Sturen met je gedachten
Wetenschap Techniek
Schrijven op een hek
Haver voor verlaging cholesterol
DONDERDAG 13 JUNI 1996
REDACTIE: SASKIA STOELINGA
Steeds meer mogelijkheden voor zwaar gehandicapten
Met de hedendaagse techniek is
men in staat om zelfs de ern
stigst gehandicapte mens nog
iets te laten doen. Enige tijd ge
leden werd de 'lichtvlek ge
stuurde schrijfmachine' ontwik
keld voor mensen die door een
hoge dwarslaesie vanaf hun bo-
venromp verlamd zijn. Zij kun
nen met deze voorziening toch
communiceren omdat de tekst
verwerker gestuurd wordt door
bewegingen van het hoofd en
De door een ernstige spierziekte
aan een rolstoel gekluisterde
Engelse fysicus en hoogleraar
Stephen Hawking is met behulp
van een spraaksynthesizer en
enkele andere, speciaal voor
hem vervaardigde, audiovisuele
voorzieningen zelfs in staat col
leges te geven, berekeningen te
maken en boeken te schrijven.
Zonder die voorzieningen zou
hij monddood zijn en nauwe
lijks meer dan een vegeterend
kasplantje.
Britse en Oostenrijkse onder
zoekers experimenteren al eni
ge tijd met het omzetten van
bepaalde hersengolven in han
teerbare signalen. De golven die
van de hersenschors uitgaan,
zijn met gevoelige sensoren op
de hoofdhuid zichtbaar te ma
ken. Uit een dergelijk 'elektro-
encefalogram' (eeg) kan de neu
roloog aflezen of zich ergens in
de hersenen een mankement,
een gezwel of een vaatvemau-
wing (infarct) voordoet of heeft
voorgedaan.
Het patroon van de neurosigna-
len, zeg maar: de 'taal' van de
hersenen, is ongelooflijk inge
wikkeld. Elke gewaarwording
van de menselijke zintuigen is
een wirwar van zenuwsignalen
die in gebieden in de hersen
schors, in een ingewikkelde
reeks signalen ontaardt en
waarvan een deel onmiddellijk
wordt gestuurd naar andere de
len van het lichaam.
Hersengolven
Het Brits-Oostenrijkse onder
zoek spitste zich toe op het
vaststellen van een duidelijke
relatie tussen hersengolven en
de beweging van lichaamsdelen
zoals handen en vingers. De
hersenactiviteit in de hersen
schors, voorafgaande aan een
beweging van wijsvingers, tong
en tenen is het duidelijkst te
traceren en zijn dus het beste
bruikbaar om iets mee te doen.
„Dat is niet zo verwonderlijk",
zegt prof. A.R. Wintzen van de
afdeling neurologie van het
Academisch Ziekenhuis Leiden.
„De gebieden van de hersen
schors die deze lichaamsdelen
sturen zijn relatief groot en dus
zijn de neuro-signalen duidelijk
van elkaar te onderscheiden."
De bedoeling van de Engelse
onderzoekers is om een patiënt
die in een rolstoel zit en die met
zijn of haar handen niets meer
kan doen, tóch de mogelijkheid
te geven zich met die rolstoel te
verplaatsen.
De neuro-signalen van de be
wegingsinstructies naar li
chaamsdelen kunnen, menen
de wetenschappers, heel goed
gebruikt worden voor comman
do's 'op', 'neer' en 'links' en
'rechts'. Daar zou je dus een
'joy-stick' van een rolstoel mee
kunnen bedienen. Bovendien
wordt daar een scala van andere
mogelijkheden voor met name
lichamelijk gehandicapten mee
geschapen, niet in de laatste
plaats op het gebied van com
puters waarvan de cursor door
de 'gedachten' kan worden ge
stuurd.
Op dit moment is het al gelukt
een slaagkans van tachtig pro
cent te realiseren. De Britse
Raad voor Toegepast Fysisch
Onderzoek (EPSRC) stelde in
maart een bedrag van bijna een
half miljoen gulden beschikbaar
voor een vervolgonderzoek van
drie jaar.
