Grote Uitdager sluipt naderbij
Britse leger in ademnood
ZATERDAG 27 JUL11996
Pak Harto moet opvolging
snel regelen
Sinds hij in Duitsland medisch is goedgekeurd,
bestiert president Suharto de Indonesische
staatszaken weer van A tot Z. Hij is tiptop en de
hemel wolkenloos, heet het. Maar de
vraagtekens willen niet meer wijken. Ruim
dertig jaar legde Suharto elke potentiële
uitdager het zwijgen op. Nu echter de Grote
Uitdager met zijn levensbeëindigende zeis
naderbij sluipt, moet de 75-jarige president
eindelijk eens bepalen hoe hij denkt de macht
vreedzaam over te dragen. Of dat lukt, is
onzeker. De politieke onrust is de laatste tijd
groot. Het is zelfs maar de vraag of Pak Harto de
wahyu nog heeft.
euvelend over vee-
teelt is Suharto, naar
^^het schijnt, het meest
in zijn element. Onder het pant
ser van de staatsman schuilt nog
altijd de boerenzoon. En de Ja
vaan, met zijn geloof in eeuwen
oude mystiek. Macht van de
oude vorsten net zo goed als van
het moderne staatshoofd stoelt
volgens de Javaanse traditie op de
wahyu. Visioen, goddelijke op
dracht, betekent dat letterlijk.
Heerst er rust in het rijk en zijn de
onderdanen tevreden, dan blijkt
daaruit dat de leider de wahyu
heeft. Slaan onrust en onheil toe,
dan is dat een veeg teken. En als
de leider de macht gebruikt voor
zijn eigen belang en dat van zijn
getrouwen, dan is dat een aanwij
zing dat hij de wahyu kwijt is en
dat zijn bewind ten einde loopt.
Voor Suharto reden voor grote
zorg.
Al drie decennia zwaait de oud-
generaal zijn oppermachtige
scepter. Maar op 28 april 1996
leek Indonesië zich plots te reali
seren dat ook Suharto's bewind
ooit ten einde loopt, al dan niet
door tussenkomst van de dood.
Die 28ste april overleed Sitih Har-
tinah, Suharto's echtgenote en.
betrouwbaarste adviseur. Het lijkt
'het begin van het einde', zei een
Indonesische wetenschapper.
Invloed op koersen
Het besef van Suharto's sterfelijk
heid groeide uit tot regelrecht on-
i vorige maand mi
rt verband met zijn
ïaar het buitenland
De koers van de ru-
piah gleed weg, de koersen op de
Bursa Effek in Jakarta eveneens.
Eerst wilden offciële woord
voerders niets loslaten, toen zei
den ze dat de president 'ergens'
in Europa een medische keuring
zou ondergaan. Dat, plus het feit
dat Suharto zijn ministers onthul
de dat hij een hartvergroting
heeft, drukte de beurskoersen nog
verder. Pas toen Suharto na drie
dagen onderzoek in het Duitse
Bad Oeynhausen door hartspecia
list Reiner Körfer gezond was ver
klaard, hervonden Jakarta's finan
ciële markten hun evenwicht.
Investeringsanalisten blijven
echter op hun hoede. De presi
dent mag voor een 75-jarige dan
in een goede conditie zijn hart,
nierstenen en lever vormen geen
probleem, heet het de politieke
toekomst blijft toch ongewis.
Waarnemers zijn het er roerend
over eens dat Suharto snel een
manier moet vinden waarop ie
mand anders de macht soepel
kan overnemen. Zelf zegt hij dat
alles is geregeld: de Grondwet be
paalt dat, zou hij om enigerlei re
den niet meer kunnen regeren, de
vice-president de rest van de
ambtstermijn herroer overneemt,
waarna hgt Volkscongres een
nieuw staatshoofd aanwijst.
Formeel klopt dat. Maar de hui
dige vice-president, oud-generaal
Try Sutrisno, lijkt niet de man aan
wie Indonesië dan behoefte heeft.
Hoewel de vriendelijke Try in het
machtige leger niet slecht ligt,
dicht niemand hem presidentiële
capaciteiten toe.
De grote vraag
Uiteraard moet Suharto's opvol
ger deze staat met zijn 17.000 ei
landen, vijf officieel erkende
godsdiensten, honderden volke
ren en talen, en ruim 190 miljoen
inwoners bijeen kunnen houden.
Maar hij moet ook de belangen
van de familie Suharto kunnen en
willen beschermen. Die belangen
zijn economisch van aard en qua
omvang indrukwekkend.
