Weg met het koperpoetsen
Einde aan de farce
Cowboytje spelen
in camouflagepak
1
Feiten &Meningen
Stuur geen
beroepsleger,
maar geld
Laatste dienstplichtigen
SLECHT Mieuiils!
WOENSDAG 21 AUGUSTUS 1996
152
COLUMN
De dienstplicht in Nederland is voltooid verle
den tijd en een belangrijk land als Frankrijk
volgt onze natie binnenkort met een soortgelij
ke daad. Het leger van dienstplichtigen lijkt in
de wereld zijn langste tijd te hebben gehad,
want ook Rusland is van plan zijn leger in te
krimpen tot een leger van beroepsmilitairen.
De dienstplicht kent in Europa een relatief
korte geschiedenis. Napoleon is er in 1795 mee
begonnen en voerde hem ook in in de landen
die hij veroverde. De motivatie was zoals ge
woonlijk nobel en uiterst pragmatisch tegelijk.
De Franse revolutie had, in het jargon van die
tijd, het volk aan de macht gebracht en wat lag
dan meer voor de hand om ook het leger uit en
door het volk te vormen. Prettige bijkomstig
heid was dat de generaals door een dergelijke
manoeuvre over een schier eindeloos reservoir
van kanonnenvlees beschikten. Napoleon
bracht dat onbeschroomd in de praktijk.
Voor die tijd was eeuwenlang het beroepsle
ger in Europa de normale praktijk geweest. Een
leger van beroepssoldaten en officieren, ook
wel huurleger en huurlingen genoemd. Erg be
trouwbaar waren die legers dikwijls niet. Als
niet op tijd soldij werd betaald, sloeg men snel
aan het muiten. Geen enkele vorst of andere
statelijke autoriteit liet zijn persoonlijke veilig
heid dan ook over aan zo'n huurleger. Daar
voor werden elite-troepen gerecruteerd in vaste
dienst.
Na de napoleontische overheersing ging Eu
ropa een nieuwe fase van staats- en natievor
ming in. Standaard
werd het leger van
dienstplichtigen. Het is
naast een goedkope
manier om een sterk le
ger in stand te houden,
ook in vredestijd een
manier om aan natie
vorming te doen. De
jongens kwamen uit al
le regionen van het land
bijeen op een dikwijls
voor hen vreemde
plaats. Dat tilde hen uit
boven de regio van af
komst. Er werd een na
tionaal gevoel aange
kweekt. Ze beseften dat
ze in een staat leefden. Na de diensttijd werkte
dat door in hun maatschappelijke handelen en
hun cultxtrele besef als ze in hun eigen regio te
rugkeerden. Het leger beschermde op die ma
nier niet alleen de natie tegen een aanval door
een vreemde mogendheid, maar bracht de be
volking ook het nationale gevoel bij.
Europa heeft inmiddels een navrante ge
schiedenis achter de rug van doorgeschoten
nationalisme, in een uiterst zwarte periode van
onze geschiedenis zelfs gemengd met morbide
rascisme en anti-semitisme. Twee wereldoorlo
gen zijn gevoerd en heel veel Europese jongens
hebben het leven gelaten voor de staat die zij
wilden c.q. moesten verdedigen.
Na de Tweede Wereldoorlog heeft het leger
van dienstplichtigen opnieuw zijn diensten be
wezen. In het kader van de bi-polaire wereldor
de werd het dienstplicht-leger niet alleen ge
handhaafd, maar ook verder uitgebouwd. Het
goddeloze communisme moest een halt wor
den toegeroepen en in toom worden gehou
den. Het vrije democratische en kapitalistische
Westen zette daartoe op grote schaal zijn
dienstplichtigen-leger in. Dat was relatief goed
koop en trainde de jongens ook in de juiste ka
pitalistisch-democratische ideologie en bracht
het besef van het gevaar van het wereldcom
munisme als een bedreiging van onze vrije or
de bij.
Na de ineenstorting van de Muur in 1989 en
de teloorgang van het communisme als we
reldsysteem in staatkundig, politiek, militair en
economisch opzicht diende de vraag zich aan
of de handhaving van een leger van dienst
plichtigen nog wel relevant was. Het is duur en
in de huidige situatie gewoon te groot. Daar
komt nog eens bij dat de militaire technologie
steeds meer het inzetten van deskundigen ver
eist die dat wat langer doen dan alleen gedu
rende hun dienstplicht. Beroepsmilitairen, al
dan niet in kortverband. worden al meer inge
zet. Voorts wordt het leger niet meer zozeer ge
bruikt voor de verdediging van de landsgren
zen. het communistische gevaar is tenslotte
ook militair geweken, maar voor het blussen
van brandhaarden elders in de wereld. Ook dat
vereist deskundigheid die wat langer dan gedu
rende de vervulling van de dienstplicht kan
worden ingezet.
