Bolkestein had beter moeten weten
Stoutste van de euro-klas moet behoorlijk dokken
Belangenverstrengeling niets nieuws in politiek
Feiten &Meningen
België moet
drastisch
orde op zaken
gaan stellen
Zoeken naar
de eerste
mensen
MAANDAG 23 SEPTEMBER 1996
PremierJean-Luc
Dehaene.
ARCHIEFFOTO
NIEUWSANALYSE
Op de Gentse Sint Lievenslaan, bij de uitrit
van de Sint Lievenstunnel, botsten zaterdag
een politieauto van de rijkswacht en een wa
gen van de gerechtelijke politie op elkaar.
Dat ook agenten in het verkeer fouten kun
nen maken, zeker als ze plankgas onderweg
zijn in verband met een noodoproep, is geen
nieuws. Maar op de Gentse Sint Lievenslaan
gebeurde er iets bijzonders. De agenten van
de rijkswacht en de gerechtelijke politie leg
den tegenstrijdige verklaringen af over de
oorzaak van het ongeval. Wie van de twee
gezagsdragers liegt, mag de rechter nu uit
maken. Dat is overigens geen eenvoudige
klus, omdat de agenten hun voertuigen al
hadden verwijderd voordat een deskundige
van het parket ter plaatse was.
De gang van zaken bij de Sint Lievenstun
nel is maar één illustratie van de gebrekkige
samenwerking - soms zelfs vijandige relatie -
tussen de verschillende politiediensten in
België. Kon de rivaliteit tussen gemeente-
rijkspolitie, bijzondere opsporingsbrigade
en gerechtelijke politie in het verleden nog
schouderophalend worden afgedaan als uit
de hand gelopen beroepsconcurrentde, sinds
de bende-Dutroux weet men beter. De ver
schillende politiediensten gunnen elkaar het
licht in de ogen niet, zo is gebleken in dit
dossier. Ook trad aan het licht dat de parket
ten van Luik en Charleroi niet bepaald har
monieus samenwerkten bij het opsporen
van de bende.
Tijdens een 'sereen' bedoeld debat in het
federale parlement over de bende-Dutroux
stak justitieminister Stefaan de Clerck afge
lopen donderdag de lont in het kruitvat. Ci
terend uit een rapport van procureur-gene
raal Velu zei De Clerck - baas van de ge-
rechtspolitie - dat de rijkswacht van Charle
roi belangrijke informatie over Dutroux niet
aan het parket had doorgespeeld. Dat had
nefaste (rampzalige) gevolgen voor het on
derzoek naar de ver
missing van de 8-ja-
rige meisjes Julie en
Melissa, van wie de
lijken in augustus
werden opgegraven
in een achtertuin
van Dutroux. Aan
gezien Julie en Me
lissa sinds hun dood
moderne iconen
zijn voor het falende
gerecht, sloeg deze
onthulling bij de
rijkswacht in als een
bom.
Hoewel Nederland in de IRT-affaire ook
zo zijn ervaringen heeft met ruziënde poli
tiecommissarissen en dubieuze opsporings
methoden, tart de politie-oorlog in België
inmiddels elke verbeelding:
- Een vakbondsleider van de rijkswacht
die de rechterlijke macht ervan beschuldigt
hooggeplaatste Belgen in bescherming te
nemen...
- Een minister van Binnenlandse Zaken
die rechters weer beschuldigt van 'partijdig
heid', daarmee de belangrijkste pijler van
het hele rechtssysteem omverschoppend...
- Rechters die de rijkswacht aanwrijven te
'blunderen'...
- Rijkswacht en gerechtspolitie die elkaar
gemaakte fouten in de schoenen proberen
te schuiven...
Met de dramatische afloop van de zaak-
Dutroux en de doorbraak in de zaak-Cools
nog scherp op het netvlies, zijn dat weinig
verheffende taferelen. Je zou verwachten dat
politiek, politie en justitie in België inmid
dels beter doordrongen zijn van de nood
zaak een gezamenlijk front te vormen tegen
de georganiseerde misdaad.