Vooralsnog is er niemand in
beeld die aan die eisen voldoet.
Of het zou Suharto's oudste doch
ter moeten zijn. De 47-jarige Siti
Hardijanti Rukmana meestal
aangeduid als Mbak (Zus) Tutut
is behalve in het zakenleven
ook in de politiek actief als vice-
voorzitter van regeringspartij Gol
kar. Waarnemers sluiten niet uit
dat Suharto over twee jaar voor
een zevende termijn opteert en
dan Tutut tot vice-president be
noemt. Zou Pak Harto overlijden
of anderszins buiten machte ra
ken te regeren, dan kan Tutut de
politieke touwtjes in handen ne
men en de economische belan
gen van de familie beschermen.
Meer dan speculatie is dat ech
ter niet. Om te beginnen zwijgt
Suharto over de vraag of hij in
1998 weer kandidaat is. „Tegen
die tijd ben ik 77 en dat is oud",
verkondigde hij onlangs. Dat zegt
echter weinig. Al begin jaren tach
tig noemde hij het onzeker of hij
een nieuwe ambtsperiode ambi
eerde, maar hij zit nog altijd op
het pluche.
Vast staat wel dat Suharto geen
serieuze uitdager fluldt. Die ande
re presidentsdochter, Megawati
Soekarnoputri Kiemas (49), kind
van de in 1966 door Suharto ver
dreven Soekarno, weet daar in
middels alles van. In 1993 ver
overde Mbak Mega het voorzitter
schap van de Partai Demokrasi
Indonesia (PDI). Die staat formeel
te boek als oppositiepartij, maar
dat is zeer betrekkelijk. PDI-lei-
ders konden in het verleden pas
aantreden als de regering (lees:
Suharto) het licht op groen had
gezet. Megawati werd op een
congres in Surabaya echter zon
der handjeklap gekozen door de
partijbasis, waarmee de regering
uiteindelijk schoorvoetend in
stemde.
Mbak Mega doet sindsdien van
zich spreken doordat ze de oppo
sitierol serieus opvat. Steeds meer
partijbureaucraten die de autori
teiten naar de ogen keken, moes
ten opkrassen. Bovendien waagt
Megawati om sociale rechtvaar
digheid en meer democratie.
Daarmee bedoelt ze bijvoorbeeld
dat de president niet meer door
het Volkscongres moet worden
aangewezen zestig procent van
de leden daarvan heeft hij zelf be
noemd maar door het volk.
Met de parlementsverkiezingen
van volgend jaar in het verschiet,
kregen de machthebbers volgens
het Amerikaanse blad Newsweek
in mei de druppel voor hun kie
zen die de emmer deed overlo
pen. In 1992 scoorde regerings
partij Golkar nog een comfortabe
le 68 procent van de stemmen, de
islamitische PPP 17 procent en de
PDI 15 procent. In mei zou uit
een geheime peiling door het le
ger echter zijn gebleken dat Gol
kar nu op 40 procent blijft steken,
nota bene even veel als de PDI.
Naar aanleiding daarvan moet
het besluit zijn gevallen Megawati
de politieke nek te breken. Met
behulp van leger en regering be
legden PDI-dissidenten een con
gres in Medan waar Mbak Mega
als voorzitter werd vervangen
door oudgediende Surjadi. „Wij
willen niet dat dit een oppositie
partij wordt", liet deze treffend
Dat de partijreglementen met
voeten waren getreden, verhin
derde de minister van binnen
landse zaken niet Surjadi te er
kennen als nieuwe PDI-leider. Te
vens sloot hij Megawati en haar
aanhangers uit van de verkiezin-
volgendjaar.
strijdkrachten aan. Omdat rech
ters in Indonesië gewoonlijk hun
oren naar de autoriteiten laten
hangen, is het twijfelachtig of ze
die procedure wint.
Veel boeiender is, dat Megawati
meer en meer het kristallisatie
punt lijkt te worden van allerlei
oppositionele groeperingen.
Daarmee is op zichzelf nog niets
gezegd over de Indonesische
laachtsverhoudingen, maar het
tekent wel de groeiende ontevre
denheid met het Suharto-bewind.