Het antwoord op al deze nieuwe ontwikke
lingen lijkt te zijn niet langer een beroep te
doen op dienstplichtigen en een leger te vor
men van louter beroepsmilitairen. Dat gebeurt
in elk geval in Nederland en Frankrijk.
Of het een juist antwoord is valt nog te be
zien. Een belangrijk instrument van natievor
ming valt nu weg. zonder dat daar iets anders
voor in de plaats komt De invoering van een
sociale dienstplicht, een gedachte ook geop
perd door de Franse president Chirac, komt
noch in Frankrijk noch in Nederland echt van
de grond. Wat er aan gedachten leeft is boven
dien nogal mager. Men denkt aan een sociale
dienstplicht, ook voor meisjes, van enkele we
ken. Veel en veel te kort om het besef van na
tionale identiteit bij te brengen en om een
groepsgevoel onder de dienstplichtigen te laten
ontstaan.
De vraag is of het voor ons land wel zo'n ver
standige zet is een beroepsleger in te stellen.
Ons militaire acteren in brandhaarden van de
wereld leert dat we daar onveranderlijk de
speelbal zijn van de grote landen, de VS voor
op. We hebben niet meer in te brengen dan le
ge briefjes. Srebrenica heeft dat overduidelijk
aangetoond. Natuurlijk hebben we onze bijdra
gen te leveren, maar kunnen we dat niet beter
realiseren door het trekken van het cheque
boek en gewoon betalen voor deze interventies,
uit te voeren door de grote landen?
Voorts valt te overwegen datgene wat we nog
aan leger willen en moeten handhaven te con
centreren op onze marine. Gewoon één leger,
zonder onderscheid naar zee-, land- en lucht
macht. door de uitbouw van de Koninklijke
Marine met elementen van de huidige lucht
en landmacht. Goedkoper, duidelijker en het
land van De Ruyter. Hein en Tromp waardig.
PIM FORTUYN
medewerker
De dienstplicht zit erop. Morgen zwaaien de
laatste dienstplichtigen van de landmacht af.
Minister Voorhoeve van defensie en de be
velhebber van de landmacht, luitenant-gene
raal Schouten, nemen in de Trip van Zout-
landtkazerne in Breda afscheid van de laatste
lichtingen.
De dienstplicht werd in 1814 ingevoerd door
koning Willem I. In 1993 stemde het parle
ment in met het voorstel van de toenmalige
minister van defensie Ter Beek om de op
komstplicht op te schorten en de krijgsmacht
om te vormen tot een vrijwilligersleger.
Deze maand slaan ongeveer 1.400 dienst
plichtigen de kazernedeur achter zich dicht.
Enkele honderden jongens hebben er echter
voor gekozen de dienst tot de laatste snik uit
te dienen. Onder hen bevinden zich 160 man
in Bosnië (voornamelijk chauffeurs) die pas
begin oktober naar Nederland terugkeren.
Veertien maanden in dienst. Veer
tien schoten gelost. Het kunnen er
ook iets meer zijn. Met zo'n
dienstfiets op m'n neus kan ik niet
richten. Op de schietbaan van de
Harskamp tellen mijn buren stee
vast meer treffers dan dat ze kogels
hebben afgevuurd. Veertien scho
ten, denk je eens in, dan ben je
toch uitstekend voorbereid op de
komst van de Rus.
In die tijd, ik spreek van bijna ne
gentien jaar geleden, waren de
Russen onze aartsvijand. In je por
temonnee zit zo'n mal kaartje met
een afbeelding van een Russisch
voertuig of een verdacht nummer
bord, daar wil ik nu vanaf zijn. Je
moet in elk geval direct Defensie
waarschuwen als je zo'n geval on
verhoopt tegenkomt, mocht Den
Haag tenminste nog niet weten dat
'de Rus' in de achtertuin staat. Het
kader probeert iedereen van het
belang van die vaderlandslievende
actie te overtuigen, maar de bood
schap komt niet echt over. Het
aanbod om op kosten van Defen
sie de taal van de vijand te leren sla
ik af. Soms heb ik daar wel eens
spijt van. Maar na een intensieve
cursus in Harderwijk zou ik nooit
meer 'zo maar' naar Oost-Europa
mogen, en dèt heb ik er niet voor
over (gehad).
