'Bibi' Netanyahu: Klem tussen
ideologie en harde praktijk
H
;er
MAANDAG 7 OKTOBER 1996
ZATERDAG 5 OKTOBER 1996
„Benjamin Netanyahu is in
drie maanden tijd veranderd
van een conservatiefin een
gematigd politicus.Dr. Dore
iet vai lold, de naaste adviseur van de
aar v eerS[e man van Israël wil er
dathi j J a-,
j maar mee zeggen dat de 47-
oor hi jutige premier al doende leert.
Na honderd dagen - in
Amerika de magische termijn
voorde vuurdoop van een
president - is het nog te vroeg
vooreen vernietigend oordeel.
Maar zelfs onder aanhangers
van de Likud-leider staat
niemand echt te juichen over
zijn prestaties. Zijn koppigheid
bij de topconferentie in
Washington heeft in ultra-
nationalistische kring
voldoening gewekt en
Netanyahu is vastbesloten de
Likud een nieuw en
dynamischer aanzien te geven.
Maar zolang hij oude wijn in
nieuwe zakken blijft verkopen
zal de argwaan niet afnemen.
oet eei
i. Maa
was?
il zulk
maa
achter
ipje op
n twee
zei, be-
vand
ussen
iet lied
ikomt
Een
Netanyahu: „We zullen u nog verbaasd doen staan.'
Israëlische premier frusteert verwachtingen aan alle kanten
oe kon het zover komen dat Jo
sef Lapidt een populaire con
servatieve commentator van
het dagblad Méariv, over Netanyahu's beleid
schrijft dat het niet slechter kan? Waarom be
gint de conservatieve Jerusalem Post ineens
kritische toon aan te slaan als het gaat
het regeringsbeleid? En om welke reden
werkt de naam 'Netanyahu' bij de Palestijnen
elders in de Arabische wereld als een rode
lap op een stier?
Niet alles laat zich verklaren uit de politie
ke blunders die de nieuwe premier heeft be
gaan. Het is vooral een kwestie van gefrus
treerde verwachtingen aan alle kanten. Links
de verkiezingsstrijd ingegaan in de vaste
overtuiging dat Shimon Peres en Yossi Beilin
de kans zouden krijgen na mei hun karwei
zetten en af te maken. Voor de Arbei
derspartij en de liberale Meretz is Netanyahu
een hoogst onwelkome blokkade op het
spoor naar vrede met de Arabieren. Rechts is
teleurgesteld in zijn toenadering tot Yasser
Arafat, hoe voorzichtig ook, en in zijn open
lijk verklaarde bereidheid de door de vorige
regering gesloten overeenkomsten met de
Palestijnen uit te voeren.
De premier zelf wekt de indruk dat hij
maar moeilijk kan kiezen tussen zijn reactio-
ideologische overtuiging - de revisionis
tische richting in het zionisme - en de werke
lijkheid in het Midden-Oosten, die een aan
zienlijke dosis pragmatiek voorschrijft. Hij
lijkt geneigd de ideologie voorrang te geven
tot het moment waarop hij, door de omstan-
de Amerikanen gedwongen, niet
anders kan dan een stap voorwaarts zetten.
Wat dat betreft is hij een goede leerling van
zijn politieke geloofsgenoot Yitzhak Shamir.
Hersenschim
Als het gaat om het vredesproces kan ieder
een precies vertellen wat Netanyahu niet wil.
Hij is tegen een Palestijnse staat, tegen de ruil
vrede en tegen een Is
raëlische terugtrekking uit Libanon. Hoe hij
dan wèl vrede met de Palestijnen en de Ara
bische wereld wil bereiken is minder duide
lijk. Diep in zijn hart lijkt hij er van overtuigd
vrede tussen Israëli's en Arabieren niet
jelijk is en dat het daarom beter is alles
bij het oude te laten dan tijd te verspillen aan
het najagen van een hersenschim. „Neta
nyahu stelt voor de huidige situatie in de Ga-
zastrook en op de Westelijke Jordaanoever te
handhaven en hij noemt dat een plan,"
schamperde ooit Yitzhak Rabin. Hij had het
zelfde kunnen zeggen over de opvattingen
van de Likud-leider over de Golan-hoogte.
Als het gaat om de relaties met de Arabi
sche wereld is voor Netanyahu handhaving
van de status quo het devies. Pas nu ervaart
hij wat dat kan betekenen voor zijn persoon
lijke status. Kort na zijn aantreden spreekt hij
in Cairo met de Egyptische president Hosni
Mubarak. Hij belooft hem dat hij het vredes
proces zal voortzetten en de door de vorige
de Palestijnen gesloten over
eenkomsten zal uitvoeren. Maar naarmate
het duidelijker wordt dat de nieuwe Israëli
sche regering heeft gekozen voor een vertra-
gingstaktiek, groeit de irritatie in de Arabi
sche wereld.
