De tweede jeugd van een
industrieel monument
^Provincie wil deel meelfabriek als rijksmonument
'Hij hoort hier te staan'
Leiden Extra
Leidse raad verdeeld
over meelfabriek
IRDAG 14 SEPTEMBER 1996
mei
Hl
MAARTEN KEULEMANS
het aan de provincie Zuid-
)jC
ï.oo-i üand ligt, kan men over een
jr). |je op Open Monumenten-
ook een bezoek brengen
een gedeelte van de meel-
riek. De provincie wil dat
ketelhuis en het silogebouw
ide meelfabriek op de rijks-
numentenlijst komen. De
Mot eegebouwtjes staan op een
metkandidaat-monumen-
ofe
ia\ te
rco De entree van het
Xltoorgebouw ademt
sfeer van vervlogen
dagen. De enorme,
™jnet koper beslagen
draaideur die zich
maar moeizaam in
weging laat zetten.
"J)e schemerige gang
t kleine tegeltjes op
de vloer, waar
voetstappen hol
sssjiken. Het massieve
trappenhuis met
zwarte, granieten
treden. „Zo'n oude
■entree heeft wel wat.
Het gros van onze
ilanten vind het ook
prachtig", zegt E.
Kamerling van 'Big
Ben,'het
iurantiekantoor dat
in één van de
gebouwen van de
meelfabriek is
restigd. „Een mooie
intree ja", vindt Th.
Pieterse van het
Regionaal
ënten/Consumen
ten Platform Zuid-
lland-noord. „Maar
praktisch nadeel is
wel dat ons kantoor
hier niet erg
toegankelijk is voor
[ehandicapten, met
lie draaideur en het
trappetje bij de
ingang."
ten die begin oktober bij de ge
meente in de bus valt.
Het silogebouw, dat in 1904
werd opgeleverd, is bijzonder
omdat het waarschijnlijk het
eerste grote gebouw van gewa
pend beton in Nederland is.
Het ketelhuis werd in 1898 af
gerond en ontleent zijn monu
mentale waarde aan het half
ronde plafond. De Stichting In
dustrieel Erfgoed Leiden (Stiel)
en het Projectbureau Indus
trieel Erfgoed (PIE) vinden ove
rigens dat eigenüjk het hele ge
bouw op de monumentenlijst
hoort. De Leidse meelfabriek is
één van de best bewaarde in
zijn soort, stelde het PIE al in
1992. Bovendien is het gevaarte
aan de Oosterkerkstraat de eer
ste Leidse fabriek die groten
deels op elektriciteit draaide en
is het het laatste grote produc
tiebedrijf binnen de singels.
H. Budel, voorzitter van de
Stiel, vergelijkt de fabriek wel
eens met het Muiderslot. „In
1825 wilde men dat slot slopen
omdat men het in die tijd een
lelijke klomp steen vond. Maar
koning Willem I heeft toen in
gegrepen. Niet omdat hij het
Muiderslot mooi vond, maar
omdat hij het idee had dat het
een belangrijk historisch pro
ject zou worden."
De Leidse monumentencom
missie wil uiteindelijk ook be
kijken of de drie jongere ge
deelten van de fabriek niet als
nog op de gemeentelijke mo
numentenlijst geplaatst kun
nen worden. „Ik denk dat het
heel cruciaal wordt of er voor
het complex goede hergebruik-
mogelijkheden zijn", zegt het
hoofd van de gemeentelijke af
deling monumentenzorg, J.
Vellekoop. Provincie en Rijk
roepen liever een gebouw dat
ergens voor wordt gebruikt uit
tot monument dan een ge
bouw waar niets mee gebeurt.
Vellekoop: „De eigenaar zal, al
dan niet in combinatie met de
gemeente, opdracht moeten
geven om te onderzoeken wat
er mogelijk is."
