Rotterdam omarmt 'grote zoon' Willem de Kooning:
Het experiment als gereedschap
Frans Bauer wil mensen blij make
Cultuur&Kunst
ZATERDAG 14 SEPTEMBER 1996-ivLRp
C ncert
kunst Karei Schamper
woordelijk voor de ii
Boijmans, rekent-het )p
van De Kooning tot
wat hij heeft gemaakt,
naar kijkt, vergeet je a
len. Het is van een onj
vrijheid en eenvoud. 1
het zelfde punt te zijr tfl"
men als Matisse en M
Na de onrust in het w
jaren zeventig zie je r
heid. Maar ook de
van een schilder die r
geven."
Dat contrast heeft
laten zien met enkeik m
doeken en sculpturer)e
larryl
ingen
Jieu
ill i
»t niei
tseizc
,inci<
lioud
:ek.E
iks
Kooning uit de collecti
stedelijk Museum. Bi
toonstelling verschijni
(Nederlandstalige)
met bijdragen van Gai
en Robert Storr, die
staanswijze van de
riode van De Kooning
en een kijkje bieden i incic
ken, in dit geval het a houd
De Kooning.
Een atelier dat er n
uitziet alsof de schil
moment het penseel
hand zal nemen, ma.
dert 1990 verlaten i;
Lisa ziet er vanuit he
naast op toe dat haarmj
niet meer komt. Het a j
veel verwarren. \VJOI
Kooning schildert
sinds de ziekte van *,ceeri
zich zes jaar geleden r V0(
lijker manifesteerde. 0
lerlaatste werk wordt
getoond. Maar verdei flV.
hij in goede gezondhe
zijn dochter, al is er
veel contact meer.
nog wel heldere momi hijnli
wisselt soms per dag. donie
heel tevreden. Alzheiis
ger voor de familie da
mand zelf."
Tentoonstelling TM
Kooning de late sci
1981-1987'. Museum
Van Beuningen, Rotti
zien tot en met 1 decei
catalogus, in kleur, h
1NGKC
Luc
iud
Willem de Kooning is terug in Rotterdam. Zo niet in eigen persoon, dan toch
in de vorm van een overzicht van zijn laatste werk. Door het bezoek van zijn
dochter Lisa aan zijn geboortestad en door de vandaag bekrachtigde nieuwe
naam voor de kunstacademie waar hij van 1916 tot 1925 studeerde en die
voor de voortgezette studies nu de naam 'Willem de Kooning Academy' heeft
gekregen.
ren na Rotterdam terug naar
Amerika voor een tentoonstel
ling in het Museum of Modern
Art in New York. De collectie is
bijeengebracht door Garry Gar-
rels, destijds hoofdconservator
van het Walker Art Center in
Minneapolis, die daarvoor veel
medewerking heeft gekregen
van de familie De Kooning.
Hoofdconservator moderne
ROTTERDAM FRANS ALTEN
GPD
Rotterdam haalt daarmee de
banden aan met een van zijn
grote zonen, want de in Rotter
dam geboren (1904), sedert
1925 in de Verenigde Staten wo
nende hoogbejaarde kunste
naar (92) wordt alom be
schouwd als een van de belang
rijkste abstracte schilders van
deze eeuw.
Toch is het de eerste keer dat.
zoveel werk van hem in Rotter
dam te zien is. Twee keer eerder
was een overzicht van zijn werk
te zien in het Stedelijk Museum
in Amsterdam. In het bijzijn van
zijn dochter Lisa Villeneuve-de
Kooning is inmiddels de ten
toonstelling 'Willem de Koon
ing, de late schilderijen 1981 -
1987' geopend. Het is een bij
zondere tentoonstelling, want
er is veel te doen geweest over
het laatste werk van de aan de
ziekte van Alzheimer lijdende
kunstenaar.