Wie in de archipel de machts
verhoudingen beschouwt, richt
automatisch de blik op de strijd
krachten. De laatste paar jaar lij
ken daar verschillen van inzicht te
bestaan. De PDI-crisis illustreert
dat. Aanvankelijk werd een beto
ging van Megawati-fans in Jakarta
ongemoeid gelaten, maar toen op
20 juni 5.000 PDI'ers de straat op
gingen, werden ze keihard uiteen
geslagen. Curieus is evenwel dat
nadien tal van protesten in steden
op Java, Bali en Sulawesi onge
moeid werden gelaten.
Verdeeldheid binnen de strijd
krachten kwam begin deze
maand ook aan het licht toen lui
tenant-generaal Soeyono in Jakar
ta verklaarde dat de protesten te
ver gingen, terwijl een brigadege
neraal en een politiecommandant
vanuit Midden-Java lieten weten
dat het wel meeviel. Vorig week
einde zei een hoge militair in Ja
karta echter weer dat het nu ge
noeg is geweest.
Opvallend
Het opvallendst was Suharto's
mededeling dat hij Megawati's te
genstrever Surjadi pas in audiën
tie zou ontvangen als deze de PDI
weet 'te consolideren'. De sfinx in
Bina Graha, het presidentiële
kantoor, wilde de gang der dingen
blijkbaar even afwachten. Veel
bedenktijd had hij overigens niet
nodig. Afgelopen donderdag
mocht Surjadi komen opdraven.
Het staatshoofd spoorde hem aan
de verdeeldheid binnen de PDI
snel de baas te worden.
Voor Suharto komt het er nu op
aan ook niet te lang te dralen met
een regeling voor zijn opvolging.
Gezien 's mans gevorderde leef
tijd, lijkt na dertig jaar het eind-
Megawati op haar beurt gaf spel begonnen. Halverwege de ja-
geen krimp. Haar aanhangers
houden nog steeds het partijbu
reau in Jakarta bezet om te voor
komen dat Surjadi er zijn intrek
neemt en Mbak Mega zelf stapte
naar de rechter. Ze klaagde minis
ter Yogie S. Memet (binnenlandse
zaken) en stafchef Tanjung van de
zestig kwam 'de glimlachende
generaal' temidden van stromen
bloed aan de macht. Als hij de
wahyu nog heeft, zou hij zijn land
een dienst bewijzen door die te
gebruiken om minder bloederig
van het toneel te verdwijnen.
lekte dat hij i
gezondheid i
Suharto's kinderen niet
gerust op toekomst
Tunky Ariwibowo stak 8 juli lachend zijn duim om
hoog. Samen met Hutomo Mandala Putra, presi
dent Suharto's jongste zoon 'Tommy* (34), presen
teerde de minister van handel de Timor, Indonesiës
'nationale' auto. Volgens de Far Eastern Economie
Review zou Tunky zich echter schamen voor het
project. Het blad citeerde een expert die repte over
'de duidelijkste inbreuk' op de internationale han-
delsregels 'die je ooit zult aantreffen'.
In februari werd een 'nationale' auto aangekon
digd. Even dacht Suharto's oudste zoon Bambang
Trihatmodjo (43) dat hij die mocht gaan maken.
Met de Zuid-Koreaanse firma Hyundai had hij bij
Jakarta immers al een autofabriek geopend. Maar
de mmor viel toe aan Tommy en diens Koreaanse
partner Kia. Omdat die nog geen productielijn in
Indonesië hebben, kwam vader Suharto met de
creet No. 42/1996. Dat bepaalt dat de Timor voorlo
pig in Zuid-Korea wordt gemaakt en dat er tot juni
volgend jaar 45.000 exemplaren mogen worden in
gevoerd. De Europese Unie, de VS en vooral Japan
waren woest. Zij mogen immers geen auto's naar
Indonesië verschepen, reden waarom de Japanners
veel geld hebben gestoken in fabrieken ter plekke.
En nu mag Tommy van papa wat anderen is verbo
den! Bovendien krijgt hij belastingfaciliteiten die
zijn auto goedkoper maken dan alle c
Zulke praktijken vervullen ook Indonesiërs met
weerzin. „Twee generaties parasieten is te veel",
klaagde een Indonesische econoom tegen het Britse
blad The Economist. Hij bedoelde dat niet alleen
drie van Suharto's zes kinderen met overheidshulp
dik geld verdienen, maar dat ook kleinzoon Ary Si-
git Haryojudanto (24) deze weg bewandelt. In fe
bruari overspeelde Ary echter zijn hand. Diens be
drijf Arbamoss Muld Invesco had het recht gekre
gen belastingstickers op alcohol te verkopen op Ba-
li. Officieel kost zo'n sticker voor een fles bier 200
rupiah (16 cent) maar Arbamoss rekende 600 ru-
piah. Dat joeg bierproducenten en Balinese horeca
in de gordijnen, waarna Suharto zijn kleinzoon
dwong de gebruikelijke 200 rupiah berekenen.
