Kiezen tussen hoop en wanhoop
Geen problemen bij controle in verre dorpjes
Feiten Meningen
Panne(n)koek
Verkiezingen
in Bosnië
Gigantische operatie
Internet-gokken, een juridisch en politiek vacuüi
ZATERDAG 14 SEPTEMBER 1996
(DAG
Een paar maanden na de watersnood
kwam de bovenmeester bij ons de klas
binnen en zei met een grafstem: 'Het is
er door'. 'Wat is er door?', vroeg onze
meester verschrikt. 'De nieuwe spel
ling', zei de hoofdonderwijzer. Hij liep
naar het bord, schreef met sierlijke let
ters vacantie, veegde toen de c weg, en
verving die door een k. Onze meester,
Andries Mollema, staarde een ogenblik
naar het woord vakantie en barstte
toen in snikken uit. Diepe indruk
maakte dat op ons. De meester ween
de. 'Ik doe het niet', snikte hij, 'nooit
van mijn leven, ik doe het niet.'
Meester Mollema was zo ontdaan dat
wij de rest van de dag vrijaf kregen.
Sindsdien zijn er heel wat jaren verstre
ken en in dié jaren zijn wij telkens weer
opgeschrikt door diverse afschuwelijke
idioten die, God mag weten waarom,
de kans kregen om aan onze spelling te
morrelen.
En warempel, onlangs hebben ze
weer weten toe te slaan, en sindsdien
moeten we pannenkoek schrijven in
plaats van pannekoek.
Hoe is het
r-A toch mogelijk
dat wij ons allen
stom als scha-
i pen naar de
■j/T slachtbank heb-
ben laten lei
den? Onlangs
zat ik in de trein
en vroeg een
passagier mij:
'Meneer, u bent
toch van gere
formeerde hui
ze, weet u dan
misschien of je
nog gewoon
kerkeraad kunt
schrijven of dat het voortaan kerken
raad is?'
Ik wist het niet, en weet het nog
steeds niet. Je hebt, bij deze tomeloos
waanzinnige spellingsverandering,
geen enkel houvast meer. Is het linde
boom of lindenboom? Is het eikeblad of
eikenblad? Is het uitlaatgassen of uitla-
tengassen? Allicht zal uitlaatgas niet
veranderd zijn, omdat het te zwakzin
nig is om daar uitlatengas van te ma
ken. Maar dan is het toch ook zwakzin
nig om te eisen dat wij voortaan pan
nenkoek moeten schrijven?
Bovendien: kijk eens naar de ons om
ringende talen. Het Engelse woord voor
pannekoek luidt 'pancake.' In Engeland
(of is het voortaan Engenland?) zou ie
dereen op z'n achterste benen staan als
de een of andere idioot daar zou eisen
dat men voortaan panscake zou schrij
ven. Idem in het Duits. Pannekoek is
daar een Pfannkuchen. Geen zinnig
mens aldaar die er over peinst om daar
Pfannenkuchen van te maken.
Eén van de argumenten van de spel-
lingsvereenvoudigers is altijd geweest
dat 't voor kinderen zo moeilijk is om
onze ingewikkelde spelling te leren.
Vandaar de noodzaak van vereenvoudi
ging. Alsof 't voor onze kinderen, die
toch in ieder geval allemaal Engels le
ren, nu makkelijker is geworden om
zich die vreemde taal eigen te maken.
Stel je moet het woord kersenboom
vertalen. Daar maakt zo'n kind natuur
lijk cherrystree van. Fout: het is cherry-
tree.
Ik vind het haast onvoorstelbaar dat
dit heeft kunnen gebeuren en dat wij
nu opgezadeld zitten met de spelling
van een groot aantal woorden die on
middellijk tot misverstanden en proble
men leidt als je vertaalt. Beste Aad
Nuis, ik smeek je, alsjeblieft, maak hier
een eind aan, draai dit terug, dit is ver
schrikkelijke apekool.
Schrijf ik dit nu wel goed? Of moet je
voortaan apenkooi schrijven?
[rag
Lei c
•njaarl
Na aankomst in Wenen stappen
we in de bus op weg naar een
dorpje in Burgenland, vlakbij de
Hongaarse grens. We worden
gehuisvest in een leegstaande
legerkazerne met grote slaapza
len. Het is aandoenlijk om een
oud-ambassadeur of burge
meester op leeftijd te zien die
van de eerste etage naar de kel
der moet om te kunnen dou
chen.