Ruis
„Ik zou het knap vinden als ze
dat zou lukken", zegt professor
Wintzen, die verder opmerkt
dat dergelijk onderzoek, voor
zover hem bekend, nog niet in
Nederland wordt gedaan. „Het
is natuurlijk van groot belang
dat de methode optimaal is om
dat de wetgever anders niet
gauw zal toestaan dat door her
sengolven gestuurde rolstoelen,
laat staan auto's, de weg op
gaan."
De aan het Londense Imperial
College verbonden Stephen Ro
berts, leider van de Brits-Oos
tenrijkse onderzoeksgroep
geeft toe dat men er nog lang
niet is. „Er zit nog wel wat ruis
in de verkregen hersensigna-
len", zegt hij, „maar het moet
mogelijk zijn die eruit te filte
ren, zodat onverwachte, onge
wenste gebeurtenissen kunnen
worden uitgesloten."
Mieren blijken
met elkaar
te praten
HENK MELLEMA GPD
In hun onderlinge
tie maken mieren niet alleen
gebruik van bepaalde geurstof-
fen, maar ook van geluiden. De
Amerikaanse wetenschapper
Robert Hickling, verbonden aan
de Universiteit van Mississippi,
heeft hiernaar onderzoek ver
richt in een mierenkolonie.
Al tientallen jaren is bekend dat
mieren met elkaar communice
ren via chemische boodschap
permoleculen, zogenoemde
feromonen. Via deze geurstof-
fen kunnen ze elkaar waarschu
wen wanneer er gevaar dreigt of
kunnen ze aan elkaar doorge
ven waar voedsel is te halen.
Daarnaast was al bekend dat
mieren ook een soort gonzend
geluid kunnen voortbrengen
door hun achterlijf op en neer
te bewegen. De functie van die
geluiden was tot nog toe echter
niet bekend. De Amerikaan
Hickling beweert nu dat het een
soort mierenpraat voor moet
stellen.
Om zijn bewering te onderbou
wen heeft Hickling een micro
foontje in een mierenkolonie
geplaatst. Volgens zijn zeggen
heeft hij daarmee verschillende
geluiden opgevangen, waarop
mieren telkens anders reageer
den. Zo ving hij een soort
alarmroep op gevolgd door een
massale aanval op de micro
foon; een geluid dat in vredige
tijden periodiek werd gemaakt
en zou kunnen aangeven dat er
geen gevaar dreigt: en weer een
ander geluid dat de aanval op
een rups begeleidde. Hij zou
ook een soort hulpgeroep van
een mier hebben opgevangen.
Het werd althans gevolgd door
het te hulp komen rennen van
soortgenoten.
Hickling zou geen rechtgeaarde
Amerikaan zijn wanneer hij in
het door hem ontwikkelde ge
voelige systeem voor het opvan
gen van (insekten)geluiden niet
onmiddellijk brood zag. Op dit
moment is hij bezig zijn sys
teem zó aan te passen, dat boe
ren het zouden kunnen gebrui
ken om insekten op het spoor te
komen die het op hun gewas
sen, zoals katoen en mais, heb
ben gemunt.
Al eens geprobeerd een naam
op een hek te schrijven? Nee,
niet op het frame er omheen,
maar op het hekwerk zelf. Om
zo iets voor elkaar te krijgen,
moetje inventief zijn. Ie moet
een beletteringssysteem beden
ken dat niet tussen de mazen
van het hek valt, maar er tegen
aan blijft zitten.
De Friese bouwkundig tekenaar
J. van Duinen zocht al een jaar
of vier geleden naar een metho
de om dat voor elkaar te krijgen.
Hij ontwierp eerst een compleet
alfabet, dat met een soort klik-
systeem aan een hek zou kun
nen worden bevestigd. „Maar
dat was het toch niet. Ik had op
die manier zoveel verschillende
elementen nodig."