Mubarak gaat zelfs zo ver een uitnodiging
van de Amerikaanse regering voor de top in
Washington van de hand te wijzen, uit vrees
dat zijn volk hem op de televisie met de ge
hate Netanyahu om de tafel zal zien zitten.
Zijn populariteit in de Arabische wereld stijgt
onmiddellijk. „De sfeer die is geschapen door
de dwangmatige leugenaar Netanyahu was
voor president Mubarak aanleiding weg te
blijven," schrijft het pan-Arabische dagblad
Al-Hayat. En Mubaraks vriend en spreekbuis,
Al-Ahram-hoofdredacteur Ibrahim Nafei,
meent dat er sterke twijfels waren aan een
positief resultaat „zolang de minister-presi
dent van Israël, de verwaande Benjamin
Netanyahu, erop staat de wereldopinie uit te
dagen."
Handwerk
De plotselinge uitbarsting van antipathie
wekt bijna de indruk dat Netanyahu het afge
lopen voorjaar uit de lucht is komen vallen.
In werkelijkheid heeft hij vier jaar serieus en
in alle openheid gewerkt aan zijn verkie
zingssucces. In 1992, als de oude Yitzhak
Shamir is verslagen door de bijna even oude
Yitzhak Rabin, heeft Netanyahu in feite het
rijk alleen in de Likud. Shamir vertelt alleen
nog aan iedereen die het horen wil dat de
nieuwe premier er goed aan zou doen de Li-
kud-politiek uit te voeren. Op het ministerie
van buitenlandse zaken heeft David Levy het
roer overgedragen aan de energieke Shimon
Peres. Ook Levy lijkt uitgeteld. Andere kans
hebbers voor de opvolging van Shamir, onder
wie Moshe Arens en Benny Begin, hebben ie
dere interesse in een politieke carrière verlo-
Netanyahu werpt zich fanatiek en Ameri
kaans op het electorale handwerk. Hij be
speelt de internationale media en knoopt
banden aan met de in iedere coalitie onmis
bare religieuze partijen. Hij haalt geld binnen
van Amerikaanse Likud-aanhangers voor de
in ademnood verkerende kolonisten en voert
campagne voor de hervorming van de kies
wet. Met dat laatste zal hij vier jaar later zijn
voordeel doen.
Netanyahu ziet als oorzaak voor Shamirs
verkiezingsnederlaag een gebrek aan demo
cratie in de Likud, die wordt geplaagd door
elkaar bestrijdende facties. Hij pleit voor
voorverkiezingen, naar Amerikaans voor
beeld. Dat de Likud is verslagen omdat de
kiezers menen dat Shamir niet bereid was
het vredesproces verder te helpen, gaat er bij
hem niet in. Op1 de Likud-benadering was
immers niets aan te merken. „Men zag in de
wereld de Israëlische regering als een dwars
ligger, en dat is uitstekend. De Arabieren wis
ten dat we koppig waren, maar soepel. En er
was beweging, langzaam en geleidelijk, naar
overeenkomsten die de veiligheid van Israël
niet in gevaar zouden brengen," zegt hij in
in de zomer van 1992.
dreigen, maar op Syrië en Jordanië. Alleen als
die landen ervan kunnen worden overtuigd
dat er geen alternatief bestaat voor vrede kan
het Palestijnse probleem worden opgelost.
Vrede met Syrië en Jordanië kan alleen wor
den bereikt als Israël zich militair en diplo
matiek onverzettelijk vertoont, want Arabie
ren leggen concessies uit als overgave. Op
den duur zal Syrië zich noodgedwongen
neerleggen bij een duurzame Israëlische be
zetting van de Golan terwijl Jordanië het Pa
lestijnse probleem zal gaan oplossen.
Netanyahu is altijd een aanhanger geweest
van de 'Jordanië-is-Palestina'-formule: er kan
maar één Palestijnse staat bestaan en die
staat heet Jordanië. Dat Israël geen aan
spraak maakt op het rijk van koning Hussein
is in zijn revisionistische visie al een enorme
concessie. De ruil van grondgebied voor vre
de - de grondslag van het huidige vredespro
ces - wijst Netanyahu van de hand. Door de
hele Sinai terug te geven aan Egypte heeft Is
rael ruimschoots voldaan aan zijn verplich
tingen volgens Veiligheidsraadresoluties 242
en 338, meent hij.