De volgende dag ga ik terug
naar Wenen en bezoek ik de
massagraven uit de zeventiende
eeuw die zich in de catacomben
van de Steffansdom bevinden.
Dat roept onmiddellijk associa
ties op met het land van be
stemming.
Als gewezen Kroaat had ik al bij
aankomst in Wenen de verte
genwoordigster van de Europe
se veiligheidsorganisatie OVSE
laten weten dat mensen in de
Servische Republiek in Bosnië
mij nooit als neutrale waarne
mer zouden zien. Volgens haar
zou het geen probleem zijn om
te zorgen dat ik in de Moslim-
Kroatische Federatie terecht
zou komen. Tot mijn grote ver
bazing kom ik erachter dat ik
naar de omgeving van Banja
Luka moet. In de Servische Re
publiek in Bosnië dus.
De Big Boss van de waarne
mersconferentie is echter niet
geneigd te tornen aan zijn heili
ge indeling, dus wend ik me tot
de veiligheidsofficier. Hij geeft
mij gelijk en ik ga terug naar de
Big Boss die in het bijzijn van Ed
van Thijn, hoofd van de waar
nemerscommissie van de OVSE,
bezwijkt voor mijn argumenten.
Ik word overgeplaatst naar de
Kroatische enclave Orasje in
Noord-Bosnië.
De DC-10 van de Nederlandse
luchtmacht landt in de regen op
een terrein dat het vliegveld van
Tuzla moet voorstellen. We
worden verwelkomd door een
Amerikaans fanfareorkest en
veel vlagvertoon. Het lijkt alsof
de presidentsverkiezingen van
de Verenigde Staten al op volle
toeren draaien. De realiteit is
anders. We bevinden ons op het
grondgebied van de verdeelde
staten van Bosnië.
Tijdens de parlementsverkiezin
gen vandaag in Bosnië zullen on
geveer 1.400 waarnemers, onder
wie honderd Nederlanders, toe
zicht houden op het verloop van
deze stembusstrijd. Een van hen
is de in Kroatië geboren en sinds
1981 in Haarlem wonende, 53-ja-
rige Vinko Prizmic. Hij is lid van D66, werkt als bedrijfs
adviseur minderheden bij de Arbeidsvoorziening Amster
dam en is als waarnemer aangewezen door de Europese
veiligheidsorganisatie OVSE. In drie columns zal Prizmic
zijn indrukken weergeven. Vandaag zijn tweede bijdrage.
De eerste column stond in de krant van 7 september.
De derde briefing die we binnen
een week krijgen, herhaalt gro
tendeels de al bekende feiten.
Informatie over mijnenvelden is
echter iets anders. De Ameri
kaanse sergeant die ons toe
spreekt, is in alle uithoeken van
de toch al niet kleine regio
Tuzla te horen.
In de algehele chaos kom ik er
achter dat ik niet naar Orasje
ga, maar in de omgeving van
Tuzla blijf. Oud-journalist Her
man Wigbold is teleurgesteld,
omdat hij waarschijnlijk als eni
ge Nederlander naar Orasje
gaat. Oud-staatssecretaris
Gabor hoopt dat we in één team
worden ingedeeld, maar dat ge
beurt niet. Ik ga op pad met de
28-jarige Emilio uit Madrid.
Het stadje Zivinice en omgeving
is ons doel. Onze chauffeur is
moslim Safet, de Kroaat To-
mislav is onze tolk. Alle waar
schuwingen over wildrijdende
Bosniërs en onbetrouwbare tol
ken ten spijt, vormen wij een
uitstekend team. Het klikt on
middellijk.
's Avonds gaat de hele groep sa
men eten. Het simpele, maar
uitstekend klaargemaakte
proteïnerijke voedsel smaakt
uitstekend. Het ijs wordt defini
tief gebroken door een Maleisi
sche oud-minister: ,,Ikken
maar één Spaanse grap", zegt
hij tegen Emilio. „Meneer, voor
u zal ik duizend stieren doden.
Voor uw vrouw zal ik u ver
moorden." Terug in ons hotel
genieten we van de nostalgische
oud-Bosnische muziek.