Kunsthistorici twijfelden aan
de authenticiteit van het werk;
gesuggereerd is dat hij werd ge
holpen bij het schilderen; dat
het verkrampt zou zijn; dat de
schilder zijn eigen werk al
'verlaten' zou hebben. Twijfels
die nog werden versterkt door
dat er zo weinig uit zijn atelier
te voorschijn kwam; het meren
deel bleef achter de muren van
zijn huis in Long Island verbor
gen, streng bewaakt door zijn
ex-vrouw Elaine, die al te
nieuwsgierige bezoekers soms
hardhandig de deur wees, tot ze
in 1989 overleed en dochter Lisa
de belangen van haar vader
ging behartigen.
De selectie van 33 late schil
derijen uit de jaren tachtig, af
komstig uit Amerikaanse (privé-
)collecties en uit het bezit van
de schilder zelf, rekent af met
die twijfels, althans voor zover
het werk uit die periode betreft.
Het is werk van een schilder die
de strijd lijkt te hebben opgege
ven, of zichzelf heeft overwon
nen, en die zich overgeeft aan
het bijna onbekommerd schil
deren. Het is rust en harmonie
die je tegemoet straalt in de hel
dere, veelal primaire kleuren en
zwierige lijnen, waartussen het
wit, de open ruimten, het werk
transparantie en luchtigheid ge
ven. Hier en daar wordt een
vergelijking met het laatste werk
van Matisse getrokken en ook al
heeft niet ieder doek die sterke
uitstraling, het is toch bijna een
verademing in vergelijking met
het agressieve expressionisme
van de scherpe contrasten en de
dikke klodders verf dat we ken
nen van zijn werk uit de daar
aan voorgaande jaren.
Waardoor die 'stijlbreuk' pre
cies is veroorzaakt, weet ook
zijn dochter Lisa niet. „Daar
spraken we eigenlijk nooit over.
Als dochter praat je nu eenmaal
over andere dingen met je va
der. Ik zei wel eens, het lijkt
daar en daar op, maar dan
kwam hij met een heel andere
verklaring. Wat op mij soms als
chaotisch overkwam noemde
hij 'cozy' (knus, warm, gezellig).
Hij 'zat' echt in zijn werk. Dan
zei hij: nu ga ik koffie drinken,
of nu ga ik wat eten, maar zijn
denkbeeldige blik bleef op het
werk gericht. Dat liet zich door
niets doorbreken. Zo heb ik
hem altijd gekend."
Ook Lisa de Kooning laat er
geen misverstand over bestaan
dat het werk authentiek is. „Er
is wel eens gezegd dat hij 'assis
tenten' zou hebben gehad. Hij
is op het laatst hooguit wat
meer geholpen bij de voorberei
dingen en met de materialen.
De laatste jaren had hij nog de
volledige controle om te schil
deren. Hoe kan het ook anders
als je je leven lang niets anders
gedaan hebt. Dan is het een
soort instinct geworden. Hij
wist wat hij deed, hij had ook
geen keus. hij was er toe gebo
ren."
„Maar er wordt nu eenmaal
graag gespeculeerd. Er is altijd
kritiek op z'n werk geweest. Dat
was al in de jaren zestig, en ze-
Lisa Villeneuve-de
Kooning, dochter van
Willem de Kooning
bij één van de in Boy
mans van Beuningen
geëxposeerde werken
van haar vader.
FOTO COR VOS
ker in de jaren zeventig. Zijn
werk uit die tijd wordt nog
steeds minder gewaardeerd. Ik
vind zijn werk uit de latere jaren
heel mooi. Als je naar z'n blau
we lijnen kijkt, lijkt hij weer te
rug te keren naar het werk uit
de jaren veertig. Ik vind het heel
gracieus."
Om aan alle speculaties een
eind te maken, is het werk re-
een eind te maken. Tenslotte
gaat het om zeer grote bedra
gen. Mensen die er hun geld in
hebben belegd en de zekerheid
willen dat ze dat terugkrijgen.