Grote afwezige bij al dit gekibbel en ge
vecht is tot nu toe België's eerste minister
Jean Luc Dehaene. Bij de vondst en begrafe
nis van de slachtoffers van Dutroux, was
Dehaene - met vakantie in het buitenland -
volstrekt onzichtbaar. Bij de gedeelteüjke
ontknoping van de moordzaak op de voor
malige socialistenleider André Cools, had de
premier zich alweer teruggetrokken in het
kasteel 'Hertoginnedal' om met de ministers
van zijn kernkabinet te onderhandelen over
de begroting van volgend jaar.
Pas donderdag kroop Dehaene een beetje
uit zijn schulp. Hij gaf toe in het parlement
dat zijn kabinet in het regeerakkoord wel
licht te veel aandacht had geschonken aan
de sociaal-economische kwesties zoals het
begrotingstekort en de toetreding tot de Eu
ropese eenheidsmunt. ,,Op justitie hebben
wij misschien te weinig het licht gesteld", al
dus Dehaene. Zo'n ootmoed hadden de par
lementariërs nog niet eerder gezien van de
ze CVP-premier - die doorgaans zijn mono
logen in het halfrond op buldervolume af
steekt.
Maar zelfkritiek volstaat niet om de ge
zagscrisis in België tot een oplossing te bren
gen. Veel meer nog dan de vraag of België
zijn frank op tijd kan inruilen voor de euro,
wordt de vraag of het land zijn justitieappa
raat weer op de rails kan zetten hèt proef
stuk van de regering- Dehaene. Het samen
voegen van rijkswacht en gerechtelijke poli
tiediensten - zoals vorige week werd gesug
gereerd - is een drastische stap, maar waar
schijnlijk de enige manier om een eind te
maken aan de al jaren durende stam
menstrijd.
Veel moeilijker zal het zijn om schoon
schip te maken in de top van het justitie- en
politieapparaat. Zal de regering-Dehaene de
moed hebben die sleutelfiguren te verwijde
ren die de afgelopen jaren hun eigen positie
blijkbaar belangrijker hebben gevonden dan
het bestrijden van de misdaad? Of wordt
straks iedereen - en dus niemand - mede
schuldig verklaard aan het falen van justitie
en politie? Het vertrouwen van de Belgische
burgers in het zelfreinigende vermogen van
hun overheid wordt deze weken zwaar op de
proef gesteld.
BRUSSEL PAUL KOOPMAN
CORRESPONDENT
MSD-commissaris heeft wel alle schijn tegen
Als euro-landen begroting met meer dan drie procent overschrijden
„De gummiknuppel van de politieagent jaagt
angst aan want hij kan gebruikt worden." Zo om
schreef Europees commissaris Yves-Thibault de
Silguy het dit weekeinde in Dublin bereikte ak
koord over de sancties die de deelnemers aan de
euro en de Economische en Monetaire Unie te
wachten staan als ze na 1 januari 1999 een finan
cieringstekort van meer dan drie procent hebben.
Anderen maken al de vergelijking met een mar
telkamer, die iedereen die er ook maar even over
peinst om van de regels af te wijken, moet af
schrikken. Maar zulke beweringen roepen na
tuurlijk meteen een tegenvraag op: Hoe gruwelijk
zijn de sancties, zoals ze in Dublin zijn afgespro
ken, dan wel?
De ministers hebben afgesproken dat zodra een
land in de euro-zone met de begroting over de
schreef gaat, er een brief met een strenge waar
schuwing in de bus valt. Als het begrotingsgedrag
vervolgens niet binnen een bepaalde termijn ver
betert, moet het land een bepaald bedrag storten
in de kas (renteloos deposito). Is het een jaar
daarna nog steeds 'in overtreding' dan wordt het
deposito als boete gëind.
Er is op dit moment echter nog veel onduidelijk.
Zo staat nog niet vast hoe lang de periode wordt
tussen de waarschuwing aan het land dat slecht
presteert en het moment, waarop de boete wordt
geïnd. De Duitse minister van financiën Theo
Waigel wil een periode van hooguit zes maanden.
Die termijn is in Dublin niet houdbaar gebleken.