Ik heb de Nederlandse dienstplicht
nooit erg serieus kunnen nemen.
Wat nou plicht? De lichting die
twee maanden na mij in Ermelo
opkomt telt meer soldaten dan de
kazerne kan huisvesten. Na een
kort 'iene miene mutte' mag een
handjevol gelukkigen naar huis.
Daar treffen ze honderden andere
gezonde Hollandse knapen. De
betovergrootvader van je buurman
hoeft maar een eksteroog te heb
ben gehad of je wordt in Neder
land al afgekeurd, danwel 'buiten
gewoon dienstplichtig' een eu
femisme voor 'kanonnenvlees'. Je
wordt dan pas opgeroepen wan
neer 'de vijand' aan de poort staat
en die veertien schoten kun je
wel vergeten.
Wanneer de familiekwalen of eeu
wig durende studie niet meer hel
pen om uit dienst te blijven is er
nog de mogelijkheid langs te lopen
bij het Leidse Juristencollectief. De
jongens en meisjes van de vijfde
colonne, die zich laten betalen om
rotsmoezen te verzinnen voor wei-
geryups. Ja, hier zit oud zeer. Je
hebt een dienstplicht voor ieder
een, of juist niet, maar je moet er
geen klassenloterij van maken.
Ik praat wel eens met vrienden in
Israël over het leger. Het schaam
rood komt dan op de kaken. Niks
veertien maanden, maar ten min
ste drie jaar en daarna elk jaar een
paar maanden op herhaling. En
niet alleen de jongens, maar ook
maar dan iets korter de meis
jes. Niks elke avond om vijf uur
naar huis, niks bijna elk weekeinde
vrij, niks riante onkostenvergoe
ding en niks maar wat aan klooien.
Veertien schoten? Per seconde zul
je bedoelen, en elke week oefenen!
Israël heeft dan ook al een paar
keer indringers buiten de deur ge
houden. Nederland zou dat (alleen
althans, en met z'n slecht getrain
de dienstplichtigen) nooit kunnen
het is maar goed dat er een einde
komt aan de dienstplichtfarce. Je
doet het goed, en anders niet. Niet
dus.
LEIDEN «HANS JACOBS
Soldaat Laurenz van Gaaien,
registratienummer 76-05-08-
268, gelegerd in Ede, zwaait
morgen aif. De Haarlemmer
(20) maakte deel uit van de
laatste lichting (95-12), die nog
voor zijn nummer moest op
komen. Hij diende de volle tijd
uit, negen maanden. Van
Gaaien beschrijft zijn ervarin
gen als één van de laatste
dienstplichtige militairen.
Verloren tijd. Zinloos. Dat soort
opmerkingen hoorde ik doorlo
pend als mensen over hun
diensttijd spraken. Velen zeiden
met klem: „Jongen, zorg dat je
er niet in hoeft. Ga lekker stude
ren". Ik legde alle goedbedoelde
adviezen naast me neer en trok
de wapenrok aan. Negen maan
den was ik onder de wapenen
en ik vond het absoluut geen
verspilling van tijd.
Mijn diensttijd was op voor
hand al bijzonder, omdat ik in
een lichting zat die bijna twee
eeuwen actieve dienstplicht zou
afsluiten. Wij zullen ook de ge
schiedenis ingaan als de best
betaalde dienstplichtigen in de
historie. Omdat bepaalde lich
tingen niet hoefden op te ko
men, was er geld over. En dat
geld kregen wij extra bij onze
wedde. Daardoor kreeg ik
maandelijks rond de 1.700
1.800 gulden netto.
O, wat zielig die laatste lichting.
Wat lullig. Dat zeiden mensen
meewarig over ons. Maar wij,
de allerlaatsten, hadden het wel
enorm naar onze zin. Het was
opvallend dat een groot aantal
maten uit mijn peloton er voor
koos om na te dienen. Eén
dienstplichtige werd zelfs be
roeps.
Nieuwsgierig begon ik eind no
vember 1995 met mijn Algeme
ne Militaire Opleiding, in het
jargon AMO genoemd. Ik ver
wachtte een keiharde opleiding,
maar alles viel reuze mee. Onze
Koninklijke Landmacht bleek
over het algemeen zuinig te zijn
op de laatste dienstplichtigen.
Om onze voeten niet te veel
pijn te doen mochten we maar
twee uurtjes per dag op de be
faamde kisten lopen. De rest
van de dag liepen wij rond op
zogenoemde Defensie-Nike's,
degelijke sportschoenen ver
strekt door het leger.