Eerst moet de gemeenteraad
zich echter beraden op het ad
vies van de provincie. Een pro
cedure, die nog tenminste tot
maart zal duren.
md
ibriek is de meelfabriek sinds 1988 buiten
lik, maar van de gebouwen wordt nog wel
gebruik gemaakt. Een deel van de ruimte
dienst als atelier voor verschillende beelden-
mstenaars. Ook zitten er ruim twintig bedrij-
n de gebouwen - bedrijven in alle soorten en
n. Zo huurt het video-montagebedrijf Beel-
Producties er een kamertje. „Historisch ge-
zegt deze fabriek me wel wat", vertelt mede
ster W. van der Voort. „Op oude filmopna-
van Leiden kan je zien dat het hier allemaal
strie is geweest. Deze fabriek is het enige his-
:he wat er uit die tijd over is."
is geen g/ossykantoorruimte", zegt Th. Pie-
van het Regionaal Patiënten/Consumenten
)rm Zuid-Holland-noord. „Maar het is wel
feerrijke behuizing. Neem nou die glazen S
tnop de fabriek: die hoort bij het stadsbeeld
fiden, die heeft nostalgische waarde."
algische waarde. Die term zal de komende
maanden ongetwijfeld veelvuldig vallen, wanneer
de politici zich beraden op de toekomst van de
kolos van de Oosterkerkstraat. Dat werd ook wel
tijd, vindt J. van Leeuwen. Van Leeuwen is één
van de werknemers die na de sluiting in de meel
fabriek is blijven
werken. In een
statig kantoor op
de begane grond
houdt hij de ad
ministratie bij.
Terwijl er pop
muziek uit een
radiootje schalt.
„Als je dit pand geen nieuwe bestemming kan ge
ven, moet je het slopen. Persoonlijk zou ik dat ui
teraard heel jammer vinden, maar dat doet niet
ter zake. Je kan gebouwen die geen functie heb
ben niet tot in het oneindige behouden."
Een verdieping hoger vindt P. Bancsi van het
elektronicabedrijf Qubix dat het gebouw al lang
weer een functie heeft. Als kantoorpand, bijvoor
beeld. „Ik zou het behoorlijk stom vinden als ze
het slopen. Het is de meelfabriek. Een lelijk, maar
ontzettend herkenbaar punt. Er zit hier een fors
'Zonder nieuwe bestemming
moet je de meelfabriek slopen
veelbelovende be
drijven. Alleen al
voor het onderne
mingsklimaat zou
het ontzettend
zonde zijn als ze
de meelfabriek
zouden inruilen
voor woningen."
De bedrijven in de meelfabriek betalen een zacht
prijsje voor hun kantoor. Voor dat geld krijgen ze
een rustig gelegen locatie binnen de singels. Mèt
parkeerplaats. „Hier zitten veel starters, begin
nende bedrijfjes", zegt Kamerling. „De meeste
CHEF HANS JACOBS, 071-5356414. PLV -CHEF RUDOLF KLEUN, 071-5356429
Puist
Elke keer als ik in het nachtelijk duister naar de badkamer
dwaal, zie ik door het raam het flauwe schijnsel van een gro
te 'S'. De letter lijkt ingebrand in de hoge, massieve toren
die mij het uitzicht op een gedeelte van de oostelijk stad
ontneemt.
Even heb ik gedacht dat het obstakel nooit zou verdwijnen,
maar sinds deze week ben ik hoopvol gestemd. Er zijn con
crete plannen in voorbereiding om de grootste puist van
Leiden - de Meelfabriek (de 'S' is van Sleutels) - te laten zak
ken. Het kan mij niet snel genoeg gebeuren.
Ik trap daarmee ongetwijfeld de erfgoedbewaarders van
Stiel ongenadig op hun ziel. Deze stichting beijvert zich na
melijk voor behoud van industriële monumenten, en de
Meelfabriek staat bovenaan hun lijst. Een argument voor
behoud is dat het gebouw één van de eerste grote toepas
singen (rond 1900) is van gewapend beton in Nederland.