Er waren teveel anderen, die opteerden voor een
jaar. Naar goed gebruik in de Europese Unie zal
er waarschijnlijk wel een compromis van negen
maanden uitkomen.
Voor een langere termijn dan zes maanden valt
overigens wat te zeggen. De landen in de Europe
se Unie stellen ieder op hun eigen wijze hun be
groting samen. Daarna wordt er ook in ieder land
anders over gedebatteerd in het parlement. De
één is sneller dan de ander. Minister Gerrit Zalm
van financiën zei in Dublin dat 'snel prettig is',
maar hij betwijfelde of snelheid wel altijd het ge
wenste effect heeft. Een land kan natuurlijk wel
op de achterkant van een sigarendoosje even wat
andere cijfers tevoorschijn toveren, maar of dan
ook werkelijk het financieringstekort wordt ver
kleind, is in zo'n geval een tweede.
Over de hoogte van het renteloze deposito, wordt
ook nog gesteggeld. De Duitsers hebben opnieuw
voor het hoogste ingezet. Zij willen een deposito-
boete van een kwart procent van het bruto bin
nenlands product (dat wat we met zijn allen ver
dienen) voor ieder procent dat het financierings
tekort de heilige norm overschrijdt.
De Europese Commissie in Brussel heeft inmid
dels berekend wat dat betekent. Als een land uit
komt op een financieringstekort van 4,5 procent,
dan zou het deposito of de boete onder de Duitse
regels uitkomen op een bedrag van 0,5 procent
van het BBP. Zakt men daarentegen een half pro
cent onder de Duitsers, dan bedraagt de straf al
minder, 0,35 procent van het BBP. Zakt men nog
verder naar 1 procent, dan komt de straf op een
kwart procent van het BBP uit.
Dat zijn nogal forse verschillen, zeker als een land
werkelijk zo'n straf krijgt. Niet alleen zit het dan al
in een lastig parket met zijn financieringstekort;
daar komt dan ook nog eens de extra afdracht
aan boete overheen. Maar hoe dan ook zal de
straf als draconisch worden ervaren. Zelfs al blijft
het bij het deposito. Dat betekent in ieder geval al
een fors renteverlies.
Het moeilijkst wordt nog het vinden van een goe
de en degelijke omschrijving van de term 'excep
tionele en tijdelijke omstandigheden', waaronder
van de tekortnorm mag worden afgeweken. In
Dublin kwam men daar nog niet uit. Het is ook
het punt, waarmee het gemakkelijkst valt te sjoe
melen.
Met rampen als aardbevingen of overstromingen,
die extra geld vergen van een regering heeft nie
mand moeite. Maai- wat is nu precies een 'onge
bruikelijke, ernstige economische teruggang' die
ook als uitzondering wordt genoemd? Hoe sluit je
uit dat daar misbruik van wordt gemaakt?
Hoe onvoorstelbaar is het dat een regering, die
voor lastige verkiezingen staat, allerlei leuke din
gen voor de mensen belooft en op die manier een
'ongebruikelijke maar tijdelijke' overschrijding
van het financieringstekort creëert? Natuurlijk
moet je van goede huize komen om zoiets te ver
kopen aan het EMU-panel datje begroting na
kijkt, maar het wordt nog lastig genoeg om alle
soorten van misbruik uit te sluiten.
Een goed voorbeeld is de manier waarop de Fran
se regering nu een deel van haar financieringste
kort in 1997 terugdringt. France Télécom is be
reid de regering in één keer een bedrag te betalen
voor het afkopen van pensioenrechten dat neer
komt op een half procent van het Franse BBP.
Het is veelzeggend dat de Europese Commissie
na Dublin wil onderzoeken of een dergelijke ma
nier van 'gezondmaking' van de financiële statis
tieken wel in de haak is. Moet straks misschien
ook creatief boekhouden maar worden gesanctio
neerd?
BRUSSEL ALY KNOL
CORRESPONDENT
WOLLONGONG Het is nog
maar de vraag of onze
oudste voorouders leef
den op het Aziatische
en/of Afrikaanse conti
nent, zo blijkt uit een op
merkelijke archeologische
vondst in het Australische
Wollpngong. In deze gi
gantische rots zijn name
lijk sporen aangetroffen
van menselijk leven tus
sen 116.000 en 176.000
jaren geleden. Op de foto
is een Australische ar
cheoloog aan het werk.
