis van het schilde
rij. Het werk is in de loop der
tijd herhaaldelijk schoonge
maakt. De laatste ingreep was
in 1951. Het doek is sinds 1828
in het Mauritshuis.
De opknapbeurt die het Mau
ritshuis in het eigen restauratie
atelier zal uitvoeren, duurt naar
verwachting zes maanden tot
een jaar. Het wordt geen open
bare restauratie zoals bij de op
knapbeurt van de schilderijen
van Vermeer.
De afgelopen jaren werden
meer schilderijen van Rem
brandt (1606-1669) gerestau
reerd. Het Rijksmuseum liet
met het oog op de grote Rem-
brandttentoonstelling in 1991
zeven werken opknappen. Ze
ondergingen een spectaculaire
metamorfose. De oorspronkelij
ke, heldere kleuren keerden
weer terug waardoor veel de
tails weer te zien waren.
AMSTERDAM FLOOR DE BOOYS
Het trio trad voor het eerst op
tijdens een jubileumvoorstelling
van de TROS. Marco Bakker
(59) herinnert het zich nog
goed. „Het was een feestelijke
uitzending met veel artiesten
omdat de TROS zoveel jaar be
stond. Ivo Niehe had de presen
tatie in handen en wilde graag
een persiflage doen op het suc
ces-item 'De drie tenoren' van
Luciano Pavarotti, José Carreras
en Placido Domingo. Aangezien
er in Nederland nauwelijks te
noren zijn, werden wij ge
vraagd. Ernst Daniël als Pa
varotti helemaal opgevuld met
kussens, Henk als Carreras en ik
als Domiijgo."
Wat aanvankelijk als een grap
begon werd een groot succes.
„Na het optreden waren er een
stuk of drie, vier platenmaat
schappijen die meteen aan de
bel hingen bij onze impresario's
of we een cd wilden opnemen.
Dat hebben we gedaan, auto
matisch komen er dan concer
ten en televisieprogramma's."
Extra dimensie
Ze doen het alledrie graag, hoe
wel plaats maken in hun over
volle agenda's vaak moeilijk is.
Maar ze hebben het er voor
over, want met elkaar op het
podium vinden ze een feestje.
„Het is vrij uniek om met z'n
drieën op het podium te staan.
Baritons komen elkaar bijna
nooit tegen in dit vak. Er zit
nooit meer dan één bariton in
een stuk, alleen in de Matthaus
Passion komt dat volgens mij
voor", aldus Marco Bakker.
Het repertoire dat ten gehore
wordt gebracht is zeer gevari
eerd. Ieder doet een opera-aria
en een aantal fragmenten uit
musicals. Zo zal Henk Poort
(41), net terug van een wereld
reis om 'The Phantom' van zich
af te schudden, het prachtige
'Music of the night' ten gehore
brengen. Daarnaast is er genoeg
ruimte voor evergreens als 'Ca
lypso' en 'Perhaps Love' van
beeldende kunst
recensie sandra smallenburg
Tentoonstelling: 'Koppen, kronen en dis
tels', Schilderijen van Charlotte Schra-
meyer en Jan Wagner, beelden van Irma
Horstman. Te zien: t/m 13 november, do
t/m za. en 1e zo. v/d maand 14-17 uur.
Galerie Cellini, Hooigracht 50, Leiden.
Er zijn kunstenaars die maar
niet uitgekeken raken op een
onderwerp. Jaar in jaar uit schil
deren zij hetzelfde landschap,
hetzelfde lichaam of dezelfde
stad, zonder dat het henzelf öf
de toeschouwer gaat vervelen.
Zo schilderde Mondriaan rond
1908 steeds dezelfde boom,
maar wel met verschillende
kleuren en in een steeds ver-
gaandere vorm van abstractie.
De schilders die nu worden ge
presenteerd in Galerie Cellini
missen dit improvisatietalent en
borduren te sterk voort op het-
John Denver. Een medley van
Italiaanse melodieën maakt het
rijk geschakeerde muzikale pa
let compleet.
Is het voor drie 'Grote Stem
men' niet moeilijk om het podi
um te delen?
Ernst Daniël Smid: „Absoluut
niet, het voegt juist een extra di
mensie toe. Het is voor ons een
extra motivatie om heel serieus
te werken. Gezonde rivaliteit,
dat moet je toch hebben in dit
vak. Aan de andere kant leren
we ook heel veel van elkaar en
steunen we elkaar. Als een van
ons een avond niet zo lekker
gaat, nemen we de moeilijke
dingen van hem over.