In maart 1993 wordt Netanyahu met grote
meerderheid gekozen tot opvolger van Sha
mir als leider van de Likud. Dat gebeurt on
danks een schandaal van eigen makelij, een
paar maanden eerder. Een geëmotioneerde
Netanyahu verschijnt ongevraagd voor de te
levisiecamera's om een buitenechtelijke af
faire op te biechten. Zijn Sara, zijn derde
vrouw, zou zijn opgebeld door een afperser,
die dreigt een videotape met het bewijs van
Netanyahu's ontrouw naar de televisie te stu
ren als Benjamin zich niet als kandidaat voor
het Likud-leiderschap terugtrekt.
Hij beschrijft de zaak alsof terroristen hem
voor een vuurpeloton hebben gezet. „Een
misdaad zonder precedent in de geschiede
nis van de democratie," meent hij. „Als je
oog in oog staat met afperserij van deze
soort, als ze een pistool tegen je hoofd zetten,
dan heb je twee keuzes: je kunt weglopen en
je ergens verstoppen, of je kunt naar buiten
gaan en voor jezelf opkomen. Ik loop niet
weg en ik verstop me niet."
Netanyahu vertelt de kijkers dat hij precies
weet wie er achter de affaire zit: „Iemand die
is omgeven door een bende misdadigers, ie
mand die een belangrijke functie vervult in
de Likud." Iedereen weet dat hij doelt op Da
vid Levy, een van zijn rivalen in de strijd om
het partijleiderschap.
Netanyahu's videotape-affaire is misschien
wel de merkwaardigste gebeurtenis uit Israëls
politieke geschiedenis. Of de videotape echt
bestond weet nog altijd niemand en van eni
ge bemoeienis van David Levy is nooit iets
gebleken. Wel kwam de Israëlische pers met
een aantal andere buitenechtelijke avonturen
van Netanyahu op de proppen.
Politieke commentatoren begonnen zich af
te vragen of Netanyahu wel uit het juiste
hout was gesneden voor Likud-leider, om
nog maar niet te spreken voor de functie van
premier. Hij was immers snel in paniek ge
raakt en had in een pathetische poging om
zijn gezicht te redden niemand ontzien, zelfs
zijn vrouw niet die toch het belangrijkste
slachtoffer van de affaire was. Tussen Neta
nyahu en Levy is het nooit meer goed geko
men.
Remmen los
Als 'Bibi' eenmaal is gekozen tot leider van de
Likud gaan alle remmen los. De voorberei
ding van zijn premierschap heeft gedeeltelijk
plaats in de Verenigde Staten, waar hij is op
gegroeid. Zijn vader, de revisionistische his
toricus Benzion Netanyahu, doceerde er aan
de Cornell Universiteit. Benjamin zelf stu
deerde architectuur en handelswetenschap
pen aan twee prestigieuze Amerikaanse in
stellingen voor wetenschappelijk onderwijs:
het MIT en Harvard. Hij was in de jaren tach-
Concessies
Netanyahu meent dat de onderhandelingen
zich niet moeten richten op de Palestijnen,
die Israël niet direct in het voortbestaan be-
TEKENING TOM JANSSEN
tig tweede man op de Israëlische ambassade
in Washington en later VN-ambassadeur in
New York.
In de opmars naar het premierschap komt
zijn Amerikaanse ervaring hem goed van pas.
Hij kan rekenen op een vaste schare bewon
deraars, onder wie rijke joodse zakenlieden
en invloedrijke Congresleden die eigenlijk
niet begrijpen waarom 'Bibi' niet al lang pre
mier is. Ze voelen maar weinig verwantschap
met de oude garde Israëlische politici.
Als bij de Congresverkiezingen van 1994 de
Republikeinen een ruime meerderheid beha
len, rijst ook de ster van de Israëlische oppo
sitie in de Amerikaanse hoofdstad. Neta
nyahu en andere Likud-aanhangers weten
Congresleden ervan te overtuigen dat Rabins
bereidheid tot concessies aan Syrië zal leiden
tot de stationering van Amerikaanse troepen
op de Golan-hoogte. Het geeft de Republikei
nen extra munitie in hun strijd tegen Bill
Clinton, die ze beschouwen als hopeloos naï
ef. „Dat hele vredesproces is bedriegerij,"
zegt senator Jesse Helms voor CNN. „De Sy-
riërs willen de Golan en ze willen een greep
doen in de portemonnee van de Amerikaan
se belastingbetalers."
Drie jaar later staat het Congres als één
man op voor Benjamin Netanyahu, voor het
eerst op bezoek in Washington als premier
van Israël. Onder daverend applaus verklaart
hij dat zijn land binnen een paar jaar op ei
gen benen zal staan en dan de Amerikaanse
economische hulp niet meer nodig heeft. Pri
vatisering en deregulering zullen ervoor zor
gen dat de Israëlische economie onder zijn
leiding een enorme groei gaat doormaken.