De Fries werkte met tussenpo
zen lange tijd aan zijn idee. Uit
eindelijk vond hij het Ei van Co
lumbus, toen hij zich realiseer
de hoe lettertekens op een lcd-
computerscherm worden opge
bouwd: met pixels, losse beeld
elementen waarmee elke ge
wenste letter gevormd kan wor
den. Van karton knutselde hij.
enkele conusvormige pixels in
elkaar, die met een kliksysteem
tegen elkaar en op het gaaswerk
van een hek konden worden be
vestigd.
Dat ldiksysteem zat zo vernuftig
in elkaar, dat het Innovatiecen
trum in Leeuwarden hem tij
dens het eerste contact direct
adviseerde er octrooi op aan te
vragen. Binnen een halfuur was
het eerste contact met het oc
trooibureau in Rijswijk al ge
legd. „Dat innovatiecentrum
heeft me ontzettend goed ge
holpen tijdens het ontwerpen
en alle zaken daar omheen. Ie
kunt gerust zeggen dat zo'n in
stelling deuren weet te openen
die anders voor mij beslist ge
sloten waren gebleven."
Na het eerste kartonnen proto
type zijn nog vele verbeteringen
en verfijningen van het systeem
gevolgd. Inmiddels is Van Dui
nen zover dat hij een universeel
toepasbaar systeem beschik
baar heeft, dat op elk hekwerk
kan worden toegepast. Omdat
de pixels in de gewenste kleur
kunnen worden geleverd is elke
bedrijfsnaam of logo ermee te
maken. Niet alleen tekst is mo
gelijk, maar ook illustraties.
De ontwerper is in gesprek met
een fabrikant, die in staat is om
de elementen op grote schaal te
maken. De verwachting is dat
met de productie eind dit jaar
kan worden begonnen. .Als de
fabricage eenmaal op gang ge
komen is, ga ik octrooi voor Eu
ropa of voor de hele wereld aan
vragen. Ook in het buitenland is
er een enorme markt voor",
zegt de Dokkummer. Hij heeft
al plannen om, naast zijn bouw
kundig tekenbureau, een apart
bedrijf op te richten dat zich
met de exploitatie van het belet
teringssysteem gaat bezighou
den.
Schrijven op hekken met conusvormige pixels.
Haver verlaagt het choles-
terolpeil in het bloed. Dat blijkt
uit onderzoek van professor J.
Leon van de universiteit van
Bonn (Duitsland). Te veel cho
lesterol kan leiden tot hart- en
vaatziekten. Reden voor de ver
lagende werking van haver is
beta-glucaan, een cellulose-
achtige stof. In cultuurhaver die
een boer verbouwt is het gehal
te twee tot vier procent. In wilde
haver zit tot acht procent van
de werkzame stof. De Duitse
hoogleraar ziet mogelijkheden
om haver op te nemen in dië
ten. Hiervoor wil hij het gehalte
beta-glucaan via kruisingen ver
hogen tot zeven procent. Naar
verwachting duurt het nog ze
ker tien jaar voor er via verede
lingen dergelijke haverrassen op
de markt zijn.
DOOR JAN VISSER
Het is een stuk koeler geworden maar erg lang duurt de al -|
koeling niet. Vanaf morgen gaan de temperaturen omhooi
en op zondag worden maxima verwacht tot 22-24 graden
en in het binnenland alweer omstreeks 25 graden. Deze
gunstige vooruitzichten hebben we te danken aan het die i
terbij komen van een krachtig hogedrukgebied boven de
Britse eilanden. Doorgaans betekent een krachtig lucht-
drukmaximum ten westen van ons land halverwege juni j
aanvoer van wolkenvelden van de Noordzee. Dit jaar blijvc
wij daar verschoond van omdat de lucht in en rond het sys
teem tamelijk droog is. Een vergelijkbare situatie deed zie
voor in juni 1959. Toen was het Britse hogedrukgebied nj
sterker: ruim 1040 hPa. Juni 1959 was overigens record
zonnig en vormde een van de hoogtepunten van een heel
mooie en vooral lange zomer. Vandaag vooral in de kustge j
bieden veel zon. Elders ontstaan ook stapelwolken. De tei
peraturen blijven vlak aan zee op 15 graden steken; elderj
wordt het maximaal 17-18 graden. Gevoelsmatig doet he;
evenwel minder koel aan omdat de noordwestenwind tot
matig afneemt. Opvallend zijn verder de schitterende ver
gezichten in de heel transparante lucht. Morgen zonnig ei
temperaturen tussen 17 en 21 graden. De wind ishoogui;
zwak uit het noordwesten. Tijdens het weekeinde ligt het.