De drie baritons kunnen reke
nen op een breed publiek. Mar
co Balcker: „Er zitten heus niet
alleen huisvrouwen of oudjes in
de zaal. Er komen juist opval
lend veel jonge mensen naar
onze optredens. Dat ligt voor
een groot deel aan de uitstraling
van Ernst Daniël en Henk die
veel hebben opgebouwd in de
musical de afgelopen jaren.
Musical is een genre dat tegen
woordig enorm in de lift zit."
De tijd dat een operazanger
die een uitstapje maakte naar
operette of musical door zijn
collega's met de nek werd aan
gekeken, is wel voorbij. „De
musicals van tegenwoordig vra
gen allemaal geschoolde zan
gers, een musical van Andrew
Lloyd Webber is, met alle res
pect, ook wel wat anders dan
een musical van Annie M.G.
Schmidt die vaak door cabare
tiers wordt gezongen. Ik heb in
'Sweeney Todd' en 'Les Miséra-
bles' rollen gespeeld die zowel
muzikaal als theatraal heel veel
van me hebben gevraagd. In het
begin werd er in de klassieke
wereld een beetje vreemd geke
ken dat ik dat deed, maar dat
het kan hebben Henk en ik wel
bewezen", betoogt Ernst Daniël
Smid.
Pavarotti, Carreras en Domin
go geloven ook in die muzikale
kruisbestuiving. Marco Bakker:
„Carreras heeft prachtige duet
zelfde thema.
Schilder Jan Wagner liet zich
inspireren door de keizerlijke
kronen uit de schatkamers van
de beroemde romaanse Dom
uit Speyer in Duitsland. De ge
schilderde kronen variëren iets
in kleurgebruik en stemming,
maar echt grote verschillen zijn
niet te ontdekken. Alleen de ti
tels verraden dat het de ene
keer om een gfafkroon van kei
zerin Gisela en de andere keer
om die van Hendrik III gaat. Het
zijn sombere schilderijen, waar
bij vooral de fraaie, pasteuze
manier van schilderen in het
oog springt. Alleen die schilde
rijen waar Wagner de verf heeft
uitgesmeerd en waar de con
touren zo vervagen dat de kro
nen de vorm van een kasteel of
kathedraal aannemen, kunnen
me echt boeien. Voor het overi
ge deel geldt dat het wel erg veel
ten met Denver gedaan, en
moet je kijken wie er allemaal
op komen draven bij 'Pavarotti
and Friends': Sting, Michael
Bolton en nog veel meer arties
ten waarvan je het op het eerste
gezicht niet zou denken. Mu-
van hetzelfde is.
Dat is ook het geval bij de
bloemenschilderijen van Char
lotte Schrameyer. De distels en
dahlia's lijken op alle doeken
hun beste tijd gehad te hebben
en zijn met hangende koppen
afgebeeld. Er is geen verschei
denheid in vorm of kleur. Met
als voornaamste kleuren rood,
geel en blauw hebben de schil
derijen een vrolijk karakter dat
contrasteert met de verganke
lijkheid en het verval dat is afge
beeld. Uitzondering is een werk
waarop de blauwe distels tegen
een donkere achtergrond zijn
geschilderd, waardoor een heel
lugubere sfeer ontstaat. Dit
vormt dan ook een prettig
breekpunt aan de verder zo
fleurige wanden.
Gelukkig wordt de eentonig
heid van de expositie doorbro
ken door het werk dat Irma
ziek is universeel, kent geen
grenzen. Het is de mens die de
dingen graag in hokjes stopt."
'De drie baritons' met Marco
Bakker, Henk Poort en Ernst
Daniël Smid met The New
Horstman her en der in de gale
rieruimte heeft neergezet. De
vloerinstallatie heeft als titel
'Victims and Angels' en toont
maskerachtige koppen van ver
schillende materialen als pa-
piermaché, brons, gips, smeed
ijzer of beton. De koppen heb
ben een platte vorm en lijken
met een klein aantal handbewe
gingen te zijn geboetseerd. Het
is knap hoe de kunstenares met
slechts een simpele indicatie
van neus en ogen toch duidelij
ke gelaatsuitdrukkingen heeft
weten uit te beelden. Er is geen
twijfel mogelijk over wie de en
gelen en wie de slachtoffers zijn.
Alhoewel: het beeldje met de ti
tel 'Sisters in pain' heeft een en
gelachtig gezichtje, maar kijkt
moedeloos voor zich uit. Te-
neergeslagen laat ze haar hoofd
hangen. Zij is waarschijnlijk en
gel en slachtoffer tegelijk.