Maar mensen zijn soms moei
lijk te overtuigen.
De late schilderijen van Wil
lem de Kooning zijn eerder in
San Francisco, Minneapolis en
in Bonn te zien geweest en ke-
cent door een 'art-commission'
onderzocht, een commissie
waaraan ook Lisa de Kooning
heeft meegewerkt. Met enige
aarzeling zegt ze dat het toch
goed is dat die commissie het
onderzoek heeft uitgevoerd en
daarbij tot de conclusie geko
men is dat het werk wel degelijk
van de meester zelf is. „Het was
goed om aan alle speculaties
Belgische rockgroep dEUS is fontein van creativiteit
Vraag aan Tom Barman, zanger/gitarist van
de Belgische rockgroep dEUS: Was het na
de verrassende en onvoorspelbare debuut
plaat Worst Case Scenario niet moeilijk een
opvolger te maken als iedereen 'verrassing'
en 'onvoorspelbaarheid' verwacht?
Antwoord van Tom Barman: .Absoluut
niet. Een tweede plaat maken is op zich al
heel voorspelbaar. En dat mensen onze eer
ste plaat verrassend vonden komt doordat
we ons tegenover niemand verantwoord
den over onze muziek. Dat doen we nu ook
niet."
Die zit.
Terwijl de rockmuziek de afgelopen jaren
steeds meer in het teken kwam te staan van
de recycling of het nu Oasis, Green Day
of Black Crowes heet en het house- en
ambientgedreutel per strekkende meter,
deed een handvol Antwerpenaren wars van
alle trends gewoon hun eigen zin. Opge
richt in 1991 en doorgebroken met het al
bum Worst Case Scenario in 1994. Muziek
die de rocktraditie als basismateriaal heeft
en het experiment als gereedschap han
teert. Een band die, net als bijvoorbeeld
The Velvet Underground en Captain Beef-
heart in het verleden, voor het avontuur
kiest. Een fontein van creativiteit. En dat is
heel wat zeldzamer dan vaak wordt ge
dacht.
De creativiteit binnen dEUS bleek zelfs te
groot voor één groep. Gitarist Rudy Trouvé
begon zijn eigen band Kiss My Jazz. Bassist
Stef Kamil Carlens blies overtollig stoom af
met Moondog Jr. En alsof dat niet genoeg
was volgden ook nog het piepjonge salon
ensemble Die Anarchistische Abendunter-
handlung geen afsplitsing maar qua atti
tude zeker verwant en recentelijk de al
even verrassende groep Flowers for Break
fast, waarin enkele Moondog Jr.-musici.
Maar terug naar dEUS, waar Rudy Trouvé
inmiddels vervangen is door de Schotse
zanger/gitaris Craig Ward en Danny Mon-
nens de baspartijen van Carlens gaat over
nemen. Dat laatste zal wel lukken. Vraag is
echter of de groep de karakteristieke zang
stem van de voormalige bassist niet zal
missen. Kenmerkend voor dEUS, dat naast
kapitein Barman verder bestaat uit violist-
toetsenman Klaas Janzoons en drummer
Julle de Borgher, is dat ze dat probleem ge
woon niet als probleem zien, maar als uit
daging. Het nieuwe album, In a Bar under
the Sea, waarop Carlens overigens nog
meespeelt, barst weer bijna uiteen van de
ideeën.