Het controleren van de kieslo-
kalen in de verre dorpjes levert
geen problemen op. Alle 'offF
rials' schijnen het verkiezings-
spel goed te kennen. „Ik was in
Moldavië", zegt een van de
Amerikanen tegen ons. „Daar
hadden ze van vrije verkiezin
gen geen kaas gegeten. Maar
over de organisatorische kant
van vrije verkiezingen hoeven
we deze mensen niets te vertel
len."
Een van de 'locals' attendeert
mij op iets vreemds. De Russi
sche waarnemers spreken geen
Engels, maar een van hen wel
Servo-Kroatisch. Ik luister even
aandachtig. De man is onge
twijfeld in mid-Servië geboren,
maar waarom moet het geheim
blijven? Van mij weet inmiddels
iedereen dat ik een in Kroatië
geboren Nederlander ben. Dit is
een omgeving waar bijna louter
moslims wonen, maar de men
sen ontvangen Emilio en mij
met een enorme hartelijkheid.
Nou ja, van jonge dames krijgt
Emilio meer aandacht.
den
'Moeilijkste verkiezingen aller tijdenbepalen lot van verscheurd Bosnië
ARDEN
ntrui
ïhuis
ndaa
kend
•ste
RDAM
mhe
De verkiezingen in Bosnië zijn alleen maar mogelijk
dankzij een enorme logistieke operatie en de inzet
van tienduizenden IFOR-soldaten om de veiligheid
van de ruim 2 miljoen kiezers te garanderen. Vele
duizenden bussen zullen worden ingezet om de naar
schatting 200.000 kiezers die aan weerszijden van de
voormalige frontlijn gaan stemmen van en naar de
verschillende stembureaus te brengen.
Om te voorkomen dat de veelal smalle en slechte
Bosnische wegen vandaag in een gigantische file
veranderen, hebben de autoriteiten in de Republika
Srpska in overleg met hun collega's in het federale
deel van Bosnië 19 grensoverschrijdende 'stemrou-
tes' aangewezen.
Duizenden lokale politie-agenten worden ingezet
voor de beveiliging van de routes. Die lokale politie
agenten zullen op hun beurt nauwlettend worden
gecontroleerd door 1400 agenten van de Internatio
nal Police Task Force (IPTF).
Nog eens meer dan 2.000 internationale waarne
mers zullen toezien op een ordelijk verloop van de
verkiezingen in en rond de stembureaus en op het
tellen van de stemmen. Van hun bevindingen zal de
komende dagen melding worden gemaakt door
ruim 2.000 journalisten.
Voor Bosnië-Hercegovina is het uur
van de waarheid aangebroken. Voor
het eerst in bijna zes jaar, en na een
bloedige burgeroorlog van 43 maan
den, gaan de ruim twee miljoen Bosni
sche kiezers vandaag naar de stembus.
De inzet van de verkiezingen is niets
meer of minder dan het voortbestaan
van Bosnië-Hercegovina als eenheids
staat.
i' rij
Bosnische Kroaten tijdens een verkiezingsbijeenkomst ii
wordt beschuldigd van oorlogsmisdaden.
Formeel staan de Bosnische kiezers 'slechts'
voor de taak een viertal nieuwe bestuurla-
gen te kiezen. De wijze waarop de verkie
zingen verlopen en de uitslag zelf hebben
echter zeer verstrekkende gevolgen. De gro
te vraag is of het in drie etnisch vrijwel 'zui
vere' gebieden en twee bestuurlijke eenhe
den uiteengevallen land een eenheid blijft,
of dat een definitieve opdeling - en daar
mee het einde van Bosnië-Hercegovina -
onvermijdelijk is.
De verkiezingen van vandaag zijn al bijna
net zo gecompliceerd als het Bosnische
waagstuk zelf. Elk van de twee miljoen kie
zers moet in totaal vier stembiljetten invul
len. Inwoners van het Servische deel van
Bosnië,
de Republika Srpska (RS), kiezen om te be
ginnen een president voor hun deel van
Bosnië en daarnaast een nieuw parlement
voor de RS.
Bewoners van de andere helft van Bosnië,
de zogenaamde moslim-Kroatische federa
tie, kiezen nieuwe, kantonale besturen en
een federaal parlement. De andere twee
stembiljetten die iedereen moet invullen,
zijn voor de verkiezing van het nieuwe,
driehoofdige presidentschap van Bosnië-
Hercegovina en voor een uit 42 leden be
staand Huis van Afgevaardigden voor het
hele land.