Symphonies o.l.v. Maurice Lut-
tikhuis. Speeldata: zaterdag 2
november: Heerlen, Stads
schouwburg; zondag 10 no
vember: Breda, Chassé Thea
ter; maandag 11 november:
Amsterdam, Carré.
Tijdje gratis
naar museum
DEN HAAG ANP
Het Haags Gemeentemuse
um is tot eind dit jaar gratis
toegankelijk. Daarna gaat het
anderhalf jaar dicht voor res
tauratie. De directie besloot
tot de gratis openstelling
naar aanleiding van het re
cordaantal bezoekers van de
tentoonstelling 'Van Monet
tot Matisse'.
Tot 1 januari 1997 kunnen
bezoekers het museumge
bouw van Berlage in de oude
staat bekijken. Daarna gaat
het tot oktober 1998 dicht
voor restauratie. Tijdens de
bouwwerkzaamheden is de
collectie zo veel mogelijk el
ders te zien. Werken van
Mondriaan hangen in het
voorjaar in de Kunsthal in
Rotterdam.
recensie» max smith
Voorstelling: 'La Musica II' van Marguerite
Duras. Regie: Kim Zeegers. Vertolkers:
Chnstine Ewert en Lou Landré. Première
Studio I Appeltheater Den Haag, 26/10.
Ook op reis.
In menig liedje wordt de liefde
als absoluut zaligmakend ver
heerlijkt. De in maart van dit
jaar op 82-jarige leeftijd overle
den Franse schrijfster Margueri
te Duras heeft daar een totaal
andere visie op, geschraagd
door persoonlijke ervaringen.
Voor haar is liefde lijden. Na de
genotvolle overgave gedurende
de begintijd wordt die zuiver
heid steevast bezoedeld door
onder meer sleur, wederzijdse
ergernissen en bezitsdrang.
In verscheidene van haar lite
raire werken, filmscenario's en
toneelteksten vormen het ver
langen en het zoeken naar die
onmogelijke, duurzame waar
achtigheid van de liefde een
weerkerend gegeven. Met als
bekendste voorbeeld 'Hiroshi
ma mon amour'. Ook in 'La
Musica', twintig jaar later ge
volgd door 'La Musica II', is dit
het thema. In een regie van Kim
Zeegers zijn bij toneelgroep De
Appel beide stukken tot één
voorstelling samengevoegd.
Lou Landré en Christine
Ewert spelen een man en een
vrouw die op de dag dat hun
echtscheiding officieel wordt
bekrachtigd, elkaar na drie jaar
opnieuw ontmoeten. Het weer
zien behelst tevens een afscheid
voor altijd. Dat gebeurt in het
zelfde hotel, waar ze de beginfa
se van hun huwelijk hebben
doorgebracht. Hij is architect en
het huis dat hij speciaal voor
hen beiden heeft ontworpen,
was toen nog niet klaar. Na de
eerste euforie verzandde het
huwelijk al spoedig. Zonder dat
de liefde paradoxaal genoeg be
koelde. Juist daardoor ontston
den er heftige ruzies. De ver
twijfeling en de woede uit on
macht om de liefde niet te kun
nen bestendigen, leidden bijna
tot een crime-passionel: hij had
haar op het perron willen dood
schieten.
Nu tijdens dit finale rendez
vous proberen ze elkaar, ge
spannen tot elke vezel, de ant
woorden te ontlokken op de ve
le nog openstaande vragen die
niet uit hun gedachten zijn te
bannen. Vooral bij hem is er
daarbij een hunkering naar ver
zoening. Met een emotionali
teit, sterk wisselend van blinde
haat naar een vergevingsgezin
de vertedering, van onderwor
pen aanhankelijkheid naar de
drang om te overheersen, van
elkaar geestelijk balsemen tot
kwellen, gaan ze de onderlinge
confrontatie aan.
Het is acteren met de precisie
van een chirurg om die tegen
gestelde passies en de zielepijn
zonder vervelende bijverschijn
selen effectief bloot te leggen.
Lou Landré doet dat zo sensi
tief, dat het je beklemt. Christi
ne Ewert mag van mij iets min
der extrovert spelen, maar dat
neemt niet weg dat ook dankzij
haar prachtig doorvoelde invul
ling 'La Musica II' een staaltje
van hoogstaand theater is ge
worden. Het is wel een voorstel
ling voor liefhebbers van fijnbe
snaard tekstueel toneel, die het
goed en geduldig luisteren nog
niet zijn verleerd.