Dat is op zich een aardig gegeven. Wat mij betreft komt er
dan ook een mooi boekje waarin alles over de 'unieke' fa
briek nog eens uitgebreid - met veel foto's uiteraard - wordt
vermeld. Dat is een gepast eerbetoon aan een betonnen
doos waarvan nu niet en nooit iets bijzonders te maken is.
De koude muren van het gebouw vertolken een stukje Leid
se geschiedenis. Vele Leidenaars hebben er gewerkt. Ik ben
ervan overtuigd dat heel wat
mensen tranen hebben ge
plengd toen de fabriek jaren
geleden na veel inkrimpingen
sloot. Maar het opblazen van
een betonnen casco zal weinig
emoties onder Leidenaars los
maken.
Door mijn badkamerraam kan
ik het allemaal uitstekend
zien. Vanaf het boren van de
gaten voor de staven dynamiet
tot en met de grote stofwolk
na de explosie, kan ik het
nauwgezet volgen. Het gaat
mij te ver u allen in mijn huis
voor dit schouwspel uit te no
digen.
LUCHTFOTO PICTURE POST/FRANK ROMBOUT
kunnen geen huren van makelaars ophoesten. Bij
sloop ontstaat er dus ook een ander probleem:
waar moeten al die bedrijfjes heen?"
Hoewel iedereen van tevoren werd gewaar
schuwd dat de toekomst van de fabriek onzeker
is, rekent niemand er echter op dat het snel voor
bij is. „Toen we hier een jaar geleden kwamen",
zegt Bancsi, „kregen we te horen dat we hier
voorlopig goed zaten. Ook de gemeente heeft ons
gegarandeerd dat we hier nog een flinke tijd kon
den blijven. Een paar jaar in elk geval."
Bancsi kan slecht tegen het 'getreuzel' van eige
naar Meneba en de gemeente. „Het is onbegrij
pelijk dat Meneba het gebouw niet verkoopt aan
iemand die er iets mee wil doen. In Den Bosch
hebben ze een indoor skibaan gebouwd. En laatst
zaten we hier te brainstormen over indoor bun-
geejumping in zo'n silo. Ik ken zat mensen die in
zo'n gebouw als dit willen investeren. Maar het
loopt stuk op de gemeente en de eigenaar."
LEIDEN MAARTEN KEULEMANS
Slopen of opnieuw gebruiken?
De gemeenteraad is er nog
lang niet uit wat er met de
meelfabriek moet gebeuren.
PvdA, CDA en SP vinden het
gebouw 'een grote pukkel' die
ze het liefst zo snel mogelijk
zien verdwijnen. Helemaal, of
in ieder geval grotendeels. De
fracties van D66, WD en
LWG/De Groenen denken er
anders over. Daar spreekt men
van 'dat prachtige, monumen
tale gebouw' en wil men eerst
heel goed onderzoeken of de
meelfabriek na een grondige
verbouwing niet een tweede
leven kan krijgen. „Voordatje
zo'n beeldbepalend gebouw
sloopt moet je drie keer na
denken", verwoordt D66-aan-
voerder O. Welling de gevoe
lens. „En wat ons betreft zijn
we bij de eerste keer.
Welling acht nog niet bewezen
dat er niets meer met het pand
te beginnen valt. PvdA-fractie-
voorzitter R. Hillebrand wèl.
„We denken dat een herbe
stemming van de fabriek fi
nancieel en praktisch onmo
gelijk is", stelt hij vast. CDA-
voorman P. Klück en SP'er D.