Bij de presentatie van de nieuwe plaat in
Amsterdam oogt Tom Barman als een sin
ger/songwriter die zijn liedjes alleen met gi
taar zou kunnen brengen. Maar hij wil
meer. Iedere song lijkt weer totaal anders te
moeten zijn. In sommige arrangementen
valt het sterk repetitieve karakter op. Stac
cato motiefjes. Herhaald gezongen woor
den en fragmenten; als mantra's bijna. In
Roses bijvoorbeeld. „Ja dat begon al op de
eerste plaat met het nummer Suds Soda",
zegt gitarist Craig Ward een dag of wat eer
der in een Amsterdams hotel. „We werken
veel met repetitie, zowel vocaal als instru
mentaal." Maar er is meer. Neem nu de
vloedgolf aan violen in de song Gimmie the
Hoe zou dat nou voelen: megaster zijn? Als
je het wilt weten moet je het vragen aan ie
mand die het net is. Kom je later, dan loop
je de kans dat het gewenningsproces al in
werking is getreden. Snel naar Frans Bauer
dus. Hij is 22. De afgelopen twee jaar ver
kocht hij meer dan 400.000 cd's, z'n tweede
album was in drie maanden goud en is nu
twee keer platina. Nog voordat zijn nieuw
ste cd Voor Jou uit was waren al 70.000
exemplaren besteld. En wat zegt Frans?
„Megaster zijn? Ik geloof dat het nooit
went."
En begrijpen doet hij het ook niet. „In
principe deed ik vier jaar geleden hetzelfde,
ook toen zong ik het Nederlandse levens
lied. Alleen het publiek is groter geworden.
De aantallen kan ik nu nauwelijks meer be
vatten. Eerst zong ik voor tachtig mensen,
vijf jaar geleden voor vijfhonderd en nu
voor drie-of vierduizend."
„Mijn eerste album dat op mijn negen
tiende uitkwam, werd goud. Ik zat op de
bank en bedacht me dat 50.000 mensen
mijn plaat hebben gekocht. Dat is een sta
dion vol. Dan denk je, zal dit de laatste keer
zijn? De tweede cd is nu twee keer platina.
Zit je weer op diezelfde bank en realiseer je
je dat dat zeven keer De Kuip is."
„Vanuit het niets komt je album op num
mer 1 in de Album Top Honderd. Dat is
eerder alleen met giganten zoals Michael
Jackson, The Beatles en ik geloof Queen ge
beurd. Je staat echt raar te kijken, hoor. En
vooral omdat ik niet uit ben op roem. Dat
was niet mijn drijfveer toen ik begon met
zingen. Ik heb zo lang ik me kan herinneren
maar een ding gewild en dat is mensen blij
maken. Als je dat wilt, moet je dat doen met
de dingen waar je goed in bent. In mijn ge
val dus met zingen."
„Ik was tien jaar en ik wilde een plaatje
maken. Dus vroeg ik aan Sinterklaas geld
om dat te kunnen doen. Maar ja, bij ons
thuis was het net als in die conference van
Toon Hermans. Zelfs het treintje dat een
polonaise van de gasten was, was een trein
tje van niks. Sint had geen centjes. Nu had
ik in die tijd een plaat van de zangeres Stel
la. Op de hoes stond dat Marty Schreijen-
berg de tekstschrijver was."
„Er stond ook een telefoonnummer bij en
ik heb hem gebeld: Hallo, ik ben Fransje
Bauer en ik wil graag een plaatje maken.
Marty dacht natuurlijk dat het een grap
was. Maar ja, ik belde iedere dag. Ten einde
raad heeft hij mijn ouders gebeld. Die wis
ten van niets. Dus werd ik op het matje ge
roepen. Ik heb het hun uitgelegd, ze begre
pen het, ze namen me serieus en zo hebben
ze het hele verhaal tegen Marty verteld.
Kennelijk heeft hij toen gedacht: Wat maakt
het uit? En toen heeft hij een liedje voor me
gemaakt. Het was een kinderliedje: 'Ben je
jong'. Later heb ik nog het plaatje gemaakt
'Vakantie.' Ik was toen elf. Veel hebben die
plaatjes niet gedaan."
„Maar intussen had ik wel een eigen pu
bliek, nou ja publiekje opgebouwd. Toen ik
negentien was zijn we met z'n allen rond de
tafel gaan zitten. Wat wil je, vroeg Marty.