Weg met de bureaucratie.
Het is precies wat Amerika's conservatieve
meerderheid wil horen, maar Netanyahu's
eigen medewerkers staan met open mond te
luisteren naar plannen waarvan ze nooit heb
ben gehoord en die, naar later blijkt, ook niet
bestaan.
Onmiddellijk na zijn aantreden zegt Neta
nyahu dat de economie bovenaan zijn poli
tieke agenda staat. Hij weet al dat er voor
hem aan het politieke front - het vredespro
ces - geen spectaculaire successen zijn weg
gelegd. Maar het duurt niet lang voor Neta
nyahu er achter komt hoe sterk de gevestigde
belangen in Israël zijn. In zijn eerste toe
spraak als premier kondigt hij aan dat hij een
Raad van Economische Adviseurs in het le
ven gaat roepen, die een spectaculair nieuw
economisch beleid moet uitstippelen. Israëls
nationale bank en het ministerie van financi
en voelen zich gepasseerd en ijlings trekt de
premier zijn voorstel weer in. Een Nationale
Veiligheidsraad - naar Amerikaans voorbeeld
- ondergaat hetzelfde lot als het ministerie
van defensie dwars ligt.
Op personeelsgebied vergaat het Neta
nyahu al weinig beter. Hij benoemt de gou
verneur van de nationale bank, Yacov Fren-
kel, tot minister van financiën omdat hij het
tijd vindt dat een technocraat en niet een po
liticus dat departement gaat bezetten. In de
Likud schreeuwt men moord en brand. Al na
twee dagen wordt Dan Meridor Frenkels op
volger. De enige andere niet partijgebonden
minister, Yacov Ne'eman op justitie, moet
binnen de kortste keren het veld ruimen om
dat hij een verdachte rol zou hebben ge
speeld in de fraudezaak tegen oud-minister
van binnenlandse zaken Arie Deri. Tot de dag
van vandaag moet Netanyahu het stellen
zonder chef de bureau en zonder een perma
nente juridisch adviseur.
Donkere wolken
Het Israëlische publiek is misschien bereid
Netanyahu het gebrek aan vooruitgang in het
vredesproces te vergeven, als de economi
sche groei maar onverminderd voort gaat.
Maar ook daar pakken donkere wolken zich
samen. Het begrotingstekort blijft oplopen en
de kans op forse bezuinigingen is aJ even
klein als die op privatisering en deregulering.
Netanyahu's coalitie bestaat uit partijen die
meer weg hebben van belangenorganisaties
voor religieuze groepen en immigranten.
Zonder uitzondering hebben ze in de verkie
zingsstrijd hun aanhang niet minder maar
meer beloofd.
De econoom Pinchas Landau schrijft in
The Jerusalem Post dat de economische poli
tiek niet werkt, voornamelijk omdat de rege
ring haar gezag niet kan opleggen aan het
parlement. Israël dreigt daardoor Italië ach
terna te gaan. „Die toestand, op zichzelf al
onheilspellend genoeg, wordt ernstig verer
gerd door het gebrek aan ervaring en kundig
heid dat de minister-president en zijn be
langrijkste adviseurs laten zien," meent Lan
dau.
Tumult aan het vredesfront, met de perike
len rond de omstreden tunnel in de oude
stad van Jeruzalem, heeft een negatieve in
vloed op de economie. Het toerisme, Israëls
op een na belangrijkste bron die harde valuta
oplevert, is het eerste slachtoffer. Als de on
rust lang genoeg duurt zullen ook buiten
landse investeerders hun interesse verliezen.
Netanyahu's reclame-achtige uitspraken
voor buitenlandse televisiestations hebben
hem de reputatie opgeleverd van een hol vat.
Die verdient hij niet. Uit zijn boek 'A Place
Among the Nations' blijkt dat zijn 'kreten'
wel degelijk zijn gebaseerd op denkwerk.
Maar ook wordt duidelijk dat hij er een ideo
logie op nahoudt die het Midden-Oosten van
1996 weinig te bieden heeft. Met de erfenis
van de vorige regering als uitgangspunt moet
hij proberen die ideologie aan te passen aan
de werkelijkheid. Tot nu heeft hij met de
sastreus resulaat precies het omgekeerde ge
daan.
Toen Netanyahu afgelopen woensdag in
Washington afscheid nam van een teleurge
stelde koning Hussein, zei hij bemoedigend:
„We zullen u verbaasd doen staan." Het is
een uitdrukking die hij kort na zijn aantreden
ook al eens gebruikte op een persconferentie.
Maar als hij echt een konijn onder zijn hoge
hoed heeft, dan wordt het tijd dat hij het
beest tevoorschijn tovert.