hogedrukgebied boven ons land. De zon schijnt dan vrijwj
onafgebroken en de temperaturen lopen bij weinig wind q
tot nabij 25 graden. Daarna wordt het warmer doordat hel
hogedrukgebied naar het oosten trekt. Gisteren was het oj
enkele plaatsen overdag koeler dan 's nachts. In Kreiler- j
oord een minimum van 15.0 graad tegen maximaal 14.8
overdag. Verder een vrij krachtige noordwesten wind maai
de zon scheen veel en het werd op veel meetpunten 17-lj 2
graden. 2
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Vooral aan de westk
flink wat wolkenvelden
een grote kans op rege
Rond Oslo geregeld
schijn. Vandaag a
kust winderig. Maxn
Oenemarken:
droog en vrij koel
Maximumtemperatuur
woensdag rond 1
morgen iets hoger.
Engeland, Schotland,
Wales en Ierland:
Rustig, vrij zonnig en droog v
dagtemperatuur vooral morgen rond 19
graden, in het noorden van Schotland
België en Luxemburg:
Droog en flink wat zon. Vandaag maxima
rond 18 graden, morgen iets hoger.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Flinke zonnige perioden, droog en hier
en daar een stevige oostelijke wind.
Maxima van 17 graden langs het Kanaal
tot 27 bij Annecy.
Portugal:
Zonnig. Maxima van 28 graden aan zee
tot 35 plaatselijk in het binnenland.
Madeira:
Flinke zonnige perioden, soms ook be
wolkt. Droog. Middagtemperatuur onge
veer 23 graden.
Spanje:
kans op een bui, lokaal missel) 2
onweer. Maxima meest t
20 graden.
Tsjechië en Slowakije:
Vandaag wolkenvelden en een a
gen- of onweersbui. Morgen
zon. Maxima dalend naar ongj
Hongarije:
Vandaag wolkenvelden en een
gen- of onweersbui. Morgen
Middagtemperatuur vandaag
graden, morgen ongeveer 22.
misschien c
uiden
a 27 graden, langs de Golf van Biskaje
enkele woll
Middagtemperatuur aan zee ongeveer
26 graden. 1
Marokko:
Westkust: in het algemeen flink wat zon
en maxima vlak aan zee tussen 26 en
32 graden.
Overwegend zonnig, lokaal kans op een
onweersbui. Middagtemperatuur vlak
aan zee ongeveer 29 graden.
Zuid-Frankrijk:
Veel zon, in de Alpen aanhoudende klei
ne kans op een lokale regen- of onweers
bui. Geleidelijk meer wind. Middagtem
peratuur meest tussen de 25 erv30 gra-
Mallorca en Ibiza:
Veel zon en middagtemperatuur rond 30
Italië:
Zonnig. In de namiddag en avond kans
op lokaal onweer, met name in de ber
gen Maxima ongeveer 30 graden, aan
zee iets lager.
Corsica en Sardinië:
Droog en veel zon; vandaag misschien
ook enkele stapelwolken. Middagtempe
ratuur ongeveer 29 graden.
Malta:
Zonnig. Middagtemperatuur ongeveer
31 graden.
"enKreta:
sop e
Turkije en Cyprus:
Zonnig. Aan de Turkse westkust soms
veel wind. Middagtemperatuur vaak 30
graden of hoger.
Duitsland:
Flinke perioden met zon, in het zuiden
aanvankelijk wolkenvelden en I
(mot)regen. Middagtemperatuur
VRIJDAG 14 JUNI 1996
Zon op 05.19 Zon onder1.