Na een maand werd ik inge
deeld bij de 119de verbindings-
bedieningscompagnie. Hier viel
ik van de ene verbazing in de
andere. Op de AMO heerste
strenge discipline. Jullie zijn de
slechtste lichting sinds 1970,
kregen we te horen. Maar bij
mijn nieuwe eenheid niks geen
donderspeeches en pesterijen
van sergeanten. Alles ging heel
gemoedelijk. Onze sergeanten
en officieren waren oprecht blij
met ons. Nou vormden wij ook
een peloton dat van aanpakken
wist.
Het kader zei dat het vroeger al
lemaal anders was. Toen moes
ten zij dienstplichtige soldaten
steeds in de gaten houden en
corrigeren, vertelden ze. Maar
dankzij de veranderingen bin
nen Defensie en zeker ook door
de afschaffing van de opkomst
plicht is binnen het leger veel
ten goede veranderd. Vooral de
relatie tussen beroeps en
dienstplichtigen is de laatste ja
ren stukken beter geworden.
Wij kregen, zo begreep ik, meer
verantwoordelijkheid dan de
soldaten van vroeger. Ik heb het
gevoel dat onze motivatie ook
groter was. En is het niet zo dat
verantwoordelijkheid ook be
trokkenheid schept?
Nee, ik heb me niet vaak ver
veeld bij de 119de. Oefeningen
vond ik leuk. Tijdens die 'uit
stapjes' waren we natuurlijk
niet alleen met militair werk be
zig. We voetbalden op de hei,
vierden verjaardagen compleet
met taart en slingers en speel
den cowboytje in onze camou
flagepakken. Tijdens één van
onze oefeningen in de bossen
werden we keurig door een vier-
tonner opgehaald en naar een
kazerne gebracht waar we de
EK-voetbalwedstrijd Nederland
tegen Engeland hebben gezien
op een groot scherm. Daar za
ten we dan, soldaten op oefe- 1
ning, met oranje petjes in plaal J
van helmen op het hoofd.
Het leger slankte af, eenheden"
werden opgeheven. Na verloop
van tijd werd duidelijk zichtbaa p
dat wij de allerlaatste lichting -
dienstplichtigen waren. Op on
ze kazerne werd het steeds stil
ler. Het wachten was op de
komst van de nieuwe 'beroeps- Jj
lichting'.
De verandering van dienstplich
tig naar louter beroepsperso- j.
neel leverde nog een bijzonden ,j
oefening voor ons op. Zo was
bepaald dat alle beroepsmilitai y
ren in de toekomst elk jaar de
cursus Overleven op het Ge
vechtsveldbij het Korps Com
mando Troepen moesten vol
gen. Wij moesten die oefening
ook meedoen. Ik heb daar din- -
gen gedaan en meegemaakt
waarvan ik dacht dat ik ze nooi
zou meemaken. Vers konijn
eten, niet meer dan twaalf uur
slapen in een week, 's nachts
van bruggen abzeilen. Van na
ture haat ik zwemmen, maar
ook ik heb met min twee gradè
Celsius naakt in de Maas rond
gewandeld. Die week beant
woordde aan mijn verwachtin-
gen die ik had van militaire trai
ningen. Ik had voor het eerst
van mijn leven het gevoel
grensverleggend bezig te zijn
geweest.
Pe IAATSTE DieNSrpi'CBTiSÉ.
Wttfr ffio flo/Wirrtn" urrtqEH/WUi
PAT HOW PE MJ^SÊMPV
EN MIMSTEMS we MAAWPEMJ
ZWAAÊ..'..
VAUPÉ Tpj.
[AATSTB
piÉWSTftiwja' x
S0HW-6KJ WIE- G| Mr
^7—/MlMISTEP U
l pazlemeht \,e(2reii£f0
m Vs misrpuCHr
SuO-S- To'rt N0&1 ENKELE.
SApSxH iTWINPEN LAMéiE£
TEKENING WIM STEVENHAGEN
'De smaak is braak', meldden beto
gers van de WDM kort en krachtig
over het eten in een kazerne. 'Geen
censuur op de muur' bij het ophan
gen van posters in slaapzalen, eis
ten zij in een andere actie. En vorig
jaar nog ageerde de bond kernach
tig tegen 'dwangarbeid' voor dienst
plichtigen. Het moest afgelopen
zijn met hun gedwongen inzet bij
grote evenementen.
De WDM had de afgelopen dertig
jaar geen gebrek aan ronde bewoor
dingen om op te komen voor de be
langen van dienstplichtigen. Het
verlanglijstje van de Vereniging van
Dienstplichtige Militairen (WDM)
in augustus 1966 is duidelijk. Weg
met het koperpoetsen. Afschaffen
van de groetplicht. Geen speciale
treinen voor militairen meer. Na
diensttijd in burger mogen lopen.