Sloos houden minder slagen
om de arm. Ze vinden het ge
bouw ronduit lelijk. „Je kan er
heel emotioneel over doen",
zegt Klück, overigens op per
soonlijke titel. „Maar eerlijk
gezegd ken ik geen mooie fa
brieken in Leiden. Aan de
meelfabriek is kraak noch
smaak te bekennen." En Sloos,
die zelf lid is van de Stichting
Industrieel Erfgoed Leiden,
verontschuldigt zich: „Het
spijt me verschrikkelijk, maar
ik vind het een hele kolos waar
je nauwelijks meer iets moois
van kan maken."
Eén van de grootste voorstan
ders van behoud van de fa
briek is, opmerkelijk genoeg.
WD-fractievoorzitter A. Geert -
sema. „Wat mooi en lelijk is,
daar moet je als politicus
enorm mee oppassen. Ik heb
begrepen dat het om een fa
briek gaat met een zekere
zeldzaamheid. En als het zo is
dat de sloop grote problemen
met zich meebrengt en het ge
bouw nu al een andere functie
heeft, dan moet je je er niet
mee bemoeien." De WD
schreef destijds in haar verkie
zingsprogramma dat er een
plan moet komen om de fa
briek een tweede leven te ge
ven en te behouden.
GroenLinks moet, net als de
meeste partijen, nog overleg
gen over de fabriek. Fractie
voorzitter R. Peeters voorspelt
een pittige discussie. Groen-
Links-wethouder J. Laurier
wierp zich in het verleden al
eens op als beschermheer van
de meelfabriek. „Maar de
groene gordel en woningen
zijn ook belangrijk", zegt Peet
ers. „Ik vermoed dat er ook
voorstanders zijn van sloop
van een gedeelte van de fa
briek."
Hillebrand draait de redene
ring liever om. „Stel dat we nu
met het plan zouden komen
om een meelfabriek als De
Sleutels in de stad te projecte
ren. Ik zou wel eens willen
zien hoeveel bezwaarschriften
van buurtbewoners we dan
zouden krijgen."
De meelfabriek als overbuurman
HERMAN JOUSTRA
staat nèt niet in de Zeehel-
•buurt, maar voor de bewo-
s van die wijk hoort de
elfabriek er wel degelijk bij.
dat veel mensen in de wijk
'ebben gewerkt. En omdat
'teen die de deur uitstapt
fabriek hoog boven de hui-
uit ziet rijzen, elke keer
!t. Wie aan de Zijlsingel
ont, hoeft zelfs de deur niet
om de fabriek te zien. Een
luit het raam is voldoende,
sen hoeft een vertrouwde
schijning nog niet per se
I geliefde verschijning te
Hoe staan de bewoners
de Zijlsingel tegenover
ntuele sloop van hun gigan-
heoverbuurman?
vrouw E. Bavelaar, Zijlsin-
51: „Ik wil absoluut niet
•ie wordt gesloopt. Wat
eten we nou met woningen
die plek? Ik vind toch al dat
er te veel wordt gebouwd in de
stad. Laat ze eerst nog maar
eens goed nadenken over alter
natieven. Al die ruimte kan best
op een andere manier gebruikt
worden. Voor exposities bij
voorbeeld. Ik woon hier nu
vanaf 1981, ik ben best gehecht
aan de fabriek. Hij hoort bij
Leiden. Ik heb dat gevoel ook
een beetje van mijn vader mee
gekregen. Die was altijd heel
fanatiek waar het het behoud
van oude gebouwen in de stad
betrof."
Haar buurman van een paar
huizen verden „Ik weet niet
beter dan dat-ie er staat. Ik ben
echt iemand van deze buurt,
mijn hele leven heb ik er ge
woond. De laatste jaren hier
aan de singel, dus recht tegen
over de fabriek. Hoe hij er van
Binnen uitziet weet ik ook
goed. Ik moest er een tijd lang
zelf nog elke dag meel ophalen.