Natuurlijk was Emile Hartkamp, met wie
Marty al zijn liedjes schrijft ook nieuwsgie
rig. Ik zei: Ik wil Frans Bauer blijven en ik
wü het Nederlandse levenslied zingen. Op
Tom Barman van dEUS.
Heath. Superkitsch? Barbra Streisand zou er
in ieder geval jaloers op zijn. Ward lacht.
„Ja, zo zijn we ook", zegt hij. „Daar is de
top: Let's get over it!"
Met dEUS over muziek praten is praten
over details. Er is geen groot artistiek mani
fest. Geen overkoepelend concept. Op de
debuutplaat was Klaas Janzoons viool pro
minent aanwezig, terwijl die op het nieuwe
album wat meer op de achtergrond lijkt.
„Maar ik speel nu weer veel andere din
gen", zegt de violist schouderophalend.
dEUS doet gewoon wat dEUS doet. Zelfs
over producer Eric Drew Feldman een
man die door zijn nauwe samenwerking
met onder anderen Captain Beefheart en
Pere Ubu in avantgardeloingen bijkans hei
lig verklaard wordt zijn de Antwerpena
ren lakoniek. Janzoon wilde het liefst hele
maal niet met een producer werken. „Maar
de platenmaatschappij drong zo aan", valt
Barman bij. „We wisten toch zelf al wat we
wilden. Gelukkig drong Feldman zijn idee-
en niet teveel op."
Bij het vallen van het woord 'experiment'
schudt de zanger zijn hoofd. „Dat men on
ze muziek 'experimenteel' noemt heeft vol
gens mij meer te maken met het gebrek aan
fantasie bij andere rockgroepen."
„Wat heeft muziekmaken voor zin als je
je niet aan experimenten waagt?" roept gi
tarist Ward uit.
Tom Barman knikt. „Kijk, negenennegen
tig procent van de rockbands doet op het
podium gewoon een ingestudeerd kunstje.
Maar creativiteit is voor ons juist 'iets ma
ken uit niets'. Dat vind ik logisch. En dat
men ons dan zo bijzonder vindt, zegt meer
over de popcultuur als geheel."
Frans Bauer zal nooit wennen aan een status als mega-
grond van die afspraak zijn ze liedjes voor
me gaan maken. Dat heeft als voordeel dat
ik op m'n 22-ste al een geheel eigen reper
toire heb. Ik heb nooit liedjes van anderen
gezongen."
„Je kan zeggen: maar al zijn de teksten
nog zo mooi, je bent nog zo jong, hoe kan
je je in die teksten inleven. Dan zeg ik, zelfs
als je pas 22 bent, kan je toch heel veel heb
ben meegemaakt. Het heeft te maken met
de manier waarop je de dingen die op je
pad komen in je op neemt. Misschien zijn
er wel mensen van zeventig of ouder die
voor de buitenwereld veel hebben meege
maakt, maar die de dingen niet hebben
doorgemaakt. Ik zeg niet dat er veel van die
mensen bestaan. Ik weet alleen voor mezelf
dat dingen me heel diep kunnen raken en
dat ik er op grond van mijn emoties over
nadenk."
„Zo denk ik dat me heel goed kan inleven
in gemis. Ik denk dat voor een
doodgaan van een katje heel erg
niet dat het het zelfde is als wan
mens van wie je veel hebt gehoud
wordt weggenomen. Maar in beidi y^,
is het verdriet wezenlijk. En je i
onderschatten hoe diep kinderei *1
ervaren. Bij optredens zal ik hen
aandacht geven. Ik weet zelf hoe
steld je als kind bent als een art
oog voor je heeft, je geen foto ge< aöe';
van mijn publiek bestaat uit jonge
Van de allerkleinsten krijg ik tel
van de wat ouderen brieven met li
driet. In feite heb ik, zo merk ik
breed publiek. Ik heb meegemaai es tc
de mensen me bellen als ze ziek i nj>_
ben dan zo: ik geef gehoor aan
roep."