De uitslag van de 'moeilijkste verkiezingen
aller tijden' staat in grote lijnen al vast. De
drie grote nationalistische partijen, de
Kroatische Democratische Unie (HDZ), de
Moslimpartij voor Democratische Aktie
(SDA) en de Servische Democratische Partij
(SDS) zullen, net als in 1990, als de grote
winnaars uit de bus komen.
De HDZ heeft het van de 'grote drie' onge
twijfeld het makkelijkst. In het door Kroaten
beheerste deel van de moslim-Kroatische
federatie, Herzeg-Bosna, bestaat geen op
positie van enige betekenis. De ultra-natio
nalistische HDZ controleert bovendien alle
media in dat gebied.
Voor de SDA, oppermachtig in het moslim-
deel van de federatie, geldt in grote lijnen
hetzelfde. De partij van president Alija Izet-
begovic heeft eigenlijk alleen in Sarajevo en
in Tuzla met serieuze oppositie en
enigszins kritische media te maken. De eni
ge oppositiepartij die kans maakt een paar
zetels in het federale parlement te winnen,
is de Partij voor Bosnië-Hercegovina van
ex-premier Haris Silajdzic.
Silajdzic stapte begin dit jaar uit de SDA
omdat die partij in zijn ogen teveel onder
de invloed van moslim-fundamenüisten
dreigde te komen. Silajdzic bechuldigt de
SDA er regelmatig van nog slechts lippen
dienst te bewijzen aan het vroegere ideaal
van een verenigd, mulo
Bosnië. Silajdzic is pers Jf
zeer populair, maar he
duidelijk hoeveel stem F
zijn partij op gaat lever ïzee
moslims, belijdend ofiran d
een sterke SDA nog alt >e va
beste garantie voor hu yees
heid zonder noodzakel vord
ook met die partij te s\ op e
seren. uni1
Als er al van enige 'sus| iat 1
sprake is bij de verkiezi wek
dan toch vooral in de F igin£
Srpska. De SDS, de par
officieel van het politie
verdwenen Radovan Kf*"'
in het skidorp Pale nogn, f
oppermachtig. In de ei
grote stad van de Repuivar
Srpska, Banja Luka, kn 'een
voor kort nauwelijks zii jg
oppositie duidelijk uit |en
schulp. Een centrum-li 1S d,
een nationalistisch blo ats[
ren daar de machtspos1 paa
de SDS te ondermijnen
De kans dat de SDS de
zingen echt verliest, lijl
te verwaarlozen omdal
van Radovan Karadzic,1
'strovrouw' Biljana Plaierc
presidentskandidaat Men
Krajisnik de massamet
Republika Srpska nog;on
taal controleert. Bn
De te voorziene winst lenj
drie grote, nationalistis
tijen en elk van 'hun' d
den belooft weinig goe
de levenskansen van «se
nigdBosnië-Hercegovij
al de SDS heeft de afge J)|
weken opnieuw duidelL
maakt dat de partij -
alle afspraken uit het vi
koord van Dayton - zei -f
een hele 'lichte' samen
binnen Bosnië-Hercegovina niets i Be
De SDS blijft openlijk ijveren voor je
staat. Volgens een recente opiniep op
de Amerikaanse organisatie Usaid va
SDS daarin gesteund door maar litLU5
procent van de inwoners van de Rt
Srpska. Volgens dezelfde peiling ht lt^.
procent'van de Bosnische Kroaten e„g
ook het liefst een geheel eigen staa
leen de Bosnische moslims (97 pro n
pen nog massaal warm voor een vca„
Bosnië. Als de Usaid-peiling repres fot
is. lijkt het doodsoordeel over Bosi er(j
voor de verkiezingen geveld.
'Vt
TOM JANSSEN
De mogelijkheden om een
gokje te wagen, zijn de laatste
jaren flink toegenomen. In
cafe's, casino's, maar ook met
behulp van de televisie of het
computernetwerk Internet.
Legaal of illegaal. Om deze
fikse groei, en de gevolgen
daarvan, te blijven controle
ren, heeft het kabinet de nota
Kansspelen Herijkt gepresen
teerd. Deze nota was het uit
gangspunt voor een congres
over dit onderwerp, dat on
langs in Rotterdam plaats
had.