In de woelige, pacifistische en anti-
autoritaire jaren zestig, toen vrijwel
alle jongens nog gewoon in dienst
gingen, was een vakbond voor
dienstplichtigen onvermijdelijk.
,,Als ik het niet had gedaan, had ie
mand anders het een week later wel
gedaan aldus oprichter Loebas
Oosterbeek later in interviews. „De
tijd was er rijp voor."
Directe aanleiding voor de oprich
ting is een incident op de Elias
Beeckmankazeme in Ede. Een sol
daat die verklaart het ceremoniële
hijsen van de vlag maar een lach
wekkende vertoning te vinden,
krijgt tot ontsteltenis van zijn me
de-dienstplichtigen vijf dagen
zwaar arrest. Zijn woedende kame
raden broeden 's avonds het idee
voor een speciale bond uit.
De WDM haalt de kranten in de -
onlangs weer opgelaaide - discussie
over de haardracht van militairen.
Dienstplichtige Rinus Wehrmann
krijgt in 1971 twee jaar cel omdat
hij weigert zijn haar af te knippen.
De WDM maakt zich hard voor zijn
zaak. Uiteindelijk besluit de Tweede
Kamer de haardacht van militairen
vrij te laten. Foto's van langharige
Nederlandse militairen halen ook in
het buitenland de kranten.
Ook de acties om de ouderwetse
groetplicht aan de kaak te stellen
trekken publiciteit. Driejaar achter
elkaar organiseert de WDM Natio
nale Groetdagen. Daarbij groeten
militairen alles wat zij op hun weg
tegenkomen, burgers, barakken en
legervoertuigen. Ook sturen zij
hoogwaardigheidsbekleders de
Groeten uit de Kazerne. De acties
hebben resultaat. In augustus 1973
schaft PvdA-minister Vredeling de
groetplicht af. Het maakt de bond
ongekend populair. In 1972 is al ze
ventig procent van alle dienstplich
tigen lid van de WDM.
Enkele jaren later komt het keer
punt. De WDM brengt in februari
1974 in Utrecht in de grootste de
monstratie van militairen die ooit is
gehouden achtduizend manschap
pen op de been voor de compensa
tie van wachtdiensten, weekeind-
diensten en langdurige oefeningen.
F.en staking in de kazernes op 8 mei
mislukt echter. De legerleiding
slaagt erin de actie vrijwel overal in
de kiem te smoren. De WDM con
stateert achteraf dat zij de bereid
heid van de soldaten om voor de
compensatie door het vuur te gaan
heeft overschat en moet genoegen
nemen met een matige regeling.
Het tij keert en zowel soldaten als
politici vinden dat voldoende voor
de dienstplichtigen is gedaan. De
WDM verzandt gaandeweg in poli
tieke discussies over het nut van dt
NAVO en de stationering van kern
wapens in Nederland. De in 1973
opgerichte Algemene Vereniging
van Nederlandse Militairen
(AVNM), die zich vooral pragma
tisch en nadrukkelijk politiek-neu-
traal opstelt, trekt gaandeweg
steeds meer leden.
In de jaren tachtig, als media spre
ken van de verrechtsing van de
jeugd en steeds meer jongeren er
door de versoepelde regelingen in
slagen uit dienst te blijven, over
vleugelt de AVNM de WDM. Ver
schillende keren wordt er over een
fusie van de bonden gepraat, maar
het komt er nooit van.
Wel strijden beide bonden schou
der aan schouder tegen de vervelin
in de dienst. De laatste jaren staat
de roep om de afschaffing van de
dienstplicht centraal. Met de in
krimping van het leger zijn steeds
minder dienstplichtigen nodig.
Nu nog maar een op de tien jon
gens voor zijn nummer op moet,
wordt de ongelijkheid in de maat
schappij te groot, oordelen de bon
den. In 1992 besluit PvdA-minister
Ter Beek dan ook tot opschorting
van de opkómstplicht.
Voor de WDM en de AVNM zit de
taak er op. De AVNM heeft zich al
in juni opgeheven. De WDM gaat
in september over in de Stichting
Erfgoed WDM met als voornaam
ste taak het kritisch en waakzaam
volgen van het defensiebeleid.
Een beroepsleger mag echter niet
betekenen dat de kadaverdiscipline
in de krijgsmacht terugkeert, waar
schuwen de bonden.
DEN HAAG JACO VAN LAMBALGEN