Dat bracht ik dan weer naar de
bakkers. Kennissen van mij
hebben in de meelfabriek ge
werkt, dus voor mij is het iets
vertrouwds. Maar om nou te
zeggen dat ik eraan gehecht
ben, nee. Mooi vind ik die ge
bouwen niet. Als ze de fabriek
slopen, zal ik dat niet zo erg
vinden. Aan de andere kant: hij
staat mij niet in de weg. Ik
moet trouwens nog zien dat-ie
gesloopt wordt. Ze hebben het
er zo vaak over gehad, maar tot
nu toe staat de fabriek er nog."
Meneer C. Duivenvoorde, Zijl
singel 41: „Van mij mag-ie ge
sloopt. Het kan alleen maar be
ter worden, ik vind de meelfa
briek afschuwelijk om te zien.
Misschien komt dat ook wel
omdat ik geen echte Leidenaar
ben. Ik woon hier pas zes jaar.
Maar dan nog, mooi kan ik
hem niet noemen. Door die
hoge toren vlak aan het water
gaat de zon ook eerder weg in
mijn achtertuin. Als er een ho
ge flat voor in de plaats komt,
neem ik aan dat die toch iets
naar achter komt te staan. Als
er dan ook nog een groen
strook bijkomt, zou dat hele
maal mooi zijn."
Meneer B. Söll, Zijlsingel 40:
„Ik zou het vreselijk vinden als
hij wordt gesloopt. Ik vind hem
prachtig. Het is industrieel erf
goed. Van historische waarde.
Ik woon hier nu 20 jaar, hij
hoort hier te staan. Gebruik
hem dan anders. Hier in Leiden
is een gigantisch tekort aan
atelierruimte en aan theater
ruimte. Wees dan inventief en
deel de ruimten anders in. Al
leen de gemeente is ahdie jaren
impotent gebleken, ze kunnen
maar niet bedenken hoe de fa
briek op een andere manier te
gebruiken zou zijn. Heel triest.
Een gebrek aan creativiteit. Eén
ding weet ik zeker: wat er voor
in de plaats komt, zal vreselijk
zijn. Er worden vast lelijke wo
De Zijlsingel en zijn overbuurman, de gigantische meelfabriek.
ningen neergeploft. Want er is
geen geld, dus komt er geen
mooie architectuur."
Mevrouw J. Nauta, Zijlsingel
39: „Ik'ben tegen sloop. Niet
zozeer om wat er dan weggaat,
maar om wat er dan voor in de
plaats komt. Flats zijn nog af
ARCHIEFFOTO LOEK ZUYDERDUIN
schuwelijker dan deze gebou
wen. Als er nou alleen een park
voor in de plaats zou komen,
zou ik zeggen: ja. In elk geval,
in de zes jaar dat ik nu in Lei
den woon, ben ik hem niet
mooi gaan vinden."
Meneer M. Giezen, Zijlsingel
35: „Niet slopen. Ik zie het als
een stukje erfgoed. Ik ben aan
nemer, ik weet dat de construc
tie van die silo's en dat ketel
huis zeer goed en zeer degelijk
is. Als ze dat alles willen slopen,
zal het nog een hele klus wor
den. Dat kost echt wel wat. Ik
geloof die verhalen ook niet dat
onderhouden en verbouwen
duurder is dan slopen en iets
nieuws neerzetten. Neem nou
die silo's. Een silo wordt zo ge
bouwd dat hij grote druk kan
opvangen. Doe er bijvoorbeeld
graan in. Kijk je er deze volgen
de dag naar dan is dat graan
een stuk gezakt. Het blijft ook
zakken. De druk onderaan
wordt dan enorm groot. Er is
dus een hele zware betoncon
structie nodig om die druk op
te vangen. Een slopersbedrijf
kan zo'n silo nooit metlucht-
hamers slopen. Daar moeten
explosieven voor worden ge
bruikt. Nee, de bouw van de fa
briek is op zich perfect. Loop er
maar eens omheen. Je ziet ner
gens een scheurtje. Dat stuk op
de hoek, bij de brug, ziet er he
lemaal nog fantastisch uit."