Wie de wereld van het mul
timediaal gokken binnenstapt,
stuit al gauw op een muur van
Engelse termen. Music Box,
Pyraword, Topspeed, TeleGa-
me, Virtual Vegas... Logisch
ook, want het aanbod van
kansspelen beperkt zich allang
niet meer tot spelers in eigen
land, maar raast middels we
reldomvattende computernet
werken de hele wereld over.
„Die bieden de mogelijkheid
om op elk moment van de dag
een internationaal publiek te
bereiken. Geschat wordt dat
met het gokken op Internet
zo'n tien miljard dollar per
jaar zou kunnen zijn ge
moeid", meldt mr. A. van 't
Veer, verbonden aan de vak
groep strafrecht en criminolo
gie van de Erasmus Universi
teit in Rotterdam.
De opsomming is lang: vanuit
Liechtenstein worden lotto's
en krasloten aangeboden,
Grenada is de basis van sport
weddenschappen en Gibraltar
heeft zich over de bingo ont
fermd.
Enkele vragen dringen zich op.
Allereerst of de huidige wetge
ving van toepassing is op dit
fenomeen en wie toezicht
houdt op dergelijke netwer
ken. En als logisch vervolg: wie
moet eigenlijk aansprakelijk
worden gesteld? En, uiteinde
lijk, welke instantie is verant
woordelijk voor de vervolging?
Het wordt voor aanbieders van
spelen steeds interessanter
zich op deze nieuwe markt te
storten. Een virtueel casino, de
computer als kansspel, het
wedden op sportwedstrijden
door middel van een digitale
(betaal) televisiekabel. „Is er
hier sprake van een juridisch
vacuüm? Naar mijn mening
wel, want geen enkele wettelij
ke regeling lijkt nu een be
zwaar op te werpen tegen een
dergelijke uitbreiding van het
legale kansspelaanbod", aldus
Van 't Veer.
Die ontwikkelingen ondergra
ven het kansspelbeleid zoals
door het kabinet is vastgelegd
in de nota. „Er blijkt juridisch
geen bezwaar te bestaan tegen
gokken op Internet, maar het
is wel in strijd met het kans
spelbeleid."
Ook bij het online (met een di
recte computerverbinding)
gokken is het de vraag of nog
wel sprake is van een kansspel.
Neem bijvoorbeeld online
blackjack. De betrokkene, stelt
Van 't Veer, heeft immers
meer tijd een beslissing te ne
men, kan zelfs zijn computer
gebruiken om er maximale
winst uit te halen.
„Zodoende heeft hij wel dege
lijk invloed op het spelresul-
taat. Het is daarom nog maar
de vraag of een dergelijke mul
timediale spelvorm als kans
spel mag worden aange
merkt."
Van 't Veer is van mening dat
een onderzoek naar het inter
actief gokken moet worden
uitgevoerd door een 'onafhan
kelijke, deskundige instantie'.
Dat voorkomt een eventuele
belangenstrijd tussen diverse
departementen of maatschap
pelijke instellingen.
Heel wat ingewikkelder is het
aanpakken van het buiten
landse kansspelaanbod. Want
is degene die online een sport
weddenschap in Italië plaatst
niet voor een kort moment in
dat land? Alhoewel het uitein
delijke resultaat (winst, verlies,
bedrog) in Nederland plaats
heeft.
Van 't Veer ziet internationaal
overleg tussen de verschi
de toezichthouders op hll
bied van kansspelen op cl
puternetwerken als een tf
beste oplossingen. Zodoep
kan, met behulp van mel| P'
punten, het bestaande aaf~'
in het oog worden gehouf 0
wie begint waar en met vf
doel? YVat uiteindelijk kar3*
den tot (Intemet-)certifi(jdE
van bonafide aanbieders!
dergelijk 'keurmerk' kanI
worden verkregen als dej_
bieder volledige openhei:
geeft over zijn organisatia
software, de geldstroineil
„Voor de speler staat del
keuring garant voor een 1
spelverloop en een vollel
uitkering van door hem
wonnen prijzen. Het gevi
blijft wel dat de speler - of
eigen of valse naam - veef f
meer inzet dan voor henf
antwoord is."
ROTTERDAM MARCEL POTTEff