FOTO REUTERS
„Koeweit, Koeweit, kiele kiele Koeweit", zong car-
navallend Nederland in de jaren zeventig en de
toenmalige minister-president Lubbers zal zich er
behoorlijk aan hebben geërgerd. Hij ging op dat
moment gebukt onder de beschuldiging dat hij
zijn positie als premier had misbruikt om een
schuld van Koeweit aan het familiebedrijf Hollan-
dia Kloos te innen. Lubbers mocht blijven maar
de affaire werd nog jarenlang aangehaald als
voorbeeld van de 'onbetrouwbaarheid' van politi
ci.
Lang niet alle bewindslieden konden hun hachje
redden. Zoals de vroegere staatssecretaris voor
economische zaken Evenhuis (WD), die in het
kabinet-Lubbers de portefeuille midden- en
kleinbedrijf had. Hij moestin juni 1989 het veld
ruimen. Als staatssecretaris steunde Evenhuis het
bedrijf Emro Print in Emmen met subsidies. Om
een dreigende openbare verkoop van zijn per
soonlijke eigendommen te voorkomen, leende hij
bij het moederbedrijf van Emro Print, Giethoorn
Beheer, een bedrag van 225.000 gulden.
De ex-bewindsman bleef omstreden. In septem
ber '95 deed justitie een inval in zijn woning in
Rolde. Evenhuis zou hebben geholpen bij het op
zetten van een fraude waarbij ook zijn zwager (en
bankdirecteur) betrokken was. Evenhuis moet
voor deze zaak nog voorkomen.
Twee jaar voor deze affaire kreeg de fractie van de
PvdA te maken met een fikse rel rond Kamerlid
Van den Bergh. In de Haagse Post werd de soci
aal-democraat er in 1987 van beticht met voor
kennis te hebben gehandeld in aandelen Fokker.
Van den Bergh ontkende. Een accountantsrap
port steunde hem daarin. Van den Bergh zette
wel een punt achter zijn politieke carrière 'om
een einde te maken aan de geruchtenstroom en
de onrust rond de PvdA-fractie'.
E. Brinkman, voormalig kopstuk van het CDA,
kreeg als lijsttrekker te maken met een affaire. Hij
bleek commissaris van een bedrijf, Arscop, dat
werd verdacht van belastingfraude en waar de
FIOD een inval had gedaan.
Brinkman kreeg de wind van voren, zowel van de
kiezers als van zijn eigen partij. Lubbers liet hem
vallen als een baksteen. In augustus '94, na de
verkiezingsnederlaag, trad Brinkman terug als
voorman van het CDA.
Een minder grote en naar achteraf bleek onte
rechte affaire ontstond rond CDA-Kamerlid Kof-
feman. Deze moest zich in 1992 verantwoorden
voor de rechtbank omdat hij de belasting zou
hebben getild. Hij werd echter vrijgesproken.
DEN HAAG RON DE GROOT
Het begrip 'Beste Els' zou nog wel eens een ge
vleugelde uitdrukking kunnen worden. Voor de
manier waarop iemand met een hoge politieke
baan zijn invloed gebruikt voor andere doelein
den. Frits Bolkestein heeft met zijn amicale
briefjes aan zijn vroegere 'middelbare schoolge-
noot' en huidige minister van volksgezondheid,
Els Borst, de schijn van belangenverstrengeling
op zich geladen.
De WD-leider is al sinds 1990
commissaris van de geneesmid
delenfabrikant Merck, Sharp en
Dohme (MSD). Dat is geen ge
heim. Hij geeft deze enige be
taalde nevenfunctie keurig op
bij de Tweede Kamer, evenals
zijn gage van 30.000 gulden. Het
maximale bedrag dat een Ka
merlid mag verdienen, zonder
dat het van zijn 'salaris' afgaat.