De bedrijven waarin Suharto's kinderen belangen
hebben, zijn samen zo'n vijf miljard dollar waard.
Dochter Siti Hardijanti Rukmana ('Tutut', 47) be
stiert de Citra-groep (voedingindustrie, telecommu
nicatie, bouw). Haar PT Citra Marga Nusaphala
Persada heft tol op de Indonesische snelwegen. De
tarieven zijn het afgelopen jaar met de helft ver
hoogd.
PT Bimantara Citra is de groep van genoemde
Bambang. Bimantara zit onder meer in televisie,
auto's, petrochemie, telecommunicatie en onroe
rend goed. Tegenover de Asian Wall Street Journal
heeft Bambang erkend dat 'de rechtstreekse toe
gang tot zijn vader, zonder bureaucratische obsta
kels, een extra troef is'.
Meer dan Bambang treedt Tommy in de schijnwer
pers. Autoracerij is zijn hobby en het zal hem ge
noegen hebben gedaan dat hij vorig jaar een meer
derheidsaandeel verwierf in de Italiaanse sportau-
tofabriek Lamborghini. Ook luchtvaartmaatschap
pij Sempati behoort tot Tommy's imperium. Daar
naast kreeg hij in 1992 het monopolie op de kruid
nagelhandel. Zijn agentschap BPPC staat aan
scherpe kritiek bloot omdat het de boeren te weinig
voor hun kruidnagelen zou betalen. In april riepen
betogers: 'De VOC (Verenigde Oost-Indische Com
pagnie, red.) bestaat niet meer, de BPPC is ervoor
in de plaats gekomen'.
Tutut, Bambang en Tommy zijn doende enkele be
drijven naar de beurs te brengen. Volgens analisten
proberen ze zo niet alleen geld aan te trekken, maar
zich ook in te dekken. Als Suharto straks geen pre
sident meer is, kunnen bedrijven die uitluitend ei
gendom zijn van de Suharto-familie immers sneller
doelwit worden van wraakacties dan als er ook an
dere aandeelhouders zijn. De Suharto-kinderen
zijn blijkbaar niet gerust op de toekomst.
Omdat zijn in april overleden vrouw hem niet meer kon begeleiden, nam Suharto enkele van zijn kinderen en een kleinzoon n
schap was ook technologieminister en Suharto-vertrouweling Habibie, rechts naast de president.
zorgen binnen het Britse leger: de
t die zich aanmelden om koningin en
irland te dienen, slepen een overgewicht
zich mee. De gevolgen zijn
mis. Jaarlijks wordt zestien procent van
ruten afgekeurd. Ze zijn niet fit, want: te
langzaam, te snel buiten adem en te
re-gevoelig.
nilitairen klagen tijdens een bezoek aan
ftmy Trainings Regiment bij Winchester
been dat de hoop voor de toekomst
ken minder 'robuust' is dan vroegere ge
ts. „Dit is de video-jeugd. Meer dan de
in onze nieuwe recruten heeft zo'n ap-
op de eigen kamer. En sommigen den-
dan nog dat ze in no time een Rambo
zegt luitenant-generaal Christopher El-
die de supervisie heeft over de veertién
igscentra van het leger,
tt's zorgen zijn verpakt in een dikke map
tisch materiaal. Van de 21.800 jonge
die zich vorig jaar aan-
militaire carrière vielen niet
alleen de 16 procent 'couch potatoes' af. Nog
eens 24 procent kon wegens medische rede
nen - variërend van platvoeten tot instabiele
psyche - met een enkele reis terug naar de
burgermaatschappij.
Omdat Groot-Brittanië sinds 1960 een be
roepsleger heeft, en dus aangewezen is op een
getalsmatig beperkte groep enthousiastelin
gen"voor een legercarrière, dreigt bij ongewij
zigd beleid een militaire ramp. Ieder jaar moe
ten er vijftienduizend 'baroes' bij om de ge
vechtskracht van het leger kwantitatief en
kwalitatief op peil te houden. Vorig jaar kwam
defensie echter bijna vierduizend recruten te
kort. En dat was niet de eerste keer; de cijfers
bevestigen een trend.