Maan op 04.37 Maanond
Waterstand
IJmuiden Katwijk 1
Hoog 03.19 15.49 02.52
Laag 11.34 *23.50 11.15
Weerrapporten 13 juni 081
imsterdam onbew
Berlin
s op
i 15
nterste noorden tot 23 lokaal in
Zwitserland:
Afwisselend zon en wolken en kans op
een regen- of onweersbui. Enige daling
van temperatuur met op morgen maxi
ma van 23 graden in het noorden en
westen tot 27 rond Locarno.
Oostenrijk:
Vooral vandaag wolkenvelden en kans
op een regen- of onweersbui. Lagere
maxima met op morgen temperaturen
van 22 graden in het noordoosten tot 25
Malaga
Moskou
8uenos Aires half bew
Casablanca half bew
Johannesburg onbew.
Los Angeles licht bew
New Orleans onbew.
New York licht bew
Polen:
Hoogleraar Stephen Hawking zou zonder allerlei vernuftige instrumen
ten op zijn rolstoel geen les kunnen geven. foto
TOMPOES
OPGAVE OPLOSSING
Heer Bommel en het ontstoffen
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
1. Door die vloeistof wordt men
meer ouder (6); 7. De lezers voe
len zich persoonlijk aangespro
ken (5); 8. Dat wordt het als ik
meeslepend te werk ga! (5); 9.
Blijf buiten die Europeaan! (5);
10. Exemplaar om in te spelen
(4); 11Kijk, het brood van de
kijker! (6); 12. Hij is als een
waanzinnige bezig met de in
maak (6).
Verticaal:
2. De schoenmaker moet er bij
blijven (5); 3. Die spruit is te
voelen (6); 4. Ook al is het posi
tief, het is met origineel! (6); 5.
Niets dan etter van een compo
nist (4); 6. Slechte tuinafschei-
dingen bevallen niet (8); 10. Zo
houterig, ben je daar zo oud voor
geworden? (4); 11. Beestje in
een boom (3).
KRUISWOORDRAADSEL
hesp-hole
obi-b-mat
b--hen--n
oo-ate-ca
-monarch-
oele-grif
-gekreun-
j a-aan-al
o--mis--a
nee-1-ruk
grit-reis
Ieder oplettend lezertje, dat zich wel
eens in een ballon heeft opgehou
den, die zich stuitend voortbewoog,
zal begrijpen wat heer Bommel mee
maakte. Nu eens verhief de blaas
zich op een briesje en zweefde zacht
draaiend voort; dan weer daalde hij
krachtig neer op de rotsachtige bo
dem. Het grillige landschap ont
vouwde zich beurtelings boven of
onder de ongelukkige inzittende, die
bij het opkaatsen menige kwetsuur
opliep - en tenslotte geheel de kluts
kwijtraakte. Maar genoeg hierover.
Na lange tijd belandde de waterbel
naast mevrouw de War, die het ge
beuren oplettend had gevolgd, zon
der de bedoeling te begrijpen. Maar
toen ze nu plotseling van zo dichtbij
heer Ollie's verwrongen gelaatstrek
ken zag, kreeg ze het vermoeden, dat
niet alles naar wens ging. ,,Is er iets
niet pluis?" riep ze, terwijl ze de bal
begon te volgen. ,,Ho! Halp... Halt!
Hop!" schreeuwde heer Bommel.
„Slop...stop! Houmevast! Hodantoch!
„Kom er dan uit!" riep het mensje, al
dravend, aan. „Uit!!" loeide heer 01-
lie. „Laatmeuit! Ho!"
„Ach stakker", prevelde het vrouwtje,
„je hebt je stoffer vergeten. Dat is het
natuurlijk! Maar als het meer niets is
kan ik je wel helpen". En met deze
woorden bewoog ze haar bezem
krachtig langs de waterwand, zodat
deze barstte. Heer Bommel knalde
naar buiten en tuimelde geheel ver
suft op de grond. „Verschrevelen is
aardig", zei mevrouw de War. „Maar
je moet altijd zorgen, dat je kunt ont
stoffen!"
/V/et TE VEE/. MAA/Z
óók: /EET TE WE////&.'
<*•-
J/iSh.-