Hoe een politicus een betaalde
nevenfunctie invult, daarvoor
zijn geen regels. Er is geen ge
dragscode voor commissaria
ten. Je zou kunnen zeggen dat
het een kwestie is van politiek
fatsoen. De vraag is of Bolke
stein over de schreef is gegaan
door als commissaris van MSD
rechtstreeks 'bedelbrieven' te
Schrijven aan een lid van het ka
binet waarvan zijn partij deel
uitmaakt.
Gevoelsmatig is daarop het ant
woord ja. „Iedereen voelt intuï
tief aan dat hier een grens is
overschreden", vertolkte voor
malig PvdA-staatssecretaris van
volksgezondheid Simons dat
gevoel. Een politi
cus die een betaal
de nevenfunctie
heeft, moet goed in
de gaten houden
waar zijn politieke
werk en zijn zake
lijke belang elkaar
raken. En waar het
gevaar van belan
genverstrengeling,
of zelfs maar de
schijn daarvan
dreigt. Dat is een
afweging, die iede-
e politicus per
soonlijk moet ma
ken.
De een zal daarin
zeer strikte opvat
tingen hebben,
zoals minister Borst. Zij zei:
„Persoonlijk zou ik er bij een
commissariaat voor kiezen geen
bemoeienis te hebben met een
daarmee verbonden beleids
veld, om zodoende het politieke
en maatschappelijke functione
ren duidelijk te scheiden".
Bolkestein heeft aangetoond
minder streng in
de leer te zijn. Hij
heeft ervoor geko
zen zich als com
missaris te be
moeien met een
beleidsveld, waar
mee hij als politi
cus te maken
heeft. Hij heeft als
fractievoorzitter
namelijk overal
mee te maken, en
die verantwoorde
lijkheid valt niet te
verenigen met
'politiek lobbyis
me'. In zo'n posi
tie is het het meest
lkesbe,n zuiver geen enkele
betaalde bijbaan
te hebben. Van zijn collega
fractievoorzitters heeft alleen de
SGP'er Van der Vlies een betaal
de nevenfunctie.
In het voordeel van Bolkestein
pleit dat hij wel heeft gepro
beerd zijn politieke en maat
schappelijke werk te scheiden.
Het 'Beste Els'-briefje schreef
hij zeer uitdrukkelijk als com
missaris. Het is reden voor de
WD-fractie om hem vooralsnog
niet hard te vallen. Een WD-
Kamerlid voert ter bescherming
aan dat er pas sprake is van be
langenverstrengeling als je doet
alsof je iets als Kamerlid heel
belangrijk vindt, terwijl je alleen
opkomt voor een zakelijke rela
tie.
Het is een overtuiging die waar
schijnlijk in de hele WD-fractie
opgeld doet. Het maakt de kans
dat Bolkestein hard wordt aan
gepakt door zijn partijgenoten
klein. En Bolkestein kan als
fractieleider alleen door de frac
tie en zijn partij ter verantwoor
ding worden geroepen.
Opmerkelijk is dat Bolkestein
zijn vakantie niet wil onderbre
ken om zijn fractiegenoten, zijn
collega's in de coalitie en de rest
van de Tweede Kamer ophelde
ring te verschaffen. Zijn weige
ring is gestoeld op de overtui
ging dat hij niets onoorbaars
heeft gedaan. Hij is ervan over
tuigd met een overhaaste terug
keer de indruk van schuld te
wekken. Dat is een opvatting
die zich ook tegen hem kan ke
ren. De manier waarop hij deze
zaak bagatelliseert, kan ook on
vrede en onbegrip wekken bij
collega's en kiezers.
Nu zit hij lekker op Cyprus, ter
wijl hier in Nederland zijn naam
schade oploopt. Een politicus
staat of valt met zijn geloof
waardigheid. Zijn succes is af
hankelijk van vertrouwen. Dat
vertrouwen is geschaad. Wie te
gelijkertijd het belang van een
particulier bedrijf en de belan
gen van het volk wil dienen, ba
lanceert over een smalle even-
wichtsbalk. Bolkestein had als
WD-leider alle schijn moeten
vermijden. Een man van zijn
formaat had beter moeten we
ten. Hij heeft zichzelf en zijn
partij op deze manier schade
toegebracht.