Op het eerste gezicht gaat alles volgens strak
militair plan bij het Trainingsregiment in Win
chester. Op deze kazerne, even buiten de stad
in een bosrijke omgeving, worden recruten in
tien weken fysiek klaargestoomd voor een mi
litaire carrière. De basis, met roodstenen ba
rakken tussen veel groen, ziet er uit om door
een ringetje te halen. Geen peukje, geen pa
piertje op straat. Slenteren of gewoon lopen is
er niet bij. Ook de recruut die in vrije tijd even
een ommetje maakt doet dit stram, in militai
re pas, de armen hoog opzwaaiend. Altijd.
Maar achter deze opzichtige drilmethode gaat
de harde werkelijkheid schuil. De nieuwe aan
was moet, alweer in vergelijking met vroeger,
met zachtere handschoenen worden aange
pakt. De opleiding is verlengd van tien naar elf
weken, en het worden er waarschijnlijk twaalf.
„We hebben de roosters moeten aanpassen",
zegt kapitein Mike Dicker, een man die met
snor, rechte rug en staccato-spraak zo uit een
oorlogsfilm lijkt weggelopen. „We kregen te
veel blessures." Geschrapt zijn derhalve oefe
ningen buiten reguliere werktijden en spierbe-
dreigende acrobatiek op paard en hoge bok in
de gymzaal.
Er wordt ook meer tijd uitgetrokken voor het
nuttigen van maaltijden - 'niet meer dat ge
jacht om snel weer paraat te staan' - en dege
nen die desondanks ziek worden, mogen bij
moeder thuis weer opknappen. Dat laatste is
een belangrijk element. Er wordt voortaan na
melijk ook meer zorg en aandacht dan vroeger
besteed aan bestrijding van kwaal nummer
één van de recruut: heimwee. „Bij 82 nieuwe
recruten die wij hier een paar weken geleden
kregen was heimwee een groot probleem. De
meesten misten hun moeder, daarna vriendin,
vriend of huisdier. In die volgorde, ja", ver
klaart generaal Elliott.
Maar de grootste verandering is, dat het leger
de kneusjes niet zonder meer in de burger
maatschappij dumpt. Sinds januari wordt op
de basis Glencorse in Schotland geëxperimen
teerd met een aangepaste opleiding:
die de fysieke eisen niet halen, krijgen een
herkansing. Deze 'bijscholingscursus' blijkt
een succes. Vierentachtig procent van de aan
vankelijk gesneuvelden weet zich na zo'n aan
gepast trainingsprogramma (dat één tot tien
weken kan duren) alsnog in de wapenrok te
hijsen.
Volgens Elliott betekent deze 'soepelheid' ab
soluut niet dat het leger water in de wijn doet
om aan meer recruten te komen. „Maar het is
wel zo dat ons tekort ongeveer gelijk oploopt
met het aantal recruten dat de test niet haalt.
Die afvalfactor moet kleiner worden, zonder
dat wij iets laten vallen van ons militaire
ethos, onze normen voor kwaliteit en ge
vechtskracht", verzekert de generaal met vaste
Wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen
dat de generatie van nu zich in vergelijking
met die van dertig jaar geleden bezondigt aan
'passief overeten'. Er wordt weliswaar minder
voedsel geconsumeerd dan in de jaren zestig,
maar het is vetter, en de extra calorieën blijven
in het lichaam door gebrek aan beweging.
Minder dan zes procent van de kinderen
slechts, legt de weg naar school lopend af.
Dertig jaar terug was dat tachtig procent.
Veertig procent van de vrije tijd wordt voor de
tv doorgebracht. Een nationale gezondheids
actie om voor het jaar 2005 overgewicht bij
mannen met zes en bij vrouwen met acht pro
cent terug te dringen, blijkt nu al mislukt. De
streefcijfers moeten naar beneden worden bij
gesteld. „Wij vinden de nieuwe mensen niet
gemotiveerd. Het lijkt erop dat ze alleen voor
drie jaar tekenen om een baantje te krijgen",
klaagt korporaal Gammon, een eind-twintiger
die zes jaar geleden zijn handtekening voor
het leger zette. Het leger heeft, zo blijkt uit
Gammons verhaal, de 'kistjes' al vervangen
door qua design dezelfde maar qua gewicht
totaal nieuwe modellen. „Ze komen met
zwaardere schoenen niet vooruit. Ze zijn ge
wend aan die lichte sportschoenen, die ze al
in de wieg aankrijgen", schampert Gammon.
En daar lijkt een hoop mee gezegd.
